| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๙. ปาติโมกฺขฎฺฐปนกฺขนฺธกํ
9. Pātimokkhaṭṭhapanakkhandhakaṃ
๑. ปาติโมกฺขุเทฺทสยาจนกถา
1. Pātimokkhuddesayācanakathā
๓๘๓. ปาติโมกฺขฎฺฐปนกฺขนฺธเก นนฺทิมุขิยา รตฺติยาติ เอตฺถ นนฺทิยติ ตุสิยตีติ นนฺทิ, อิการโนฺตยํ นปุํสกลิโงฺคฯ ‘‘นนฺทิเสโน (ชา. อฎฺฐ. ๓.๔.๑) นนฺทิวิสาโล’’ติอาทีสุ อิการโนฺตยํ ปุลฺลิโงฺค โหติ, อิธ ปน มุขํ อเปกฺขิตฺวา อิการโนฺต นปุํสกลิโงฺค โหติฯ อรุณุฎฺฐิตกาเล โอทาตทิสามุขตาย นนฺทิ มุขํ เอติสฺสํ รตฺติยนฺติ นนฺทิมุขี, รตฺติ, ตาย นนฺทิมุขิยา รตฺติยา, เตน วุตฺตํ ‘‘อรุณุฎฺฐิตกาเลปิ หิ นนฺทีมุขา วิย รตฺติ ขายตี’’ติฯ อโนฺตปูตินฺติ เอตฺถ กายสฺส อโนฺต กุณปปูตินฺติ อตฺถํ ปฎิปกฺขิปโนฺต อาห ‘‘อตฺตจิตฺตสนฺตาเน’’ติอาทิฯ ‘‘กิเลสวสฺสนวเสนา’’ติ อิมินา อุทกวสฺสนวเสนาติ อตฺถํ ปฎิกฺขิปติฯ อวสฺสุตนฺติ ตินฺตํ, กิลินฺนนฺติ อโตฺถฯ กสมฺพุชาตนฺติ เอตฺถ กสมฺพูติ สงฺกาโรฯ โส หิ สมฺมุญฺจนิยา กสิยมาเน วิเลขิยมาเน สมฺพติ สทฺทํ กโรตีติ กสมฺพุ, ตํ วิย ชาตนฺติ กสมฺพุชาตนฺติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ อฎฺฐกถายํ ปน อธิปฺปายวเสน ‘‘อากิลิฎฺฐชาต’’นฺติ วุตฺตํ, อติวิย กิลิฎฺฐชาตนฺติ อโตฺถฯ ‘‘อากิณฺณโทสตาย กิลิฎฺฐชาต’’นฺติปิ ปาโฐฯ ‘‘ยาว พาหาคหณาปิ นามา’’ติ อิมินา ปาเฐน ทเสฺสตีติ สมฺพโนฺธฯ หีติ ปทปูรณมตฺตํฯ เตนาติ โมฆปุริเสนฯ ‘‘ยาวา’’ติ นิปาตปโยคตฺตา ‘‘พาหาคหณาปี’’ติ เอตฺถ ปญฺจมีวิภตฺติ อวธิอเตฺถ โหติฯ นาม-สโทฺท ครหตฺถโชตโก, ตสฺส ปโยคตฺตา ‘‘อาคเมสฺสตี’’ติ เอตฺถ อตีตเตฺถ อนาคตวจนํ (สทฺทนีติสุตฺตมาลาย ๘๙๓ สุเตฺต)ฯ อาคเมสฺสติ นามาติ โยชนาฯ อาคเมสฺสตีติ อีสํ อธิวาเสสฺสติฯ ‘‘อาโต คมุอีสมธิวาสเน’’ติ หิ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๘ มการนฺตธาตุ) วุตฺตํฯ
383. Pātimokkhaṭṭhapanakkhandhake nandimukhiyā rattiyāti ettha nandiyati tusiyatīti nandi, ikārantoyaṃ napuṃsakaliṅgo. ‘‘Nandiseno (jā. aṭṭha. 3.4.1) nandivisālo’’tiādīsu ikārantoyaṃ pulliṅgo hoti, idha pana mukhaṃ apekkhitvā ikāranto napuṃsakaliṅgo hoti. Aruṇuṭṭhitakāle odātadisāmukhatāya nandi mukhaṃ etissaṃ rattiyanti nandimukhī, ratti, tāya nandimukhiyā rattiyā, tena vuttaṃ ‘‘aruṇuṭṭhitakālepi hi nandīmukhā viya ratti khāyatī’’ti. Antopūtinti ettha kāyassa anto kuṇapapūtinti atthaṃ paṭipakkhipanto āha ‘‘attacittasantāne’’tiādi. ‘‘Kilesavassanavasenā’’ti iminā udakavassanavasenāti atthaṃ paṭikkhipati. Avassutanti tintaṃ, kilinnanti attho. Kasambujātanti ettha kasambūti saṅkāro. So hi sammuñcaniyā kasiyamāne vilekhiyamāne sambati saddaṃ karotīti kasambu, taṃ viya jātanti kasambujātanti attho daṭṭhabbo. Aṭṭhakathāyaṃ pana adhippāyavasena ‘‘ākiliṭṭhajāta’’nti vuttaṃ, ativiya kiliṭṭhajātanti attho. ‘‘Ākiṇṇadosatāya kiliṭṭhajāta’’ntipi pāṭho. ‘‘Yāva bāhāgahaṇāpi nāmā’’ti iminā pāṭhena dassetīti sambandho. Hīti padapūraṇamattaṃ. Tenāti moghapurisena. ‘‘Yāvā’’ti nipātapayogattā ‘‘bāhāgahaṇāpī’’ti ettha pañcamīvibhatti avadhiatthe hoti. Nāma-saddo garahatthajotako, tassa payogattā ‘‘āgamessatī’’ti ettha atītatthe anāgatavacanaṃ (saddanītisuttamālāya 893 sutte). Āgamessati nāmāti yojanā. Āgamessatīti īsaṃ adhivāsessati. ‘‘Āto gamuīsamadhivāsane’’ti hi dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 18 makārantadhātu) vuttaṃ.
๓๘๔. น อายตเกเนว ปปาโตติ เอตฺถ ทีเฆเนว ปปาโตติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘น ปฐมเมว คมฺภีโร’’ติฯ อายตสโทฺท หิ ทีฆปริยาโยฯ ‘‘น อายตเกน คีตสฺสเรน ธโมฺม คายิตโพฺพ’’ติอาทีสุ (จูฬว. ๒๔๙) วิย ปปาโต ทีเฆน ตีรสฺส อาทิมฺหิ น โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ ปฐมเมวาติ ตีรสฺส อาทิมฺหิเยวฯ ‘‘อนุปุเพฺพน คมฺภีโร’’ติ อิมินา ‘‘น ปฐมเมว คมฺภีโร’’ติ วจนสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทเสฺสติฯ ฐิตธโมฺมติ ตีรสฺส อโนฺตเยว ฐิตสภาโว ฯ เวลํ นาติวตฺตตีติ เอตฺถ เวลาสทฺทสฺส ตีรมริยาทเตฺถสุ ปวตฺตภาวํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘โอสกฺกนกนฺทรํ มริยาทเวล’’นฺติฯ ตตฺถ ‘‘โอสกฺกนกนฺทร’’อิติ ปเทน ตีรตฺถํ ทเสฺสติ, ‘‘มริยาท’’ อิติ ปเทน มริยาทตฺถํฯ เกน อุทเกน ทริตโพฺพติ กนฺทโร, อุทเกน โอสกฺกโน กนฺทโร เอตฺถาติ โอสกฺกนกนฺทรํ, ตีรํฯ โอสกฺกนกนฺทรภูตญฺจ มริยาทภูตญฺจ เวลํ ตีรํ นาติกฺกมตีติ อโตฺถฯ ตีรํ วาเหตีติ เอตฺถ วหธาตุยา ปาปุณนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ตีรํ อเปฺปตี’’ติฯ ตตฺถ อเปฺปตีติ ปาปุณาเปติฯ ‘‘อุสฺสาเรตี’’ติ อิมินา ปาฬิยํ ‘‘ถลํ อุสฺสาเรตี’’ติ ปเทน ‘‘ตีรํ วาเหตี’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทเสฺสตีติ อโตฺถ ทสฺสิโตฯ อุสฺสาเรตีติ อุทฺธริตฺวา คมาเปติฯ อญฺญาปฎิเวโธติ เอตฺถ อาชานาติ, อาชานิตฺถาติ วา อญฺญํ อรหตฺตมโคฺค วา อรหตฺตผลํ วา, ตสฺส ปฎิวิชฺฌนํ อญฺญาปฎิเวโธ, สุขุจฺจารณตฺถํ มเชฺฌ ทีโฆ, อญฺญาปฎิเวโธ นาม อรหตฺตุปฺปตฺติเยว โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อรหตฺตุปฺปตฺตี’’ติฯ
384.Na āyatakeneva papātoti ettha dīgheneva papātoti dassento āha ‘‘na paṭhamameva gambhīro’’ti. Āyatasaddo hi dīghapariyāyo. ‘‘Na āyatakena gītassarena dhammo gāyitabbo’’tiādīsu (cūḷava. 249) viya papāto dīghena tīrassa ādimhi na hotīti vuttaṃ hoti. Paṭhamamevāti tīrassa ādimhiyeva. ‘‘Anupubbena gambhīro’’ti iminā ‘‘na paṭhamameva gambhīro’’ti vacanassa adhippāyatthaṃ dasseti. Ṭhitadhammoti tīrassa antoyeva ṭhitasabhāvo . Velaṃ nātivattatīti ettha velāsaddassa tīramariyādatthesu pavattabhāvaṃ dassento āha ‘‘osakkanakandaraṃ mariyādavela’’nti. Tattha ‘‘osakkanakandara’’iti padena tīratthaṃ dasseti, ‘‘mariyāda’’ iti padena mariyādatthaṃ. Kena udakena daritabboti kandaro, udakena osakkano kandaro etthāti osakkanakandaraṃ, tīraṃ. Osakkanakandarabhūtañca mariyādabhūtañca velaṃ tīraṃ nātikkamatīti attho. Tīraṃ vāhetīti ettha vahadhātuyā pāpuṇanatthaṃ dassento āha ‘‘tīraṃ appetī’’ti. Tattha appetīti pāpuṇāpeti. ‘‘Ussāretī’’ti iminā pāḷiyaṃ ‘‘thalaṃ ussāretī’’ti padena ‘‘tīraṃ vāhetī’’ti padassa atthaṃ dassetīti attho dassito. Ussāretīti uddharitvā gamāpeti. Aññāpaṭivedhoti ettha ājānāti, ājānitthāti vā aññaṃ arahattamaggo vā arahattaphalaṃ vā, tassa paṭivijjhanaṃ aññāpaṭivedho, sukhuccāraṇatthaṃ majjhe dīgho, aññāpaṭivedho nāma arahattuppattiyeva hoti. Tena vuttaṃ ‘‘arahattuppattī’’ti.
๓๘๕. ฉนฺนมติวสฺสตีติ อุทานปาฬิยา สนฺธายภาสิตปาฬิภาวํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อาปตฺติ’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ อิทนฺติ ‘‘ฉนฺนมติวสฺสตี’’ติ วจนํ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ เอตนฺติ นวาปตฺติอาปชฺชนํ สนฺธายาติ สมฺพโนฺธฯ
385.Channamativassatīti udānapāḷiyā sandhāyabhāsitapāḷibhāvaṃ dassento āha ‘‘āpatti’’ntiādi. Tattha idanti ‘‘channamativassatī’’ti vacanaṃ vuttanti sambandho. Etanti navāpattiāpajjanaṃ sandhāyāti sambandho.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / จูฬวคฺคปาฬิ • Cūḷavaggapāḷi
๑. ปาติโมกฺขุเทฺทสยาจนา • 1. Pātimokkhuddesayācanā
๒. มหาสมุเทฺทอฎฺฐจฺฉริยํ • 2. Mahāsamuddeaṭṭhacchariyaṃ
๓. อิมสฺมิํธมฺมวินเยอฎฺฐจฺฉริยํ • 3. Imasmiṃdhammavinayeaṭṭhacchariyaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / จูฬวคฺค-อฎฺฐกถา • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ปาติโมกฺขุเทฺทสยาจนกถา • Pātimokkhuddesayācanakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā
ปาติโมกฺขุเทฺทสยาจนกถาวณฺณนา • Pātimokkhuddesayācanakathāvaṇṇanā
มหาสมุเทฺท อฎฺฐจฺฉริยกถาวณฺณนา • Mahāsamudde aṭṭhacchariyakathāvaṇṇanā
อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อฎฺฐจฺฉริยกถาวณฺณนา • Imasmiṃ dhammavinaye aṭṭhacchariyakathāvaṇṇanā
