| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi |
៩. បាតិមោក្ខដ្ឋបនក្ខន្ធកំ
9. Pātimokkhaṭṭhapanakkhandhakaṃ
១. បាតិមោក្ខុទ្ទេសយាចនកថា
1. Pātimokkhuddesayācanakathā
៣៨៣. បាតិមោក្ខដ្ឋបនក្ខន្ធកេ នន្ទិមុខិយា រត្តិយាតិ ឯត្ថ នន្ទិយតិ តុសិយតីតិ នន្ទិ, ឥការន្តោយំ នបុំសកលិង្គោ។ ‘‘នន្ទិសេនោ (ជា. អដ្ឋ. ៣.៤.១) នន្ទិវិសាលោ’’តិអាទីសុ ឥការន្តោយំ បុល្លិង្គោ ហោតិ, ឥធ បន មុខំ អបេក្ខិត្វា ឥការន្តោ នបុំសកលិង្គោ ហោតិ។ អរុណុដ្ឋិតកាលេ ឱទាតទិសាមុខតាយ នន្ទិ មុខំ ឯតិស្សំ រត្តិយន្តិ នន្ទិមុខី, រត្តិ, តាយ នន្ទិមុខិយា រត្តិយា, តេន វុត្តំ ‘‘អរុណុដ្ឋិតកាលេបិ ហិ នន្ទីមុខា វិយ រត្តិ ខាយតី’’តិ។ អន្តោបូតិន្តិ ឯត្ថ កាយស្ស អន្តោ កុណបបូតិន្តិ អត្ថំ បដិបក្ខិបន្តោ អាហ ‘‘អត្តចិត្តសន្តានេ’’តិអាទិ។ ‘‘កិលេសវស្សនវសេនា’’តិ ឥមិនា ឧទកវស្សនវសេនាតិ អត្ថំ បដិក្ខិបតិ។ អវស្សុតន្តិ តិន្តំ, កិលិន្នន្តិ អត្ថោ។ កសម្ពុជាតន្តិ ឯត្ថ កសម្ពូតិ សង្ការោ។ សោ ហិ សម្មុញ្ចនិយា កសិយមានេ វិលេខិយមានេ សម្ពតិ សទ្ទំ ករោតីតិ កសម្ពុ, តំ វិយ ជាតន្តិ កសម្ពុជាតន្តិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ អដ្ឋកថាយំ បន អធិប្បាយវសេន ‘‘អាកិលិដ្ឋជាត’’ន្តិ វុត្តំ, អតិវិយ កិលិដ្ឋជាតន្តិ អត្ថោ។ ‘‘អាកិណ្ណទោសតាយ កិលិដ្ឋជាត’’ន្តិបិ បាឋោ។ ‘‘យាវ ពាហាគហណាបិ នាមា’’តិ ឥមិនា បាឋេន ទស្សេតីតិ សម្ពន្ធោ។ ហីតិ បទបូរណមត្តំ។ តេនាតិ មោឃបុរិសេន។ ‘‘យាវា’’តិ និបាតបយោគត្តា ‘‘ពាហាគហណាបី’’តិ ឯត្ថ បញ្ចមីវិភត្តិ អវធិអត្ថេ ហោតិ។ នាម-សទ្ទោ គរហត្ថជោតកោ, តស្ស បយោគត្តា ‘‘អាគមេស្សតី’’តិ ឯត្ថ អតីតត្ថេ អនាគតវចនំ (សទ្ទនីតិសុត្តមាលាយ ៨៩៣ សុត្តេ)។ អាគមេស្សតិ នាមាតិ យោជនា។ អាគមេស្សតីតិ ឦសំ អធិវាសេស្សតិ។ ‘‘អាតោ គមុឦសមធិវាសនេ’’តិ ហិ ធាតុបាឋេសុ (សទ្ទនីតិធាតុមាលាយំ ១៨ មការន្តធាតុ) វុត្តំ។
383. Pātimokkhaṭṭhapanakkhandhake nandimukhiyā rattiyāti ettha nandiyati tusiyatīti nandi, ikārantoyaṃ napuṃsakaliṅgo. ‘‘Nandiseno (jā. aṭṭha. 3.4.1) nandivisālo’’tiādīsu ikārantoyaṃ pulliṅgo hoti, idha pana mukhaṃ apekkhitvā ikāranto napuṃsakaliṅgo hoti. Aruṇuṭṭhitakāle odātadisāmukhatāya nandi mukhaṃ etissaṃ rattiyanti nandimukhī, ratti, tāya nandimukhiyā rattiyā, tena vuttaṃ ‘‘aruṇuṭṭhitakālepi hi nandīmukhā viya ratti khāyatī’’ti. Antopūtinti ettha kāyassa anto kuṇapapūtinti atthaṃ paṭipakkhipanto āha ‘‘attacittasantāne’’tiādi. ‘‘Kilesavassanavasenā’’ti iminā udakavassanavasenāti atthaṃ paṭikkhipati. Avassutanti tintaṃ, kilinnanti attho. Kasambujātanti ettha kasambūti saṅkāro. So hi sammuñcaniyā kasiyamāne vilekhiyamāne sambati saddaṃ karotīti kasambu, taṃ viya jātanti kasambujātanti attho daṭṭhabbo. Aṭṭhakathāyaṃ pana adhippāyavasena ‘‘ākiliṭṭhajāta’’nti vuttaṃ, ativiya kiliṭṭhajātanti attho. ‘‘Ākiṇṇadosatāya kiliṭṭhajāta’’ntipi pāṭho. ‘‘Yāva bāhāgahaṇāpi nāmā’’ti iminā pāṭhena dassetīti sambandho. Hīti padapūraṇamattaṃ. Tenāti moghapurisena. ‘‘Yāvā’’ti nipātapayogattā ‘‘bāhāgahaṇāpī’’ti ettha pañcamīvibhatti avadhiatthe hoti. Nāma-saddo garahatthajotako, tassa payogattā ‘‘āgamessatī’’ti ettha atītatthe anāgatavacanaṃ (saddanītisuttamālāya 893 sutte). Āgamessati nāmāti yojanā. Āgamessatīti īsaṃ adhivāsessati. ‘‘Āto gamuīsamadhivāsane’’ti hi dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 18 makārantadhātu) vuttaṃ.
៣៨៤. ន អាយតកេនេវ បបាតោតិ ឯត្ថ ទីឃេនេវ បបាតោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ន បឋមមេវ គម្ភីរោ’’តិ។ អាយតសទ្ទោ ហិ ទីឃបរិយាយោ។ ‘‘ន អាយតកេន គីតស្សរេន ធម្មោ គាយិតព្ពោ’’តិអាទីសុ (ចូឡវ. ២៤៩) វិយ បបាតោ ទីឃេន តីរស្ស អាទិម្ហិ ន ហោតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ បឋមមេវាតិ តីរស្ស អាទិម្ហិយេវ។ ‘‘អនុបុព្ពេន គម្ភីរោ’’តិ ឥមិនា ‘‘ន បឋមមេវ គម្ភីរោ’’តិ វចនស្ស អធិប្បាយត្ថំ ទស្សេតិ។ ឋិតធម្មោតិ តីរស្ស អន្តោយេវ ឋិតសភាវោ ។ វេលំ នាតិវត្តតីតិ ឯត្ថ វេលាសទ្ទស្ស តីរមរិយាទត្ថេសុ បវត្តភាវំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ឱសក្កនកន្ទរំ មរិយាទវេល’’ន្តិ។ តត្ថ ‘‘ឱសក្កនកន្ទរ’’ឥតិ បទេន តីរត្ថំ ទស្សេតិ, ‘‘មរិយាទ’’ ឥតិ បទេន មរិយាទត្ថំ។ កេន ឧទកេន ទរិតព្ពោតិ កន្ទរោ, ឧទកេន ឱសក្កនោ កន្ទរោ ឯត្ថាតិ ឱសក្កនកន្ទរំ, តីរំ។ ឱសក្កនកន្ទរភូតញ្ច មរិយាទភូតញ្ច វេលំ តីរំ នាតិក្កមតីតិ អត្ថោ។ តីរំ វាហេតីតិ ឯត្ថ វហធាតុយា បាបុណនត្ថំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តីរំ អប្បេតី’’តិ។ តត្ថ អប្បេតីតិ បាបុណាបេតិ។ ‘‘ឧស្សារេតី’’តិ ឥមិនា បាឡិយំ ‘‘ថលំ ឧស្សារេតី’’តិ បទេន ‘‘តីរំ វាហេតី’’តិ បទស្ស អត្ថំ ទស្សេតីតិ អត្ថោ ទស្សិតោ។ ឧស្សារេតីតិ ឧទ្ធរិត្វា គមាបេតិ។ អញ្ញាបដិវេធោតិ ឯត្ថ អាជានាតិ, អាជានិត្ថាតិ វា អញ្ញំ អរហត្តមគ្គោ វា អរហត្តផលំ វា, តស្ស បដិវិជ្ឈនំ អញ្ញាបដិវេធោ, សុខុច្ចារណត្ថំ មជ្ឈេ ទីឃោ, អញ្ញាបដិវេធោ នាម អរហត្តុប្បត្តិយេវ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អរហត្តុប្បត្តី’’តិ។
384.Na āyatakeneva papātoti ettha dīgheneva papātoti dassento āha ‘‘na paṭhamameva gambhīro’’ti. Āyatasaddo hi dīghapariyāyo. ‘‘Na āyatakena gītassarena dhammo gāyitabbo’’tiādīsu (cūḷava. 249) viya papāto dīghena tīrassa ādimhi na hotīti vuttaṃ hoti. Paṭhamamevāti tīrassa ādimhiyeva. ‘‘Anupubbena gambhīro’’ti iminā ‘‘na paṭhamameva gambhīro’’ti vacanassa adhippāyatthaṃ dasseti. Ṭhitadhammoti tīrassa antoyeva ṭhitasabhāvo . Velaṃ nātivattatīti ettha velāsaddassa tīramariyādatthesu pavattabhāvaṃ dassento āha ‘‘osakkanakandaraṃ mariyādavela’’nti. Tattha ‘‘osakkanakandara’’iti padena tīratthaṃ dasseti, ‘‘mariyāda’’ iti padena mariyādatthaṃ. Kena udakena daritabboti kandaro, udakena osakkano kandaro etthāti osakkanakandaraṃ, tīraṃ. Osakkanakandarabhūtañca mariyādabhūtañca velaṃ tīraṃ nātikkamatīti attho. Tīraṃ vāhetīti ettha vahadhātuyā pāpuṇanatthaṃ dassento āha ‘‘tīraṃ appetī’’ti. Tattha appetīti pāpuṇāpeti. ‘‘Ussāretī’’ti iminā pāḷiyaṃ ‘‘thalaṃ ussāretī’’ti padena ‘‘tīraṃ vāhetī’’ti padassa atthaṃ dassetīti attho dassito. Ussāretīti uddharitvā gamāpeti. Aññāpaṭivedhoti ettha ājānāti, ājānitthāti vā aññaṃ arahattamaggo vā arahattaphalaṃ vā, tassa paṭivijjhanaṃ aññāpaṭivedho, sukhuccāraṇatthaṃ majjhe dīgho, aññāpaṭivedho nāma arahattuppattiyeva hoti. Tena vuttaṃ ‘‘arahattuppattī’’ti.
៣៨៥. ឆន្នមតិវស្សតីតិ ឧទានបាឡិយា សន្ធាយភាសិតបាឡិភាវំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អាបត្តិ’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ ឥទន្តិ ‘‘ឆន្នមតិវស្សតី’’តិ វចនំ វុត្តន្តិ សម្ពន្ធោ។ ឯតន្តិ នវាបត្តិអាបជ្ជនំ សន្ធាយាតិ សម្ពន្ធោ។
385.Channamativassatīti udānapāḷiyā sandhāyabhāsitapāḷibhāvaṃ dassento āha ‘‘āpatti’’ntiādi. Tattha idanti ‘‘channamativassatī’’ti vacanaṃ vuttanti sambandho. Etanti navāpattiāpajjanaṃ sandhāyāti sambandho.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / ចូឡវគ្គបាឡិ • Cūḷavaggapāḷi
១. បាតិមោក្ខុទ្ទេសយាចនា • 1. Pātimokkhuddesayācanā
២. មហាសមុទ្ទេអដ្ឋច្ឆរិយំ • 2. Mahāsamuddeaṭṭhacchariyaṃ
៣. ឥមស្មិំធម្មវិនយេអដ្ឋច្ឆរិយំ • 3. Imasmiṃdhammavinayeaṭṭhacchariyaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ចូឡវគ្គ-អដ្ឋកថា • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / បាតិមោក្ខុទ្ទេសយាចនកថា • Pātimokkhuddesayācanakathā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā
បាតិមោក្ខុទ្ទេសយាចនកថាវណ្ណនា • Pātimokkhuddesayācanakathāvaṇṇanā
មហាសមុទ្ទេ អដ្ឋច្ឆរិយកថាវណ្ណនា • Mahāsamudde aṭṭhacchariyakathāvaṇṇanā
ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អដ្ឋច្ឆរិយកថាវណ្ណនា • Imasmiṃ dhammavinaye aṭṭhacchariyakathāvaṇṇanā
