| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
9. පාතිමොක්‌ඛට්‌ඨපනක්‌ඛන්‌ධකං
9. Pātimokkhaṭṭhapanakkhandhakaṃ
පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසයාචනකථාවණ්‌ණනා
Pātimokkhuddesayācanakathāvaṇṇanā
383. පාතිමොක්‌ඛට්‌ඨපනක්‌ඛන්‌ධකෙ තදහූති (උදා. අට්‌ඨ. 45) තස්‌මිං අහනි තස්‌මිං දිවසෙ. උපොසථෙති එත්‌ථ උපවසන්‌ති එත්‌ථාති උපොසථො, උපවසන්‌තීති සීලෙන වා අනසනෙන වා උපෙතා හුත්‌වා වසන්‌තීති අත්‌ථො. අයඤ්‌හි උපොසථ-සද්‌දො ‘‘අට්‌ඨඞ්‌ගසමන්‌නාගතං උපොසථං උපවසාමී’’තිආදීසු (අ. නි. 3.71; 10.46) සීලෙ ආගතො. ‘‘උපොසථො වා පවාරණා වා’’තිආදීසු (මහාව. 155) පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසාදිවිනයකම්‌මෙ. ‘‘ගොපාලකූපොසථො නිගණ්‌ඨූපොසථො’’තිආදීසු (අ. නි. 3.71) උපවාසෙ. ‘‘උපොසථො නාම නාගරාජා’’තිආදීසු (දී. නි. 2.246; ම. නි. 3.258) පඤ්‌ඤත්‌තියං. ‘‘අජ්‌ජුපොසථො පන්‌නරසො’’තිආදීසු (මහාව. 168) දිවසෙ. ඉධාපි දිවසෙයෙව දට්‌ඨබ්‌බො. තස්‌මා තදහුපොසථෙති තස්‌මිං උපොසථදිවසභූතෙ අහනීති අත්‌ථො. නිසින්‌නො හොතීති මහාභික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවුතො ඔවාදපාතිමොක්‌ඛං උද්‌දිසිතුං උපාසිකාය රතනපාසාදෙ නිසින්‌නො හොති. නිසජ්‌ජ පන භික්‌ඛූනං චිත්‌තානි ඔලොකෙන්‌තො එකං දුස්‌සීලපුග්‌ගලං දිස්‌වා ‘‘සචාහං ඉමස්‌මිං පුග්‌ගලෙ ඉධ නිසින්‌නෙයෙව පාතිමොක්‌ඛං උද්‌දිසිස්‌සාමි, සත්‌තධාවස්‌ස මුද්‌ධා ඵලිස්‌සතී’’ති තස්‌මිං අනුකම්‌පාය තුණ්‌හීයෙව අහොසි.
383. Pātimokkhaṭṭhapanakkhandhake tadahūti (udā. aṭṭha. 45) tasmiṃ ahani tasmiṃ divase. Uposatheti ettha upavasanti etthāti uposatho, upavasantīti sīlena vā anasanena vā upetā hutvā vasantīti attho. Ayañhi uposatha-saddo ‘‘aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasāmī’’tiādīsu (a. ni. 3.71; 10.46) sīle āgato. ‘‘Uposatho vā pavāraṇā vā’’tiādīsu (mahāva. 155) pātimokkhuddesādivinayakamme. ‘‘Gopālakūposatho nigaṇṭhūposatho’’tiādīsu (a. ni. 3.71) upavāse. ‘‘Uposatho nāma nāgarājā’’tiādīsu (dī. ni. 2.246; ma. ni. 3.258) paññattiyaṃ. ‘‘Ajjuposatho pannaraso’’tiādīsu (mahāva. 168) divase. Idhāpi divaseyeva daṭṭhabbo. Tasmā tadahuposatheti tasmiṃ uposathadivasabhūte ahanīti attho. Nisinno hotīti mahābhikkhusaṅghaparivuto ovādapātimokkhaṃ uddisituṃ upāsikāya ratanapāsāde nisinno hoti. Nisajja pana bhikkhūnaṃ cittāni olokento ekaṃ dussīlapuggalaṃ disvā ‘‘sacāhaṃ imasmiṃ puggale idha nisinneyeva pātimokkhaṃ uddisissāmi, sattadhāvassa muddhā phalissatī’’ti tasmiṃ anukampāya tuṇhīyeva ahosi.
අභික්‌කන්‌තාති අතික්‌කන්‌තා පරික්‌ඛීණා. උද්‌ධස්‌තෙ අරුණෙති උග්‌ගතෙ අරුණසීසෙ. නන්‌දිමුඛියාති තුට්‌ඨිමුඛියා. උද්‌ධස්‌තං අරුණන්‌ති අරුණුග්‌ගමනං පත්‌වාපි ‘‘උද්‌දිසතු, භන්‌තෙ, භගවා භික්‌ඛූනං පාතිමොක්‌ඛ’’න්‌ති ථෙරො භගවන්‌තං පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසං යාචි තස්‌මිං කාලෙ ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, අනුපොසථෙ උපොසථො කාතබ්‌බො’’ති (මහාව. 183) සික්‌ඛාපදස්‌ස අපඤ්‌ඤත්‌තත්‌තා. අපරිසුද්‌ධා, ආනන්‌ද, පරිසාති තික්‌ඛත්‌තුං ථෙරෙන පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසස්‌ස යාචිතත්‌තා අනුද්‌දෙසස්‌ස කාරණං කථෙන්‌තො ‘‘අසුකපුග්‌ගලො අපරිසුද්‌ධො’’ති අවත්‌වා ‘‘අපරිසුද්‌ධා, ආනන්‌ද, පරිසා’’ති ආහ . කස්‌මා පන භගවා තියාමරත්‌තිං තථා වීතිනාමෙසි? තතො පට්‌ඨාය ඔවාදපාතිමොක්‌ඛං අනුද්‌දිසිතුකාමො තස්‌ස වත්‌ථුං පාකටං කාතුං.
Abhikkantāti atikkantā parikkhīṇā. Uddhaste aruṇeti uggate aruṇasīse. Nandimukhiyāti tuṭṭhimukhiyā. Uddhastaṃ aruṇanti aruṇuggamanaṃ patvāpi ‘‘uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti thero bhagavantaṃ pātimokkhuddesaṃ yāci tasmiṃ kāle ‘‘na, bhikkhave, anuposathe uposatho kātabbo’’ti (mahāva. 183) sikkhāpadassa apaññattattā. Aparisuddhā, ānanda, parisāti tikkhattuṃ therena pātimokkhuddesassa yācitattā anuddesassa kāraṇaṃ kathento ‘‘asukapuggalo aparisuddho’’ti avatvā ‘‘aparisuddhā, ānanda, parisā’’ti āha . Kasmā pana bhagavā tiyāmarattiṃ tathā vītināmesi? Tato paṭṭhāya ovādapātimokkhaṃ anuddisitukāmo tassa vatthuṃ pākaṭaṃ kātuṃ.
අද්‌දසාති කථං අද්‌දස. අත්‌තනො චෙතොපරියඤාණෙන තස්‌සං පරිසති භික්‌ඛූනං චිත්‌තානි පරිජානන්‌තො තස්‌ස පුරිසස්‌ස දුස්‌සීල්‍යචිත්‌තං පස්‌සි. යස්‌මා පන චිත්‌තෙ දිට්‌ඨෙ තංසමඞ්‌ගීපුග්‌ගලො දිට්‌ඨො නාම හොති, තස්‌මා ‘‘අද්‌දසා ඛො ආයස්‌මා මහාමොග්‌ගල්‌ලානො තං පුග්‌ගලං දුස්‌සීල’’න්‌ති වුත්‌තං. යථෙව හි අනාගතෙ සත්‌තසු දිවසෙසු පවත්‌තං පරෙසං චිත්‌තං චෙතොපරියඤාණලාභී පජානාති, එවං අතීතෙපීති. දුස්‌සීලන්‌ති නිස්‌සීලං, සීලවිරහිතන්‌ති අත්‌ථො. පාපධම්‌මන්‌ති දුස්‌සීලත්‌තා එව හීනජ්‌ඣාසයතාය ලාමකසභාවං. අසුචින්‌ති අපරිසුද්‌ධෙහි කායකම්‌මාදීහි සමන්‌නාගතත්‌තා න සුචිං. සඞ්‌කස්‌සරසමාචාරන්‌ති කිඤ්‌චිදෙව අසාරුප්‌පං දිස්‌වා ‘‘ඉදං ඉමිනා කතං භවිස්‌සතී’’ති එවං පරෙසං ආසඞ්‌කනීයතාය සඞ්‌කාය සරිතබ්‌බසමාචාරං. අථ වා කෙනචිදෙව කරණීයෙන මන්‌තයන්‌තෙ භික්‌ඛූ දිස්‌වා ‘‘කච්‌චි නු ඛො ඉමෙ මයා කතකම්‌මං ජානිත්‌වා මන්‌තෙන්‌තී’’ති අත්‌තනොයෙව සඞ්‌කාය සරිතබ්‌බසමාචාරං. ලජ්‌ජිතබ්‌බතාය පටිච්‌ඡාදෙතබ්‌බස්‌ස කරණතො පටිච්‌ඡන්‌නං කම්‌මන්‌තං එතස්‌සාති පටිච්‌ඡන්‌නකම්‌මන්‌තං. කුච්‌ඡිතසමණවෙසධාරිතාය න සමණන්‌ති අස්‌සමණං. සලාකග්‌ගහණාදීසු ‘‘කිත්‌තකා සමණා’’ති ගණනාය ‘‘අහම්‌පි සමණොම්‌හී’’ති මිච්‌ඡාපටිඤ්‌ඤාය සමණපටිඤ්‌ඤං. අසෙට්‌ඨචාරිතාය අබ්‍රහ්‌මචාරිං. අඤ්‌ඤෙ බ්‍රහ්‌මචාරිනො සුනිවත්‌ථෙ සුපාරුතෙ කුසුම්‌භකපටධරෙ ගාමනිගමාදීසු පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා ජීවිකං කප්‌පෙන්‌තෙ දිස්‌වා අබ්‍රහ්‌මචාරී සමානො සයම්‌පි තාදිසෙන ආකාරෙන පටිපජ්‌ජන්‌තො උපොසථාදීසු ච සන්‌දිස්‌සන්‌තො ‘‘අහම්‌පි බ්‍රහ්‌මචාරී’’ති පටිඤ්‌ඤං දෙන්‌තො විය හොතීති බ්‍රහ්‌මචාරිපටිඤ්‌ඤං. පූතිනා කම්‌මෙන සීලවිපත්‌තියා අන්‌තො අනුපවිට්‌ඨත්‌තා අන්‌තොපූතිං. ඡහි ද්‌වාරෙහි රාගාදිකිලෙසාවස්‌සවෙන තින්‌තත්‌තා අවස්‌සුතං. සඤ්‌ජාතරාගාදිකචවරත්‌තා සීලවන්‌තෙහි ඡඩ්‌ඩෙතබ්‌බත්‌තා ච කසම්‌බුජාතං. මජ්‌ඣෙ භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස නිසින්‌නන්‌ති සඞ්‌ඝපරියාපන්‌නො විය භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස අන්‌තො නිසින්‌නං.
Addasāti kathaṃ addasa. Attano cetopariyañāṇena tassaṃ parisati bhikkhūnaṃ cittāni parijānanto tassa purisassa dussīlyacittaṃ passi. Yasmā pana citte diṭṭhe taṃsamaṅgīpuggalo diṭṭho nāma hoti, tasmā ‘‘addasā kho āyasmā mahāmoggallāno taṃ puggalaṃ dussīla’’nti vuttaṃ. Yatheva hi anāgate sattasu divasesu pavattaṃ paresaṃ cittaṃ cetopariyañāṇalābhī pajānāti, evaṃ atītepīti. Dussīlanti nissīlaṃ, sīlavirahitanti attho. Pāpadhammanti dussīlattā eva hīnajjhāsayatāya lāmakasabhāvaṃ. Asucinti aparisuddhehi kāyakammādīhi samannāgatattā na suciṃ. Saṅkassarasamācāranti kiñcideva asāruppaṃ disvā ‘‘idaṃ iminā kataṃ bhavissatī’’ti evaṃ paresaṃ āsaṅkanīyatāya saṅkāya saritabbasamācāraṃ. Atha vā kenacideva karaṇīyena mantayante bhikkhū disvā ‘‘kacci nu kho ime mayā katakammaṃ jānitvā mantentī’’ti attanoyeva saṅkāya saritabbasamācāraṃ. Lajjitabbatāya paṭicchādetabbassa karaṇato paṭicchannaṃ kammantaṃ etassāti paṭicchannakammantaṃ. Kucchitasamaṇavesadhāritāya na samaṇanti assamaṇaṃ. Salākaggahaṇādīsu ‘‘kittakā samaṇā’’ti gaṇanāya ‘‘ahampi samaṇomhī’’ti micchāpaṭiññāya samaṇapaṭiññaṃ. Aseṭṭhacāritāya abrahmacāriṃ. Aññe brahmacārino sunivatthe supārute kusumbhakapaṭadhare gāmanigamādīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā abrahmacārī samāno sayampi tādisena ākārena paṭipajjanto uposathādīsu ca sandissanto ‘‘ahampi brahmacārī’’ti paṭiññaṃ dento viya hotīti brahmacāripaṭiññaṃ. Pūtinā kammena sīlavipattiyā anto anupaviṭṭhattā antopūtiṃ. Chahi dvārehi rāgādikilesāvassavena tintattā avassutaṃ. Sañjātarāgādikacavarattā sīlavantehi chaḍḍetabbattā ca kasambujātaṃ. Majjhe bhikkhusaṅghassa nisinnanti saṅghapariyāpanno viya bhikkhusaṅghassa anto nisinnaṃ.
දිට්‌ඨොසීති ‘‘අයං න පකතත්‌තො’’ති භගවතා දිට්‌ඨො අසි. යස්‌මා ච එවං දිට්‌ඨො, තස්‌මා නත්‌ථි තෙ තව භික්‌ඛූහි සද්‌ධිං එකකම්‌මාදිසංවාසො. යස්‌මා පන සො සංවාසො තව නත්‌ථි, තස්‌මා උට්‌ඨෙහි ආවුසොති එවමෙත්‌ථ පදයොජනා වෙදිතබ්‌බා. තතියම්‌පි ඛො සො පුග්‌ගලො තුණ්‌හී අහොසීති අනෙකවාරං වත්‌වාපි ‘‘ථෙරො සයමෙව නිබ්‌බින්‌නො ඔරමිස්‌සති, ඉදානි ඉමෙසං පටිපත්‌තිං ජානිස්‌සාමී’’ති වා අධිප්‌පායෙන තුණ්‌හී අහොසි. බාහායං ගහෙත්‌වාති ‘‘භගවතා මයා ච යාථාවතො දිට්‌ඨො, යාවතතියං ‘උට්‌ඨෙහී’ති ච වුත්‌තො න උට්‌ඨාති, ඉදානිස්‌ස නික්‌කඩ්‌ඪනකාලො , මා සඞ්‌ඝස්‌ස උපොසථන්‌තරායො අහොසී’’ති බාහායං අග්‌ගහෙසි. බහි ද්‌වාරකොට්‌ඨකා නික්‌ඛාමෙත්‌වාති ද්‌වාරකොට්‌ඨකා ද්‌වාරසාලතො නික්‌ඛාමෙත්‌වා, බහීති පන නික්‌ඛාමිතට්‌ඨානදස්‌සනං. අථ වා බහිද්‌වාරකොට්‌ඨකාති බහිද්‌වාරකොට්‌ඨකතොපි නික්‌ඛාමෙත්‌වා, න අන්‌තොද්‌වාරකොට්‌ඨකතො එව. උභයථාපි විහාරතො බහිකත්‌වාති අත්‌ථො. සූචිඝටිකං දත්‌වාති අග්‌ගළසූචිඤ්‌ච උපරිඝටිකඤ්‌ච ආදහිත්‌වා, සුට්‌ඨු කවාටං ථකෙත්‌වාති අත්‌ථො. යාව බාහාගහණාපි නාමාති ‘‘අපරිසුද්‌ධා, ආනන්‌ද, පරිසා’’ති වචනං සුත්‌වා එව හි තෙන පක්‌කමිතබ්‌බං සියා, එවං අපක්‌කමිත්‌වා යාව බාහාගහණාපි නාම සො මොඝපුරිසො ආගමිස්‌සති, අච්‌ඡරියමිදන්‌ති දස්‌සෙති. ඉදඤ්‌ච ගරහණච්‌ඡරියමෙවාති වෙදිතබ්‌බං.
Diṭṭhosīti ‘‘ayaṃ na pakatatto’’ti bhagavatā diṭṭho asi. Yasmā ca evaṃ diṭṭho, tasmā natthi te tava bhikkhūhi saddhiṃ ekakammādisaṃvāso. Yasmā pana so saṃvāso tava natthi, tasmā uṭṭhehi āvusoti evamettha padayojanā veditabbā. Tatiyampi kho so puggalo tuṇhī ahosīti anekavāraṃ vatvāpi ‘‘thero sayameva nibbinno oramissati, idāni imesaṃ paṭipattiṃ jānissāmī’’ti vā adhippāyena tuṇhī ahosi. Bāhāyaṃ gahetvāti ‘‘bhagavatā mayā ca yāthāvato diṭṭho, yāvatatiyaṃ ‘uṭṭhehī’ti ca vutto na uṭṭhāti, idānissa nikkaḍḍhanakālo , mā saṅghassa uposathantarāyo ahosī’’ti bāhāyaṃ aggahesi. Bahi dvārakoṭṭhakā nikkhāmetvāti dvārakoṭṭhakā dvārasālato nikkhāmetvā, bahīti pana nikkhāmitaṭṭhānadassanaṃ. Atha vā bahidvārakoṭṭhakāti bahidvārakoṭṭhakatopi nikkhāmetvā, na antodvārakoṭṭhakato eva. Ubhayathāpi vihārato bahikatvāti attho. Sūcighaṭikaṃ datvāti aggaḷasūciñca uparighaṭikañca ādahitvā, suṭṭhu kavāṭaṃ thaketvāti attho. Yāva bāhāgahaṇāpi nāmāti ‘‘aparisuddhā, ānanda, parisā’’ti vacanaṃ sutvā eva hi tena pakkamitabbaṃ siyā, evaṃ apakkamitvā yāva bāhāgahaṇāpi nāma so moghapuriso āgamissati, acchariyamidanti dasseti. Idañca garahaṇacchariyamevāti veditabbaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / චූළවග්‌ගපාළි • Cūḷavaggapāḷi / 1. පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසයාචනා • 1. Pātimokkhuddesayācanā
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / චූළවග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසයාචනකථා • Pātimokkhuddesayācanakathā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසයාචනකථාවණ්‌ණනා • Pātimokkhuddesayācanakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසයාචනකථාවණ්‌ණනා • Pātimokkhuddesayācanakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 1. පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසයාචනකථා • 1. Pātimokkhuddesayācanakathā
