| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ปฎิปทาจตุกฺกํ
Paṭipadācatukkaṃ
๑๗๖-๑๘๐. อิทานิ ยสฺมา เอตํ ฌานํ นาม ปฎิปทากเมน สิชฺฌติ, ตสฺมา ตสฺส ปฎิปทาเภทํ ทเสฺสตุํ ปุน กตเม ธมฺมา กุสลาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ทุกฺขา ปฎิปทา อสฺสาติ ทุกฺขปฎิปทํฯ ทนฺธา อภิญฺญา อสฺสาติ ทนฺธาภิญฺญํฯ อิติ ทุกฺขปฎิปทนฺติ วา ทนฺธาภิญฺญนฺติ วา ปถวีกสิณนฺติ วา ตีณิปิ ฌานเสฺสว นามานิฯ ทุกฺขปฎิปทํ ขิปฺปาภิญฺญนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ
176-180. Idāni yasmā etaṃ jhānaṃ nāma paṭipadākamena sijjhati, tasmā tassa paṭipadābhedaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha dukkhā paṭipadā assāti dukkhapaṭipadaṃ. Dandhā abhiññā assāti dandhābhiññaṃ. Iti dukkhapaṭipadanti vā dandhābhiññanti vā pathavīkasiṇanti vā tīṇipi jhānasseva nāmāni. Dukkhapaṭipadaṃ khippābhiññantiādīsupi eseva nayo.
ตตฺถ ปฐมสมนฺนาหารโต ปฎฺฐาย ยาว ตสฺส ตสฺส ฌานสฺส อุปจารํ อุปฺปชฺชติ ตาว ปวตฺตา ฌานภาวนา ‘ปฎิปทา’ติ วุจฺจติฯ อุปจารโต ปน ปฎฺฐาย ยาว อปฺปนา ตาว ปวตฺตา ปญฺญา ‘อภิญฺญา’ติ วุจฺจติฯ สา ปเนสา ปฎิปทา เอกจฺจสฺส ทุกฺขา โหติฯ นีวรณาทิปจฺจนีกธมฺมสมุทาจารคหนตาย กิจฺฉา อสุขเสวนาติ อโตฺถฯ เอกจฺจสฺส ตทภาเวน สุขาฯ อภิญฺญาปิ เอกจฺจสฺส ทนฺธา โหติ, มนฺทา, อสีฆปฺปวตฺติฯ เอกจฺจสฺส ขิปฺปา อมนฺทา สีฆปฺปวตฺติฯ ตสฺมา โย อาทิโต กิเลเส วิกฺขเมฺภโนฺต ทุเกฺขน สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน กิลมโนฺต วิกฺขเมฺภติ , ตสฺส ทุกฺขา ปฎิปทา นาม โหติฯ โย ปน วิกฺขมฺภิตกิเลโส อปฺปนาปริวาสํ วสโนฺต จิเรน องฺคปาตุภาวํ ปาปุณาติ, ตสฺส ทนฺธาภิญฺญา นาม โหติฯ โย ขิปฺปํ องฺคปาตุภาวํ ปาปุณาติ ตสฺส ขิปฺปาภิญฺญา นาม โหติฯ โย กิเลเส วิกฺขเมฺภโนฺต สุเขน อกิลมโนฺต วิกฺขเมฺภติ, ตสฺส สุขา ปฎิปทา นาม โหติฯ
Tattha paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya yāva tassa tassa jhānassa upacāraṃ uppajjati tāva pavattā jhānabhāvanā ‘paṭipadā’ti vuccati. Upacārato pana paṭṭhāya yāva appanā tāva pavattā paññā ‘abhiññā’ti vuccati. Sā panesā paṭipadā ekaccassa dukkhā hoti. Nīvaraṇādipaccanīkadhammasamudācāragahanatāya kicchā asukhasevanāti attho. Ekaccassa tadabhāvena sukhā. Abhiññāpi ekaccassa dandhā hoti, mandā, asīghappavatti. Ekaccassa khippā amandā sīghappavatti. Tasmā yo ādito kilese vikkhambhento dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto vikkhambheti , tassa dukkhā paṭipadā nāma hoti. Yo pana vikkhambhitakileso appanāparivāsaṃ vasanto cirena aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti, tassa dandhābhiññā nāma hoti. Yo khippaṃ aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti tassa khippābhiññā nāma hoti. Yo kilese vikkhambhento sukhena akilamanto vikkhambheti, tassa sukhā paṭipadā nāma hoti.
ตตฺถ ยานิ สปฺปายาสปฺปายานิ จ ปลิโพธุปเจฺฉทาทีนิ ปุพฺพกิจฺจานิ จ อปฺปนาโกสลฺลานิ จ วิสุทฺธิมเคฺค จิตฺตภาวนานิเทฺทเส นิทฺทิฎฺฐานิ, เตสุ โย อสปฺปายเสวี โหติ, ตสฺส ทุกฺขา ปฎิปทา ทนฺธา จ อภิญฺญา โหติฯ สปฺปายเสวิโน สุขา ปฎิปทา ขิปฺปา จ อภิญฺญาฯ โย ปน ปุพฺพภาเค อสปฺปายํ เสวิตฺวา อปรภาเค สปฺปายเสวี โหติ, ปุพฺพภาเค วา สปฺปายํ เสวิตฺวา อปรภาเค อสปฺปายเสวี, ตสฺส โวมิสฺสกตา เวทิตพฺพาฯ ตถา ปลิโพธุปเจฺฉทาทิกํ ปุพฺพกิจฺจํ อสมฺปาเทตฺวา ภาวนํ อนุยุตฺตสฺส ทุกฺขา ปฎิปทา โหติ, วิปริยาเยน สุขาฯ อปฺปนาโกสลฺลานิ ปน อสมฺปาเทนฺตสฺส ทนฺธา อภิญฺญา โหติ, สมฺปาเทนฺตสฺส ขิปฺปาฯ
Tattha yāni sappāyāsappāyāni ca palibodhupacchedādīni pubbakiccāni ca appanākosallāni ca visuddhimagge cittabhāvanāniddese niddiṭṭhāni, tesu yo asappāyasevī hoti, tassa dukkhā paṭipadā dandhā ca abhiññā hoti. Sappāyasevino sukhā paṭipadā khippā ca abhiññā. Yo pana pubbabhāge asappāyaṃ sevitvā aparabhāge sappāyasevī hoti, pubbabhāge vā sappāyaṃ sevitvā aparabhāge asappāyasevī, tassa vomissakatā veditabbā. Tathā palibodhupacchedādikaṃ pubbakiccaṃ asampādetvā bhāvanaṃ anuyuttassa dukkhā paṭipadā hoti, vipariyāyena sukhā. Appanākosallāni pana asampādentassa dandhā abhiññā hoti, sampādentassa khippā.
อปิจ ตณฺหาอวิชฺชาวเสน สมถวิปสฺสนากตาธิการวเสน จาปิ เอตาสํ ปเภโท เวทิตโพฺพฯ ตณฺหาภิภูตสฺส หิ ทุกฺขา ปฎิปทา โหติ, อนภิภูตสฺส สุขาฯ อวิชฺชาภิภูตสฺส จ ทนฺธา อภิญฺญา โหติ, อนภิภูตสฺส ขิปฺปาฯ โย จ สมเถ อกตาธิกาโร ตสฺส ทุกฺขา ปฎิปทา โหติ, กตาธิการสฺส สุขาฯ โย ปน วิปสฺสนาย อกตาธิกาโร โหติ, ตสฺส ทนฺธา อภิญฺญา โหติ, กตาธิการสฺส ขิปฺปาฯ
Apica taṇhāavijjāvasena samathavipassanākatādhikāravasena cāpi etāsaṃ pabhedo veditabbo. Taṇhābhibhūtassa hi dukkhā paṭipadā hoti, anabhibhūtassa sukhā. Avijjābhibhūtassa ca dandhā abhiññā hoti, anabhibhūtassa khippā. Yo ca samathe akatādhikāro tassa dukkhā paṭipadā hoti, katādhikārassa sukhā. Yo pana vipassanāya akatādhikāro hoti, tassa dandhā abhiññā hoti, katādhikārassa khippā.
กิเลสินฺทฺริยวเสน จาปิ เอตาสํ ปเภโท เวทิตโพฺพฯ ติพฺพกิเลสสฺส หิ มุทินฺทฺริยสฺส ทุกฺขา ปฎิปทา โหติ ทนฺธา จ อภิญฺญา, ติกฺขินฺทฺริยสฺส ปน ขิปฺปา อภิญฺญาฯ มนฺทกิเลสสฺส จ มุทินฺทฺริยสฺส สุขา ปฎิปทา โหติ ทนฺธา จ อภิญฺญา, ติกฺขินฺทฺริยสฺส ปน ขิปฺปา อภิญฺญาติฯ
Kilesindriyavasena cāpi etāsaṃ pabhedo veditabbo. Tibbakilesassa hi mudindriyassa dukkhā paṭipadā hoti dandhā ca abhiññā, tikkhindriyassa pana khippā abhiññā. Mandakilesassa ca mudindriyassa sukhā paṭipadā hoti dandhā ca abhiññā, tikkhindriyassa pana khippā abhiññāti.
อิติ อิมาสุ ปฎิปทาอภิญฺญาสุ โย ปุคฺคโล ทุกฺขาย ปฎิปทาย ทนฺธาย อภิญฺญาย ฌานํ ปาปุณาติ, ตสฺส ตํ ฌานํ ทุกฺขปฎิปทํ ทนฺธาภิญฺญนฺติ วุจฺจติฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ
Iti imāsu paṭipadāabhiññāsu yo puggalo dukkhāya paṭipadāya dandhāya abhiññāya jhānaṃ pāpuṇāti, tassa taṃ jhānaṃ dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññanti vuccati. Sesesupi eseva nayo.
ตตฺถ ‘ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฎฺฐติ ฐิติภาคินี ปญฺญา’ติ (วิภ. ๗๙๙) เอวํ วุตฺตสติยา วา ตํตํฌานนิกนฺติยา วา วิกฺขมฺภเน ปฎิปทา, ตํตํฌานุปจารปฺปตฺตสฺส อปฺปนาย ปริวาเส อภิญฺญา จ เวทิตพฺพาฯ อาคมนวเสนาปิ จ ปฎิปทา อภิญฺญา โหนฺติเยวฯ ทุกฺขปฎิปทญฺหิ ทนฺธาภิญฺญํ ปฐมชฺฌานํ ปตฺวา ปวตฺตํ ทุติยมฺปิ ตาทิสเมว โหติฯ ตติยจตุเตฺถสุปิ เอเสว นโยฯ ยถา จ จตุกฺกนเย เอวํ ปญฺจกนเยปิ ปฎิปทาวเสน จตุธา เภโท เวทิตโพฺพฯ อิติ ปฎิปทาวเสนปิ จตฺตาโร นวกา วุตฺตา โหนฺติฯ เตสุ ปาฐโต ฉตฺติํส จิตฺตานิ, อตฺถโต ปน ปญฺจกนเย จตุกฺกนยสฺส ปวิฎฺฐตฺตา วีสติเมว ภวนฺตีติฯ
Tattha ‘tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā’ti (vibha. 799) evaṃ vuttasatiyā vā taṃtaṃjhānanikantiyā vā vikkhambhane paṭipadā, taṃtaṃjhānupacārappattassa appanāya parivāse abhiññā ca veditabbā. Āgamanavasenāpi ca paṭipadā abhiññā hontiyeva. Dukkhapaṭipadañhi dandhābhiññaṃ paṭhamajjhānaṃ patvā pavattaṃ dutiyampi tādisameva hoti. Tatiyacatutthesupi eseva nayo. Yathā ca catukkanaye evaṃ pañcakanayepi paṭipadāvasena catudhā bhedo veditabbo. Iti paṭipadāvasenapi cattāro navakā vuttā honti. Tesu pāṭhato chattiṃsa cittāni, atthato pana pañcakanaye catukkanayassa paviṭṭhattā vīsatimeva bhavantīti.
ปฎิปทาจตุกฺกํฯ
Paṭipadācatukkaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / รูปาวจรกุสลํ • Rūpāvacarakusalaṃ
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ปฎิปทาจตุกฺกวณฺณนา • Paṭipadācatukkavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ปฎิปทาจตุกฺกาทิวณฺณนา • Paṭipadācatukkādivaṇṇanā
