| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ਪਟਿਪਦਾਚਤੁਕ੍ਕਂ
Paṭipadācatukkaṃ
੧੭੬-੧੮੦. ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਂ ਝਾਨਂ ਨਾਮ ਪਟਿਪਦਾਕਮੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਦਾਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਦਂ। ਦਨ੍ਧਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਂ। ਇਤਿ ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ વਾ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਨ੍ਤਿ વਾ ਪਥવੀਕਸਿਣਨ੍ਤਿ વਾ ਤੀਣਿਪਿ ਝਾਨਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਾਨਿ। ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਦਂ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
176-180. Idāni yasmā etaṃ jhānaṃ nāma paṭipadākamena sijjhati, tasmā tassa paṭipadābhedaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha dukkhā paṭipadā assāti dukkhapaṭipadaṃ. Dandhā abhiññā assāti dandhābhiññaṃ. Iti dukkhapaṭipadanti vā dandhābhiññanti vā pathavīkasiṇanti vā tīṇipi jhānasseva nāmāni. Dukkhapaṭipadaṃ khippābhiññantiādīsupi eseva nayo.
ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਤਾવ ਪવਤ੍ਤਾ ਝਾਨਭਾવਨਾ ‘ਪਟਿਪਦਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਉਪਚਾਰਤੋ ਪਨ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਅਪ੍ਪਨਾ ਤਾવ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ ‘ਅਭਿਞ੍ਞਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਪਟਿਪਦਾ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਹੋਤਿ। ਨੀવਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮਸਮੁਦਾਚਾਰਗਹਨਤਾਯ ਕਿਚ੍ਛਾ ਅਸੁਖਸੇવਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਤਦਭਾવੇਨ ਸੁਖਾ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਿ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦਨ੍ਧਾ ਹੋਤਿ, ਮਨ੍ਦਾ, ਅਸੀਘਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ। ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਖਿਪ੍ਪਾ ਅਮਨ੍ਦਾ ਸੀਘਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਆਦਿਤੋ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਸਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ , ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਕਿਲੇਸੋ ਅਪ੍ਪਨਾਪਰਿવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਚਿਰੇਨ ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਸੁਖੇਨ ਅਕਿਲਮਨ੍ਤੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।
Tattha paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya yāva tassa tassa jhānassa upacāraṃ uppajjati tāva pavattā jhānabhāvanā ‘paṭipadā’ti vuccati. Upacārato pana paṭṭhāya yāva appanā tāva pavattā paññā ‘abhiññā’ti vuccati. Sā panesā paṭipadā ekaccassa dukkhā hoti. Nīvaraṇādipaccanīkadhammasamudācāragahanatāya kicchā asukhasevanāti attho. Ekaccassa tadabhāvena sukhā. Abhiññāpi ekaccassa dandhā hoti, mandā, asīghappavatti. Ekaccassa khippā amandā sīghappavatti. Tasmā yo ādito kilese vikkhambhento dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto vikkhambheti , tassa dukkhā paṭipadā nāma hoti. Yo pana vikkhambhitakileso appanāparivāsaṃ vasanto cirena aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti, tassa dandhābhiññā nāma hoti. Yo khippaṃ aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti tassa khippābhiññā nāma hoti. Yo kilese vikkhambhento sukhena akilamanto vikkhambheti, tassa sukhā paṭipadā nāma hoti.
ਤਤ੍ਥ ਯਾਨਿ ਸਪ੍ਪਾਯਾਸਪ੍ਪਾਯਾਨਿ ਚ ਪਲਿਬੋਧੁਪਚ੍ਛੇਦਾਦੀਨਿ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਚ ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਾਨਿ ਚ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਚਿਤ੍ਤਭਾવਨਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ, ਤੇਸੁ ਯੋ ਅਸਪ੍ਪਾਯਸੇવੀ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਦਨ੍ਧਾ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਹੋਤਿ। ਸਪ੍ਪਾਯਸੇવਿਨੋ ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਖਿਪ੍ਪਾ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾ। ਯੋ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਸਪ੍ਪਾਯਂ ਸੇવਿਤ੍વਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਸਪ੍ਪਾਯਸੇવੀ ਹੋਤਿ, ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਾ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਸੇવਿਤ੍વਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਅਸਪ੍ਪਾਯਸੇવੀ, ਤਸ੍ਸ વੋਮਿਸ੍ਸਕਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਥਾ ਪਲਿਬੋਧੁਪਚ੍ਛੇਦਾਦਿਕਂ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਅਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਭਾવਨਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਹੋਤਿ, વਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਖਾ। ਅਪ੍ਪਨਾਕੋਸਲ੍ਲਾਨਿ ਪਨ ਅਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦਨ੍ਧਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਖਿਪ੍ਪਾ।
Tattha yāni sappāyāsappāyāni ca palibodhupacchedādīni pubbakiccāni ca appanākosallāni ca visuddhimagge cittabhāvanāniddese niddiṭṭhāni, tesu yo asappāyasevī hoti, tassa dukkhā paṭipadā dandhā ca abhiññā hoti. Sappāyasevino sukhā paṭipadā khippā ca abhiññā. Yo pana pubbabhāge asappāyaṃ sevitvā aparabhāge sappāyasevī hoti, pubbabhāge vā sappāyaṃ sevitvā aparabhāge asappāyasevī, tassa vomissakatā veditabbā. Tathā palibodhupacchedādikaṃ pubbakiccaṃ asampādetvā bhāvanaṃ anuyuttassa dukkhā paṭipadā hoti, vipariyāyena sukhā. Appanākosallāni pana asampādentassa dandhā abhiññā hoti, sampādentassa khippā.
ਅਪਿਚ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾવਸੇਨ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਕਤਾਧਿਕਾਰવਸੇਨ ਚਾਪਿ ਏਤਾਸਂ ਪਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਣ੍ਹਾਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਹੋਤਿ, ਅਨਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਸੁਖਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਚ ਦਨ੍ਧਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਹੋਤਿ, ਅਨਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਖਿਪ੍ਪਾ। ਯੋ ਚ ਸਮਥੇ ਅਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਹੋਤਿ, ਕਤਾਧਿਕਾਰਸ੍ਸ ਸੁਖਾ। ਯੋ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦਨ੍ਧਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਹੋਤਿ, ਕਤਾਧਿਕਾਰਸ੍ਸ ਖਿਪ੍ਪਾ।
Apica taṇhāavijjāvasena samathavipassanākatādhikāravasena cāpi etāsaṃ pabhedo veditabbo. Taṇhābhibhūtassa hi dukkhā paṭipadā hoti, anabhibhūtassa sukhā. Avijjābhibhūtassa ca dandhā abhiññā hoti, anabhibhūtassa khippā. Yo ca samathe akatādhikāro tassa dukkhā paṭipadā hoti, katādhikārassa sukhā. Yo pana vipassanāya akatādhikāro hoti, tassa dandhā abhiññā hoti, katādhikārassa khippā.
ਕਿਲੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਚਾਪਿ ਏਤਾਸਂ ਪਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਿਬ੍ਬਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਹਿ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਹੋਤਿ ਦਨ੍ਧਾ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਪਨ ਖਿਪ੍ਪਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ। ਮਨ੍ਦਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਚ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਹੋਤਿ ਦਨ੍ਧਾ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਪਨ ਖਿਪ੍ਪਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਿ।
Kilesindriyavasena cāpi etāsaṃ pabhedo veditabbo. Tibbakilesassa hi mudindriyassa dukkhā paṭipadā hoti dandhā ca abhiññā, tikkhindriyassa pana khippā abhiññā. Mandakilesassa ca mudindriyassa sukhā paṭipadā hoti dandhā ca abhiññā, tikkhindriyassa pana khippā abhiññāti.
ਇਤਿ ਇਮਾਸੁ ਪਟਿਪਦਾਅਭਿਞ੍ਞਾਸੁ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਦਨ੍ਧਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਝਾਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਝਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਦਂ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Iti imāsu paṭipadāabhiññāsu yo puggalo dukkhāya paṭipadāya dandhāya abhiññāya jhānaṃ pāpuṇāti, tassa taṃ jhānaṃ dukkhapaṭipadaṃ dandhābhiññanti vuccati. Sesesupi eseva nayo.
ਤਤ੍ਥ ‘ਤਦਨੁਧਮ੍ਮਤਾ ਸਤਿ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਠਿਤਿਭਾਗਿਨੀ ਪਞ੍ਞਾ’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੯੯) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਸਤਿਯਾ વਾ ਤਂਤਂਝਾਨਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ વਾ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇ ਪਟਿਪਦਾ, ਤਂਤਂਝਾਨੁਪਚਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਪਰਿવਾਸੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਆਗਮਨવਸੇਨਾਪਿ ਚ ਪਟਿਪਦਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਹੋਨ੍ਤਿਯੇવ। ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਦਞ੍ਹਿ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਤਾਦਿਸਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਯਥਾ ਚ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੇ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਕਨਯੇਪਿ ਪਟਿਪਦਾવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ ਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਿ ਪਟਿਪਦਾવਸੇਨਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਨવਕਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਪਾਠਤੋ ਛਤ੍ਤਿਂਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯਸ੍ਸ ਪવਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ વੀਸਤਿਮੇવ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ।
Tattha ‘tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāginī paññā’ti (vibha. 799) evaṃ vuttasatiyā vā taṃtaṃjhānanikantiyā vā vikkhambhane paṭipadā, taṃtaṃjhānupacārappattassa appanāya parivāse abhiññā ca veditabbā. Āgamanavasenāpi ca paṭipadā abhiññā hontiyeva. Dukkhapaṭipadañhi dandhābhiññaṃ paṭhamajjhānaṃ patvā pavattaṃ dutiyampi tādisameva hoti. Tatiyacatutthesupi eseva nayo. Yathā ca catukkanaye evaṃ pañcakanayepi paṭipadāvasena catudhā bhedo veditabbo. Iti paṭipadāvasenapi cattāro navakā vuttā honti. Tesu pāṭhato chattiṃsa cittāni, atthato pana pañcakanaye catukkanayassa paviṭṭhattā vīsatimeva bhavantīti.
ਪਟਿਪਦਾਚਤੁਕ੍ਕਂ।
Paṭipadācatukkaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਂ • Rūpāvacarakusalaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਪਟਿਪਦਾਚਤੁਕ੍ਕવਣ੍ਣਨਾ • Paṭipadācatukkavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਪਟਿਪਦਾਚਤੁਕ੍ਕਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ • Paṭipadācatukkādivaṇṇanā
