| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. पटिपदासुत्तवण्णना
3. Paṭipadāsuttavaṇṇanā
३. मिच्छा पटिपज्जति एतायाति मिच्छापटिपदा, वट्टगामिमग्गो दुक्खावहत्ता। तं मिच्छापटिपदं। तेनाह ‘‘अनिय्यानिकपटिपदा’’ति। सो पुञ्ञाभिसङ्खारो कथं मिच्छापटिपदा होतीति? सम्पत्तिभवे सुखावहोव होतीति अधिप्पायो। वट्टसीसत्ताति वट्टपक्खियानं उत्तमङ्गभावतो। अन्तमसोति उक्कंसपरियन्तं सन्धाय वदति अवकंसपरियन्ततो। ‘‘इदं मे पुञ्ञं निब्बानाधिगमाय पच्चयो होतू’’ति एवं निब्बानं पत्थेत्वा पवत्तितं। पण्णमुट्ठिदानमत्तन्ति साकपण्णमुट्ठिदानमत्तं। अप्पत्वाति अन्तोगधहेतु एस निद्देसो, अपापेत्वाति अत्थो। यदग्गेन वा पटिपज्जनतो अरहत्तं पत्तोति वुच्चति, तदग्गेन तदावहा पटिपदापि पत्ताति वुच्चतीति ‘‘अप्पत्वा’’ति वुत्तं। अनुलोमवसेनाति अनुलोमपटिच्चसमुप्पादवसेन। पटिलोमवसेनाति एत्थापि एसेव नयो। पटिपदा पुच्छिताति एतेन पटिपदा देसेतुं आरद्धाति अयम्पि अत्थो सङ्गहितो यथारद्धस्स अत्थस्स कथेतुकम्यतापुच्छाय इधागतत्ता। अनुलोमपटिच्चसमुप्पाददेसनायम्पेत्थ ब्यतिरेकमुखेन अविज्जादिनिरोधा पन विज्जाय सति होति सङ्खारानं असम्भवोति वुत्तं ‘‘निब्बानं भाजित’’न्ति। सरूपेन पन ताय वट्टमेव पकासितं। वक्खति हि परियोसाने ‘‘वट्टविवट्टमेव कथित’’न्ति। निय्यातनेति निगमने। फलेनाति पत्तब्बफलेन पटिपदाय सम्पापकहेतुनो दस्सितत्ता। यथा हि तिविधो हेतु ञापको, निब्बत्तको, सम्पापकोति, एवं तिविधं फलं ञापेतब्बं, निब्बत्तेतब्बं, सम्पापेतब्बन्ति। तस्मा पत्तब्बफलेन निब्बानेन तंसम्पापकहेतुभूताय पटिपदाय दस्सितत्ताति अत्थो। तेनाह ‘‘फलेन हेत्था’’तिआदि। अयं वुच्चतीति एवं निब्बानफला अयं ‘‘सम्मापटिपदा’’ति वुच्चति। असेसविरागा असेसनिरोधाति समुच्छेदप्पहानवसेन अविज्जाय असेसविरज्जनतो असेसनिरुज्झनतो च। पदद्वयेनपि अनुप्पादनिरोधमेव वदति। तञ्हि निब्बानं। दुतियविकप्पे अयं एत्थ अधिप्पायो – येन मग्गेन करणभूतेन असेसनिरोधो होति, अविज्जाय असेसनिरोधो यं आगम्म होति, तं मग्गं दस्सेतुन्ति। एवञ्हि सतीति एवं पदभाजनस्स निब्बानस्स पदत्थे सति। सानुभावा पटिपदा विभत्ता होतीति अविज्जाय असेसनिरोधहेतुपटिपदा तत्थ सातिसयसामत्थियसमायोगतो सानुभावा विभत्ता होति। मिच्छापटिपदागहणेनेत्थ वट्टस्सपि विभत्तत्ता वुत्तं ‘‘वट्टविवट्टमेव कथित’’न्ति।
3. Micchā paṭipajjati etāyāti micchāpaṭipadā, vaṭṭagāmimaggo dukkhāvahattā. Taṃ micchāpaṭipadaṃ. Tenāha ‘‘aniyyānikapaṭipadā’’ti. So puññābhisaṅkhāro kathaṃ micchāpaṭipadā hotīti? Sampattibhave sukhāvahova hotīti adhippāyo. Vaṭṭasīsattāti vaṭṭapakkhiyānaṃ uttamaṅgabhāvato. Antamasoti ukkaṃsapariyantaṃ sandhāya vadati avakaṃsapariyantato. ‘‘Idaṃ me puññaṃ nibbānādhigamāya paccayo hotū’’ti evaṃ nibbānaṃ patthetvā pavattitaṃ. Paṇṇamuṭṭhidānamattanti sākapaṇṇamuṭṭhidānamattaṃ. Appatvāti antogadhahetu esa niddeso, apāpetvāti attho. Yadaggena vā paṭipajjanato arahattaṃ pattoti vuccati, tadaggena tadāvahā paṭipadāpi pattāti vuccatīti ‘‘appatvā’’ti vuttaṃ. Anulomavasenāti anulomapaṭiccasamuppādavasena. Paṭilomavasenāti etthāpi eseva nayo. Paṭipadā pucchitāti etena paṭipadā desetuṃ āraddhāti ayampi attho saṅgahito yathāraddhassa atthassa kathetukamyatāpucchāya idhāgatattā. Anulomapaṭiccasamuppādadesanāyampettha byatirekamukhena avijjādinirodhā pana vijjāya sati hoti saṅkhārānaṃ asambhavoti vuttaṃ ‘‘nibbānaṃ bhājita’’nti. Sarūpena pana tāya vaṭṭameva pakāsitaṃ. Vakkhati hi pariyosāne ‘‘vaṭṭavivaṭṭameva kathita’’nti. Niyyātaneti nigamane. Phalenāti pattabbaphalena paṭipadāya sampāpakahetuno dassitattā. Yathā hi tividho hetu ñāpako, nibbattako, sampāpakoti, evaṃ tividhaṃ phalaṃ ñāpetabbaṃ, nibbattetabbaṃ, sampāpetabbanti. Tasmā pattabbaphalena nibbānena taṃsampāpakahetubhūtāya paṭipadāya dassitattāti attho. Tenāha ‘‘phalena hetthā’’tiādi. Ayaṃ vuccatīti evaṃ nibbānaphalā ayaṃ ‘‘sammāpaṭipadā’’ti vuccati. Asesavirāgā asesanirodhāti samucchedappahānavasena avijjāya asesavirajjanato asesanirujjhanato ca. Padadvayenapi anuppādanirodhameva vadati. Tañhi nibbānaṃ. Dutiyavikappe ayaṃ ettha adhippāyo – yena maggena karaṇabhūtena asesanirodho hoti, avijjāya asesanirodho yaṃ āgamma hoti, taṃ maggaṃ dassetunti. Evañhi satīti evaṃ padabhājanassa nibbānassa padatthe sati. Sānubhāvā paṭipadā vibhattā hotīti avijjāya asesanirodhahetupaṭipadā tattha sātisayasāmatthiyasamāyogato sānubhāvā vibhattā hoti. Micchāpaṭipadāgahaṇenettha vaṭṭassapi vibhattattā vuttaṃ ‘‘vaṭṭavivaṭṭameva kathita’’nti.
पटिपदासुत्तवण्णना निट्ठिता।
Paṭipadāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. पटिपदासुत्तं • 3. Paṭipadāsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. पटिपदासुत्तवण्णना • 3. Paṭipadāsuttavaṇṇanā
