| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๒๕-๒๘. ปฎิสมฺภิทาญาณนิเทฺทสวณฺณนา
25-28. Paṭisambhidāñāṇaniddesavaṇṇanā
๗๖. ปฎิสมฺภิทาญาณนิเทฺทเส ยสฺมา ธเมฺม อวุเตฺต ตสฺส กิจฺจํ น สกฺกา วตฺตุํ, ตสฺมา อุทฺทิฎฺฐานํ ปฎิปาฎิํ อนาทิยิตฺวา ปฐมํ ธมฺมา นิทฺทิฎฺฐาฯ ธมฺมาทีนํ อตฺถา วุตฺตาเยวฯ สทฺธินฺทฺริยํ ธโมฺมติอาทีหิ ธมฺมสทฺทปริยาปเนฺน ธเมฺม วตฺวา นานตฺตสทฺทสฺส อตฺถํ ทเสฺสโนฺต อโญฺญ สทฺธินฺทฺริยํ ธโมฺมติอาทิมาหฯ ‘‘อโญฺญ ธโมฺม’’ติ หิ วุเตฺต ธมฺมานํ นานตฺตํ ทสฺสิตํ โหติฯ ปฎิวิทิตาติ อภิมุขภาเวน วิทิตา ปากฎา นาม โหนฺติฯ เตน ปฎิสมฺภิทาปทสฺส อโตฺถ วุโตฺตฯ อธิโมกฺขโฎฺฐ อโตฺถติอาทีหิ เตสํ สทฺธาทีนํ อธิมุจฺจนาทิกิจฺจํ อโตฺถ นามาติ ทเสฺสติฯ สนฺทเสฺสตุนฺติ ปรํ ญาเปตุกามสฺส ปรํ สนฺทเสฺสตุํฯ ปรสฺส ปน วจนํ สุณนฺตสฺสาปิ ลพฺภติเยวฯ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปาติ นามพฺยญฺชนํ นามนิรุตฺติ นามาภิลาโปฯ นามญฺหิ อตฺถํ พฺยญฺชยตีติ พฺยญฺชนํ, ‘‘สงฺขตมภิสงฺขโรนฺตีติ โข, ภิกฺขเว, ตสฺมา สงฺขาราติ วุจฺจนฺตี’’ติ (สํ. นิ. ๓.๗๙) เอวํ นิทฺธาเรตฺวา สเหตุกํ กตฺวา วุจฺจมานตฺตา นิรุตฺติ, อภิลปียติ เอเตน อโตฺถติ อภิลาโปติ วุจฺจติฯ
76. Paṭisambhidāñāṇaniddese yasmā dhamme avutte tassa kiccaṃ na sakkā vattuṃ, tasmā uddiṭṭhānaṃ paṭipāṭiṃ anādiyitvā paṭhamaṃ dhammā niddiṭṭhā. Dhammādīnaṃ atthā vuttāyeva. Saddhindriyaṃ dhammotiādīhi dhammasaddapariyāpanne dhamme vatvā nānattasaddassa atthaṃ dassento añño saddhindriyaṃ dhammotiādimāha. ‘‘Añño dhammo’’ti hi vutte dhammānaṃ nānattaṃ dassitaṃ hoti. Paṭividitāti abhimukhabhāvena viditā pākaṭā nāma honti. Tena paṭisambhidāpadassa attho vutto. Adhimokkhaṭṭho atthotiādīhi tesaṃ saddhādīnaṃ adhimuccanādikiccaṃ attho nāmāti dasseti. Sandassetunti paraṃ ñāpetukāmassa paraṃ sandassetuṃ. Parassa pana vacanaṃ suṇantassāpi labbhatiyeva. Byañjananiruttābhilāpāti nāmabyañjanaṃ nāmanirutti nāmābhilāpo. Nāmañhi atthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, ‘‘saṅkhatamabhisaṅkharontīti kho, bhikkhave, tasmā saṅkhārāti vuccantī’’ti (saṃ. ni. 3.79) evaṃ niddhāretvā sahetukaṃ katvā vuccamānattā nirutti, abhilapīyati etena atthoti abhilāpoti vuccati.
นามญฺจ นาเมตํ จตุพฺพิธํ – สามญฺญนามํ, คุณนามํ, กิตฺติมนามํ, โอปปาติกนามนฺติฯ ตตฺถ ปฐมกปฺปิเกสุ มหาชเนน สมฺมนฺนิตฺวา ฐปิตตฺตา ‘‘มหาสมฺมโต’’ติ รโญฺญ นามํ สามญฺญนามํฯ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘มหาชนสมฺมโตติ โข, วาเสฎฺฐ, ‘มหาสมฺมโต มหาสมฺมโต’เตฺวว ปฐมํ อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺต’’นฺติ (ที. นิ. ๓.๑๓๑)ฯ ‘‘ธมฺมกถิโก ปํสุกูลิโก วินยธโร ติปิฎกธโร สโทฺธ สโต’’ติ เอวรูปํ คุณโต อาคตนามํ คุณนามํฯ ‘‘ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุโทฺธ’’ติอาทีนิปิ ตถาคตสฺส อเนกานิ นามสตานิ คุณนามาเนวฯ เตน วุตฺตํ –
Nāmañca nāmetaṃ catubbidhaṃ – sāmaññanāmaṃ, guṇanāmaṃ, kittimanāmaṃ, opapātikanāmanti. Tattha paṭhamakappikesu mahājanena sammannitvā ṭhapitattā ‘‘mahāsammato’’ti rañño nāmaṃ sāmaññanāmaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mahājanasammatoti kho, vāseṭṭha, ‘mahāsammato mahāsammato’tveva paṭhamaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti (dī. ni. 3.131). ‘‘Dhammakathiko paṃsukūliko vinayadharo tipiṭakadharo saddho sato’’ti evarūpaṃ guṇato āgatanāmaṃ guṇanāmaṃ. ‘‘Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādīnipi tathāgatassa anekāni nāmasatāni guṇanāmāneva. Tena vuttaṃ –
‘‘อสเงฺขฺยยฺยานิ นามานิ, สคุเณน มเหสิโน;
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
คุเณหิ นามมุเทฺธยฺยํ, อปิ นามสหสฺสโต’’ติฯ
Guṇehi nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti.
ยํ ปน ชาตสฺส กุมารกสฺส นามคฺคหณทิวเส ทกฺขิเณยฺยานํ สกฺการํ กตฺวา สมีเป ฐิตา ญาตกา กเปฺปตฺวา ปกเปฺปตฺวา ‘‘อยํ อสุโก นามา’’ติ นามํ กโรนฺติ, อิทํ กิตฺติมนามํฯ ยา ปน ปุริมปญฺญตฺติ อปรปญฺญตฺติยํ ปตติ, ปุริมโวหาโร ปจฺฉิมโวหาเร ปตติฯ เสยฺยถิทํ, ปุริมกเปฺปปิ จโนฺท จโนฺทเยว นาม, เอตรหิปิ จโนฺทเยวฯ อตีเต สูริโย, สมุโทฺท, ปถวี, ปพฺพโต ปพฺพโตเยว นาม, เอตรหิปิ ปพฺพโตเยวาติ, อิทํ โอปปาติกนามํฯ อิทํ จตุพฺพิธมฺปิ นามํ เอกํ นามเมว โหติ , ตํ โลกสเงฺกตมตฺตสิทฺธํ ปรมตฺถโต อวิชฺชมานํฯ อเญฺญ ปน ‘‘นามํ นาม อตฺถโชตโก สโทฺท’’ติ วทนฺติฯ พลโพชฺฌงฺคมคฺคงฺคานํ วุตฺตนยานุสาเรเนว อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ
Yaṃ pana jātassa kumārakassa nāmaggahaṇadivase dakkhiṇeyyānaṃ sakkāraṃ katvā samīpe ṭhitā ñātakā kappetvā pakappetvā ‘‘ayaṃ asuko nāmā’’ti nāmaṃ karonti, idaṃ kittimanāmaṃ. Yā pana purimapaññatti aparapaññattiyaṃ patati, purimavohāro pacchimavohāre patati. Seyyathidaṃ, purimakappepi cando candoyeva nāma, etarahipi candoyeva. Atīte sūriyo, samuddo, pathavī, pabbato pabbatoyeva nāma, etarahipi pabbatoyevāti, idaṃ opapātikanāmaṃ. Idaṃ catubbidhampi nāmaṃ ekaṃ nāmameva hoti , taṃ lokasaṅketamattasiddhaṃ paramatthato avijjamānaṃ. Aññe pana ‘‘nāmaṃ nāma atthajotako saddo’’ti vadanti. Balabojjhaṅgamaggaṅgānaṃ vuttanayānusāreneva attho veditabbo.
ปฎิสมฺภิทาญาณนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paṭisambhidāñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๒๕-๒๘. ปฎิสมฺภิทาญาณนิเทฺทโส • 25-28. Paṭisambhidāñāṇaniddeso
