| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
25-28. පටිසම්‌භිදාඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
25-28. Paṭisambhidāñāṇaniddesavaṇṇanā
76. පටිසම්‌භිදාඤාණනිද්‌දෙසෙ යස්‌මා ධම්‌මෙ අවුත්‌තෙ තස්‌ස කිච්‌චං න සක්‌කා වත්‌තුං, තස්‌මා උද්‌දිට්‌ඨානං පටිපාටිං අනාදියිත්‌වා පඨමං ධම්‌මා නිද්‌දිට්‌ඨා. ධම්‌මාදීනං අත්‌ථා වුත්‌තායෙව. සද්‌ධින්‌ද්‍රියං ධම්‌මොතිආදීහි ධම්‌මසද්‌දපරියාපන්‌නෙ ධම්‌මෙ වත්‌වා නානත්‌තසද්‌දස්‌ස අත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො අඤ්‌ඤො සද්‌ධින්‌ද්‍රියං ධම්‌මොතිආදිමාහ. ‘‘අඤ්‌ඤො ධම්‌මො’’ති හි වුත්‌තෙ ධම්‌මානං නානත්‌තං දස්‌සිතං හොති. පටිවිදිතාති අභිමුඛභාවෙන විදිතා පාකටා නාම හොන්‌ති. තෙන පටිසම්‌භිදාපදස්‌ස අත්‌ථො වුත්‌තො. අධිමොක්‌ඛට්‌ඨො අත්‌ථොතිආදීහි තෙසං සද්‌ධාදීනං අධිමුච්‌චනාදිකිච්‌චං අත්‌ථො නාමාති දස්‌සෙති. සන්‌දස්‌සෙතුන්‌ති පරං ඤාපෙතුකාමස්‌ස පරං සන්‌දස්‌සෙතුං. පරස්‌ස පන වචනං සුණන්‌තස්‌සාපි ලබ්‌භතියෙව. බ්‍යඤ්‌ජනනිරුත්‌තාභිලාපාති නාමබ්‍යඤ්‌ජනං නාමනිරුත්‌ති නාමාභිලාපො. නාමඤ්‌හි අත්‌ථං බ්‍යඤ්‌ජයතීති බ්‍යඤ්‌ජනං, ‘‘සඞ්‌ඛතමභිසඞ්‌ඛරොන්‌තීති ඛො, භික්‌ඛවෙ, තස්‌මා සඞ්‌ඛාරාති වුච්‌චන්‌තී’’ති (සං. නි. 3.79) එවං නිද්‌ධාරෙත්‌වා සහෙතුකං කත්‌වා වුච්‌චමානත්‌තා නිරුත්‌ති, අභිලපීයති එතෙන අත්‌ථොති අභිලාපොති වුච්‌චති.
76. Paṭisambhidāñāṇaniddese yasmā dhamme avutte tassa kiccaṃ na sakkā vattuṃ, tasmā uddiṭṭhānaṃ paṭipāṭiṃ anādiyitvā paṭhamaṃ dhammā niddiṭṭhā. Dhammādīnaṃ atthā vuttāyeva. Saddhindriyaṃ dhammotiādīhi dhammasaddapariyāpanne dhamme vatvā nānattasaddassa atthaṃ dassento añño saddhindriyaṃ dhammotiādimāha. ‘‘Añño dhammo’’ti hi vutte dhammānaṃ nānattaṃ dassitaṃ hoti. Paṭividitāti abhimukhabhāvena viditā pākaṭā nāma honti. Tena paṭisambhidāpadassa attho vutto. Adhimokkhaṭṭho atthotiādīhi tesaṃ saddhādīnaṃ adhimuccanādikiccaṃ attho nāmāti dasseti. Sandassetunti paraṃ ñāpetukāmassa paraṃ sandassetuṃ. Parassa pana vacanaṃ suṇantassāpi labbhatiyeva. Byañjananiruttābhilāpāti nāmabyañjanaṃ nāmanirutti nāmābhilāpo. Nāmañhi atthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, ‘‘saṅkhatamabhisaṅkharontīti kho, bhikkhave, tasmā saṅkhārāti vuccantī’’ti (saṃ. ni. 3.79) evaṃ niddhāretvā sahetukaṃ katvā vuccamānattā nirutti, abhilapīyati etena atthoti abhilāpoti vuccati.
නාමඤ්‌ච නාමෙතං චතුබ්‌බිධං – සාමඤ්‌ඤනාමං, ගුණනාමං, කිත්‌තිමනාමං, ඔපපාතිකනාමන්‌ති. තත්‌ථ පඨමකප්‌පිකෙසු මහාජනෙන සම්‌මන්‌නිත්‌වා ඨපිතත්‌තා ‘‘මහාසම්‌මතො’’ති රඤ්‌ඤො නාමං සාමඤ්‌ඤනාමං. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘මහාජනසම්‌මතොති ඛො, වාසෙට්‌ඨ, ‘මහාසම්‌මතො මහාසම්‌මතො’ත්‌වෙව පඨමං අක්‌ඛරං උපනිබ්‌බත්‌ත’’න්‌ති (දී. නි. 3.131). ‘‘ධම්‌මකථිකො පංසුකූලිකො විනයධරො තිපිටකධරො සද්‌ධො සතො’’ති එවරූපං ගුණතො ආගතනාමං ගුණනාමං. ‘‘භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’තිආදීනිපි තථාගතස්‌ස අනෙකානි නාමසතානි ගුණනාමානෙව. තෙන වුත්‌තං –
Nāmañca nāmetaṃ catubbidhaṃ – sāmaññanāmaṃ, guṇanāmaṃ, kittimanāmaṃ, opapātikanāmanti. Tattha paṭhamakappikesu mahājanena sammannitvā ṭhapitattā ‘‘mahāsammato’’ti rañño nāmaṃ sāmaññanāmaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mahājanasammatoti kho, vāseṭṭha, ‘mahāsammato mahāsammato’tveva paṭhamaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti (dī. ni. 3.131). ‘‘Dhammakathiko paṃsukūliko vinayadharo tipiṭakadharo saddho sato’’ti evarūpaṃ guṇato āgatanāmaṃ guṇanāmaṃ. ‘‘Bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādīnipi tathāgatassa anekāni nāmasatāni guṇanāmāneva. Tena vuttaṃ –
‘‘අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානි නාමානි, සගුණෙන මහෙසිනො;
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
ගුණෙහි නාමමුද්‌ධෙය්‍යං, අපි නාමසහස්‌සතො’’ති.
Guṇehi nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti.
යං පන ජාතස්‌ස කුමාරකස්‌ස නාමග්‌ගහණදිවසෙ දක්‌ඛිණෙය්‍යානං සක්‌කාරං කත්‌වා සමීපෙ ඨිතා ඤාතකා කප්‌පෙත්‌වා පකප්‌පෙත්‌වා ‘‘අයං අසුකො නාමා’’ති නාමං කරොන්‌ති, ඉදං කිත්‌තිමනාමං. යා පන පුරිමපඤ්‌ඤත්‌ති අපරපඤ්‌ඤත්‌තියං පතති, පුරිමවොහාරො පච්‌ඡිමවොහාරෙ පතති. සෙය්‍යථිදං, පුරිමකප්‌පෙපි චන්‌දො චන්‌දොයෙව නාම, එතරහිපි චන්‌දොයෙව. අතීතෙ සූරියො, සමුද්‌දො, පථවී, පබ්‌බතො පබ්‌බතොයෙව නාම, එතරහිපි පබ්‌බතොයෙවාති, ඉදං ඔපපාතිකනාමං. ඉදං චතුබ්‌බිධම්‌පි නාමං එකං නාමමෙව හොති , තං ලොකසඞ්‌කෙතමත්‌තසිද්‌ධං පරමත්‌ථතො අවිජ්‌ජමානං. අඤ්‌ඤෙ පන ‘‘නාමං නාම අත්‌ථජොතකො සද්‌දො’’ති වදන්‌ති. බලබොජ්‌ඣඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගානං වුත්‌තනයානුසාරෙනෙව අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
Yaṃ pana jātassa kumārakassa nāmaggahaṇadivase dakkhiṇeyyānaṃ sakkāraṃ katvā samīpe ṭhitā ñātakā kappetvā pakappetvā ‘‘ayaṃ asuko nāmā’’ti nāmaṃ karonti, idaṃ kittimanāmaṃ. Yā pana purimapaññatti aparapaññattiyaṃ patati, purimavohāro pacchimavohāre patati. Seyyathidaṃ, purimakappepi cando candoyeva nāma, etarahipi candoyeva. Atīte sūriyo, samuddo, pathavī, pabbato pabbatoyeva nāma, etarahipi pabbatoyevāti, idaṃ opapātikanāmaṃ. Idaṃ catubbidhampi nāmaṃ ekaṃ nāmameva hoti , taṃ lokasaṅketamattasiddhaṃ paramatthato avijjamānaṃ. Aññe pana ‘‘nāmaṃ nāma atthajotako saddo’’ti vadanti. Balabojjhaṅgamaggaṅgānaṃ vuttanayānusāreneva attho veditabbo.
පටිසම්‌භිදාඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Paṭisambhidāñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 25-28. පටිසම්‌භිදාඤාණනිද්‌දෙසො • 25-28. Paṭisambhidāñāṇaniddeso
