Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
౧౫. పటిసమ్భిదావిభఙ్గో
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
౧. సుత్తన్తభాజనీయం
1. Suttantabhājanīyaṃ
౧. సఙ్గహవారవణ్ణనా
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
౭౧౮. ఏసేవ నయోతి సఙ్ఖేపేన దస్సేత్వా తమేవ నయం విత్థారతో దస్సేతుం ‘‘ధమ్మప్పభేదస్స హీ’’తిఆదిమాహ. నిరుత్తిపటిభానప్పభేదా తబ్బిసయానం అత్థాదీనం పచ్చయుప్పన్నాదిభేదేహి భిన్దిత్వా వేదితబ్బా.
718. Esevanayoti saṅkhepena dassetvā tameva nayaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘dhammappabhedassa hī’’tiādimāha. Niruttipaṭibhānappabhedā tabbisayānaṃ atthādīnaṃ paccayuppannādibhedehi bhinditvā veditabbā.
‘‘యం కిఞ్చి పచ్చయసముప్పన్న’’న్తి ఏతేన సచ్చహేతుధమ్మపచ్చయాకారవారేసు ఆగతాని దుక్ఖాదీని గహితాని. సచ్చపచ్చయాకారవారేసు నిబ్బానం, పరియత్తివారే భాసితత్థో, అభిధమ్మభాజనీయే విపాకో కిరియఞ్చాతి ఏవం పాళియం వుత్తానమేవ వసేన పఞ్చ అత్థా వేదితబ్బా, తథా ధమ్మా చ.
‘‘Yaṃ kiñci paccayasamuppanna’’nti etena saccahetudhammapaccayākāravāresu āgatāni dukkhādīni gahitāni. Saccapaccayākāravāresu nibbānaṃ, pariyattivāre bhāsitattho, abhidhammabhājanīye vipāko kiriyañcāti evaṃ pāḷiyaṃ vuttānameva vasena pañca atthā veditabbā, tathā dhammā ca.
విదహతీతి నిబ్బత్తకహేతుఆదీనం సాధారణం నిబ్బచనం, తదత్థం పన విభావేతుమాహ ‘‘పవత్తేతి చేవ పాపేతి చా’’తి. తేసు పురిమో అత్థో మగ్గవజ్జేసు దట్ఠబ్బో. భాసితమ్పి హి అవబోధనవసేన అత్థం పవత్తేతీతి. మగ్గో పన నిబ్బానం పాపేతీతి తస్మిం పచ్ఛిమో.
Vidahatīti nibbattakahetuādīnaṃ sādhāraṇaṃ nibbacanaṃ, tadatthaṃ pana vibhāvetumāha ‘‘pavatteti ceva pāpeti cā’’ti. Tesu purimo attho maggavajjesu daṭṭhabbo. Bhāsitampi hi avabodhanavasena atthaṃ pavattetīti. Maggo pana nibbānaṃ pāpetīti tasmiṃ pacchimo.
ధమ్మనిరుత్తాభిలాపేతి ఏత్థ ధమ్మ-సద్దో సభావవాచకోతి కత్వా ఆహ ‘‘యా సభావనిరుత్తీ’’తి, అవిపరీతనిరుత్తీతి అత్థో. తస్సా అభిలాపేతి తస్సా నిరుత్తియా అవచనభూతాయ పఞ్ఞత్తియా అభిలాపేతి కేచి వణ్ణయన్తి. ఏవం సతి పఞ్ఞత్తి అభిలపితబ్బా , న వచనన్తి ఆపజ్జతి, న చ వచనతో అఞ్ఞం అభిలపితబ్బం ఉచ్చారేతబ్బం అత్థి, అథాపి ఫస్సాదివచనేహి బోధేతబ్బం అభిలపితబ్బం సియా, ఏవం సతి అత్థధమ్మవజ్జం తేహి బోధేతబ్బం న విజ్జతీతి తేసం నిరుత్తిభావో ఆపజ్జతి. ‘‘ఫస్సోతి చ సభావనిరుత్తి, ఫస్సం ఫస్సాతి న సభావనిరుత్తీ’’తి దస్సితోవాయమత్థో, న చ అవచనం ఏవంపకారం అత్థి, తస్మా వచనభూతాయ ఏవ తస్సా సభావనిరుత్తియా అభిలాపే ఉచ్చారణేతి అత్థో దట్ఠబ్బో.
Dhammaniruttābhilāpeti ettha dhamma-saddo sabhāvavācakoti katvā āha ‘‘yā sabhāvaniruttī’’ti, aviparītaniruttīti attho. Tassā abhilāpeti tassā niruttiyā avacanabhūtāya paññattiyā abhilāpeti keci vaṇṇayanti. Evaṃ sati paññatti abhilapitabbā , na vacananti āpajjati, na ca vacanato aññaṃ abhilapitabbaṃ uccāretabbaṃ atthi, athāpi phassādivacanehi bodhetabbaṃ abhilapitabbaṃ siyā, evaṃ sati atthadhammavajjaṃ tehi bodhetabbaṃ na vijjatīti tesaṃ niruttibhāvo āpajjati. ‘‘Phassoti ca sabhāvanirutti, phassaṃ phassāti na sabhāvaniruttī’’ti dassitovāyamattho, na ca avacanaṃ evaṃpakāraṃ atthi, tasmā vacanabhūtāya eva tassā sabhāvaniruttiyā abhilāpe uccāraṇeti attho daṭṭhabbo.
తం సభావనిరుత్తిం సద్దం ఆరమ్మణం కత్వా పచ్చవేక్ఖన్తస్స తస్మిం సభావనిరుత్తాభిలాపే పభేదగతం ఞాణం నిరుత్తిపటిసమ్భిదాతి వుత్తత్తా నిరుత్తిసద్దారమ్మణాయ సోతవిఞ్ఞాణవీథియా పరతో మనోద్వారే నిరుత్తిపటిసమ్భిదా పవత్తతీతి వదన్తి. ‘‘నిరుత్తిపటిసమ్భిదా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తి చ వచనం సద్దం గహేత్వా పచ్ఛా జాననం సన్ధాయ వుత్తన్తి. ఏవం పన అఞ్ఞస్మిం పచ్చుప్పన్నారమ్మణే అఞ్ఞం పచ్చుప్పన్నారమ్మణన్తి వుత్తన్తి ఆపజ్జతి. యథా పన దిబ్బసోతఞాణం మనుస్సామనుస్సాదిసద్దప్పభేదనిచ్ఛయస్స పచ్చయభూతం తం తం సద్దవిభావకం, ఏవం సభావాసభావనిరుత్తినిచ్ఛయస్స పచ్చయభూతం పచ్చుప్పన్నసభావనిరుత్తిసద్దారమ్మణం తంవిభావకఞాణం నిరుత్తిపటిసమ్భిదాతి వుచ్చమానే న పాళివిరోధో హోతి. తం సభావనిరుత్తిం సద్దం ఆరమ్మణం కత్వా పచ్చవేక్ఖన్తస్సాతి చ పచ్చుప్పన్నసద్దారమ్మణం పచ్చవేక్ఖణం పవత్తయన్తస్సాతి న న సక్కా వత్తుం. తమ్పి హి ఞాణం సభావనిరుత్తిం విభావేన్తంయేవ తంతంసద్దపచ్చవేక్ఖణానన్తరం తంతంపభేదనిచ్ఛయహేతుత్తా నిరుత్తిం భిన్దన్తం పటివిజ్ఝన్తమేవ ఉప్పజ్జతీతి చ పభేదగతమ్పి హోతీతి. సభావనిరుత్తీతి మాగధభాసా అధిప్పేతాతి తతో అఞ్ఞం సక్కటనామాదిసద్దం సన్ధాయ ‘‘అఞ్ఞం పనా’’తి ఆహ. బ్యఞ్జనన్తి నిపాతపదమాహ.
Taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti vuttattā niruttisaddārammaṇāya sotaviññāṇavīthiyā parato manodvāre niruttipaṭisambhidā pavattatīti vadanti. ‘‘Niruttipaṭisambhidā paccuppannārammaṇā’’ti ca vacanaṃ saddaṃ gahetvā pacchā jānanaṃ sandhāya vuttanti. Evaṃ pana aññasmiṃ paccuppannārammaṇe aññaṃ paccuppannārammaṇanti vuttanti āpajjati. Yathā pana dibbasotañāṇaṃ manussāmanussādisaddappabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ taṃ taṃ saddavibhāvakaṃ, evaṃ sabhāvāsabhāvaniruttinicchayassa paccayabhūtaṃ paccuppannasabhāvaniruttisaddārammaṇaṃ taṃvibhāvakañāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti vuccamāne na pāḷivirodho hoti. Taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassāti ca paccuppannasaddārammaṇaṃ paccavekkhaṇaṃ pavattayantassāti na na sakkā vattuṃ. Tampi hi ñāṇaṃ sabhāvaniruttiṃ vibhāventaṃyeva taṃtaṃsaddapaccavekkhaṇānantaraṃ taṃtaṃpabhedanicchayahetuttā niruttiṃ bhindantaṃ paṭivijjhantameva uppajjatīti ca pabhedagatampi hotīti. Sabhāvaniruttīti māgadhabhāsā adhippetāti tato aññaṃ sakkaṭanāmādisaddaṃ sandhāya ‘‘aññaṃ panā’’ti āha. Byañjananti nipātapadamāha.
కథితం అట్ఠకథాయం. బోధిమణ్డ-సద్దో పఠమాభిసమ్బుద్ధట్ఠానే ఏవ దట్ఠబ్బో, న యత్థ కత్థచి బోధిరుక్ఖస్స పతిట్ఠితట్ఠానే. సువణ్ణసలాకన్తి సేట్ఠసలాకం, ధమ్మదేసనత్థం సలాకం గహేత్వాతి అత్థో, న పటిసమ్భిదాయం ఠితేన పవారితం, తస్మా పటిసమ్భిదాతో అఞ్ఞేనేవ పకారేన జానితబ్బతో న సక్కటభాసాజాననం పటిసమ్భిదాకిచ్చన్తి అధిప్పాయో.
Kathitaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Bodhimaṇḍa-saddo paṭhamābhisambuddhaṭṭhāne eva daṭṭhabbo, na yattha katthaci bodhirukkhassa patiṭṭhitaṭṭhāne. Suvaṇṇasalākanti seṭṭhasalākaṃ, dhammadesanatthaṃ salākaṃ gahetvāti attho, na paṭisambhidāyaṃ ṭhitena pavāritaṃ, tasmā paṭisambhidāto aññeneva pakārena jānitabbato na sakkaṭabhāsājānanaṃ paṭisambhidākiccanti adhippāyo.
ఇదం కథితన్తి మాగధభాసాయ సభావనిరుత్తితాఞాపనత్థం ఇదం ఇదాని వత్తబ్బం కథితన్తి అత్థో. ఛద్దన్తవారణ (జా॰ ౧.౧౬.౯౭ ఆదయో) -తిత్తిరజాతకాదీసు (జా॰ ౧.౪.౭౩ ఆదయో) తిరచ్ఛానేసు చ మాగధభాసా ఉస్సన్నా, న ఓట్టకాదిభాసా సక్కటం వా.
Idaṃ kathitanti māgadhabhāsāya sabhāvaniruttitāñāpanatthaṃ idaṃ idāni vattabbaṃ kathitanti attho. Chaddantavāraṇa (jā. 1.16.97 ādayo) -tittirajātakādīsu (jā. 1.4.73 ādayo) tiracchānesu ca māgadhabhāsā ussannā, na oṭṭakādibhāsā sakkaṭaṃ vā.
తత్థాతి మాగధసేసభాసాసు. సేసా పరివత్తన్తి ఏకన్తేన కాలన్తరే అఞ్ఞథా హోన్తి వినస్సన్తి చ. మాగధా పన కత్థచి కదాచి పరివత్తన్తీపి న సబ్బత్థ సబ్బదా సబ్బథా చ పరివత్తతి, కప్పవినాసేపి తిట్ఠతియేవాతి ‘‘అయమేవేకా న పరివత్తతీ’’తి ఆహ. పపఞ్చోతి చిరాయనన్తి అత్థో. బుద్ధవచనమేవ చేతస్స విసయో, తేనేవ ‘‘నేలఙ్గో సేతపచ్ఛాదో’’తి గాథం పుచ్ఛితో చిత్తో గహపతి ‘‘‘కిం ను ఖో ఏతం, భన్తే, భగవతా భాసిత’న్తి? ‘ఏవం గహపతీ’తి. ‘తేన హి, భన్తే, ముహుత్తం ఆగమేథ, యావస్స అత్థం పేక్ఖామీ’’’తి (సం॰ ని॰ ౪.౩౪౭) ఆహాతి వదన్తి.
Tatthāti māgadhasesabhāsāsu. Sesā parivattanti ekantena kālantare aññathā honti vinassanti ca. Māgadhā pana katthaci kadāci parivattantīpi na sabbattha sabbadā sabbathā ca parivattati, kappavināsepi tiṭṭhatiyevāti ‘‘ayamevekā na parivattatī’’ti āha. Papañcoti cirāyananti attho. Buddhavacanameva cetassa visayo, teneva ‘‘nelaṅgo setapacchādo’’ti gāthaṃ pucchito citto gahapati ‘‘‘kiṃ nu kho etaṃ, bhante, bhagavatā bhāsita’nti? ‘Evaṃ gahapatī’ti. ‘Tena hi, bhante, muhuttaṃ āgametha, yāvassa atthaṃ pekkhāmī’’’ti (saṃ. ni. 4.347) āhāti vadanti.
సబ్బత్థకఞాణన్తి అత్థాదీసు ఞాణం. తఞ్హి సబ్బేసు తేసు తీసు చతూసుపి వా పవత్తత్తా, కుసలకిరియభూతాయ పటిభానపటిసమ్భిదాయ ధమ్మత్థభావతో తీసు ఏవ వా పవత్తత్తా ‘‘సబ్బత్థకఞాణ’’న్తి వుత్తం. ఇమాని ఞాణాని ఇదమత్థజోతకానీతి సాత్థకానం పచ్చవేక్ఖితబ్బత్తా సబ్బో అత్థో ఏతస్సాతిపి సబ్బత్థకం, సబ్బస్మిం ఖిత్తన్తి వా. సేక్ఖే పవత్తా అరహత్తప్పత్తియా విసదా హోన్తీతి వదన్తి. పుబ్బయోగో వియ పన అరహత్తప్పత్తి అరహతోపి పటిసమ్భిదావిసదతాయ పచ్చయో న న హోతీతి పఞ్చన్నమ్పి యథాయోగం సేక్ఖాసేక్ఖపటిసమ్భిదావిసదత్తకారణతా యోజేతబ్బా.
Sabbatthakañāṇanti atthādīsu ñāṇaṃ. Tañhi sabbesu tesu tīsu catūsupi vā pavattattā, kusalakiriyabhūtāya paṭibhānapaṭisambhidāya dhammatthabhāvato tīsu eva vā pavattattā ‘‘sabbatthakañāṇa’’nti vuttaṃ. Imāni ñāṇāni idamatthajotakānīti sātthakānaṃ paccavekkhitabbattā sabbo attho etassātipi sabbatthakaṃ, sabbasmiṃ khittanti vā. Sekkhe pavattā arahattappattiyā visadā hontīti vadanti. Pubbayogo viya pana arahattappatti arahatopi paṭisambhidāvisadatāya paccayo na na hotīti pañcannampi yathāyogaṃ sekkhāsekkhapaṭisambhidāvisadattakāraṇatā yojetabbā.
పుచ్ఛాయ పరతో పవత్తా కథాతి కత్వా అట్ఠకథా ‘‘పరిపుచ్ఛా’’తి వుత్తా. పటిపత్తిం పూరేతబ్బం మఞ్ఞిస్సన్తీతి పటిపత్తిగరుతాయ లాభం హీళేన్తేన సతసహస్సగ్ఘనకమ్పి కమ్బలం వాసియా కోట్టేత్వా పరిభణ్డకరణం మయా కతం ఆవజ్జిత్వా లాభగరునో పరియత్తిధరా ధమ్మకథికావ భవితుం న మఞ్ఞిస్సన్తీతి వుత్తం హోతి. ఏత్థ చ థేరస్స కఙ్ఖుప్పత్తియా పుబ్బే అవిసదతం దస్సేత్వా అరహత్తప్పత్తస్స పఞ్హవిస్సజ్జనేన అరహత్తప్పత్తియా విసదతా దస్సితా. తిస్సత్థేరో అనన్తరం వుత్తో తిస్సత్థేరో ఏవాతి వదన్తి.
Pucchāya parato pavattā kathāti katvā aṭṭhakathā ‘‘paripucchā’’ti vuttā. Paṭipattiṃ pūretabbaṃ maññissantīti paṭipattigarutāya lābhaṃ hīḷentena satasahassagghanakampi kambalaṃ vāsiyā koṭṭetvā paribhaṇḍakaraṇaṃ mayā kataṃ āvajjitvā lābhagaruno pariyattidharā dhammakathikāva bhavituṃ na maññissantīti vuttaṃ hoti. Ettha ca therassa kaṅkhuppattiyā pubbe avisadataṃ dassetvā arahattappattassa pañhavissajjanena arahattappattiyā visadatā dassitā. Tissatthero anantaraṃ vutto tissatthero evāti vadanti.
పభేదో నామ మగ్గేహి అధిగతానం పటిసమ్భిదానం పభేదగమనం. అధిగమో తేహి పటిలాభో, తస్మా సో లోకుత్తరో, పభేదో కామావచరో దట్ఠబ్బో. న పన తథాతి యథా అధిగమస్స బలవపచ్చయో హోతి, న తథా పభేదస్సాతి అత్థో. ఇదాని పరియత్తియాదీనం అధిగమస్స బలవపచ్చయత్తాభావం, పుబ్బయోగస్స చ బలవపచ్చయత్తం దస్సేన్తో ‘‘పరియత్తిసవనపరిపుచ్ఛా హీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ పటిసమ్భిదా నామ నత్థీతి పటిసమ్భిదాధిగమో నత్థీతి అధిప్పాయో. ఇదాని యం వుత్తం హోతి, తం దస్సేన్తో ‘‘ఇమే పనా’’తిఆదిమాహ. పుబ్బయోగాధిగమా హి ద్వేపి విసదకారణాతి ‘‘పుబ్బయోగో పభేదస్స బలవపచ్చయో హోతీ’’తి వుత్తన్తి.
Pabhedo nāma maggehi adhigatānaṃ paṭisambhidānaṃ pabhedagamanaṃ. Adhigamo tehi paṭilābho, tasmā so lokuttaro, pabhedo kāmāvacaro daṭṭhabbo. Na pana tathāti yathā adhigamassa balavapaccayo hoti, na tathā pabhedassāti attho. Idāni pariyattiyādīnaṃ adhigamassa balavapaccayattābhāvaṃ, pubbayogassa ca balavapaccayattaṃ dassento ‘‘pariyattisavanaparipucchā hī’’tiādimāha. Tattha paṭisambhidā nāma natthīti paṭisambhidādhigamo natthīti adhippāyo. Idāni yaṃ vuttaṃ hoti, taṃ dassento ‘‘ime panā’’tiādimāha. Pubbayogādhigamā hi dvepi visadakāraṇāti ‘‘pubbayogo pabhedassa balavapaccayo hotī’’ti vuttanti.
సఙ్గహవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
౨. సచ్చవారాదివణ్ణనా
2. Saccavārādivaṇṇanā
౭౧౯. హేతువారే కాలత్తయేపి హేతుఫలధమ్మా ‘‘అత్థా’’తి వుత్తా, తేసఞ్చ హేతుధమ్మా ‘‘ధమ్మా’’తి, ధమ్మవారే వేనేయ్యవసేన అతీతానఞ్చ సఙ్గహితత్తా ‘‘ఉప్పన్నా సముప్పన్నా’’తిఆది న వుత్తన్తి అతీతపచ్చుప్పన్నా ‘‘అత్థా’’తి వుత్తా, తంనిబ్బత్తకా చ ‘‘ధమ్మా’’తి ఇదమేతేసం ద్విన్నమ్పి వారానం నానత్తం.
719. Hetuvāre kālattayepi hetuphaladhammā ‘‘atthā’’ti vuttā, tesañca hetudhammā ‘‘dhammā’’ti, dhammavāre veneyyavasena atītānañca saṅgahitattā ‘‘uppannā samuppannā’’tiādi na vuttanti atītapaccuppannā ‘‘atthā’’ti vuttā, taṃnibbattakā ca ‘‘dhammā’’ti idametesaṃ dvinnampi vārānaṃ nānattaṃ.
సచ్చవారాదివణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saccavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.
సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
౭౨౫. అవుత్తత్తాతి ‘‘తేసం విపాకే ఞాణ’’న్తి సామఞ్ఞేన వత్వా విసేసేన అవుత్తత్తాతి అధిప్పాయో. ఏత్థ చ కిరియానం అవిపాకత్తా ధమ్మభావో న వుత్తోతి. యది ఏవం విపాకా న హోన్తీతి అత్థభావో చ న వత్తబ్బోతి? న, పచ్చయుప్పన్నత్తా. ఏవఞ్చే కుసలాకుసలానమ్పి అత్థభావో ఆపజ్జతీతి. నప్పటిసిద్ధో, విపాకస్స పన పధానహేతుతాయ పాకటత్తా ధమ్మభావోవ తేసం వుత్తో. కిరియానం పచ్చయత్తా ధమ్మభావో ఆపజ్జతీతి చే? నాయం దోసో అప్పటిసిద్ధత్తా, కమ్మఫలసమ్బన్ధస్స పన అహేతుత్తా ధమ్మభావో న వుత్తో. అపిచ ‘‘అయం ఇమస్స పచ్చయో, ఇదం పచ్చయుప్పన్న’’న్తి ఏవం భేదం అకత్వా కేవలం కుసలాకుసలే విపాకకిరియధమ్మే చ సభావతో పచ్చవేక్ఖన్తస్స ధమ్మపటిసమ్భిదా అత్థపటిసమ్భిదా చ హోతీతిపి తేసం అత్థధమ్మతా న వుత్తాతి వేదితబ్బా . కుసలాకుసలవారేసు చ ధమ్మపటిసమ్భిదా కుసలాకుసలానం పచ్చయభావం సత్తివిసేసం సనిప్ఫాదేతబ్బతం పస్సన్తీ నిప్ఫాదేతబ్బాపేక్ఖా హోతీతి తంసమ్బన్ధేనేవ ‘‘తేసం విపాకే ఞాణం అత్థపటిసమ్భిదా’’తి వుత్తం. సభావదస్సనమత్తమేవ పన అత్థపటిసమ్భిదాయ కిచ్చం నిప్ఫన్నఫలమత్తదస్సనతోతి తస్సా నిప్ఫాదకానపేక్ఖత్తా విపాకవారే ‘‘తేసం విపచ్చనకే ఞాణం ధమ్మపటిసమ్భిదా’’తి న వుత్తన్తి వేదితబ్బం.
725. Avuttattāti ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇa’’nti sāmaññena vatvā visesena avuttattāti adhippāyo. Ettha ca kiriyānaṃ avipākattā dhammabhāvo na vuttoti. Yadi evaṃ vipākā na hontīti atthabhāvo ca na vattabboti? Na, paccayuppannattā. Evañce kusalākusalānampi atthabhāvo āpajjatīti. Nappaṭisiddho, vipākassa pana padhānahetutāya pākaṭattā dhammabhāvova tesaṃ vutto. Kiriyānaṃ paccayattā dhammabhāvo āpajjatīti ce? Nāyaṃ doso appaṭisiddhattā, kammaphalasambandhassa pana ahetuttā dhammabhāvo na vutto. Apica ‘‘ayaṃ imassa paccayo, idaṃ paccayuppanna’’nti evaṃ bhedaṃ akatvā kevalaṃ kusalākusale vipākakiriyadhamme ca sabhāvato paccavekkhantassa dhammapaṭisambhidā atthapaṭisambhidā ca hotītipi tesaṃ atthadhammatā na vuttāti veditabbā . Kusalākusalavāresu ca dhammapaṭisambhidā kusalākusalānaṃ paccayabhāvaṃ sattivisesaṃ sanipphādetabbataṃ passantī nipphādetabbāpekkhā hotīti taṃsambandheneva ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti vuttaṃ. Sabhāvadassanamattameva pana atthapaṭisambhidāya kiccaṃ nipphannaphalamattadassanatoti tassā nipphādakānapekkhattā vipākavāre ‘‘tesaṃ vipaccanake ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti na vuttanti veditabbaṃ.
సభావపఞ్ఞత్తియాతి న సత్తాదిపఞ్ఞత్తియా, అవిపరీతపఞ్ఞత్తియా వా. ఖోభేత్వాతి లోమహంసజననసాధుకారదానాదీహి ఖోభేత్వా. పున ధమ్మస్సవనే జానిస్సథాతి అప్పస్సుతత్తా దుతియవారం కథేన్తో తదేవ కథేస్సతీతి అధిప్పాయో.
Sabhāvapaññattiyāti na sattādipaññattiyā, aviparītapaññattiyā vā. Khobhetvāti lomahaṃsajananasādhukāradānādīhi khobhetvā. Puna dhammassavanejānissathāti appassutattā dutiyavāraṃ kathento tadeva kathessatīti adhippāyo.
౭౪౬. భూమిదస్సనత్థన్తి ఏత్థ కామావచరా లోకుత్తరా చ భూమి ‘‘భూమీ’’తి వేదితబ్బా, చిత్తుప్పాదా వాతి.
746. Bhūmidassanatthanti ettha kāmāvacarā lokuttarā ca bhūmi ‘‘bhūmī’’ti veditabbā, cittuppādā vāti.
అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
౩. పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
౭౪౭. పచ్చయసముప్పన్నఞ్చ అత్థం పచ్చయధమ్మఞ్చాతి వచనేహి హేతాదిపచ్చయసముప్పన్నానం కుసలాకుసలరూపానమ్పి అత్థపరియాయం, హేతాదిపచ్చయభూతానం విపాకకిరియరూపానమ్పి ధమ్మపరియాయఞ్చ దస్సేతి. పటిభానపటిసమ్భిదాయ కామావచరవిపాకారమ్మణతా మహగ్గతారమ్మణతా చ పటిసమ్భిదాఞాణారమ్మణత్తే న యుజ్జతి పటిసమ్భిదాఞాణానం కామావచరలోకుత్తరకుసలేసు కామావచరకిరియాలోకుత్తరవిపాకేసు చ ఉప్పత్తితో. సబ్బఞాణారమ్మణతాయ సతి యుజ్జేయ్య, ‘‘యేన ఞాణేన తాని ఞాణాని జానాతీ’’తి (విభ॰ ౭౨౬) వచనతో పన న సబ్బఞాణారమ్మణతాతి కథయన్తి. సుత్తన్తభాజనీయే పన ‘‘ఞాణేసు ఞాణం పటిభానపటిసమ్భిదా’’తి అవిసేసేన వుత్తత్తా సబ్బఞాణారమ్మణతా సియా. అభిధమ్మభాజనీయేపి చిత్తుప్పాదవసేన కథనం నిరవసేసకథనన్తి యథాదస్సితవిసయవచనవసేన ‘‘యేన ఞాణేన తాని ఞాణాని జానాతీ’’తి యం వుత్తం, తం అఞ్ఞారమ్మణతం న పటిసేధేతీతి. యథా చ అత్థపటిసమ్భిదావిసయానం న నిరవసేసేన కథనం అభిధమ్మభాజనీయే, ఏవం పటిభానపటిసమ్భిదావిసయస్సపీతి. ఏవం పటిభానపటిసమ్భిదాయ సబ్బఞాణవిసయత్తా ‘‘తిస్సో పటిసమ్భిదా సియా పరిత్తారమ్మణా సియా మహగ్గతారమ్మణా సియా అప్పమాణారమ్మణా’’తి (విభ॰ ౭౪౯) వుత్తా.
747. Paccayasamuppannañca atthaṃ paccayadhammañcāti vacanehi hetādipaccayasamuppannānaṃ kusalākusalarūpānampi atthapariyāyaṃ, hetādipaccayabhūtānaṃ vipākakiriyarūpānampi dhammapariyāyañca dasseti. Paṭibhānapaṭisambhidāya kāmāvacaravipākārammaṇatā mahaggatārammaṇatā ca paṭisambhidāñāṇārammaṇatte na yujjati paṭisambhidāñāṇānaṃ kāmāvacaralokuttarakusalesu kāmāvacarakiriyālokuttaravipākesu ca uppattito. Sabbañāṇārammaṇatāya sati yujjeyya, ‘‘yena ñāṇena tāni ñāṇāni jānātī’’ti (vibha. 726) vacanato pana na sabbañāṇārammaṇatāti kathayanti. Suttantabhājanīye pana ‘‘ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti avisesena vuttattā sabbañāṇārammaṇatā siyā. Abhidhammabhājanīyepi cittuppādavasena kathanaṃ niravasesakathananti yathādassitavisayavacanavasena ‘‘yena ñāṇena tāni ñāṇāni jānātī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ aññārammaṇataṃ na paṭisedhetīti. Yathā ca atthapaṭisambhidāvisayānaṃ na niravasesena kathanaṃ abhidhammabhājanīye, evaṃ paṭibhānapaṭisambhidāvisayassapīti. Evaṃ paṭibhānapaṭisambhidāya sabbañāṇavisayattā ‘‘tisso paṭisambhidā siyā parittārammaṇā siyā mahaggatārammaṇā siyā appamāṇārammaṇā’’ti (vibha. 749) vuttā.
యదిపి ‘‘సియా అత్థపటిసమ్భిదా న మగ్గారమ్మణా’’తి (విభ॰ ౭౪౯) వచనతో అభిధమ్మభాజనీయే వుత్తపటిసమ్భిదాస్వేవ పఞ్హపుచ్ఛకనయో పవత్తో. న హి మగ్గో పచ్చయుప్పన్నో న హోతి, అభిధమ్మభాజనీయే చ పటిసమ్భిదాఞాణవిసయా ఏవ పటిభానపటిసమ్భిదా వుత్తాతి న తస్సా మహగ్గతారమ్మణతాతి. ఏవమపి ద్వేపి ఏతా పాళియో విరుజ్ఝన్తి, తాసు బలవతరాయ ఠత్వా ఇతరాయ అధిప్పాయో మగ్గితబ్బో. కుసలాకుసలానం పన పచ్చయుప్పన్నత్తపటివేధోపి కుసలాకుసలభావపటివేధవినిముత్తో నత్థీతి నిప్పరియాయా తత్థ ధమ్మపటిసమ్భిదా ఏకన్తధమ్మవిసయత్తా, తథా విపాకకిరియానం పచ్చయభావపటివేధోపి విపాకకిరియభావపటివేధవినిముత్తో నత్థీతి నిప్పరియాయా తత్థ అత్థపటిసమ్భిదా ఏకన్తికఅత్థవిసయత్తా. కిఞ్చి పన ఞాణం అప్పటిభానభూతం నత్థి ఞేయ్యప్పకాసనతోతి సబ్బస్మిమ్పి ఞాణే నిప్పరియాయా పటిభానపటిసమ్భిదా భవితుం అరహతి. నిప్పరియాయపటిసమ్భిదాసు పఞ్హపుచ్ఛకస్స పవత్తియం ద్వేపి పాళియో న విరుజ్ఝన్తి.
Yadipi ‘‘siyā atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti (vibha. 749) vacanato abhidhammabhājanīye vuttapaṭisambhidāsveva pañhapucchakanayo pavatto. Na hi maggo paccayuppanno na hoti, abhidhammabhājanīye ca paṭisambhidāñāṇavisayā eva paṭibhānapaṭisambhidā vuttāti na tassā mahaggatārammaṇatāti. Evamapi dvepi etā pāḷiyo virujjhanti, tāsu balavatarāya ṭhatvā itarāya adhippāyo maggitabbo. Kusalākusalānaṃ pana paccayuppannattapaṭivedhopi kusalākusalabhāvapaṭivedhavinimutto natthīti nippariyāyā tattha dhammapaṭisambhidā ekantadhammavisayattā, tathā vipākakiriyānaṃ paccayabhāvapaṭivedhopi vipākakiriyabhāvapaṭivedhavinimutto natthīti nippariyāyā tattha atthapaṭisambhidā ekantikaatthavisayattā. Kiñci pana ñāṇaṃ appaṭibhānabhūtaṃ natthi ñeyyappakāsanatoti sabbasmimpi ñāṇe nippariyāyā paṭibhānapaṭisambhidā bhavituṃ arahati. Nippariyāyapaṭisambhidāsu pañhapucchakassa pavattiyaṃ dvepi pāḷiyo na virujjhanti.
సద్దారమ్మణత్తా బహిద్ధారమ్మణాతి ఏత్థ పరస్స అభిలాపసద్దారమ్మణత్తాతి భవితబ్బం. న హి సద్దారమ్మణతా బహిద్ధారమ్మణతాయ కారణం సద్దస్స అజ్ఝత్తస్స చ సబ్భావాతి. అనువత్తమానో చ సో ఏవ సద్దోతి విసేసనం న కతన్తి దట్ఠబ్బం.
Saddārammaṇattā bahiddhārammaṇāti ettha parassa abhilāpasaddārammaṇattāti bhavitabbaṃ. Na hi saddārammaṇatā bahiddhārammaṇatāya kāraṇaṃ saddassa ajjhattassa ca sabbhāvāti. Anuvattamāno ca so eva saddoti visesanaṃ na katanti daṭṭhabbaṃ.
పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
పటిసమ్భిదావిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭisambhidāvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౫. పటిసమ్భిదావిభఙ్గో • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
౧. సుత్తన్తభాజనీయం • 1. Suttantabhājanīyaṃ
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
౩. పఞ్హాపుచ్ఛకవణ్ణనా • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā / ౧౫. పటిసమ్భిదావిభఙ్గో • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo