Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā |
౧౫. పటిసమ్భిదావిభఙ్గో
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
౧. సుత్తన్తభాజనీయం
1. Suttantabhājanīyaṃ
౧. సఙ్గహవారవణ్ణనా
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
౭౧౮. ‘‘ఏసేవ నయో’’తి ధమ్మాదీసు కతో అతిదేసో సఙ్ఖేపతో తేసం దస్సనం హోతీతి ఆహ ‘‘సఙ్ఖేపేన దస్సేత్వా’’తి. తేసం నిరుత్తిపటిభానానం విసయా తబ్బిసయా, తేసం, నిరుత్తిపటిభానవిసయభూతానన్తి అత్థో. పచ్చయుప్పన్నాదిభేదేహీతి పచ్చయుప్పన్ననిబ్బానభాసితత్థాదిభేదేహి.
718. ‘‘Eseva nayo’’ti dhammādīsu kato atideso saṅkhepato tesaṃ dassanaṃ hotīti āha ‘‘saṅkhepena dassetvā’’ti. Tesaṃ niruttipaṭibhānānaṃ visayā tabbisayā, tesaṃ, niruttipaṭibhānavisayabhūtānanti attho. Paccayuppannādibhedehīti paccayuppannanibbānabhāsitatthādibhedehi.
దుక్ఖహేతుఫలజాతాదిధమ్మజరామరణాని దుక్ఖాదీని. సచ్చహేతుధమ్మపచ్చయాకారవారేసు దుక్ఖసముదయాదిపరియాయేన ఆగతో ఫలనిబ్బత్తకో హేతు, సచ్చపచ్చయాకారవారేసు అరియమగ్గో, పరియత్తివారే భాసితం, అభిధమ్మభాజనీయే కుసలం, అకుసలన్తి ఏవం పాళియం వుత్తానంయేవ వసేన పఞ్చ ధమ్మా వేదితబ్బాతి ఇమమత్థమాహ ‘‘తథా ధమ్మా చా’’తి ఇమినా.
Dukkhahetuphalajātādidhammajarāmaraṇāni dukkhādīni. Saccahetudhammapaccayākāravāresu dukkhasamudayādipariyāyena āgato phalanibbattako hetu, saccapaccayākāravāresu ariyamaggo, pariyattivāre bhāsitaṃ, abhidhammabhājanīye kusalaṃ, akusalanti evaṃ pāḷiyaṃ vuttānaṃyeva vasena pañca dhammā veditabbāti imamatthamāha ‘‘tathā dhammā cā’’ti iminā.
నిబ్బత్తకహేతుఆదీనన్తి నిబ్బత్తకసమ్పాపకఞాపకానం. పురిమోతి పవత్తనత్థో. తస్మిన్తి మగ్గే. పచ్ఛిమోతి పాపనత్థో దట్ఠబ్బో.
Nibbattakahetuādīnanti nibbattakasampāpakañāpakānaṃ. Purimoti pavattanattho. Tasminti magge. Pacchimoti pāpanattho daṭṭhabbo.
అవిపరీతనిరుత్తీతి బుద్ధాదీహి ఆచిణ్ణా తస్స తస్స అత్థస్స వాచకభావే నిరుళ్హా యాథావనిరుత్తి. యస్మా విఞ్ఞత్తివికారసహితో సద్దో పఞ్ఞత్తీతి అత్తనో అధిప్పాయో, తస్మా పరమతతో తం దస్సేన్తో ‘‘అవచనభూతాయా’’తి విసేసేత్వా ‘‘కేచి వణ్ణయన్తీ’’తి ఆహ. ఏవం సతీతి ఏవం నిరుత్తియా పఞ్ఞత్తిభావే సతి. పఞ్ఞత్తి అభిలపితబ్బాతి ఆపజ్జతీతి వుత్తే, హోతు, కో దోసో తస్సా వచనీయభావతోతి కదాచి వదేయ్యాతి ఆసఙ్కన్తో ఆహ ‘‘న చ వచనతో…పే॰… ఉచ్చారేతబ్బం అత్థీ’’తి. తేసం అత్థధమ్మానం. న వచనన్తి అవచనం అవచనసభావం. ఏవంపకారన్తి ఏవంవిధం ఏవం నియతలిఙ్గవిసేసజోతనాకారం.
Aviparītaniruttīti buddhādīhi āciṇṇā tassa tassa atthassa vācakabhāve niruḷhā yāthāvanirutti. Yasmā viññattivikārasahito saddo paññattīti attano adhippāyo, tasmā paramatato taṃ dassento ‘‘avacanabhūtāyā’’ti visesetvā ‘‘keci vaṇṇayantī’’ti āha. Evaṃ satīti evaṃ niruttiyā paññattibhāve sati. Paññatti abhilapitabbāti āpajjatīti vutte, hotu, ko doso tassā vacanīyabhāvatoti kadāci vadeyyāti āsaṅkanto āha ‘‘na ca vacanato…pe… uccāretabbaṃ atthī’’ti. Tesaṃ atthadhammānaṃ. Na vacananti avacanaṃ avacanasabhāvaṃ. Evaṃpakāranti evaṃvidhaṃ evaṃ niyataliṅgavisesajotanākāraṃ.
పరతోతి పరభాగే అనన్తరమనోద్వారే. సద్దగ్గహణానుసారేన గహితాయ నామనిరుత్తియం నిరుత్తిపటిసమ్భిదా పవత్తతీతి వదన్తి. యది ఏవం కస్మా పాళియం ‘‘నిరుత్తిపటిసమ్భిదా పచ్చుప్పన్నారమ్మణా’’తి వుత్తాతి ఆహ ‘‘నిరుత్తి…పే॰… సన్ధాయ వుత్త’’న్తి. పచ్ఛా జాననన్తి సద్దగ్గహణుత్తరకాలం నామనిరుత్తియా జాననం. ఏవన్తి ఏవం సద్దగ్గహణతో పచ్ఛా నామనిరుత్తిం ఆరబ్భ పవత్తం ఞాణం నిరుత్తిపటిసమ్భిదాతి గయ్హమానే. ఏవం నిరుత్తియా నామపఞ్ఞత్తిపక్ఖే పాళియా, అట్ఠకథాయ చ విరోధం దస్సేత్వా సద్దపక్ఖే తదభావం దస్సేన్తో ‘‘యథా పనా’’తిఆదిమాహ. తంతంసద్దవిభావకన్తి యథా తస్స తస్స సద్దప్పభేదనిచ్ఛయస్స పచ్చయభూతం దిబ్బసోతఞాణం సద్దారమ్మణమేవ తం తం సద్దం విభూతం కరోతి, ఏవం నిరుత్తిప్పభేదనిచ్ఛయస్స పచ్చయభూతం నిరుత్తిసద్దారమ్మణమేవ నిరుత్తిపటిసమ్భిదాఞాణం తం విభూతం కరోతీతి తస్స పచ్చుప్పన్నారమ్మణతా వుత్తా. సద్దం పన విభావేన్తం ఏకన్తతో సద్దూపనిబన్ధం పఞ్ఞత్తిమ్పి విభావేతియేవ, యతో సభావాసభావవిసేసవిభావనం సమ్పజ్జతి. అఞ్ఞథా హి సద్దమత్తగ్గహణే విసేసావబోధో ఏవ న సియాతి పోరాణా పఞ్ఞత్తివిభావనమ్పి తస్స ఇచ్ఛన్తి. తంవిభావకన్తి నిరుత్తిసద్దవిభావకం. న పాళివిరోధో హోతీతి యదిపి అభిధమ్మభాజనీయే ‘‘యాయ నిరుత్తియా తేసం ధమ్మానం పఞ్ఞత్తి హోతీ’’తి (విభ॰ ౭౨౭) వుత్తం, తమ్పి సభావనిరుత్తిసద్దేన ధమ్మానం పబోధనమేవ సన్ధాయ వుత్తం, న తబ్బినిముత్తం పఞ్ఞత్తిన్తి ‘‘నిరుత్తిసద్దారమ్మణా నిరుత్తిపటిసమ్భిదా’’తి వుచ్చమానే పాళియా విరోధో న హోతీతి అత్థో. ‘‘పచ్చవేక్ఖన్తస్సా’’తి వుత్తత్తా సద్దం గహేత్వా పచ్ఛా గహితాయ పఞ్ఞత్తియా పచ్చవేక్ఖణేన భవితబ్బన్తి ఆసఙ్కేయ్యాతి తదాసఙ్కానివత్తనత్థమాహ ‘‘తం సభావనిరుత్తిం సద్దం ఆరమ్మణం కత్వా’’తిఆది. సభావనిరుత్తిం విభావేన్తంయేవాతి సభావనిరుత్తివిసయస్స సమ్మోహస్స పగేవ విద్ధంసితత్తా అత్థసాధనవసేన అభిఞ్ఞాఞాణం వియ తం విభావేన్తమేవ పవత్తతి. తేనాహ ‘‘నిరుత్తిం భిన్దన్తం పటివిజ్ఝన్తమేవ ఉప్పజ్జతీ’’తి. పభేదగమనఞ్చేత్థ అనవసేసతో నిరుత్తివిభాగజాననం. తథా సేసేసు. సక్కటనామాదీతి సక్కటవసేన వుత్తనామాఖ్యాతాది. నిపాతపదం నామాదిపదాని వియ అత్థం న వదతి, అథ ఖో బ్యఞ్జేతి జోతేతీతి ‘‘బ్యఞ్జన’’న్తి వుత్తం నిపాతపదం.
Paratoti parabhāge anantaramanodvāre. Saddaggahaṇānusārena gahitāya nāmaniruttiyaṃ niruttipaṭisambhidā pavattatīti vadanti. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ ‘‘niruttipaṭisambhidā paccuppannārammaṇā’’ti vuttāti āha ‘‘nirutti…pe… sandhāya vutta’’nti. Pacchā jānananti saddaggahaṇuttarakālaṃ nāmaniruttiyā jānanaṃ. Evanti evaṃ saddaggahaṇato pacchā nāmaniruttiṃ ārabbha pavattaṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti gayhamāne. Evaṃ niruttiyā nāmapaññattipakkhe pāḷiyā, aṭṭhakathāya ca virodhaṃ dassetvā saddapakkhe tadabhāvaṃ dassento ‘‘yathā panā’’tiādimāha. Taṃtaṃsaddavibhāvakanti yathā tassa tassa saddappabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ dibbasotañāṇaṃ saddārammaṇameva taṃ taṃ saddaṃ vibhūtaṃ karoti, evaṃ niruttippabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ niruttisaddārammaṇameva niruttipaṭisambhidāñāṇaṃ taṃ vibhūtaṃ karotīti tassa paccuppannārammaṇatā vuttā. Saddaṃ pana vibhāventaṃ ekantato saddūpanibandhaṃ paññattimpi vibhāvetiyeva, yato sabhāvāsabhāvavisesavibhāvanaṃ sampajjati. Aññathā hi saddamattaggahaṇe visesāvabodho eva na siyāti porāṇā paññattivibhāvanampi tassa icchanti. Taṃvibhāvakanti niruttisaddavibhāvakaṃ. Na pāḷivirodho hotīti yadipi abhidhammabhājanīye ‘‘yāya niruttiyā tesaṃ dhammānaṃ paññatti hotī’’ti (vibha. 727) vuttaṃ, tampi sabhāvaniruttisaddena dhammānaṃ pabodhanameva sandhāya vuttaṃ, na tabbinimuttaṃ paññattinti ‘‘niruttisaddārammaṇā niruttipaṭisambhidā’’ti vuccamāne pāḷiyā virodho na hotīti attho. ‘‘Paccavekkhantassā’’ti vuttattā saddaṃ gahetvā pacchā gahitāya paññattiyā paccavekkhaṇena bhavitabbanti āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthamāha ‘‘taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā’’tiādi. Sabhāvaniruttiṃ vibhāventaṃyevāti sabhāvaniruttivisayassa sammohassa pageva viddhaṃsitattā atthasādhanavasena abhiññāñāṇaṃ viya taṃ vibhāventameva pavattati. Tenāha ‘‘niruttiṃ bhindantaṃ paṭivijjhantameva uppajjatī’’ti. Pabhedagamanañcettha anavasesato niruttivibhāgajānanaṃ. Tathā sesesu. Sakkaṭanāmādīti sakkaṭavasena vuttanāmākhyātādi. Nipātapadaṃ nāmādipadāni viya atthaṃ na vadati, atha kho byañjeti jotetīti ‘‘byañjana’’nti vuttaṃ nipātapadaṃ.
బోధి ఞాణం మణ్డభూతం ఏత్థాతి బోధిమణ్డో, మహాబోధిట్ఠానం. తేనాహ ‘‘పఠమాభిసమ్బుద్ధట్ఠానే’’తి. అఞ్ఞేన పకారేనాతి ఉగ్గహాదిప్పకారేన.
Bodhi ñāṇaṃ maṇḍabhūtaṃ etthāti bodhimaṇḍo, mahābodhiṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘paṭhamābhisambuddhaṭṭhāne’’ti. Aññena pakārenāti uggahādippakārena.
అఞ్ఞథా హోన్తీతి పురిసయుగే పురిసయుగే ఏకదేసేన పరివత్తన్తా కాలన్తరే అఞ్ఞాకారా భవన్తి. వినస్సన్తీతి తంతంభాసానం మనుస్సానం వినాసేన న పఞ్ఞాయన్తి, మనుస్సానం దురుగ్గహణాదినా కత్థచి కదాచి పరివత్తన్తీపి బ్రహ్మలోకాదీసు యథాసభావేనేవ అవట్ఠానతో న సబ్బత్థ, సబ్బదా, సబ్బథా చ పరివత్తతి. తేనాహ ‘‘కప్పవినాసేపి తిట్ఠతియేవా’’తి. ఏతస్స నిరుత్తిపటిసమ్భిదాఞాణస్స.
Aññathā hontīti purisayuge purisayuge ekadesena parivattantā kālantare aññākārā bhavanti. Vinassantīti taṃtaṃbhāsānaṃ manussānaṃ vināsena na paññāyanti, manussānaṃ duruggahaṇādinā katthaci kadāci parivattantīpi brahmalokādīsu yathāsabhāveneva avaṭṭhānato na sabbattha, sabbadā, sabbathā ca parivattati. Tenāha ‘‘kappavināsepi tiṭṭhatiyevā’’ti. Etassa niruttipaṭisambhidāñāṇassa.
అత్థాదీసు ఞాణన్తి అత్థపటిసమ్భిదాది. అత్థధమ్మనిరుత్తివసేన తీసు. అత్థధమ్మనిరుత్తిపటిభానవసేన చతూసుపి వా. అత్థధమ్మాదినా అత్తనా జోతేతబ్బేన సహ అత్థేనాతి సాత్థకాని. సబ్బో అత్థధమ్మాదికో అత్థో విసయభూతో ఏతస్స ఞాణస్స అత్థీతి సబ్బత్థకం. సబ్బస్మిం అత్థాదికే విసయే ఖిత్తం అత్తనో పచ్చయేహి ఠపితం పవత్తితం. అరహత్తప్పత్తియా విసదా హోన్తి పటిపక్ఖధమ్మానం సబ్బసో విద్ధంసితత్తా. పఞ్చన్నన్తి అధిగమపరియత్తిసవనపరిపుచ్ఛాపుబ్బయోగానం. యథాయోగన్తి యం యం యస్స పుగ్గలస్స విసదతాయ యుజ్జతి, తథా యోజేతబ్బం.
Atthādīsu ñāṇanti atthapaṭisambhidādi. Atthadhammaniruttivasena tīsu. Atthadhammaniruttipaṭibhānavasena catūsupi vā. Atthadhammādinā attanā jotetabbena saha atthenāti sātthakāni. Sabbo atthadhammādiko attho visayabhūto etassa ñāṇassa atthīti sabbatthakaṃ. Sabbasmiṃ atthādike visaye khittaṃ attano paccayehi ṭhapitaṃ pavattitaṃ. Arahattappattiyā visadā honti paṭipakkhadhammānaṃ sabbaso viddhaṃsitattā. Pañcannanti adhigamapariyattisavanaparipucchāpubbayogānaṃ. Yathāyoganti yaṃ yaṃ yassa puggalassa visadatāya yujjati, tathā yojetabbaṃ.
పరిపుచ్ఛాహేతు పవత్తా కథా పరిపుచ్ఛాతి వుత్తాతి ఆహ ‘‘పుచ్ఛాయ…పే॰… పరిపుచ్ఛాతి వుత్తా’’తి.
Paripucchāhetu pavattā kathā paripucchāti vuttāti āha ‘‘pucchāya…pe… paripucchāti vuttā’’ti.
తేహీతి మగ్గేహి. పటిలాభో నామ పుబ్బయోగసమ్పత్తియా అత్థాదివిసయస్స సమ్మోహస్స సముచ్ఛిన్దనం, తం పన మగ్గకిచ్చమేవాతి ఆహ ‘‘సో లోకుత్తరో’’తి. అత్థాదీనం పభేదతో సల్లక్ఖణవిభావనవవత్థాపనా యథారహం పరిత్తకుసలమహాకిరియచిత్తవసేన హోతీతి వుత్తం ‘‘పభేదో కామావచరో’’తి. యథా పుబ్బయోగో అధిగమస్స బలవపచ్చయో సభావహేతుభావతో, న తథా పభేదస్స అసభావహేతుతాయ, పరమ్పరపచ్చయతాయ చాతి అధిప్పాయో. పరియత్తిఆదీనం పభేదస్స బలవపచ్చయతాయ , అధిగమస్స చ తదభావే ఏసేవ నయో. తత్థాతి నిమిత్తత్థే భుమ్మం, తాసు పరియత్తిసవనపరిపుచ్ఛాసు నిమిత్తభూతాసూతి అత్థో. యం వుత్తం హోతీతి ‘‘ఏతేసు పనా’’తిఆదినా అట్ఠకథావచనేన యం అత్థజాతం వుత్తం హోతి. తం దస్సేన్తోతి తం నిద్ధారేత్వా దస్సేన్తో. ‘‘పుబ్బయోగాధిగమా’’తి వత్వా ‘‘ద్వేపీ’’తి వచనం అధిగమసహితోయేవ పుబ్బయోగో పభేదస్స బలవపచ్చయో, న కేవలోతి దస్సనత్థం. తేన వుత్తం అట్ఠకథాయం ‘‘ద్వేపి ఏకతో హుత్వా’’తి (విభ॰ అట్ఠ॰ ౭౧౮). ‘‘ద్వేపి విసదకారణా’’తి వుత్తే పుబ్బయోగస్సాపి విసదకారణత్తం లబ్భతేవాతి ఆహ ‘‘ద్వేపి విసదకారణాతి…పే॰… వుత్త’’న్తి.
Tehīti maggehi. Paṭilābho nāma pubbayogasampattiyā atthādivisayassa sammohassa samucchindanaṃ, taṃ pana maggakiccamevāti āha ‘‘so lokuttaro’’ti. Atthādīnaṃ pabhedato sallakkhaṇavibhāvanavavatthāpanā yathārahaṃ parittakusalamahākiriyacittavasena hotīti vuttaṃ ‘‘pabhedo kāmāvacaro’’ti. Yathā pubbayogo adhigamassa balavapaccayo sabhāvahetubhāvato, na tathā pabhedassa asabhāvahetutāya, paramparapaccayatāya cāti adhippāyo. Pariyattiādīnaṃ pabhedassa balavapaccayatāya , adhigamassa ca tadabhāve eseva nayo. Tatthāti nimittatthe bhummaṃ, tāsu pariyattisavanaparipucchāsu nimittabhūtāsūti attho. Yaṃ vuttaṃ hotīti ‘‘etesu panā’’tiādinā aṭṭhakathāvacanena yaṃ atthajātaṃ vuttaṃ hoti. Taṃ dassentoti taṃ niddhāretvā dassento. ‘‘Pubbayogādhigamā’’ti vatvā ‘‘dvepī’’ti vacanaṃ adhigamasahitoyeva pubbayogo pabhedassa balavapaccayo, na kevaloti dassanatthaṃ. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvepi ekato hutvā’’ti (vibha. aṭṭha. 718). ‘‘Dvepi visadakāraṇā’’ti vutte pubbayogassāpi visadakāraṇattaṃ labbhatevāti āha ‘‘dvepi visadakāraṇāti…pe… vutta’’nti.
సఙ్గహవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
౨. సచ్చవారాదివణ్ణనా
2. Saccavārādivaṇṇanā
౭౧౯. కాలత్తయేపీతి అతీతాదీసు తీసుపి కాలేసు. హేతుఫలధమ్మా హేతూనం ఫలభూతా ధమ్మా, పచ్చయనిబ్బత్తాతి అత్థో. తేసఞ్చ హేతుధమ్మాతి తేసం హేతుఫలానం పచ్చయనిబ్బత్తానం హేతుభూతా ధమ్మా ‘‘ధమ్మా’’తి వుత్తాతి యోజనా. వినేయ్యవసేనాతి తథావినేతబ్బపుగ్గలజ్ఝాసయవసేన. ఉప్పన్నా సముప్పన్నాతిఆది న వుత్తన్తి ఉప్పన్నా సముప్పన్నా ఉట్ఠితా సముట్ఠితా పచ్చుప్పన్నాతిఆది న వుత్తం ఏకన్తపచ్చుప్పన్నస్సేవ సఙ్గాహకత్తా. తంనిబ్బత్తకాతి తేసం అత్థభావేన వుత్తానం నిప్ఫాదకా. ధమ్మాతి వుత్తా ధమ్మభావేన కథితా.
719. Kālattayepīti atītādīsu tīsupi kālesu. Hetuphaladhammā hetūnaṃ phalabhūtā dhammā, paccayanibbattāti attho. Tesañca hetudhammāti tesaṃ hetuphalānaṃ paccayanibbattānaṃ hetubhūtā dhammā ‘‘dhammā’’ti vuttāti yojanā. Vineyyavasenāti tathāvinetabbapuggalajjhāsayavasena. Uppannā samuppannātiādi na vuttanti uppannā samuppannā uṭṭhitā samuṭṭhitā paccuppannātiādi na vuttaṃ ekantapaccuppannasseva saṅgāhakattā. Taṃnibbattakāti tesaṃ atthabhāvena vuttānaṃ nipphādakā. Dhammāti vuttā dhammabhāvena kathitā.
సచ్చవారాదివణ్ణనా నిట్ఠితా.
Saccavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.
సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
౭౨౫. సామఞ్ఞేన వత్వా విసేసేన అవుత్తత్తాతి ‘‘తేసం విపాకే’’తి యథావుత్తకుసలవిపాకతాదిసామఞ్ఞేన వత్వా సహేతుకాహేతుకాదివిసేసేన అవుత్తత్తా, సరూపేన నిద్ధారేత్వా అవుత్తత్తాతి అత్థో. అవిపాకత్తాతి అవిపాకధమ్మత్తా. యది ఏవన్తి పచ్చయభావతో లబ్భమానోపి ధమ్మభావో అవిపాకధమ్మతాయ కిరియానం యది న వుత్తో, ఏవం సతి. సతిపి పచ్చయుప్పన్నభావే అవిపాకభావతో అత్థభావోపి న వత్తబ్బో. తేనాహ ‘‘విపాకా న హోన్తీతి అత్థభావో చ న వత్తబ్బో’’తి. ఏవఞ్చేతి యది పచ్చయుప్పన్నత్తా కిరియానం అత్థభావో వుత్తో. నప్పటిసిద్ధో ఇచ్ఛితోవాతి అత్థో. యది ఏవం కస్మా న వుత్తోతి ఆహ ‘‘విపాకస్స పనా’’తిఆది. తేసన్తి కుసలాకుసలానం, విపాకకిరియధమ్మానఞ్చ. అత్థధమ్మతాతి వుత్తనయేన లబ్భమానోపి యథాక్కమం అత్థభావో, ధమ్మభావో చ న వుత్తో. పచ్చయభావం సత్తివిసేసం సనిప్ఫాదేతబ్బతన్తి పదత్తయేనాపి విపాకధమ్మతమేవాహ. సా హి విపాకానం హేతుభావతో పచ్చయభావో, తదుప్పాదనసమత్థతాయ సత్తివిసేసో, తేహి సగబ్భా వియ హోతీతి ‘‘సనిప్ఫాదేతబ్బతా’’తి చ వుచ్చతి. తం పస్సన్తీ నిప్ఫాదకవిసేసాపి నిప్ఫాదేతబ్బాపేక్ఖా హోతి ధమ్మపటిసమ్భిదా. తంసమ్బన్ధేనాతి నిప్ఫాదేతబ్బసమ్బన్ధేన. ధమ్మపటిసమ్భిదం వదన్తేన అత్థపటిసమ్భిదాపి వుత్తా.
725. Sāmaññenavatvā visesena avuttattāti ‘‘tesaṃ vipāke’’ti yathāvuttakusalavipākatādisāmaññena vatvā sahetukāhetukādivisesena avuttattā, sarūpena niddhāretvā avuttattāti attho. Avipākattāti avipākadhammattā. Yadi evanti paccayabhāvato labbhamānopi dhammabhāvo avipākadhammatāya kiriyānaṃ yadi na vutto, evaṃ sati. Satipi paccayuppannabhāve avipākabhāvato atthabhāvopi na vattabbo. Tenāha ‘‘vipākā na hontīti atthabhāvo ca na vattabbo’’ti. Evañceti yadi paccayuppannattā kiriyānaṃ atthabhāvo vutto. Nappaṭisiddho icchitovāti attho. Yadi evaṃ kasmā na vuttoti āha ‘‘vipākassa panā’’tiādi. Tesanti kusalākusalānaṃ, vipākakiriyadhammānañca. Atthadhammatāti vuttanayena labbhamānopi yathākkamaṃ atthabhāvo, dhammabhāvo ca na vutto. Paccayabhāvaṃ sattivisesaṃ sanipphādetabbatanti padattayenāpi vipākadhammatamevāha. Sā hi vipākānaṃ hetubhāvato paccayabhāvo, taduppādanasamatthatāya sattiviseso, tehi sagabbhā viya hotīti ‘‘sanipphādetabbatā’’ti ca vuccati. Taṃ passantī nipphādakavisesāpi nipphādetabbāpekkhā hoti dhammapaṭisambhidā. Taṃsambandhenāti nipphādetabbasambandhena. Dhammapaṭisambhidaṃ vadantena atthapaṭisambhidāpi vuttā.
సభావధమ్మే పఞ్ఞత్తి సభావపఞ్ఞత్తీతి ఆహ ‘‘న సత్తాదిపఞ్ఞత్తియా’’తి. సభావేన, నిరుత్తియేవ వా సభావపఞ్ఞత్తీతి వుత్తాతి ఆహ ‘‘అవిపరీతపఞ్ఞత్తియా వా’’తి.
Sabhāvadhamme paññatti sabhāvapaññattīti āha ‘‘na sattādipaññattiyā’’ti. Sabhāvena, niruttiyeva vā sabhāvapaññattīti vuttāti āha ‘‘aviparītapaññattiyā vā’’ti.
౭౪౬. వోహారభూమిం, అధిగమభూమిఞ్చ ఏకజ్ఝం కత్వా ఆహ ‘‘కామావచరా, లోకుత్తరా చ భూమి భూమీ’’తి. చిత్తుప్పాదా వా పవత్తిట్ఠానభావతో భూమి.
746. Vohārabhūmiṃ, adhigamabhūmiñca ekajjhaṃ katvā āha ‘‘kāmāvacarā, lokuttarā ca bhūmi bhūmī’’ti. Cittuppādā vā pavattiṭṭhānabhāvato bhūmi.
అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
౩. పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
౭౪౭. సబ్బఞాణారమ్మణతాయాతి పటిసమ్భిదాపటిసమ్భిదాఞాణారమ్మణతాయ. ‘‘సుత్తన్తభాజనీయే పన…పే॰… సియా’’తి ఇదం అభిధమ్మభాజనీయేన విరుజ్ఝతి, తస్స వా సావసేసదేసనతా ఆపజ్జతీతి చోదనం మనసి కత్వా ఆహ ‘‘అభిధమ్మభాజనీయే’’తిఆది. నిరవసేసకథనన్తి అసేసేత్వా కథనం. తేన చిత్తుప్పాదసఙ్గహితే అత్థే అసేసేత్వా దేసనా ఇధ అభిధమ్మభాజనీయస్స భారో, న సబ్బఞేయ్యధమ్మేతి దస్సేతి. యథాదస్సితవిసయవచనవసేనాతి దస్సితప్పకారవిసయస్స కథనవసేన, ధమ్మత్థవసేన దస్సితే తంతంచిత్తుప్పాదే తత్థ ధమ్మనిరుత్తాభిలాపేన ఞాణస్స కథనవసేనాతి అత్థో. అఞ్ఞారమ్మణతం న పటిసేధేతి అతప్పరభావతోతి అధిప్పాయో. న నిరవసేసేన కథనం అచిత్తుప్పాదపరియాపన్నస్స విసయస్స అకథితత్తా. ఏవం పటిభానపటిసమ్భిదావిసయస్సాపి న నిరవసేసేన కథనన్తి సుత్తన్తభాజనీయే అవిసేసవచనేన సబ్బఞాణారమ్మణతంయేవ పటిభానపటిసమ్భిదాయ పతిట్ఠాపేతి. తథా తిస్సో పటిసమ్భిదాతిఆదిపఞ్హపుచ్ఛకపాళియాపి. తిస్సోతి అత్థధమ్మపటిభానపటిసమ్భిదా. నిరుత్తిపటిసమ్భిదా హి ‘‘పరిత్తారమ్మణా’’తేవ వుత్తా.
747. Sabbañāṇārammaṇatāyāti paṭisambhidāpaṭisambhidāñāṇārammaṇatāya. ‘‘Suttantabhājanīye pana…pe… siyā’’ti idaṃ abhidhammabhājanīyena virujjhati, tassa vā sāvasesadesanatā āpajjatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘abhidhammabhājanīye’’tiādi. Niravasesakathananti asesetvā kathanaṃ. Tena cittuppādasaṅgahite atthe asesetvā desanā idha abhidhammabhājanīyassa bhāro, na sabbañeyyadhammeti dasseti. Yathādassitavisayavacanavasenāti dassitappakāravisayassa kathanavasena, dhammatthavasena dassite taṃtaṃcittuppāde tattha dhammaniruttābhilāpena ñāṇassa kathanavasenāti attho. Aññārammaṇataṃ na paṭisedheti atapparabhāvatoti adhippāyo. Na niravasesena kathanaṃ acittuppādapariyāpannassa visayassa akathitattā. Evaṃ paṭibhānapaṭisambhidāvisayassāpi na niravasesena kathananti suttantabhājanīye avisesavacanena sabbañāṇārammaṇataṃyeva paṭibhānapaṭisambhidāya patiṭṭhāpeti. Tathā tisso paṭisambhidātiādipañhapucchakapāḷiyāpi. Tissoti atthadhammapaṭibhānapaṭisambhidā. Niruttipaṭisambhidā hi ‘‘parittārammaṇā’’teva vuttā.
యదిపి సియా న తస్సా మహగ్గతారమ్మణతాతి సమ్బన్ధో. ‘‘న హి మగ్గో పచ్చయుప్పన్నో న హోతీ’’తి ఇమినా ‘‘అత్థపటిసమ్భిదా న మగ్గారమ్మణా’’తి వచనస్స యథావుత్తత్థసాధకతం విభావేతి. తస్సాతి పటిభానపటిసమ్భిదాయ న మహగ్గతారమ్మణతా సమ్భవతి నను నయం అనుస్సరన్తస్సాతి అధిప్పాయో. ద్వేపీతి ‘‘అత్థపటిసమ్భిదా న మగ్గారమ్మణా, తిస్సో పటిసమ్భిదా సియా పరిత్తారమ్మణా, సియా మహగ్గతారమ్మణా, సియా అప్పమాణారమ్మణా’’తి చ ద్వేపి ఏతా పాళియో. తాసు బలవతరాయ ఠానస్స, ఇతరాయ అధిప్పాయమగ్గనస్స చ ఉపాయదస్సనముఖేన తాసం అఞ్ఞమఞ్ఞం అవిరోధం దస్సేతుం ‘‘కుసలాకుసలానం పనా’’తిఆదిమాహ. ‘‘నిప్పరియాయా తత్థ ధమ్మపటిసమ్భిదా’’తి ఏతేన తత్థ అత్థపటిసమ్భిదాయ పరియాయభావమాహ. తథా విపాకకిరియానన్తిఆది యథాధిప్పేతస్స అత్థస్స విసదిసూదాహరణదస్సనం. ఉభయేనపి ‘‘అత్థపటిసమ్భిదా న మగ్గారమ్మణా’’తి (విభ॰ ౭౪౯) వచనం సుత్తన్తనయానుగతం నిప్పరియాయత్థస్స తత్థ అధిప్పేతత్తాతి దీపేతి. కిఞ్చి పన ఞాణన్తిఆది ‘‘తిస్సో పటిసమ్భిదా’’తిఆదిపాళియా సమత్థకం. యథాధిప్పేతస్స అత్థస్స పటిభానం దీపనం పటిభానం. తేనాహ ‘‘ఞేయ్యప్పకాసనతో’’తి. ఇతి యా ‘‘తిస్సో పటిసమ్భిదా’’తి పాళి, తస్సా బలవభావవిభావనేన ఇతరాయ అధిప్పాయమగ్గనం కతన్తి వేదితబ్బం. నిప్పరియాయాతి పరియాయరహితా ఉజుకం సరూపేనేవ పవత్తా. నిప్పరియాయ…పే॰… పవత్తియన్తి ఏకన్తికఅత్థారమ్మణం ఞాణం అత్థపటిసమ్భిదా, ఞాణారమ్మణం పటిభానపటిసమ్భిదాతి గహేత్వా దేసనాయం.
Yadipi siyā na tassā mahaggatārammaṇatāti sambandho. ‘‘Na hi maggo paccayuppanno na hotī’’ti iminā ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti vacanassa yathāvuttatthasādhakataṃ vibhāveti. Tassāti paṭibhānapaṭisambhidāya na mahaggatārammaṇatā sambhavati nanu nayaṃ anussarantassāti adhippāyo. Dvepīti ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā, tisso paṭisambhidā siyā parittārammaṇā, siyā mahaggatārammaṇā, siyā appamāṇārammaṇā’’ti ca dvepi etā pāḷiyo. Tāsu balavatarāya ṭhānassa, itarāya adhippāyamagganassa ca upāyadassanamukhena tāsaṃ aññamaññaṃ avirodhaṃ dassetuṃ ‘‘kusalākusalānaṃ panā’’tiādimāha. ‘‘Nippariyāyā tattha dhammapaṭisambhidā’’ti etena tattha atthapaṭisambhidāya pariyāyabhāvamāha. Tathā vipākakiriyānantiādi yathādhippetassa atthassa visadisūdāharaṇadassanaṃ. Ubhayenapi ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti (vibha. 749) vacanaṃ suttantanayānugataṃ nippariyāyatthassa tattha adhippetattāti dīpeti. Kiñci pana ñāṇantiādi ‘‘tisso paṭisambhidā’’tiādipāḷiyā samatthakaṃ. Yathādhippetassa atthassa paṭibhānaṃ dīpanaṃ paṭibhānaṃ. Tenāha ‘‘ñeyyappakāsanato’’ti. Iti yā ‘‘tisso paṭisambhidā’’ti pāḷi, tassā balavabhāvavibhāvanena itarāya adhippāyamagganaṃ katanti veditabbaṃ. Nippariyāyāti pariyāyarahitā ujukaṃ sarūpeneva pavattā. Nippariyāya…pe… pavattiyanti ekantikaatthārammaṇaṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, ñāṇārammaṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidāti gahetvā desanāyaṃ.
సో ఏవాతి పరస్స అభిలాపసద్దో ఏవ. అనువత్తమానతా చస్స నిరుత్తిపటిసమ్భిదా పచ్చుప్పన్నమేవ సద్దం ఆరమ్మణం కరోన్తీ, సద్దం సుత్వా ‘‘అయం సభావనిరుత్తి, అయం న సభావనిరుత్తీ’’తి జానన్తీతి చ ఆదివచనవసేన వేదితబ్బో.
So evāti parassa abhilāpasaddo eva. Anuvattamānatā cassa niruttipaṭisambhidā paccuppannameva saddaṃ ārammaṇaṃ karontī, saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānantīti ca ādivacanavasena veditabbo.
పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
పటిసమ్భిదావిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭisambhidāvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౫. పటిసమ్భిదావిభఙ్గో • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
౧. సుత్తన్తభాజనీయం • 1. Suttantabhājanīyaṃ
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
౩. పఞ్హాపుచ్ఛకవణ్ణనా • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౧౫. పటిసమ్భిదావిభఙ్గో • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo