| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
១៥. បដិសម្ភិទាវិភង្គោ
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយំ
1. Suttantabhājanīyaṃ
១. សង្គហវារវណ្ណនា
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
៧១៨. ឯសេវ នយោតិ សង្ខេបេន ទស្សេត្វា តមេវ នយំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘ធម្មប្បភេទស្ស ហី’’តិអាទិមាហ។ និរុត្តិបដិភានប្បភេទា តព្ពិសយានំ អត្ថាទីនំ បច្ចយុប្បន្នាទិភេទេហិ ភិន្ទិត្វា វេទិតព្ពា។
718. Esevanayoti saṅkhepena dassetvā tameva nayaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘dhammappabhedassa hī’’tiādimāha. Niruttipaṭibhānappabhedā tabbisayānaṃ atthādīnaṃ paccayuppannādibhedehi bhinditvā veditabbā.
‘‘យំ កិញ្ចិ បច្ចយសមុប្បន្ន’’ន្តិ ឯតេន សច្ចហេតុធម្មបច្ចយាការវារេសុ អាគតានិ ទុក្ខាទីនិ គហិតានិ។ សច្ចបច្ចយាការវារេសុ និព្ពានំ, បរិយត្តិវារេ ភាសិតត្ថោ, អភិធម្មភាជនីយេ វិបាកោ កិរិយញ្ចាតិ ឯវំ បាឡិយំ វុត្តានមេវ វសេន បញ្ច អត្ថា វេទិតព្ពា, តថា ធម្មា ច។
‘‘Yaṃ kiñci paccayasamuppanna’’nti etena saccahetudhammapaccayākāravāresu āgatāni dukkhādīni gahitāni. Saccapaccayākāravāresu nibbānaṃ, pariyattivāre bhāsitattho, abhidhammabhājanīye vipāko kiriyañcāti evaṃ pāḷiyaṃ vuttānameva vasena pañca atthā veditabbā, tathā dhammā ca.
វិទហតីតិ និព្ពត្តកហេតុអាទីនំ សាធារណំ និព្ពចនំ, តទត្ថំ បន វិភាវេតុមាហ ‘‘បវត្តេតិ ចេវ បាបេតិ ចា’’តិ។ តេសុ បុរិមោ អត្ថោ មគ្គវជ្ជេសុ ទដ្ឋព្ពោ។ ភាសិតម្បិ ហិ អវពោធនវសេន អត្ថំ បវត្តេតីតិ។ មគ្គោ បន និព្ពានំ បាបេតីតិ តស្មិំ បច្ឆិមោ។
Vidahatīti nibbattakahetuādīnaṃ sādhāraṇaṃ nibbacanaṃ, tadatthaṃ pana vibhāvetumāha ‘‘pavatteti ceva pāpeti cā’’ti. Tesu purimo attho maggavajjesu daṭṭhabbo. Bhāsitampi hi avabodhanavasena atthaṃ pavattetīti. Maggo pana nibbānaṃ pāpetīti tasmiṃ pacchimo.
ធម្មនិរុត្តាភិលាបេតិ ឯត្ថ ធម្ម-សទ្ទោ សភាវវាចកោតិ កត្វា អាហ ‘‘យា សភាវនិរុត្តី’’តិ, អវិបរីតនិរុត្តីតិ អត្ថោ។ តស្សា អភិលាបេតិ តស្សា និរុត្តិយា អវចនភូតាយ បញ្ញត្តិយា អភិលាបេតិ កេចិ វណ្ណយន្តិ។ ឯវំ សតិ បញ្ញត្តិ អភិលបិតព្ពា , ន វចនន្តិ អាបជ្ជតិ, ន ច វចនតោ អញ្ញំ អភិលបិតព្ពំ ឧច្ចារេតព្ពំ អត្ថិ, អថាបិ ផស្សាទិវចនេហិ ពោធេតព្ពំ អភិលបិតព្ពំ សិយា, ឯវំ សតិ អត្ថធម្មវជ្ជំ តេហិ ពោធេតព្ពំ ន វិជ្ជតីតិ តេសំ និរុត្តិភាវោ អាបជ្ជតិ។ ‘‘ផស្សោតិ ច សភាវនិរុត្តិ, ផស្សំ ផស្សាតិ ន សភាវនិរុត្តី’’តិ ទស្សិតោវាយមត្ថោ, ន ច អវចនំ ឯវំបការំ អត្ថិ, តស្មា វចនភូតាយ ឯវ តស្សា សភាវនិរុត្តិយា អភិលាបេ ឧច្ចារណេតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Dhammaniruttābhilāpeti ettha dhamma-saddo sabhāvavācakoti katvā āha ‘‘yā sabhāvaniruttī’’ti, aviparītaniruttīti attho. Tassā abhilāpeti tassā niruttiyā avacanabhūtāya paññattiyā abhilāpeti keci vaṇṇayanti. Evaṃ sati paññatti abhilapitabbā , na vacananti āpajjati, na ca vacanato aññaṃ abhilapitabbaṃ uccāretabbaṃ atthi, athāpi phassādivacanehi bodhetabbaṃ abhilapitabbaṃ siyā, evaṃ sati atthadhammavajjaṃ tehi bodhetabbaṃ na vijjatīti tesaṃ niruttibhāvo āpajjati. ‘‘Phassoti ca sabhāvanirutti, phassaṃ phassāti na sabhāvaniruttī’’ti dassitovāyamattho, na ca avacanaṃ evaṃpakāraṃ atthi, tasmā vacanabhūtāya eva tassā sabhāvaniruttiyā abhilāpe uccāraṇeti attho daṭṭhabbo.
តំ សភាវនិរុត្តិំ សទ្ទំ អារម្មណំ កត្វា បច្ចវេក្ខន្តស្ស តស្មិំ សភាវនិរុត្តាភិលាបេ បភេទគតំ ញាណំ និរុត្តិបដិសម្ភិទាតិ វុត្តត្តា និរុត្តិសទ្ទារម្មណាយ សោតវិញ្ញាណវីថិយា បរតោ មនោទ្វារេ និរុត្តិបដិសម្ភិទា បវត្តតីតិ វទន្តិ។ ‘‘និរុត្តិបដិសម្ភិទា បច្ចុប្បន្នារម្មណា’’តិ ច វចនំ សទ្ទំ គហេត្វា បច្ឆា ជាននំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ។ ឯវំ បន អញ្ញស្មិំ បច្ចុប្បន្នារម្មណេ អញ្ញំ បច្ចុប្បន្នារម្មណន្តិ វុត្តន្តិ អាបជ្ជតិ។ យថា បន ទិព្ពសោតញាណំ មនុស្សាមនុស្សាទិសទ្ទប្បភេទនិច្ឆយស្ស បច្ចយភូតំ តំ តំ សទ្ទវិភាវកំ, ឯវំ សភាវាសភាវនិរុត្តិនិច្ឆយស្ស បច្ចយភូតំ បច្ចុប្បន្នសភាវនិរុត្តិសទ្ទារម្មណំ តំវិភាវកញាណំ និរុត្តិបដិសម្ភិទាតិ វុច្ចមានេ ន បាឡិវិរោធោ ហោតិ។ តំ សភាវនិរុត្តិំ សទ្ទំ អារម្មណំ កត្វា បច្ចវេក្ខន្តស្សាតិ ច បច្ចុប្បន្នសទ្ទារម្មណំ បច្ចវេក្ខណំ បវត្តយន្តស្សាតិ ន ន សក្កា វត្តុំ។ តម្បិ ហិ ញាណំ សភាវនិរុត្តិំ វិភាវេន្តំយេវ តំតំសទ្ទបច្ចវេក្ខណានន្តរំ តំតំបភេទនិច្ឆយហេតុត្តា និរុត្តិំ ភិន្ទន្តំ បដិវិជ្ឈន្តមេវ ឧប្បជ្ជតីតិ ច បភេទគតម្បិ ហោតីតិ។ សភាវនិរុត្តីតិ មាគធភាសា អធិប្បេតាតិ តតោ អញ្ញំ សក្កដនាមាទិសទ្ទំ សន្ធាយ ‘‘អញ្ញំ បនា’’តិ អាហ។ ព្យញ្ជនន្តិ និបាតបទមាហ។
Taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti vuttattā niruttisaddārammaṇāya sotaviññāṇavīthiyā parato manodvāre niruttipaṭisambhidā pavattatīti vadanti. ‘‘Niruttipaṭisambhidā paccuppannārammaṇā’’ti ca vacanaṃ saddaṃ gahetvā pacchā jānanaṃ sandhāya vuttanti. Evaṃ pana aññasmiṃ paccuppannārammaṇe aññaṃ paccuppannārammaṇanti vuttanti āpajjati. Yathā pana dibbasotañāṇaṃ manussāmanussādisaddappabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ taṃ taṃ saddavibhāvakaṃ, evaṃ sabhāvāsabhāvaniruttinicchayassa paccayabhūtaṃ paccuppannasabhāvaniruttisaddārammaṇaṃ taṃvibhāvakañāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti vuccamāne na pāḷivirodho hoti. Taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassāti ca paccuppannasaddārammaṇaṃ paccavekkhaṇaṃ pavattayantassāti na na sakkā vattuṃ. Tampi hi ñāṇaṃ sabhāvaniruttiṃ vibhāventaṃyeva taṃtaṃsaddapaccavekkhaṇānantaraṃ taṃtaṃpabhedanicchayahetuttā niruttiṃ bhindantaṃ paṭivijjhantameva uppajjatīti ca pabhedagatampi hotīti. Sabhāvaniruttīti māgadhabhāsā adhippetāti tato aññaṃ sakkaṭanāmādisaddaṃ sandhāya ‘‘aññaṃ panā’’ti āha. Byañjananti nipātapadamāha.
កថិតំ អដ្ឋកថាយំ។ ពោធិមណ្ឌ-សទ្ទោ បឋមាភិសម្ពុទ្ធដ្ឋានេ ឯវ ទដ្ឋព្ពោ, ន យត្ថ កត្ថចិ ពោធិរុក្ខស្ស បតិដ្ឋិតដ្ឋានេ។ សុវណ្ណសលាកន្តិ សេដ្ឋសលាកំ, ធម្មទេសនត្ថំ សលាកំ គហេត្វាតិ អត្ថោ, ន បដិសម្ភិទាយំ ឋិតេន បវារិតំ, តស្មា បដិសម្ភិទាតោ អញ្ញេនេវ បការេន ជានិតព្ពតោ ន សក្កដភាសាជាននំ បដិសម្ភិទាកិច្ចន្តិ អធិប្បាយោ។
Kathitaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Bodhimaṇḍa-saddo paṭhamābhisambuddhaṭṭhāne eva daṭṭhabbo, na yattha katthaci bodhirukkhassa patiṭṭhitaṭṭhāne. Suvaṇṇasalākanti seṭṭhasalākaṃ, dhammadesanatthaṃ salākaṃ gahetvāti attho, na paṭisambhidāyaṃ ṭhitena pavāritaṃ, tasmā paṭisambhidāto aññeneva pakārena jānitabbato na sakkaṭabhāsājānanaṃ paṭisambhidākiccanti adhippāyo.
ឥទំ កថិតន្តិ មាគធភាសាយ សភាវនិរុត្តិតាញាបនត្ថំ ឥទំ ឥទានិ វត្តព្ពំ កថិតន្តិ អត្ថោ។ ឆទ្ទន្តវារណ (ជា. ១.១៦.៩៧ អាទយោ) -តិត្តិរជាតកាទីសុ (ជា. ១.៤.៧៣ អាទយោ) តិរច្ឆានេសុ ច មាគធភាសា ឧស្សន្នា, ន ឱដ្ដកាទិភាសា សក្កដំ វា។
Idaṃ kathitanti māgadhabhāsāya sabhāvaniruttitāñāpanatthaṃ idaṃ idāni vattabbaṃ kathitanti attho. Chaddantavāraṇa (jā. 1.16.97 ādayo) -tittirajātakādīsu (jā. 1.4.73 ādayo) tiracchānesu ca māgadhabhāsā ussannā, na oṭṭakādibhāsā sakkaṭaṃ vā.
តត្ថាតិ មាគធសេសភាសាសុ។ សេសា បរិវត្តន្តិ ឯកន្តេន កាលន្តរេ អញ្ញថា ហោន្តិ វិនស្សន្តិ ច។ មាគធា បន កត្ថចិ កទាចិ បរិវត្តន្តីបិ ន សព្ពត្ថ សព្ពទា សព្ពថា ច បរិវត្តតិ, កប្បវិនាសេបិ តិដ្ឋតិយេវាតិ ‘‘អយមេវេកា ន បរិវត្តតី’’តិ អាហ។ បបញ្ចោតិ ចិរាយនន្តិ អត្ថោ។ ពុទ្ធវចនមេវ ចេតស្ស វិសយោ, តេនេវ ‘‘នេលង្គោ សេតបច្ឆាទោ’’តិ គាថំ បុច្ឆិតោ ចិត្តោ គហបតិ ‘‘‘កិំ នុ ខោ ឯតំ, ភន្តេ, ភគវតា ភាសិត’ន្តិ? ‘ឯវំ គហបតី’តិ។ ‘តេន ហិ, ភន្តេ, មុហុត្តំ អាគមេថ, យាវស្ស អត្ថំ បេក្ខាមី’’’តិ (សំ. និ. ៤.៣៤៧) អាហាតិ វទន្តិ។
Tatthāti māgadhasesabhāsāsu. Sesā parivattanti ekantena kālantare aññathā honti vinassanti ca. Māgadhā pana katthaci kadāci parivattantīpi na sabbattha sabbadā sabbathā ca parivattati, kappavināsepi tiṭṭhatiyevāti ‘‘ayamevekā na parivattatī’’ti āha. Papañcoti cirāyananti attho. Buddhavacanameva cetassa visayo, teneva ‘‘nelaṅgo setapacchādo’’ti gāthaṃ pucchito citto gahapati ‘‘‘kiṃ nu kho etaṃ, bhante, bhagavatā bhāsita’nti? ‘Evaṃ gahapatī’ti. ‘Tena hi, bhante, muhuttaṃ āgametha, yāvassa atthaṃ pekkhāmī’’’ti (saṃ. ni. 4.347) āhāti vadanti.
សព្ពត្ថកញាណន្តិ អត្ថាទីសុ ញាណំ។ តញ្ហិ សព្ពេសុ តេសុ តីសុ ចតូសុបិ វា បវត្តត្តា, កុសលកិរិយភូតាយ បដិភានបដិសម្ភិទាយ ធម្មត្ថភាវតោ តីសុ ឯវ វា បវត្តត្តា ‘‘សព្ពត្ថកញាណ’’ន្តិ វុត្តំ។ ឥមានិ ញាណានិ ឥទមត្ថជោតកានីតិ សាត្ថកានំ បច្ចវេក្ខិតព្ពត្តា សព្ពោ អត្ថោ ឯតស្សាតិបិ សព្ពត្ថកំ, សព្ពស្មិំ ខិត្តន្តិ វា។ សេក្ខេ បវត្តា អរហត្តប្បត្តិយា វិសទា ហោន្តីតិ វទន្តិ។ បុព្ពយោគោ វិយ បន អរហត្តប្បត្តិ អរហតោបិ បដិសម្ភិទាវិសទតាយ បច្ចយោ ន ន ហោតីតិ បញ្ចន្នម្បិ យថាយោគំ សេក្ខាសេក្ខបដិសម្ភិទាវិសទត្តការណតា យោជេតព្ពា។
Sabbatthakañāṇanti atthādīsu ñāṇaṃ. Tañhi sabbesu tesu tīsu catūsupi vā pavattattā, kusalakiriyabhūtāya paṭibhānapaṭisambhidāya dhammatthabhāvato tīsu eva vā pavattattā ‘‘sabbatthakañāṇa’’nti vuttaṃ. Imāni ñāṇāni idamatthajotakānīti sātthakānaṃ paccavekkhitabbattā sabbo attho etassātipi sabbatthakaṃ, sabbasmiṃ khittanti vā. Sekkhe pavattā arahattappattiyā visadā hontīti vadanti. Pubbayogo viya pana arahattappatti arahatopi paṭisambhidāvisadatāya paccayo na na hotīti pañcannampi yathāyogaṃ sekkhāsekkhapaṭisambhidāvisadattakāraṇatā yojetabbā.
បុច្ឆាយ បរតោ បវត្តា កថាតិ កត្វា អដ្ឋកថា ‘‘បរិបុច្ឆា’’តិ វុត្តា។ បដិបត្តិំ បូរេតព្ពំ មញ្ញិស្សន្តីតិ បដិបត្តិគរុតាយ លាភំ ហីឡេន្តេន សតសហស្សគ្ឃនកម្បិ កម្ពលំ វាសិយា កោដ្ដេត្វា បរិភណ្ឌករណំ មយា កតំ អាវជ្ជិត្វា លាភគរុនោ បរិយត្តិធរា ធម្មកថិកាវ ភវិតុំ ន មញ្ញិស្សន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឯត្ថ ច ថេរស្ស កង្ខុប្បត្តិយា បុព្ពេ អវិសទតំ ទស្សេត្វា អរហត្តប្បត្តស្ស បញ្ហវិស្សជ្ជនេន អរហត្តប្បត្តិយា វិសទតា ទស្សិតា។ តិស្សត្ថេរោ អនន្តរំ វុត្តោ តិស្សត្ថេរោ ឯវាតិ វទន្តិ។
Pucchāya parato pavattā kathāti katvā aṭṭhakathā ‘‘paripucchā’’ti vuttā. Paṭipattiṃ pūretabbaṃ maññissantīti paṭipattigarutāya lābhaṃ hīḷentena satasahassagghanakampi kambalaṃ vāsiyā koṭṭetvā paribhaṇḍakaraṇaṃ mayā kataṃ āvajjitvā lābhagaruno pariyattidharā dhammakathikāva bhavituṃ na maññissantīti vuttaṃ hoti. Ettha ca therassa kaṅkhuppattiyā pubbe avisadataṃ dassetvā arahattappattassa pañhavissajjanena arahattappattiyā visadatā dassitā. Tissatthero anantaraṃ vutto tissatthero evāti vadanti.
បភេទោ នាម មគ្គេហិ អធិគតានំ បដិសម្ភិទានំ បភេទគមនំ។ អធិគមោ តេហិ បដិលាភោ, តស្មា សោ លោកុត្តរោ, បភេទោ កាមាវចរោ ទដ្ឋព្ពោ។ ន បន តថាតិ យថា អធិគមស្ស ពលវបច្ចយោ ហោតិ, ន តថា បភេទស្សាតិ អត្ថោ។ ឥទានិ បរិយត្តិយាទីនំ អធិគមស្ស ពលវបច្ចយត្តាភាវំ, បុព្ពយោគស្ស ច ពលវបច្ចយត្តំ ទស្សេន្តោ ‘‘បរិយត្តិសវនបរិបុច្ឆា ហី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ បដិសម្ភិទា នាម នត្ថីតិ បដិសម្ភិទាធិគមោ នត្ថីតិ អធិប្បាយោ។ ឥទានិ យំ វុត្តំ ហោតិ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥមេ បនា’’តិអាទិមាហ។ បុព្ពយោគាធិគមា ហិ ទ្វេបិ វិសទការណាតិ ‘‘បុព្ពយោគោ បភេទស្ស ពលវបច្ចយោ ហោតី’’តិ វុត្តន្តិ។
Pabhedo nāma maggehi adhigatānaṃ paṭisambhidānaṃ pabhedagamanaṃ. Adhigamo tehi paṭilābho, tasmā so lokuttaro, pabhedo kāmāvacaro daṭṭhabbo. Na pana tathāti yathā adhigamassa balavapaccayo hoti, na tathā pabhedassāti attho. Idāni pariyattiyādīnaṃ adhigamassa balavapaccayattābhāvaṃ, pubbayogassa ca balavapaccayattaṃ dassento ‘‘pariyattisavanaparipucchā hī’’tiādimāha. Tattha paṭisambhidā nāma natthīti paṭisambhidādhigamo natthīti adhippāyo. Idāni yaṃ vuttaṃ hoti, taṃ dassento ‘‘ime panā’’tiādimāha. Pubbayogādhigamā hi dvepi visadakāraṇāti ‘‘pubbayogo pabhedassa balavapaccayo hotī’’ti vuttanti.
សង្គហវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
២. សច្ចវារាទិវណ្ណនា
2. Saccavārādivaṇṇanā
៧១៩. ហេតុវារេ កាលត្តយេបិ ហេតុផលធម្មា ‘‘អត្ថា’’តិ វុត្តា, តេសញ្ច ហេតុធម្មា ‘‘ធម្មា’’តិ, ធម្មវារេ វេនេយ្យវសេន អតីតានញ្ច សង្គហិតត្តា ‘‘ឧប្បន្នា សមុប្បន្នា’’តិអាទិ ន វុត្តន្តិ អតីតបច្ចុប្បន្នា ‘‘អត្ថា’’តិ វុត្តា, តំនិព្ពត្តកា ច ‘‘ធម្មា’’តិ ឥទមេតេសំ ទ្វិន្នម្បិ វារានំ នានត្តំ។
719. Hetuvāre kālattayepi hetuphaladhammā ‘‘atthā’’ti vuttā, tesañca hetudhammā ‘‘dhammā’’ti, dhammavāre veneyyavasena atītānañca saṅgahitattā ‘‘uppannā samuppannā’’tiādi na vuttanti atītapaccuppannā ‘‘atthā’’ti vuttā, taṃnibbattakā ca ‘‘dhammā’’ti idametesaṃ dvinnampi vārānaṃ nānattaṃ.
សច្ចវារាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saccavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៧២៥. អវុត្តត្តាតិ ‘‘តេសំ វិបាកេ ញាណ’’ន្តិ សាមញ្ញេន វត្វា វិសេសេន អវុត្តត្តាតិ អធិប្បាយោ។ ឯត្ថ ច កិរិយានំ អវិបាកត្តា ធម្មភាវោ ន វុត្តោតិ។ យទិ ឯវំ វិបាកា ន ហោន្តីតិ អត្ថភាវោ ច ន វត្តព្ពោតិ? ន, បច្ចយុប្បន្នត្តា។ ឯវញ្ចេ កុសលាកុសលានម្បិ អត្ថភាវោ អាបជ្ជតីតិ។ នប្បដិសិទ្ធោ, វិបាកស្ស បន បធានហេតុតាយ បាកដត្តា ធម្មភាវោវ តេសំ វុត្តោ។ កិរិយានំ បច្ចយត្តា ធម្មភាវោ អាបជ្ជតីតិ ចេ? នាយំ ទោសោ អប្បដិសិទ្ធត្តា, កម្មផលសម្ពន្ធស្ស បន អហេតុត្តា ធម្មភាវោ ន វុត្តោ។ អបិច ‘‘អយំ ឥមស្ស បច្ចយោ, ឥទំ បច្ចយុប្បន្ន’’ន្តិ ឯវំ ភេទំ អកត្វា កេវលំ កុសលាកុសលេ វិបាកកិរិយធម្មេ ច សភាវតោ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ធម្មបដិសម្ភិទា អត្ថបដិសម្ភិទា ច ហោតីតិបិ តេសំ អត្ថធម្មតា ន វុត្តាតិ វេទិតព្ពា ។ កុសលាកុសលវារេសុ ច ធម្មបដិសម្ភិទា កុសលាកុសលានំ បច្ចយភាវំ សត្តិវិសេសំ សនិប្ផាទេតព្ពតំ បស្សន្តី និប្ផាទេតព្ពាបេក្ខា ហោតីតិ តំសម្ពន្ធេនេវ ‘‘តេសំ វិបាកេ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា’’តិ វុត្តំ។ សភាវទស្សនមត្តមេវ បន អត្ថបដិសម្ភិទាយ កិច្ចំ និប្ផន្នផលមត្តទស្សនតោតិ តស្សា និប្ផាទកានបេក្ខត្តា វិបាកវារេ ‘‘តេសំ វិបច្ចនកេ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិ ន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។
725. Avuttattāti ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇa’’nti sāmaññena vatvā visesena avuttattāti adhippāyo. Ettha ca kiriyānaṃ avipākattā dhammabhāvo na vuttoti. Yadi evaṃ vipākā na hontīti atthabhāvo ca na vattabboti? Na, paccayuppannattā. Evañce kusalākusalānampi atthabhāvo āpajjatīti. Nappaṭisiddho, vipākassa pana padhānahetutāya pākaṭattā dhammabhāvova tesaṃ vutto. Kiriyānaṃ paccayattā dhammabhāvo āpajjatīti ce? Nāyaṃ doso appaṭisiddhattā, kammaphalasambandhassa pana ahetuttā dhammabhāvo na vutto. Apica ‘‘ayaṃ imassa paccayo, idaṃ paccayuppanna’’nti evaṃ bhedaṃ akatvā kevalaṃ kusalākusale vipākakiriyadhamme ca sabhāvato paccavekkhantassa dhammapaṭisambhidā atthapaṭisambhidā ca hotītipi tesaṃ atthadhammatā na vuttāti veditabbā . Kusalākusalavāresu ca dhammapaṭisambhidā kusalākusalānaṃ paccayabhāvaṃ sattivisesaṃ sanipphādetabbataṃ passantī nipphādetabbāpekkhā hotīti taṃsambandheneva ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti vuttaṃ. Sabhāvadassanamattameva pana atthapaṭisambhidāya kiccaṃ nipphannaphalamattadassanatoti tassā nipphādakānapekkhattā vipākavāre ‘‘tesaṃ vipaccanake ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti na vuttanti veditabbaṃ.
សភាវបញ្ញត្តិយាតិ ន សត្តាទិបញ្ញត្តិយា, អវិបរីតបញ្ញត្តិយា វា។ ខោភេត្វាតិ លោមហំសជននសាធុការទានាទីហិ ខោភេត្វា។ បុន ធម្មស្សវនេ ជានិស្សថាតិ អប្បស្សុតត្តា ទុតិយវារំ កថេន្តោ តទេវ កថេស្សតីតិ អធិប្បាយោ។
Sabhāvapaññattiyāti na sattādipaññattiyā, aviparītapaññattiyā vā. Khobhetvāti lomahaṃsajananasādhukāradānādīhi khobhetvā. Puna dhammassavanejānissathāti appassutattā dutiyavāraṃ kathento tadeva kathessatīti adhippāyo.
៧៤៦. ភូមិទស្សនត្ថន្តិ ឯត្ថ កាមាវចរា លោកុត្តរា ច ភូមិ ‘‘ភូមី’’តិ វេទិតព្ពា, ចិត្តុប្បាទា វាតិ។
746. Bhūmidassanatthanti ettha kāmāvacarā lokuttarā ca bhūmi ‘‘bhūmī’’ti veditabbā, cittuppādā vāti.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
៧៤៧. បច្ចយសមុប្បន្នញ្ច អត្ថំ បច្ចយធម្មញ្ចាតិ វចនេហិ ហេតាទិបច្ចយសមុប្បន្នានំ កុសលាកុសលរូបានម្បិ អត្ថបរិយាយំ, ហេតាទិបច្ចយភូតានំ វិបាកកិរិយរូបានម្បិ ធម្មបរិយាយញ្ច ទស្សេតិ។ បដិភានបដិសម្ភិទាយ កាមាវចរវិបាការម្មណតា មហគ្គតារម្មណតា ច បដិសម្ភិទាញាណារម្មណត្តេ ន យុជ្ជតិ បដិសម្ភិទាញាណានំ កាមាវចរលោកុត្តរកុសលេសុ កាមាវចរកិរិយាលោកុត្តរវិបាកេសុ ច ឧប្បត្តិតោ។ សព្ពញាណារម្មណតាយ សតិ យុជ្ជេយ្យ, ‘‘យេន ញាណេន តានិ ញាណានិ ជានាតី’’តិ (វិភ. ៧២៦) វចនតោ បន ន សព្ពញាណារម្មណតាតិ កថយន្តិ។ សុត្តន្តភាជនីយេ បន ‘‘ញាណេសុ ញាណំ បដិភានបដិសម្ភិទា’’តិ អវិសេសេន វុត្តត្តា សព្ពញាណារម្មណតា សិយា។ អភិធម្មភាជនីយេបិ ចិត្តុប្បាទវសេន កថនំ និរវសេសកថនន្តិ យថាទស្សិតវិសយវចនវសេន ‘‘យេន ញាណេន តានិ ញាណានិ ជានាតី’’តិ យំ វុត្តំ, តំ អញ្ញារម្មណតំ ន បដិសេធេតីតិ។ យថា ច អត្ថបដិសម្ភិទាវិសយានំ ន និរវសេសេន កថនំ អភិធម្មភាជនីយេ, ឯវំ បដិភានបដិសម្ភិទាវិសយស្សបីតិ។ ឯវំ បដិភានបដិសម្ភិទាយ សព្ពញាណវិសយត្តា ‘‘តិស្សោ បដិសម្ភិទា សិយា បរិត្តារម្មណា សិយា មហគ្គតារម្មណា សិយា អប្បមាណារម្មណា’’តិ (វិភ. ៧៤៩) វុត្តា។
747. Paccayasamuppannañca atthaṃ paccayadhammañcāti vacanehi hetādipaccayasamuppannānaṃ kusalākusalarūpānampi atthapariyāyaṃ, hetādipaccayabhūtānaṃ vipākakiriyarūpānampi dhammapariyāyañca dasseti. Paṭibhānapaṭisambhidāya kāmāvacaravipākārammaṇatā mahaggatārammaṇatā ca paṭisambhidāñāṇārammaṇatte na yujjati paṭisambhidāñāṇānaṃ kāmāvacaralokuttarakusalesu kāmāvacarakiriyālokuttaravipākesu ca uppattito. Sabbañāṇārammaṇatāya sati yujjeyya, ‘‘yena ñāṇena tāni ñāṇāni jānātī’’ti (vibha. 726) vacanato pana na sabbañāṇārammaṇatāti kathayanti. Suttantabhājanīye pana ‘‘ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti avisesena vuttattā sabbañāṇārammaṇatā siyā. Abhidhammabhājanīyepi cittuppādavasena kathanaṃ niravasesakathananti yathādassitavisayavacanavasena ‘‘yena ñāṇena tāni ñāṇāni jānātī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ aññārammaṇataṃ na paṭisedhetīti. Yathā ca atthapaṭisambhidāvisayānaṃ na niravasesena kathanaṃ abhidhammabhājanīye, evaṃ paṭibhānapaṭisambhidāvisayassapīti. Evaṃ paṭibhānapaṭisambhidāya sabbañāṇavisayattā ‘‘tisso paṭisambhidā siyā parittārammaṇā siyā mahaggatārammaṇā siyā appamāṇārammaṇā’’ti (vibha. 749) vuttā.
យទិបិ ‘‘សិយា អត្ថបដិសម្ភិទា ន មគ្គារម្មណា’’តិ (វិភ. ៧៤៩) វចនតោ អភិធម្មភាជនីយេ វុត្តបដិសម្ភិទាស្វេវ បញ្ហបុច្ឆកនយោ បវត្តោ។ ន ហិ មគ្គោ បច្ចយុប្បន្នោ ន ហោតិ, អភិធម្មភាជនីយេ ច បដិសម្ភិទាញាណវិសយា ឯវ បដិភានបដិសម្ភិទា វុត្តាតិ ន តស្សា មហគ្គតារម្មណតាតិ។ ឯវមបិ ទ្វេបិ ឯតា បាឡិយោ វិរុជ្ឈន្តិ, តាសុ ពលវតរាយ ឋត្វា ឥតរាយ អធិប្បាយោ មគ្គិតព្ពោ។ កុសលាកុសលានំ បន បច្ចយុប្បន្នត្តបដិវេធោបិ កុសលាកុសលភាវបដិវេធវិនិមុត្តោ នត្ថីតិ និប្បរិយាយា តត្ថ ធម្មបដិសម្ភិទា ឯកន្តធម្មវិសយត្តា, តថា វិបាកកិរិយានំ បច្ចយភាវបដិវេធោបិ វិបាកកិរិយភាវបដិវេធវិនិមុត្តោ នត្ថីតិ និប្បរិយាយា តត្ថ អត្ថបដិសម្ភិទា ឯកន្តិកអត្ថវិសយត្តា។ កិញ្ចិ បន ញាណំ អប្បដិភានភូតំ នត្ថិ ញេយ្យប្បកាសនតោតិ សព្ពស្មិម្បិ ញាណេ និប្បរិយាយា បដិភានបដិសម្ភិទា ភវិតុំ អរហតិ។ និប្បរិយាយបដិសម្ភិទាសុ បញ្ហបុច្ឆកស្ស បវត្តិយំ ទ្វេបិ បាឡិយោ ន វិរុជ្ឈន្តិ។
Yadipi ‘‘siyā atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti (vibha. 749) vacanato abhidhammabhājanīye vuttapaṭisambhidāsveva pañhapucchakanayo pavatto. Na hi maggo paccayuppanno na hoti, abhidhammabhājanīye ca paṭisambhidāñāṇavisayā eva paṭibhānapaṭisambhidā vuttāti na tassā mahaggatārammaṇatāti. Evamapi dvepi etā pāḷiyo virujjhanti, tāsu balavatarāya ṭhatvā itarāya adhippāyo maggitabbo. Kusalākusalānaṃ pana paccayuppannattapaṭivedhopi kusalākusalabhāvapaṭivedhavinimutto natthīti nippariyāyā tattha dhammapaṭisambhidā ekantadhammavisayattā, tathā vipākakiriyānaṃ paccayabhāvapaṭivedhopi vipākakiriyabhāvapaṭivedhavinimutto natthīti nippariyāyā tattha atthapaṭisambhidā ekantikaatthavisayattā. Kiñci pana ñāṇaṃ appaṭibhānabhūtaṃ natthi ñeyyappakāsanatoti sabbasmimpi ñāṇe nippariyāyā paṭibhānapaṭisambhidā bhavituṃ arahati. Nippariyāyapaṭisambhidāsu pañhapucchakassa pavattiyaṃ dvepi pāḷiyo na virujjhanti.
សទ្ទារម្មណត្តា ពហិទ្ធារម្មណាតិ ឯត្ថ បរស្ស អភិលាបសទ្ទារម្មណត្តាតិ ភវិតព្ពំ។ ន ហិ សទ្ទារម្មណតា ពហិទ្ធារម្មណតាយ ការណំ សទ្ទស្ស អជ្ឈត្តស្ស ច សព្ភាវាតិ។ អនុវត្តមានោ ច សោ ឯវ សទ្ទោតិ វិសេសនំ ន កតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Saddārammaṇattā bahiddhārammaṇāti ettha parassa abhilāpasaddārammaṇattāti bhavitabbaṃ. Na hi saddārammaṇatā bahiddhārammaṇatāya kāraṇaṃ saddassa ajjhattassa ca sabbhāvāti. Anuvattamāno ca so eva saddoti visesanaṃ na katanti daṭṭhabbaṃ.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
បដិសម្ភិទាវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭisambhidāvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៥. បដិសម្ភិទាវិភង្គោ • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយំ • 1. Suttantabhājanīyaṃ
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៣. បញ្ហាបុច្ឆកវណ្ណនា • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៥. បដិសម្ភិទាវិភង្គោ • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
