| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā |
១៥. បដិសម្ភិទាវិភង្គោ
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយំ
1. Suttantabhājanīyaṃ
១. សង្គហវារវណ្ណនា
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
៧១៨. ‘‘ឯសេវ នយោ’’តិ ធម្មាទីសុ កតោ អតិទេសោ សង្ខេបតោ តេសំ ទស្សនំ ហោតីតិ អាហ ‘‘សង្ខេបេន ទស្សេត្វា’’តិ។ តេសំ និរុត្តិបដិភានានំ វិសយា តព្ពិសយា, តេសំ, និរុត្តិបដិភានវិសយភូតានន្តិ អត្ថោ។ បច្ចយុប្បន្នាទិភេទេហីតិ បច្ចយុប្បន្ននិព្ពានភាសិតត្ថាទិភេទេហិ។
718. ‘‘Eseva nayo’’ti dhammādīsu kato atideso saṅkhepato tesaṃ dassanaṃ hotīti āha ‘‘saṅkhepena dassetvā’’ti. Tesaṃ niruttipaṭibhānānaṃ visayā tabbisayā, tesaṃ, niruttipaṭibhānavisayabhūtānanti attho. Paccayuppannādibhedehīti paccayuppannanibbānabhāsitatthādibhedehi.
ទុក្ខហេតុផលជាតាទិធម្មជរាមរណានិ ទុក្ខាទីនិ។ សច្ចហេតុធម្មបច្ចយាការវារេសុ ទុក្ខសមុទយាទិបរិយាយេន អាគតោ ផលនិព្ពត្តកោ ហេតុ, សច្ចបច្ចយាការវារេសុ អរិយមគ្គោ, បរិយត្តិវារេ ភាសិតំ, អភិធម្មភាជនីយេ កុសលំ, អកុសលន្តិ ឯវំ បាឡិយំ វុត្តានំយេវ វសេន បញ្ច ធម្មា វេទិតព្ពាតិ ឥមមត្ថមាហ ‘‘តថា ធម្មា ចា’’តិ ឥមិនា។
Dukkhahetuphalajātādidhammajarāmaraṇāni dukkhādīni. Saccahetudhammapaccayākāravāresu dukkhasamudayādipariyāyena āgato phalanibbattako hetu, saccapaccayākāravāresu ariyamaggo, pariyattivāre bhāsitaṃ, abhidhammabhājanīye kusalaṃ, akusalanti evaṃ pāḷiyaṃ vuttānaṃyeva vasena pañca dhammā veditabbāti imamatthamāha ‘‘tathā dhammā cā’’ti iminā.
និព្ពត្តកហេតុអាទីនន្តិ និព្ពត្តកសម្បាបកញាបកានំ។ បុរិមោតិ បវត្តនត្ថោ។ តស្មិន្តិ មគ្គេ។ បច្ឆិមោតិ បាបនត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Nibbattakahetuādīnanti nibbattakasampāpakañāpakānaṃ. Purimoti pavattanattho. Tasminti magge. Pacchimoti pāpanattho daṭṭhabbo.
អវិបរីតនិរុត្តីតិ ពុទ្ធាទីហិ អាចិណ្ណា តស្ស តស្ស អត្ថស្ស វាចកភាវេ និរុឡ្ហា យាថាវនិរុត្តិ។ យស្មា វិញ្ញត្តិវិការសហិតោ សទ្ទោ បញ្ញត្តីតិ អត្តនោ អធិប្បាយោ, តស្មា បរមតតោ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘អវចនភូតាយា’’តិ វិសេសេត្វា ‘‘កេចិ វណ្ណយន្តី’’តិ អាហ។ ឯវំ សតីតិ ឯវំ និរុត្តិយា បញ្ញត្តិភាវេ សតិ។ បញ្ញត្តិ អភិលបិតព្ពាតិ អាបជ្ជតីតិ វុត្តេ, ហោតុ, កោ ទោសោ តស្សា វចនីយភាវតោតិ កទាចិ វទេយ្យាតិ អាសង្កន្តោ អាហ ‘‘ន ច វចនតោ…បេ.… ឧច្ចារេតព្ពំ អត្ថី’’តិ។ តេសំ អត្ថធម្មានំ។ ន វចនន្តិ អវចនំ អវចនសភាវំ។ ឯវំបការន្តិ ឯវំវិធំ ឯវំ និយតលិង្គវិសេសជោតនាការំ។
Aviparītaniruttīti buddhādīhi āciṇṇā tassa tassa atthassa vācakabhāve niruḷhā yāthāvanirutti. Yasmā viññattivikārasahito saddo paññattīti attano adhippāyo, tasmā paramatato taṃ dassento ‘‘avacanabhūtāyā’’ti visesetvā ‘‘keci vaṇṇayantī’’ti āha. Evaṃ satīti evaṃ niruttiyā paññattibhāve sati. Paññatti abhilapitabbāti āpajjatīti vutte, hotu, ko doso tassā vacanīyabhāvatoti kadāci vadeyyāti āsaṅkanto āha ‘‘na ca vacanato…pe… uccāretabbaṃ atthī’’ti. Tesaṃ atthadhammānaṃ. Na vacananti avacanaṃ avacanasabhāvaṃ. Evaṃpakāranti evaṃvidhaṃ evaṃ niyataliṅgavisesajotanākāraṃ.
បរតោតិ បរភាគេ អនន្តរមនោទ្វារេ។ សទ្ទគ្គហណានុសារេន គហិតាយ នាមនិរុត្តិយំ និរុត្តិបដិសម្ភិទា បវត្តតីតិ វទន្តិ។ យទិ ឯវំ កស្មា បាឡិយំ ‘‘និរុត្តិបដិសម្ភិទា បច្ចុប្បន្នារម្មណា’’តិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘និរុត្តិ…បេ.… សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិ។ បច្ឆា ជាននន្តិ សទ្ទគ្គហណុត្តរកាលំ នាមនិរុត្តិយា ជាននំ។ ឯវន្តិ ឯវំ សទ្ទគ្គហណតោ បច្ឆា នាមនិរុត្តិំ អារព្ភ បវត្តំ ញាណំ និរុត្តិបដិសម្ភិទាតិ គយ្ហមានេ។ ឯវំ និរុត្តិយា នាមបញ្ញត្តិបក្ខេ បាឡិយា, អដ្ឋកថាយ ច វិរោធំ ទស្សេត្វា សទ្ទបក្ខេ តទភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘យថា បនា’’តិអាទិមាហ។ តំតំសទ្ទវិភាវកន្តិ យថា តស្ស តស្ស សទ្ទប្បភេទនិច្ឆយស្ស បច្ចយភូតំ ទិព្ពសោតញាណំ សទ្ទារម្មណមេវ តំ តំ សទ្ទំ វិភូតំ ករោតិ, ឯវំ និរុត្តិប្បភេទនិច្ឆយស្ស បច្ចយភូតំ និរុត្តិសទ្ទារម្មណមេវ និរុត្តិបដិសម្ភិទាញាណំ តំ វិភូតំ ករោតីតិ តស្ស បច្ចុប្បន្នារម្មណតា វុត្តា។ សទ្ទំ បន វិភាវេន្តំ ឯកន្តតោ សទ្ទូបនិពន្ធំ បញ្ញត្តិម្បិ វិភាវេតិយេវ, យតោ សភាវាសភាវវិសេសវិភាវនំ សម្បជ្ជតិ។ អញ្ញថា ហិ សទ្ទមត្តគ្គហណេ វិសេសាវពោធោ ឯវ ន សិយាតិ បោរាណា បញ្ញត្តិវិភាវនម្បិ តស្ស ឥច្ឆន្តិ។ តំវិភាវកន្តិ និរុត្តិសទ្ទវិភាវកំ។ ន បាឡិវិរោធោ ហោតីតិ យទិបិ អភិធម្មភាជនីយេ ‘‘យាយ និរុត្តិយា តេសំ ធម្មានំ បញ្ញត្តិ ហោតី’’តិ (វិភ. ៧២៧) វុត្តំ, តម្បិ សភាវនិរុត្តិសទ្ទេន ធម្មានំ បពោធនមេវ សន្ធាយ វុត្តំ, ន តព្ពិនិមុត្តំ បញ្ញត្តិន្តិ ‘‘និរុត្តិសទ្ទារម្មណា និរុត្តិបដិសម្ភិទា’’តិ វុច្ចមានេ បាឡិយា វិរោធោ ន ហោតីតិ អត្ថោ។ ‘‘បច្ចវេក្ខន្តស្សា’’តិ វុត្តត្តា សទ្ទំ គហេត្វា បច្ឆា គហិតាយ បញ្ញត្តិយា បច្ចវេក្ខណេន ភវិតព្ពន្តិ អាសង្កេយ្យាតិ តទាសង្កានិវត្តនត្ថមាហ ‘‘តំ សភាវនិរុត្តិំ សទ្ទំ អារម្មណំ កត្វា’’តិអាទិ។ សភាវនិរុត្តិំ វិភាវេន្តំយេវាតិ សភាវនិរុត្តិវិសយស្ស សម្មោហស្ស បគេវ វិទ្ធំសិតត្តា អត្ថសាធនវសេន អភិញ្ញាញាណំ វិយ តំ វិភាវេន្តមេវ បវត្តតិ។ តេនាហ ‘‘និរុត្តិំ ភិន្ទន្តំ បដិវិជ្ឈន្តមេវ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។ បភេទគមនញ្ចេត្ថ អនវសេសតោ និរុត្តិវិភាគជាននំ។ តថា សេសេសុ។ សក្កដនាមាទីតិ សក្កដវសេន វុត្តនាមាខ្យាតាទិ។ និបាតបទំ នាមាទិបទានិ វិយ អត្ថំ ន វទតិ, អថ ខោ ព្យញ្ជេតិ ជោតេតីតិ ‘‘ព្យញ្ជន’’ន្តិ វុត្តំ និបាតបទំ។
Paratoti parabhāge anantaramanodvāre. Saddaggahaṇānusārena gahitāya nāmaniruttiyaṃ niruttipaṭisambhidā pavattatīti vadanti. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ ‘‘niruttipaṭisambhidā paccuppannārammaṇā’’ti vuttāti āha ‘‘nirutti…pe… sandhāya vutta’’nti. Pacchā jānananti saddaggahaṇuttarakālaṃ nāmaniruttiyā jānanaṃ. Evanti evaṃ saddaggahaṇato pacchā nāmaniruttiṃ ārabbha pavattaṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti gayhamāne. Evaṃ niruttiyā nāmapaññattipakkhe pāḷiyā, aṭṭhakathāya ca virodhaṃ dassetvā saddapakkhe tadabhāvaṃ dassento ‘‘yathā panā’’tiādimāha. Taṃtaṃsaddavibhāvakanti yathā tassa tassa saddappabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ dibbasotañāṇaṃ saddārammaṇameva taṃ taṃ saddaṃ vibhūtaṃ karoti, evaṃ niruttippabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ niruttisaddārammaṇameva niruttipaṭisambhidāñāṇaṃ taṃ vibhūtaṃ karotīti tassa paccuppannārammaṇatā vuttā. Saddaṃ pana vibhāventaṃ ekantato saddūpanibandhaṃ paññattimpi vibhāvetiyeva, yato sabhāvāsabhāvavisesavibhāvanaṃ sampajjati. Aññathā hi saddamattaggahaṇe visesāvabodho eva na siyāti porāṇā paññattivibhāvanampi tassa icchanti. Taṃvibhāvakanti niruttisaddavibhāvakaṃ. Na pāḷivirodho hotīti yadipi abhidhammabhājanīye ‘‘yāya niruttiyā tesaṃ dhammānaṃ paññatti hotī’’ti (vibha. 727) vuttaṃ, tampi sabhāvaniruttisaddena dhammānaṃ pabodhanameva sandhāya vuttaṃ, na tabbinimuttaṃ paññattinti ‘‘niruttisaddārammaṇā niruttipaṭisambhidā’’ti vuccamāne pāḷiyā virodho na hotīti attho. ‘‘Paccavekkhantassā’’ti vuttattā saddaṃ gahetvā pacchā gahitāya paññattiyā paccavekkhaṇena bhavitabbanti āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthamāha ‘‘taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā’’tiādi. Sabhāvaniruttiṃ vibhāventaṃyevāti sabhāvaniruttivisayassa sammohassa pageva viddhaṃsitattā atthasādhanavasena abhiññāñāṇaṃ viya taṃ vibhāventameva pavattati. Tenāha ‘‘niruttiṃ bhindantaṃ paṭivijjhantameva uppajjatī’’ti. Pabhedagamanañcettha anavasesato niruttivibhāgajānanaṃ. Tathā sesesu. Sakkaṭanāmādīti sakkaṭavasena vuttanāmākhyātādi. Nipātapadaṃ nāmādipadāni viya atthaṃ na vadati, atha kho byañjeti jotetīti ‘‘byañjana’’nti vuttaṃ nipātapadaṃ.
ពោធិ ញាណំ មណ្ឌភូតំ ឯត្ថាតិ ពោធិមណ្ឌោ, មហាពោធិដ្ឋានំ។ តេនាហ ‘‘បឋមាភិសម្ពុទ្ធដ្ឋានេ’’តិ។ អញ្ញេន បការេនាតិ ឧគ្គហាទិប្បការេន។
Bodhi ñāṇaṃ maṇḍabhūtaṃ etthāti bodhimaṇḍo, mahābodhiṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘paṭhamābhisambuddhaṭṭhāne’’ti. Aññena pakārenāti uggahādippakārena.
អញ្ញថា ហោន្តីតិ បុរិសយុគេ បុរិសយុគេ ឯកទេសេន បរិវត្តន្តា កាលន្តរេ អញ្ញាការា ភវន្តិ។ វិនស្សន្តីតិ តំតំភាសានំ មនុស្សានំ វិនាសេន ន បញ្ញាយន្តិ, មនុស្សានំ ទុរុគ្គហណាទិនា កត្ថចិ កទាចិ បរិវត្តន្តីបិ ព្រហ្មលោកាទីសុ យថាសភាវេនេវ អវដ្ឋានតោ ន សព្ពត្ថ, សព្ពទា, សព្ពថា ច បរិវត្តតិ។ តេនាហ ‘‘កប្បវិនាសេបិ តិដ្ឋតិយេវា’’តិ។ ឯតស្ស និរុត្តិបដិសម្ភិទាញាណស្ស។
Aññathā hontīti purisayuge purisayuge ekadesena parivattantā kālantare aññākārā bhavanti. Vinassantīti taṃtaṃbhāsānaṃ manussānaṃ vināsena na paññāyanti, manussānaṃ duruggahaṇādinā katthaci kadāci parivattantīpi brahmalokādīsu yathāsabhāveneva avaṭṭhānato na sabbattha, sabbadā, sabbathā ca parivattati. Tenāha ‘‘kappavināsepi tiṭṭhatiyevā’’ti. Etassa niruttipaṭisambhidāñāṇassa.
អត្ថាទីសុ ញាណន្តិ អត្ថបដិសម្ភិទាទិ។ អត្ថធម្មនិរុត្តិវសេន តីសុ។ អត្ថធម្មនិរុត្តិបដិភានវសេន ចតូសុបិ វា។ អត្ថធម្មាទិនា អត្តនា ជោតេតព្ពេន សហ អត្ថេនាតិ សាត្ថកានិ។ សព្ពោ អត្ថធម្មាទិកោ អត្ថោ វិសយភូតោ ឯតស្ស ញាណស្ស អត្ថីតិ សព្ពត្ថកំ។ សព្ពស្មិំ អត្ថាទិកេ វិសយេ ខិត្តំ អត្តនោ បច្ចយេហិ ឋបិតំ បវត្តិតំ។ អរហត្តប្បត្តិយា វិសទា ហោន្តិ បដិបក្ខធម្មានំ សព្ពសោ វិទ្ធំសិតត្តា។ បញ្ចន្នន្តិ អធិគមបរិយត្តិសវនបរិបុច្ឆាបុព្ពយោគានំ។ យថាយោគន្តិ យំ យំ យស្ស បុគ្គលស្ស វិសទតាយ យុជ្ជតិ, តថា យោជេតព្ពំ។
Atthādīsu ñāṇanti atthapaṭisambhidādi. Atthadhammaniruttivasena tīsu. Atthadhammaniruttipaṭibhānavasena catūsupi vā. Atthadhammādinā attanā jotetabbena saha atthenāti sātthakāni. Sabbo atthadhammādiko attho visayabhūto etassa ñāṇassa atthīti sabbatthakaṃ. Sabbasmiṃ atthādike visaye khittaṃ attano paccayehi ṭhapitaṃ pavattitaṃ. Arahattappattiyā visadā honti paṭipakkhadhammānaṃ sabbaso viddhaṃsitattā. Pañcannanti adhigamapariyattisavanaparipucchāpubbayogānaṃ. Yathāyoganti yaṃ yaṃ yassa puggalassa visadatāya yujjati, tathā yojetabbaṃ.
បរិបុច្ឆាហេតុ បវត្តា កថា បរិបុច្ឆាតិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘បុច្ឆាយ…បេ.… បរិបុច្ឆាតិ វុត្តា’’តិ។
Paripucchāhetu pavattā kathā paripucchāti vuttāti āha ‘‘pucchāya…pe… paripucchāti vuttā’’ti.
តេហីតិ មគ្គេហិ។ បដិលាភោ នាម បុព្ពយោគសម្បត្តិយា អត្ថាទិវិសយស្ស សម្មោហស្ស សមុច្ឆិន្ទនំ, តំ បន មគ្គកិច្ចមេវាតិ អាហ ‘‘សោ លោកុត្តរោ’’តិ។ អត្ថាទីនំ បភេទតោ សល្លក្ខណវិភាវនវវត្ថាបនា យថារហំ បរិត្តកុសលមហាកិរិយចិត្តវសេន ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘បភេទោ កាមាវចរោ’’តិ។ យថា បុព្ពយោគោ អធិគមស្ស ពលវបច្ចយោ សភាវហេតុភាវតោ, ន តថា បភេទស្ស អសភាវហេតុតាយ, បរម្បរបច្ចយតាយ ចាតិ អធិប្បាយោ។ បរិយត្តិអាទីនំ បភេទស្ស ពលវបច្ចយតាយ , អធិគមស្ស ច តទភាវេ ឯសេវ នយោ។ តត្ថាតិ និមិត្តត្ថេ ភុម្មំ, តាសុ បរិយត្តិសវនបរិបុច្ឆាសុ និមិត្តភូតាសូតិ អត្ថោ។ យំ វុត្តំ ហោតីតិ ‘‘ឯតេសុ បនា’’តិអាទិនា អដ្ឋកថាវចនេន យំ អត្ថជាតំ វុត្តំ ហោតិ។ តំ ទស្សេន្តោតិ តំ និទ្ធារេត្វា ទស្សេន្តោ។ ‘‘បុព្ពយោគាធិគមា’’តិ វត្វា ‘‘ទ្វេបី’’តិ វចនំ អធិគមសហិតោយេវ បុព្ពយោគោ បភេទស្ស ពលវបច្ចយោ, ន កេវលោតិ ទស្សនត្ថំ។ តេន វុត្តំ អដ្ឋកថាយំ ‘‘ទ្វេបិ ឯកតោ ហុត្វា’’តិ (វិភ. អដ្ឋ. ៧១៨)។ ‘‘ទ្វេបិ វិសទការណា’’តិ វុត្តេ បុព្ពយោគស្សាបិ វិសទការណត្តំ លព្ភតេវាតិ អាហ ‘‘ទ្វេបិ វិសទការណាតិ…បេ.… វុត្ត’’ន្តិ។
Tehīti maggehi. Paṭilābho nāma pubbayogasampattiyā atthādivisayassa sammohassa samucchindanaṃ, taṃ pana maggakiccamevāti āha ‘‘so lokuttaro’’ti. Atthādīnaṃ pabhedato sallakkhaṇavibhāvanavavatthāpanā yathārahaṃ parittakusalamahākiriyacittavasena hotīti vuttaṃ ‘‘pabhedo kāmāvacaro’’ti. Yathā pubbayogo adhigamassa balavapaccayo sabhāvahetubhāvato, na tathā pabhedassa asabhāvahetutāya, paramparapaccayatāya cāti adhippāyo. Pariyattiādīnaṃ pabhedassa balavapaccayatāya , adhigamassa ca tadabhāve eseva nayo. Tatthāti nimittatthe bhummaṃ, tāsu pariyattisavanaparipucchāsu nimittabhūtāsūti attho. Yaṃ vuttaṃ hotīti ‘‘etesu panā’’tiādinā aṭṭhakathāvacanena yaṃ atthajātaṃ vuttaṃ hoti. Taṃ dassentoti taṃ niddhāretvā dassento. ‘‘Pubbayogādhigamā’’ti vatvā ‘‘dvepī’’ti vacanaṃ adhigamasahitoyeva pubbayogo pabhedassa balavapaccayo, na kevaloti dassanatthaṃ. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvepi ekato hutvā’’ti (vibha. aṭṭha. 718). ‘‘Dvepi visadakāraṇā’’ti vutte pubbayogassāpi visadakāraṇattaṃ labbhatevāti āha ‘‘dvepi visadakāraṇāti…pe… vutta’’nti.
សង្គហវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
២. សច្ចវារាទិវណ្ណនា
2. Saccavārādivaṇṇanā
៧១៩. កាលត្តយេបីតិ អតីតាទីសុ តីសុបិ កាលេសុ។ ហេតុផលធម្មា ហេតូនំ ផលភូតា ធម្មា, បច្ចយនិព្ពត្តាតិ អត្ថោ។ តេសញ្ច ហេតុធម្មាតិ តេសំ ហេតុផលានំ បច្ចយនិព្ពត្តានំ ហេតុភូតា ធម្មា ‘‘ធម្មា’’តិ វុត្តាតិ យោជនា។ វិនេយ្យវសេនាតិ តថាវិនេតព្ពបុគ្គលជ្ឈាសយវសេន។ ឧប្បន្នា សមុប្បន្នាតិអាទិ ន វុត្តន្តិ ឧប្បន្នា សមុប្បន្នា ឧដ្ឋិតា សមុដ្ឋិតា បច្ចុប្បន្នាតិអាទិ ន វុត្តំ ឯកន្តបច្ចុប្បន្នស្សេវ សង្គាហកត្តា។ តំនិព្ពត្តកាតិ តេសំ អត្ថភាវេន វុត្តានំ និប្ផាទកា។ ធម្មាតិ វុត្តា ធម្មភាវេន កថិតា។
719. Kālattayepīti atītādīsu tīsupi kālesu. Hetuphaladhammā hetūnaṃ phalabhūtā dhammā, paccayanibbattāti attho. Tesañca hetudhammāti tesaṃ hetuphalānaṃ paccayanibbattānaṃ hetubhūtā dhammā ‘‘dhammā’’ti vuttāti yojanā. Vineyyavasenāti tathāvinetabbapuggalajjhāsayavasena. Uppannā samuppannātiādi na vuttanti uppannā samuppannā uṭṭhitā samuṭṭhitā paccuppannātiādi na vuttaṃ ekantapaccuppannasseva saṅgāhakattā. Taṃnibbattakāti tesaṃ atthabhāvena vuttānaṃ nipphādakā. Dhammāti vuttā dhammabhāvena kathitā.
សច្ចវារាទិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Saccavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៧២៥. សាមញ្ញេន វត្វា វិសេសេន អវុត្តត្តាតិ ‘‘តេសំ វិបាកេ’’តិ យថាវុត្តកុសលវិបាកតាទិសាមញ្ញេន វត្វា សហេតុកាហេតុកាទិវិសេសេន អវុត្តត្តា, សរូបេន និទ្ធារេត្វា អវុត្តត្តាតិ អត្ថោ។ អវិបាកត្តាតិ អវិបាកធម្មត្តា។ យទិ ឯវន្តិ បច្ចយភាវតោ លព្ភមានោបិ ធម្មភាវោ អវិបាកធម្មតាយ កិរិយានំ យទិ ន វុត្តោ, ឯវំ សតិ។ សតិបិ បច្ចយុប្បន្នភាវេ អវិបាកភាវតោ អត្ថភាវោបិ ន វត្តព្ពោ។ តេនាហ ‘‘វិបាកា ន ហោន្តីតិ អត្ថភាវោ ច ន វត្តព្ពោ’’តិ។ ឯវញ្ចេតិ យទិ បច្ចយុប្បន្នត្តា កិរិយានំ អត្ថភាវោ វុត្តោ។ នប្បដិសិទ្ធោ ឥច្ឆិតោវាតិ អត្ថោ។ យទិ ឯវំ កស្មា ន វុត្តោតិ អាហ ‘‘វិបាកស្ស បនា’’តិអាទិ។ តេសន្តិ កុសលាកុសលានំ, វិបាកកិរិយធម្មានញ្ច។ អត្ថធម្មតាតិ វុត្តនយេន លព្ភមានោបិ យថាក្កមំ អត្ថភាវោ, ធម្មភាវោ ច ន វុត្តោ។ បច្ចយភាវំ សត្តិវិសេសំ សនិប្ផាទេតព្ពតន្តិ បទត្តយេនាបិ វិបាកធម្មតមេវាហ។ សា ហិ វិបាកានំ ហេតុភាវតោ បច្ចយភាវោ, តទុប្បាទនសមត្ថតាយ សត្តិវិសេសោ, តេហិ សគព្ភា វិយ ហោតីតិ ‘‘សនិប្ផាទេតព្ពតា’’តិ ច វុច្ចតិ។ តំ បស្សន្តី និប្ផាទកវិសេសាបិ និប្ផាទេតព្ពាបេក្ខា ហោតិ ធម្មបដិសម្ភិទា។ តំសម្ពន្ធេនាតិ និប្ផាទេតព្ពសម្ពន្ធេន។ ធម្មបដិសម្ភិទំ វទន្តេន អត្ថបដិសម្ភិទាបិ វុត្តា។
725. Sāmaññenavatvā visesena avuttattāti ‘‘tesaṃ vipāke’’ti yathāvuttakusalavipākatādisāmaññena vatvā sahetukāhetukādivisesena avuttattā, sarūpena niddhāretvā avuttattāti attho. Avipākattāti avipākadhammattā. Yadi evanti paccayabhāvato labbhamānopi dhammabhāvo avipākadhammatāya kiriyānaṃ yadi na vutto, evaṃ sati. Satipi paccayuppannabhāve avipākabhāvato atthabhāvopi na vattabbo. Tenāha ‘‘vipākā na hontīti atthabhāvo ca na vattabbo’’ti. Evañceti yadi paccayuppannattā kiriyānaṃ atthabhāvo vutto. Nappaṭisiddho icchitovāti attho. Yadi evaṃ kasmā na vuttoti āha ‘‘vipākassa panā’’tiādi. Tesanti kusalākusalānaṃ, vipākakiriyadhammānañca. Atthadhammatāti vuttanayena labbhamānopi yathākkamaṃ atthabhāvo, dhammabhāvo ca na vutto. Paccayabhāvaṃ sattivisesaṃ sanipphādetabbatanti padattayenāpi vipākadhammatamevāha. Sā hi vipākānaṃ hetubhāvato paccayabhāvo, taduppādanasamatthatāya sattiviseso, tehi sagabbhā viya hotīti ‘‘sanipphādetabbatā’’ti ca vuccati. Taṃ passantī nipphādakavisesāpi nipphādetabbāpekkhā hoti dhammapaṭisambhidā. Taṃsambandhenāti nipphādetabbasambandhena. Dhammapaṭisambhidaṃ vadantena atthapaṭisambhidāpi vuttā.
សភាវធម្មេ បញ្ញត្តិ សភាវបញ្ញត្តីតិ អាហ ‘‘ន សត្តាទិបញ្ញត្តិយា’’តិ។ សភាវេន, និរុត្តិយេវ វា សភាវបញ្ញត្តីតិ វុត្តាតិ អាហ ‘‘អវិបរីតបញ្ញត្តិយា វា’’តិ។
Sabhāvadhamme paññatti sabhāvapaññattīti āha ‘‘na sattādipaññattiyā’’ti. Sabhāvena, niruttiyeva vā sabhāvapaññattīti vuttāti āha ‘‘aviparītapaññattiyā vā’’ti.
៧៤៦. វោហារភូមិំ, អធិគមភូមិញ្ច ឯកជ្ឈំ កត្វា អាហ ‘‘កាមាវចរា, លោកុត្តរា ច ភូមិ ភូមី’’តិ។ ចិត្តុប្បាទា វា បវត្តិដ្ឋានភាវតោ ភូមិ។
746. Vohārabhūmiṃ, adhigamabhūmiñca ekajjhaṃ katvā āha ‘‘kāmāvacarā, lokuttarā ca bhūmi bhūmī’’ti. Cittuppādā vā pavattiṭṭhānabhāvato bhūmi.
អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
៣. បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
៧៤៧. សព្ពញាណារម្មណតាយាតិ បដិសម្ភិទាបដិសម្ភិទាញាណារម្មណតាយ។ ‘‘សុត្តន្តភាជនីយេ បន…បេ.… សិយា’’តិ ឥទំ អភិធម្មភាជនីយេន វិរុជ្ឈតិ, តស្ស វា សាវសេសទេសនតា អាបជ្ជតីតិ ចោទនំ មនសិ កត្វា អាហ ‘‘អភិធម្មភាជនីយេ’’តិអាទិ។ និរវសេសកថនន្តិ អសេសេត្វា កថនំ។ តេន ចិត្តុប្បាទសង្គហិតេ អត្ថេ អសេសេត្វា ទេសនា ឥធ អភិធម្មភាជនីយស្ស ភារោ, ន សព្ពញេយ្យធម្មេតិ ទស្សេតិ។ យថាទស្សិតវិសយវចនវសេនាតិ ទស្សិតប្បការវិសយស្ស កថនវសេន, ធម្មត្ថវសេន ទស្សិតេ តំតំចិត្តុប្បាទេ តត្ថ ធម្មនិរុត្តាភិលាបេន ញាណស្ស កថនវសេនាតិ អត្ថោ។ អញ្ញារម្មណតំ ន បដិសេធេតិ អតប្បរភាវតោតិ អធិប្បាយោ។ ន និរវសេសេន កថនំ អចិត្តុប្បាទបរិយាបន្នស្ស វិសយស្ស អកថិតត្តា។ ឯវំ បដិភានបដិសម្ភិទាវិសយស្សាបិ ន និរវសេសេន កថនន្តិ សុត្តន្តភាជនីយេ អវិសេសវចនេន សព្ពញាណារម្មណតំយេវ បដិភានបដិសម្ភិទាយ បតិដ្ឋាបេតិ។ តថា តិស្សោ បដិសម្ភិទាតិអាទិបញ្ហបុច្ឆកបាឡិយាបិ។ តិស្សោតិ អត្ថធម្មបដិភានបដិសម្ភិទា។ និរុត្តិបដិសម្ភិទា ហិ ‘‘បរិត្តារម្មណា’’តេវ វុត្តា។
747. Sabbañāṇārammaṇatāyāti paṭisambhidāpaṭisambhidāñāṇārammaṇatāya. ‘‘Suttantabhājanīye pana…pe… siyā’’ti idaṃ abhidhammabhājanīyena virujjhati, tassa vā sāvasesadesanatā āpajjatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘abhidhammabhājanīye’’tiādi. Niravasesakathananti asesetvā kathanaṃ. Tena cittuppādasaṅgahite atthe asesetvā desanā idha abhidhammabhājanīyassa bhāro, na sabbañeyyadhammeti dasseti. Yathādassitavisayavacanavasenāti dassitappakāravisayassa kathanavasena, dhammatthavasena dassite taṃtaṃcittuppāde tattha dhammaniruttābhilāpena ñāṇassa kathanavasenāti attho. Aññārammaṇataṃ na paṭisedheti atapparabhāvatoti adhippāyo. Na niravasesena kathanaṃ acittuppādapariyāpannassa visayassa akathitattā. Evaṃ paṭibhānapaṭisambhidāvisayassāpi na niravasesena kathananti suttantabhājanīye avisesavacanena sabbañāṇārammaṇataṃyeva paṭibhānapaṭisambhidāya patiṭṭhāpeti. Tathā tisso paṭisambhidātiādipañhapucchakapāḷiyāpi. Tissoti atthadhammapaṭibhānapaṭisambhidā. Niruttipaṭisambhidā hi ‘‘parittārammaṇā’’teva vuttā.
យទិបិ សិយា ន តស្សា មហគ្គតារម្មណតាតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘ន ហិ មគ្គោ បច្ចយុប្បន្នោ ន ហោតី’’តិ ឥមិនា ‘‘អត្ថបដិសម្ភិទា ន មគ្គារម្មណា’’តិ វចនស្ស យថាវុត្តត្ថសាធកតំ វិភាវេតិ។ តស្សាតិ បដិភានបដិសម្ភិទាយ ន មហគ្គតារម្មណតា សម្ភវតិ ននុ នយំ អនុស្សរន្តស្សាតិ អធិប្បាយោ។ ទ្វេបីតិ ‘‘អត្ថបដិសម្ភិទា ន មគ្គារម្មណា, តិស្សោ បដិសម្ភិទា សិយា បរិត្តារម្មណា, សិយា មហគ្គតារម្មណា, សិយា អប្បមាណារម្មណា’’តិ ច ទ្វេបិ ឯតា បាឡិយោ។ តាសុ ពលវតរាយ ឋានស្ស, ឥតរាយ អធិប្បាយមគ្គនស្ស ច ឧបាយទស្សនមុខេន តាសំ អញ្ញមញ្ញំ អវិរោធំ ទស្សេតុំ ‘‘កុសលាកុសលានំ បនា’’តិអាទិមាហ។ ‘‘និប្បរិយាយា តត្ថ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិ ឯតេន តត្ថ អត្ថបដិសម្ភិទាយ បរិយាយភាវមាហ។ តថា វិបាកកិរិយានន្តិអាទិ យថាធិប្បេតស្ស អត្ថស្ស វិសទិសូទាហរណទស្សនំ។ ឧភយេនបិ ‘‘អត្ថបដិសម្ភិទា ន មគ្គារម្មណា’’តិ (វិភ. ៧៤៩) វចនំ សុត្តន្តនយានុគតំ និប្បរិយាយត្ថស្ស តត្ថ អធិប្បេតត្តាតិ ទីបេតិ។ កិញ្ចិ បន ញាណន្តិអាទិ ‘‘តិស្សោ បដិសម្ភិទា’’តិអាទិបាឡិយា សមត្ថកំ។ យថាធិប្បេតស្ស អត្ថស្ស បដិភានំ ទីបនំ បដិភានំ។ តេនាហ ‘‘ញេយ្យប្បកាសនតោ’’តិ។ ឥតិ យា ‘‘តិស្សោ បដិសម្ភិទា’’តិ បាឡិ, តស្សា ពលវភាវវិភាវនេន ឥតរាយ អធិប្បាយមគ្គនំ កតន្តិ វេទិតព្ពំ។ និប្បរិយាយាតិ បរិយាយរហិតា ឧជុកំ សរូបេនេវ បវត្តា។ និប្បរិយាយ…បេ.… បវត្តិយន្តិ ឯកន្តិកអត្ថារម្មណំ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា, ញាណារម្មណំ បដិភានបដិសម្ភិទាតិ គហេត្វា ទេសនាយំ។
Yadipi siyā na tassā mahaggatārammaṇatāti sambandho. ‘‘Na hi maggo paccayuppanno na hotī’’ti iminā ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti vacanassa yathāvuttatthasādhakataṃ vibhāveti. Tassāti paṭibhānapaṭisambhidāya na mahaggatārammaṇatā sambhavati nanu nayaṃ anussarantassāti adhippāyo. Dvepīti ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā, tisso paṭisambhidā siyā parittārammaṇā, siyā mahaggatārammaṇā, siyā appamāṇārammaṇā’’ti ca dvepi etā pāḷiyo. Tāsu balavatarāya ṭhānassa, itarāya adhippāyamagganassa ca upāyadassanamukhena tāsaṃ aññamaññaṃ avirodhaṃ dassetuṃ ‘‘kusalākusalānaṃ panā’’tiādimāha. ‘‘Nippariyāyā tattha dhammapaṭisambhidā’’ti etena tattha atthapaṭisambhidāya pariyāyabhāvamāha. Tathā vipākakiriyānantiādi yathādhippetassa atthassa visadisūdāharaṇadassanaṃ. Ubhayenapi ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti (vibha. 749) vacanaṃ suttantanayānugataṃ nippariyāyatthassa tattha adhippetattāti dīpeti. Kiñci pana ñāṇantiādi ‘‘tisso paṭisambhidā’’tiādipāḷiyā samatthakaṃ. Yathādhippetassa atthassa paṭibhānaṃ dīpanaṃ paṭibhānaṃ. Tenāha ‘‘ñeyyappakāsanato’’ti. Iti yā ‘‘tisso paṭisambhidā’’ti pāḷi, tassā balavabhāvavibhāvanena itarāya adhippāyamagganaṃ katanti veditabbaṃ. Nippariyāyāti pariyāyarahitā ujukaṃ sarūpeneva pavattā. Nippariyāya…pe… pavattiyanti ekantikaatthārammaṇaṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, ñāṇārammaṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidāti gahetvā desanāyaṃ.
សោ ឯវាតិ បរស្ស អភិលាបសទ្ទោ ឯវ។ អនុវត្តមានតា ចស្ស និរុត្តិបដិសម្ភិទា បច្ចុប្បន្នមេវ សទ្ទំ អារម្មណំ ករោន្តី, សទ្ទំ សុត្វា ‘‘អយំ សភាវនិរុត្តិ, អយំ ន សភាវនិរុត្តី’’តិ ជានន្តីតិ ច អាទិវចនវសេន វេទិតព្ពោ។
So evāti parassa abhilāpasaddo eva. Anuvattamānatā cassa niruttipaṭisambhidā paccuppannameva saddaṃ ārammaṇaṃ karontī, saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānantīti ca ādivacanavasena veditabbo.
បញ្ហបុច្ឆកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
បដិសម្ភិទាវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭisambhidāvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៥. បដិសម្ភិទាវិភង្គោ • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
១. សុត្តន្តភាជនីយំ • 1. Suttantabhājanīyaṃ
២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
៣. បញ្ហាបុច្ឆកវណ្ណនា • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៥. បដិសម្ភិទាវិភង្គោ • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
