| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
੧੫. ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਭਙ੍ਗੋ
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ
1. Suttantabhājanīyaṃ
੧. ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
੭੧੮. ‘‘ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਕਤੋ ਅਤਿਦੇਸੋ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤੇਸਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਭਾਨਾਨਂ વਿਸਯਾ ਤਬ੍ਬਿਸਯਾ, ਤੇਸਂ, ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਭਾਨવਿਸਯਭੂਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਦਿਭੇਦੇਹੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਬ੍ਬਾਨਭਾਸਿਤਤ੍ਥਾਦਿਭੇਦੇਹਿ।
718. ‘‘Eseva nayo’’ti dhammādīsu kato atideso saṅkhepato tesaṃ dassanaṃ hotīti āha ‘‘saṅkhepena dassetvā’’ti. Tesaṃ niruttipaṭibhānānaṃ visayā tabbisayā, tesaṃ, niruttipaṭibhānavisayabhūtānanti attho. Paccayuppannādibhedehīti paccayuppannanibbānabhāsitatthādibhedehi.
ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਫਲਜਾਤਾਦਿਧਮ੍ਮਜਰਾਮਰਣਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ। ਸਚ੍ਚਹੇਤੁਧਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰવਾਰੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਾਦਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਆਗਤੋ ਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਹੇਤੁ, ਸਚ੍ਚਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰવਾਰੇਸੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ, ਪਰਿਯਤ੍ਤਿવਾਰੇ ਭਾਸਿਤਂ, ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ ਕੁਸਲਂ, ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ વਸੇਨ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਾ ਚਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ।
Dukkhahetuphalajātādidhammajarāmaraṇāni dukkhādīni. Saccahetudhammapaccayākāravāresu dukkhasamudayādipariyāyena āgato phalanibbattako hetu, saccapaccayākāravāresu ariyamaggo, pariyattivāre bhāsitaṃ, abhidhammabhājanīye kusalaṃ, akusalanti evaṃ pāḷiyaṃ vuttānaṃyeva vasena pañca dhammā veditabbāti imamatthamāha ‘‘tathā dhammā cā’’ti iminā.
ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਹੇਤੁਆਦੀਨਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸਮ੍ਪਾਪਕਞਾਪਕਾਨਂ। ਪੁਰਿਮੋਤਿ ਪવਤ੍ਤਨਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗੇ। ਪਚ੍ਛਿਮੋਤਿ ਪਾਪਨਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Nibbattakahetuādīnanti nibbattakasampāpakañāpakānaṃ. Purimoti pavattanattho. Tasminti magge. Pacchimoti pāpanattho daṭṭhabbo.
ਅવਿਪਰੀਤਨਿਰੁਤ੍ਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਆਚਿਣ੍ਣਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਾਚਕਭਾવੇ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹਾ ਯਾਥਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਕਾਰਸਹਿਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਮਤਤੋ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅવਚਨਭੂਤਾਯਾ’’ਤਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਕੇਚਿ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਭਾવੇ ਸਤਿ। ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਅਭਿਲਪਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੇ, ਹੋਤੁ, ਕੋ ਦੋਸੋ ਤਸ੍ਸਾ વਚਨੀਯਭਾવਤੋਤਿ ਕਦਾਚਿ વਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਸਙ੍ਕਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਨ ਚ વਚਨਤੋ…ਪੇ॰… ਉਚ੍ਚਾਰੇਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਨ વਚਨਨ੍ਤਿ ਅવਚਨਂ ਅવਚਨਸਭਾવਂ। ਏવਂਪਕਾਰਨ੍ਤਿ ਏવਂવਿਧਂ ਏવਂ ਨਿਯਤਲਿਙ੍ਗવਿਸੇਸਜੋਤਨਾਕਾਰਂ।
Aviparītaniruttīti buddhādīhi āciṇṇā tassa tassa atthassa vācakabhāve niruḷhā yāthāvanirutti. Yasmā viññattivikārasahito saddo paññattīti attano adhippāyo, tasmā paramatato taṃ dassento ‘‘avacanabhūtāyā’’ti visesetvā ‘‘keci vaṇṇayantī’’ti āha. Evaṃ satīti evaṃ niruttiyā paññattibhāve sati. Paññatti abhilapitabbāti āpajjatīti vutte, hotu, ko doso tassā vacanīyabhāvatoti kadāci vadeyyāti āsaṅkanto āha ‘‘na ca vacanato…pe… uccāretabbaṃ atthī’’ti. Tesaṃ atthadhammānaṃ. Na vacananti avacanaṃ avacanasabhāvaṃ. Evaṃpakāranti evaṃvidhaṃ evaṃ niyataliṅgavisesajotanākāraṃ.
ਪਰਤੋਤਿ ਪਰਭਾਗੇ ਅਨਨ੍ਤਰਮਨੋਦ੍વਾਰੇ। ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਾਨੁਸਾਰੇਨ ਗਹਿਤਾਯ ਨਾਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਰੁਤ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਛਾ ਜਾਨਨਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣੁਤ੍ਤਰਕਾਲਂ ਨਾਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਜਾਨਨਂ। ਏવਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਦ੍ਦਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਨਾਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਂ ਆਰਬ੍ਭ ਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ। ਏવਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਕ੍ਖੇ ਪਾਲ਼ਿਯਾ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਚ વਿਰੋਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਪਕ੍ਖੇ ਤਦਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਂਤਂਸਦ੍ਦવਿਭਾવਕਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪਭੇਦਨਿਚ੍ਛਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤਞਾਣਂ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਤਂ ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ વਿਭੂਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਏવਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਨਿਚ੍ਛਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਂ ਤਂ વਿਭੂਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਰਮ੍ਮਣਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਦ੍ਦਂ ਪਨ વਿਭਾવੇਨ੍ਤਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਸਦ੍ਦੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮ੍ਪਿ વਿਭਾવੇਤਿਯੇવ, ਯਤੋ ਸਭਾવਾਸਭਾવવਿਸੇਸવਿਭਾવਨਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਹਿ ਸਦ੍ਦਮਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇ વਿਸੇਸਾવਬੋਧੋ ਏવ ਨ ਸਿਯਾਤਿ ਪੋਰਾਣਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਭਾવਨਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਂવਿਭਾવਕਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦવਿਭਾવਕਂ। ਨ ਪਾਲ਼ਿવਿਰੋਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯਦਿਪਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ ‘‘ਯਾਯ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੨੭) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਬੋਧਨਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤਬ੍ਬਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ‘‘ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੋਧੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਗਹਿਤਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਸਙ੍ਕੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਦਾਸਙ੍ਕਾਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਤਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਂ ਸਦ੍ਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤਂਯੇવਾਤਿ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿવਿਸਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ ਪਗੇવ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਸਾਧਨવਸੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਞਾਣਂ વਿਯ ਤਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਮੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਪਭੇਦਗਮਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿવਿਭਾਗਜਾਨਨਂ। ਤਥਾ ਸੇਸੇਸੁ। ਸਕ੍ਕਟਨਾਮਾਦੀਤਿ ਸਕ੍ਕਟવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨਾਮਾਖ੍ਯਾਤਾਦਿ। ਨਿਪਾਤਪਦਂ ਨਾਮਾਦਿਪਦਾਨਿ વਿਯ ਅਤ੍ਥਂ ਨ વਦਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜੇਤਿ ਜੋਤੇਤੀਤਿ ‘‘ਬ੍ਯਞ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਪਾਤਪਦਂ।
Paratoti parabhāge anantaramanodvāre. Saddaggahaṇānusārena gahitāya nāmaniruttiyaṃ niruttipaṭisambhidā pavattatīti vadanti. Yadi evaṃ kasmā pāḷiyaṃ ‘‘niruttipaṭisambhidā paccuppannārammaṇā’’ti vuttāti āha ‘‘nirutti…pe… sandhāya vutta’’nti. Pacchā jānananti saddaggahaṇuttarakālaṃ nāmaniruttiyā jānanaṃ. Evanti evaṃ saddaggahaṇato pacchā nāmaniruttiṃ ārabbha pavattaṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidāti gayhamāne. Evaṃ niruttiyā nāmapaññattipakkhe pāḷiyā, aṭṭhakathāya ca virodhaṃ dassetvā saddapakkhe tadabhāvaṃ dassento ‘‘yathā panā’’tiādimāha. Taṃtaṃsaddavibhāvakanti yathā tassa tassa saddappabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ dibbasotañāṇaṃ saddārammaṇameva taṃ taṃ saddaṃ vibhūtaṃ karoti, evaṃ niruttippabhedanicchayassa paccayabhūtaṃ niruttisaddārammaṇameva niruttipaṭisambhidāñāṇaṃ taṃ vibhūtaṃ karotīti tassa paccuppannārammaṇatā vuttā. Saddaṃ pana vibhāventaṃ ekantato saddūpanibandhaṃ paññattimpi vibhāvetiyeva, yato sabhāvāsabhāvavisesavibhāvanaṃ sampajjati. Aññathā hi saddamattaggahaṇe visesāvabodho eva na siyāti porāṇā paññattivibhāvanampi tassa icchanti. Taṃvibhāvakanti niruttisaddavibhāvakaṃ. Na pāḷivirodho hotīti yadipi abhidhammabhājanīye ‘‘yāya niruttiyā tesaṃ dhammānaṃ paññatti hotī’’ti (vibha. 727) vuttaṃ, tampi sabhāvaniruttisaddena dhammānaṃ pabodhanameva sandhāya vuttaṃ, na tabbinimuttaṃ paññattinti ‘‘niruttisaddārammaṇā niruttipaṭisambhidā’’ti vuccamāne pāḷiyā virodho na hotīti attho. ‘‘Paccavekkhantassā’’ti vuttattā saddaṃ gahetvā pacchā gahitāya paññattiyā paccavekkhaṇena bhavitabbanti āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthamāha ‘‘taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā’’tiādi. Sabhāvaniruttiṃ vibhāventaṃyevāti sabhāvaniruttivisayassa sammohassa pageva viddhaṃsitattā atthasādhanavasena abhiññāñāṇaṃ viya taṃ vibhāventameva pavattati. Tenāha ‘‘niruttiṃ bhindantaṃ paṭivijjhantameva uppajjatī’’ti. Pabhedagamanañcettha anavasesato niruttivibhāgajānanaṃ. Tathā sesesu. Sakkaṭanāmādīti sakkaṭavasena vuttanāmākhyātādi. Nipātapadaṃ nāmādipadāni viya atthaṃ na vadati, atha kho byañjeti jotetīti ‘‘byañjana’’nti vuttaṃ nipātapadaṃ.
ਬੋਧਿ ਞਾਣਂ ਮਣ੍ਡਭੂਤਂ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੋ, ਮਹਾਬੋਧਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਠਮਾਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਕਾਰੇਨਾਤਿ ਉਗ੍ਗਹਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ।
Bodhi ñāṇaṃ maṇḍabhūtaṃ etthāti bodhimaṇḍo, mahābodhiṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘paṭhamābhisambuddhaṭṭhāne’’ti. Aññena pakārenāti uggahādippakārena.
ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸਯੁਗੇ ਪੁਰਿਸਯੁਗੇ ਏਕਦੇਸੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਾ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇ ਅਞ੍ਞਾਕਾਰਾ ਭવਨ੍ਤਿ। વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂਤਂਭਾਸਾਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વਿਨਾਸੇਨ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਦੁਰੁਗ੍ਗਹਣਾਦਿਨਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਦਾਚਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਦੀਸੁ ਯਥਾਸਭਾવੇਨੇવ ਅવਟ੍ਠਾਨਤੋ ਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ, ਸਬ੍ਬਦਾ, ਸਬ੍ਬਥਾ ਚ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਪ੍ਪવਿਨਾਸੇਪਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿਯੇવਾ’’ਤਿ। ਏਤਸ੍ਸ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਸ੍ਸ।
Aññathā hontīti purisayuge purisayuge ekadesena parivattantā kālantare aññākārā bhavanti. Vinassantīti taṃtaṃbhāsānaṃ manussānaṃ vināsena na paññāyanti, manussānaṃ duruggahaṇādinā katthaci kadāci parivattantīpi brahmalokādīsu yathāsabhāveneva avaṭṭhānato na sabbattha, sabbadā, sabbathā ca parivattati. Tenāha ‘‘kappavināsepi tiṭṭhatiyevā’’ti. Etassa niruttipaṭisambhidāñāṇassa.
ਅਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿ। ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਤੀਸੁ। ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਭਾਨવਸੇਨ ਚਤੂਸੁਪਿ વਾ। ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਜੋਤੇਤਬ੍ਬੇਨ ਸਹ ਅਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਸਾਤ੍ਥਕਾਨਿ। ਸਬ੍ਬੋ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਦਿਕੋ ਅਤ੍ਥੋ વਿਸਯਭੂਤੋ ਏਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਂ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥਾਦਿਕੇ વਿਸਯੇ ਖਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਠਪਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ। ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਗਮਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸવਨਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾਨਂ। ਯਥਾਯੋਗਨ੍ਤਿ ਯਂ ਯਂ ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਿਸਦਤਾਯ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Atthādīsu ñāṇanti atthapaṭisambhidādi. Atthadhammaniruttivasena tīsu. Atthadhammaniruttipaṭibhānavasena catūsupi vā. Atthadhammādinā attanā jotetabbena saha atthenāti sātthakāni. Sabbo atthadhammādiko attho visayabhūto etassa ñāṇassa atthīti sabbatthakaṃ. Sabbasmiṃ atthādike visaye khittaṃ attano paccayehi ṭhapitaṃ pavattitaṃ. Arahattappattiyā visadā honti paṭipakkhadhammānaṃ sabbaso viddhaṃsitattā. Pañcannanti adhigamapariyattisavanaparipucchāpubbayogānaṃ. Yathāyoganti yaṃ yaṃ yassa puggalassa visadatāya yujjati, tathā yojetabbaṃ.
ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਹੇਤੁ ਪવਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾਯ…ਪੇ॰… ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ।
Paripucchāhetu pavattā kathā paripucchāti vuttāti āha ‘‘pucchāya…pe… paripucchāti vuttā’’ti.
ਤੇਹੀਤਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ। ਪਟਿਲਾਭੋ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਾਦਿવਿਸਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ, ਤਂ ਪਨ ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਥਾਦੀਨਂ ਪਭੇਦਤੋ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਪਨਾ ਯਥਾਰਹਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕੁਸਲਮਹਾਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਭੇਦੋ ਕਾਮਾવਚਰੋ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ ਅਧਿਗਮਸ੍ਸ ਬਲવਪਚ੍ਚਯੋ ਸਭਾવਹੇਤੁਭਾવਤੋ, ਨ ਤਥਾ ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਅਸਭਾવਹੇਤੁਤਾਯ, ਪਰਮ੍ਪਰਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਬਲવਪਚ੍ਚਯਤਾਯ , ਅਧਿਗਮਸ੍ਸ ਚ ਤਦਭਾવੇ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਂ, ਤਾਸੁ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸવਨਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਾਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਏਤੇਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨੇਨ ਯਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋਤਿ ਤਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ। ‘‘ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾਧਿਗਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਦ੍વੇਪੀ’’ਤਿ વਚਨਂ ਅਧਿਗਮਸਹਿਤੋਯੇવ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਬਲવਪਚ੍ਚਯੋ, ਨ ਕੇવਲੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਦ੍વੇਪਿ ਏਕਤੋ ਹੁਤ੍વਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੧੮)। ‘‘ਦ੍વੇਪਿ વਿਸਦਕਾਰਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਸ੍ਸਾਪਿ વਿਸਦਕਾਰਣਤ੍ਤਂ ਲਬ੍ਭਤੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦ੍વੇਪਿ વਿਸਦਕਾਰਣਾਤਿ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Tehīti maggehi. Paṭilābho nāma pubbayogasampattiyā atthādivisayassa sammohassa samucchindanaṃ, taṃ pana maggakiccamevāti āha ‘‘so lokuttaro’’ti. Atthādīnaṃ pabhedato sallakkhaṇavibhāvanavavatthāpanā yathārahaṃ parittakusalamahākiriyacittavasena hotīti vuttaṃ ‘‘pabhedo kāmāvacaro’’ti. Yathā pubbayogo adhigamassa balavapaccayo sabhāvahetubhāvato, na tathā pabhedassa asabhāvahetutāya, paramparapaccayatāya cāti adhippāyo. Pariyattiādīnaṃ pabhedassa balavapaccayatāya , adhigamassa ca tadabhāve eseva nayo. Tatthāti nimittatthe bhummaṃ, tāsu pariyattisavanaparipucchāsu nimittabhūtāsūti attho. Yaṃ vuttaṃ hotīti ‘‘etesu panā’’tiādinā aṭṭhakathāvacanena yaṃ atthajātaṃ vuttaṃ hoti. Taṃ dassentoti taṃ niddhāretvā dassento. ‘‘Pubbayogādhigamā’’ti vatvā ‘‘dvepī’’ti vacanaṃ adhigamasahitoyeva pubbayogo pabhedassa balavapaccayo, na kevaloti dassanatthaṃ. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvepi ekato hutvā’’ti (vibha. aṭṭha. 718). ‘‘Dvepi visadakāraṇā’’ti vutte pubbayogassāpi visadakāraṇattaṃ labbhatevāti āha ‘‘dvepi visadakāraṇāti…pe… vutta’’nti.
ਸਙ੍ਗਹવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Saṅgahavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਸਚ੍ਚવਾਰਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ
2. Saccavārādivaṇṇanā
੭੧੯. ਕਾਲਤ੍ਤਯੇਪੀਤਿ ਅਤੀਤਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁਪਿ ਕਾਲੇਸੁ। ਹੇਤੁਫਲਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੂਨਂ ਫਲਭੂਤਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਸਞ੍ਚ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾਤਿ ਤੇਸਂ ਹੇਤੁਫਲਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। વਿਨੇਯ੍ਯવਸੇਨਾਤਿ ਤਥਾવਿਨੇਤਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿਆਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਉਟ੍ਠਿਤਾ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿਆਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ ਏਕਨ੍ਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾ। ਤਂਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਾਤਿ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕਾ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਕਥਿਤਾ।
719. Kālattayepīti atītādīsu tīsupi kālesu. Hetuphaladhammā hetūnaṃ phalabhūtā dhammā, paccayanibbattāti attho. Tesañca hetudhammāti tesaṃ hetuphalānaṃ paccayanibbattānaṃ hetubhūtā dhammā ‘‘dhammā’’ti vuttāti yojanā. Vineyyavasenāti tathāvinetabbapuggalajjhāsayavasena. Uppannā samuppannātiādi na vuttanti uppannā samuppannā uṭṭhitā samuṭṭhitā paccuppannātiādi na vuttaṃ ekantapaccuppannasseva saṅgāhakattā. Taṃnibbattakāti tesaṃ atthabhāvena vuttānaṃ nipphādakā. Dhammāti vuttā dhammabhāvena kathitā.
ਸਚ੍ਚવਾਰਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Saccavārādivaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
੭੨੫. ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વਤ੍વਾ વਿਸੇਸੇਨ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਤੇਸਂ વਿਪਾਕੇ’’ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕੁਸਲવਿਪਾਕਤਾਦਿਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વਤ੍વਾ ਸਹੇਤੁਕਾਹੇਤੁਕਾਦਿવਿਸੇਸੇਨ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸਰੂਪੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਪਾਕਤ੍ਤਾਤਿ ਅવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਏવਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋਪਿ ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਅવਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਾਯ ਕਿਰਿਯਾਨਂ ਯਦਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਏવਂ ਸਤਿ। ਸਤਿਪਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇ ਅવਿਪਾਕਭਾવਤੋ ਅਤ੍ਥਭਾવੋਪਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਪਾਕਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਭਾવੋ ਚ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚੇਤਿ ਯਦਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਕਿਰਿਯਾਨਂ ਅਤ੍ਥਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਪ੍ਪਟਿਸਿਦ੍ਧੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ, વਿਪਾਕਕਿਰਿਯਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ। ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋਪਿ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਅਤ੍ਥਭਾવੋ, ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਚ ਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਚ੍ਚਯਭਾવਂ ਸਤ੍ਤਿવਿਸੇਸਂ ਸਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬਤਨ੍ਤਿ ਪਦਤ੍ਤਯੇਨਾਪਿ વਿਪਾਕਧਮ੍ਮਤਮੇવਾਹ। ਸਾ ਹਿ વਿਪਾਕਾਨਂ ਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ, ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਸਤ੍ਤਿવਿਸੇਸੋ, ਤੇਹਿ ਸਗਬ੍ਭਾ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਸਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬਤਾ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕવਿਸੇਸਾਪਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬਾਪੇਕ੍ਖਾ ਹੋਤਿ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਤਂਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨਾਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ। ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਂ વਦਨ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾ।
725. Sāmaññenavatvā visesena avuttattāti ‘‘tesaṃ vipāke’’ti yathāvuttakusalavipākatādisāmaññena vatvā sahetukāhetukādivisesena avuttattā, sarūpena niddhāretvā avuttattāti attho. Avipākattāti avipākadhammattā. Yadi evanti paccayabhāvato labbhamānopi dhammabhāvo avipākadhammatāya kiriyānaṃ yadi na vutto, evaṃ sati. Satipi paccayuppannabhāve avipākabhāvato atthabhāvopi na vattabbo. Tenāha ‘‘vipākā na hontīti atthabhāvo ca na vattabbo’’ti. Evañceti yadi paccayuppannattā kiriyānaṃ atthabhāvo vutto. Nappaṭisiddho icchitovāti attho. Yadi evaṃ kasmā na vuttoti āha ‘‘vipākassa panā’’tiādi. Tesanti kusalākusalānaṃ, vipākakiriyadhammānañca. Atthadhammatāti vuttanayena labbhamānopi yathākkamaṃ atthabhāvo, dhammabhāvo ca na vutto. Paccayabhāvaṃ sattivisesaṃ sanipphādetabbatanti padattayenāpi vipākadhammatamevāha. Sā hi vipākānaṃ hetubhāvato paccayabhāvo, taduppādanasamatthatāya sattiviseso, tehi sagabbhā viya hotīti ‘‘sanipphādetabbatā’’ti ca vuccati. Taṃ passantī nipphādakavisesāpi nipphādetabbāpekkhā hoti dhammapaṭisambhidā. Taṃsambandhenāti nipphādetabbasambandhena. Dhammapaṭisambhidaṃ vadantena atthapaṭisambhidāpi vuttā.
ਸਭਾવਧਮ੍ਮੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਸਭਾવਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਸਤ੍ਤਾਦਿਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ। ਸਭਾવੇਨ, ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੇવ વਾ ਸਭਾવਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅવਿਪਰੀਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ વਾ’’ਤਿ।
Sabhāvadhamme paññatti sabhāvapaññattīti āha ‘‘na sattādipaññattiyā’’ti. Sabhāvena, niruttiyeva vā sabhāvapaññattīti vuttāti āha ‘‘aviparītapaññattiyā vā’’ti.
੭੪੬. વੋਹਾਰਭੂਮਿਂ, ਅਧਿਗਮਭੂਮਿਞ੍ਚ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਚ ਭੂਮਿ ਭੂਮੀ’’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਭੂਮਿ।
746. Vohārabhūmiṃ, adhigamabhūmiñca ekajjhaṃ katvā āha ‘‘kāmāvacarā, lokuttarā ca bhūmi bhūmī’’ti. Cittuppādā vā pavattiṭṭhānabhāvato bhūmi.
ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
੩. ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
੭੪੭. ਸਬ੍ਬਞਾਣਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯਾਤਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ। ‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ ਪਨ…ਪੇ॰… ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਸਾવਸੇਸਦੇਸਨਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਨਿਰવਸੇਸਕਥਨਨ੍ਤਿ ਅਸੇਸੇਤ੍વਾ ਕਥਨਂ। ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸਙ੍ਗਹਿਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਅਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾ ਇਧ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯਸ੍ਸ ਭਾਰੋ, ਨ ਸਬ੍ਬਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੇਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤવਿਸਯવਚਨવਸੇਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਪ੍ਪਕਾਰવਿਸਯਸ੍ਸ ਕਥਨવਸੇਨ, ਧਮ੍ਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੇ ਤਂਤਂਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇਨ ਞਾਣਸ੍ਸ ਕਥਨવਸੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਾਰਮ੍ਮਣਤਂ ਨ ਪਟਿਸੇਧੇਤਿ ਅਤਪ੍ਪਰਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨ ਨਿਰવਸੇਸੇਨ ਕਥਨਂ ਅਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਸਯਸ੍ਸ ਅਕਥਿਤਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਸਯਸ੍ਸਾਪਿ ਨ ਨਿਰવਸੇਸੇਨ ਕਥਨਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯੇ ਅવਿਸੇਸવਚਨੇਨ ਸਬ੍ਬਞਾਣਾਰਮ੍ਮਣਤਂਯੇવ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਤਥਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿਆਦਿਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕਪਾਲ਼ਿਯਾਪਿ। ਤਿਸ੍ਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਹਿ ‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤੇવ વੁਤ੍ਤਾ।
747. Sabbañāṇārammaṇatāyāti paṭisambhidāpaṭisambhidāñāṇārammaṇatāya. ‘‘Suttantabhājanīye pana…pe… siyā’’ti idaṃ abhidhammabhājanīyena virujjhati, tassa vā sāvasesadesanatā āpajjatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘abhidhammabhājanīye’’tiādi. Niravasesakathananti asesetvā kathanaṃ. Tena cittuppādasaṅgahite atthe asesetvā desanā idha abhidhammabhājanīyassa bhāro, na sabbañeyyadhammeti dasseti. Yathādassitavisayavacanavasenāti dassitappakāravisayassa kathanavasena, dhammatthavasena dassite taṃtaṃcittuppāde tattha dhammaniruttābhilāpena ñāṇassa kathanavasenāti attho. Aññārammaṇataṃ na paṭisedheti atapparabhāvatoti adhippāyo. Na niravasesena kathanaṃ acittuppādapariyāpannassa visayassa akathitattā. Evaṃ paṭibhānapaṭisambhidāvisayassāpi na niravasesena kathananti suttantabhājanīye avisesavacanena sabbañāṇārammaṇataṃyeva paṭibhānapaṭisambhidāya patiṭṭhāpeti. Tathā tisso paṭisambhidātiādipañhapucchakapāḷiyāpi. Tissoti atthadhammapaṭibhānapaṭisambhidā. Niruttipaṭisambhidā hi ‘‘parittārammaṇā’’teva vuttā.
ਯਦਿਪਿ ਸਿਯਾ ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘ਨ ਹਿ ਮਗ੍ਗੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਨ ਮਗ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿ વਚਨਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤ੍ਥਸਾਧਕਤਂ વਿਭਾવੇਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਨ ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਤਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ ਨਨੁ ਨਯਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਦ੍વੇਪੀਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਨ ਮਗ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਸਿਯਾ ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਸਿਯਾ ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਸਿਯਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿ ਚ ਦ੍વੇਪਿ ਏਤਾ ਪਾਲ਼ਿਯੋ। ਤਾਸੁ ਬਲવਤਰਾਯ ਠਾਨਸ੍ਸ, ਇਤਰਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਮਗ੍ਗਨਸ੍ਸ ਚ ਉਪਾਯਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਤਾਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅવਿਰੋਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ‘‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਾ ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਪਰਿਯਾਯਭਾવਮਾਹ। ਤਥਾ વਿਪਾਕਕਿਰਿਯਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਸਦਿਸੂਦਾਹਰਣਦਸ੍ਸਨਂ। ਉਭਯੇਨਪਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਨ ਮਗ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੪੯) વਚਨਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਯਾਨੁਗਤਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਨ ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦਿ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਮਤ੍ਥਕਂ। ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਟਿਭਾਨਂ ਦੀਪਨਂ ਪਟਿਭਾਨਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਞੇਯ੍ਯਪ੍ਪਕਾਸਨਤੋ’’ਤਿ। ਇਤਿ ਯਾ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਬਲવਭਾવવਿਭਾવਨੇਨ ਇਤਰਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਮਗ੍ਗਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਾਤਿ ਪਰਿਯਾਯਰਹਿਤਾ ਉਜੁਕਂ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਾ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਏਕਨ੍ਤਿਕਅਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਂ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਞਾਣਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾਯਂ।
Yadipi siyā na tassā mahaggatārammaṇatāti sambandho. ‘‘Na hi maggo paccayuppanno na hotī’’ti iminā ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti vacanassa yathāvuttatthasādhakataṃ vibhāveti. Tassāti paṭibhānapaṭisambhidāya na mahaggatārammaṇatā sambhavati nanu nayaṃ anussarantassāti adhippāyo. Dvepīti ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā, tisso paṭisambhidā siyā parittārammaṇā, siyā mahaggatārammaṇā, siyā appamāṇārammaṇā’’ti ca dvepi etā pāḷiyo. Tāsu balavatarāya ṭhānassa, itarāya adhippāyamagganassa ca upāyadassanamukhena tāsaṃ aññamaññaṃ avirodhaṃ dassetuṃ ‘‘kusalākusalānaṃ panā’’tiādimāha. ‘‘Nippariyāyā tattha dhammapaṭisambhidā’’ti etena tattha atthapaṭisambhidāya pariyāyabhāvamāha. Tathā vipākakiriyānantiādi yathādhippetassa atthassa visadisūdāharaṇadassanaṃ. Ubhayenapi ‘‘atthapaṭisambhidā na maggārammaṇā’’ti (vibha. 749) vacanaṃ suttantanayānugataṃ nippariyāyatthassa tattha adhippetattāti dīpeti. Kiñci pana ñāṇantiādi ‘‘tisso paṭisambhidā’’tiādipāḷiyā samatthakaṃ. Yathādhippetassa atthassa paṭibhānaṃ dīpanaṃ paṭibhānaṃ. Tenāha ‘‘ñeyyappakāsanato’’ti. Iti yā ‘‘tisso paṭisambhidā’’ti pāḷi, tassā balavabhāvavibhāvanena itarāya adhippāyamagganaṃ katanti veditabbaṃ. Nippariyāyāti pariyāyarahitā ujukaṃ sarūpeneva pavattā. Nippariyāya…pe… pavattiyanti ekantikaatthārammaṇaṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, ñāṇārammaṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidāti gahetvā desanāyaṃ.
ਸੋ ਏવਾਤਿ ਪਰਸ੍ਸ ਅਭਿਲਾਪਸਦ੍ਦੋ ਏવ। ਅਨੁવਤ੍ਤਮਾਨਤਾ ਚਸ੍ਸ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਮੇવ ਸਦ੍ਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ, ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਚ ਆਦਿવਚਨવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
So evāti parassa abhilāpasaddo eva. Anuvattamānatā cassa niruttipaṭisambhidā paccuppannameva saddaṃ ārammaṇaṃ karontī, saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānantīti ca ādivacanavasena veditabbo.
ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭisambhidāvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੧੫. ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਭਙ੍ਗੋ • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ • 1. Suttantabhājanīyaṃ
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
੩. ਪਞ੍ਹਾਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ੧੫. ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਭਙ੍ਗੋ • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
