| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ปฎิสารณียกมฺมกถาวณฺณนา
Paṭisāraṇīyakammakathāvaṇṇanā
๓๓. สุธมฺมวตฺถุสฺมิํ มจฺฉิกาสเณฺฑติ เอวํนามเก นคเรฯ ตตฺถ กิร (ธ. ป. อฎฺฐ. ๑.๗๒ จิตฺตคหปติวตฺถุ) จิโตฺต คหปติ ปญฺจวคฺคิยานํ อพฺภนฺตรํ มหานามเตฺถรํ ปิณฺฑาย จรมานํ ทิสฺวา ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา ปตฺตํ อาทาย เคหํ ปเวเสตฺวา โภเชตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน ธมฺมกถํ สุณโนฺต โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา อจลสโทฺธ หุตฺวา อมฺพาฎกวนํ นาม อตฺตโน อุยฺยานํ สงฺฆารามํ กาตุกาโม เถรสฺส หเตฺถ อุทกํ ปาเตตฺวา นิยฺยาเตสิฯ ตสฺมิํ ขเณ ‘‘ปติฎฺฐิตํ พุทฺธสาสน’’นฺติ อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปถวี กมฺปิ, มหาเสฎฺฐิ อุยฺยาเน มหาวิหารํ กาเรสิฯ ตตฺถายํ สุธโมฺม ภิกฺขุ อาวาสิโก อโหสิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อายสฺมา สุธโมฺม มจฺฉิกาสเณฺฑ จิตฺตสฺส คหปติโน อาวาสิโก โหตี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ธุวภตฺติโกติ นิจฺจภตฺติโกฯ
33. Sudhammavatthusmiṃ macchikāsaṇḍeti evaṃnāmake nagare. Tattha kira (dha. pa. aṭṭha. 1.72 cittagahapativatthu) citto gahapati pañcavaggiyānaṃ abbhantaraṃ mahānāmattheraṃ piṇḍāya caramānaṃ disvā tassa iriyāpathe pasīditvā pattaṃ ādāya gehaṃ pavesetvā bhojetvā bhattakiccāvasāne dhammakathaṃ suṇanto sotāpattiphalaṃ patvā acalasaddho hutvā ambāṭakavanaṃ nāma attano uyyānaṃ saṅghārāmaṃ kātukāmo therassa hatthe udakaṃ pātetvā niyyātesi. Tasmiṃ khaṇe ‘‘patiṭṭhitaṃ buddhasāsana’’nti udakapariyantaṃ katvā mahāpathavī kampi, mahāseṭṭhi uyyāne mahāvihāraṃ kāresi. Tatthāyaṃ sudhammo bhikkhu āvāsiko ahosi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘āyasmā sudhammo macchikāsaṇḍe cittassa gahapatino āvāsiko hotī’’tiādi. Tattha dhuvabhattikoti niccabhattiko.
อปเรน สมเยน จิตฺตสฺส คุณกถํ สุตฺวา ภิกฺขุสหเสฺสน สทฺธิํ เทฺว อคฺคสาวกา ตสฺส สงฺคหํ กตฺตุกามา มจฺฉิกาสณฺฑํ อคมํสุฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา เถรา’’ติอาทิฯ จิโตฺต คหปติ เตสํ อาคมนํ สุตฺวา อทฺธโยชนมตฺตํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เต อาทาย อตฺตโน วิหารํ ปเวเสตฺวา อาคนฺตุกวตฺตํ กตฺวา ‘‘ภเนฺต, โถกํ ธมฺมกถํ โสตุกาโมมฺหี’’ติ ธมฺมเสนาปติํ ยาจิฯ อถ นํ เถโร ‘‘อุปาสก, อทฺธาเนนามฺหา กิลนฺตรูปา, อปิจ โถกํ สุณาหี’’ติ ตสฺส ธมฺมกถํ กเถสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปติํ อายสฺมา สาริปุโตฺต ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสี’’ติอาทิฯ โส เถรสฺส ธมฺมกถํ สุณโนฺตว อนาคามิผลํ ปาปุณิฯ
Aparena samayena cittassa guṇakathaṃ sutvā bhikkhusahassena saddhiṃ dve aggasāvakā tassa saṅgahaṃ kattukāmā macchikāsaṇḍaṃ agamaṃsu. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tena kho pana samayena sambahulā therā’’tiādi. Citto gahapati tesaṃ āgamanaṃ sutvā addhayojanamattaṃ paccuggantvā te ādāya attano vihāraṃ pavesetvā āgantukavattaṃ katvā ‘‘bhante, thokaṃ dhammakathaṃ sotukāmomhī’’ti dhammasenāpatiṃ yāci. Atha naṃ thero ‘‘upāsaka, addhānenāmhā kilantarūpā, apica thokaṃ suṇāhī’’ti tassa dhammakathaṃ kathesi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ nisinnaṃ kho cittaṃ gahapatiṃ āyasmā sāriputto dhammiyā kathāya sandassesī’’tiādi. So therassa dhammakathaṃ suṇantova anāgāmiphalaṃ pāpuṇi.
๔๑. นาสกฺขิ จิตฺตํ คหปติํ ขมาเปตุนฺติ โส ตตฺถ คนฺตฺวา ‘‘คหปติ, มยฺหเมว โส โทโส , ขมาหิ เม’’ติ วตฺวาปิ ‘‘นาหํ ขมามี’’ติ เตน ปฎิกฺขิโตฺต มงฺกุภูโต ตํ ขมาเปตุํ นาสกฺขิฯ ปุนเทว สตฺถุ สนฺติกํ ปจฺจาคมาสิฯ สตฺถา ‘‘นาสฺส อุปาสโก ขมิสฺสตี’’ติ ชานโนฺตปิ ‘‘มานถโทฺธ เอส ติํสโยชนํ คนฺตฺวาว ปจฺจาคจฺฉตู’’ติ ขมนุปายํ อนาจิกฺขิตฺวาว อุโยฺยเชสิฯ อถสฺส ปุน อาคตกาเล นิหตมานสฺส อนุทูตํ ทตฺวา ‘‘คจฺฉ, อิมินา สทฺธิํ คนฺตฺวา อุปาสกํ ขมาเปหี’’ติ วตฺวา ‘‘สมเณน นาม ‘มยฺหํ วิหาโร, มยฺหํ นิวาสฎฺฐานํ, มยฺหํ อุปาสโก, มยฺหํ อุปาสิกา’ติ มานํ วา อิสฺสํ วา กาตุํ น วฎฺฎติฯ เอวํ กโรนฺตสฺส หิ อิจฺฉามานาทโย กิเลสา วฑฺฒนฺตี’’ติ โอวทโนฺต –
41.Nāsakkhi cittaṃ gahapatiṃ khamāpetunti so tattha gantvā ‘‘gahapati, mayhameva so doso , khamāhi me’’ti vatvāpi ‘‘nāhaṃ khamāmī’’ti tena paṭikkhitto maṅkubhūto taṃ khamāpetuṃ nāsakkhi. Punadeva satthu santikaṃ paccāgamāsi. Satthā ‘‘nāssa upāsako khamissatī’’ti jānantopi ‘‘mānathaddho esa tiṃsayojanaṃ gantvāva paccāgacchatū’’ti khamanupāyaṃ anācikkhitvāva uyyojesi. Athassa puna āgatakāle nihatamānassa anudūtaṃ datvā ‘‘gaccha, iminā saddhiṃ gantvā upāsakaṃ khamāpehī’’ti vatvā ‘‘samaṇena nāma ‘mayhaṃ vihāro, mayhaṃ nivāsaṭṭhānaṃ, mayhaṃ upāsako, mayhaṃ upāsikā’ti mānaṃ vā issaṃ vā kātuṃ na vaṭṭati. Evaṃ karontassa hi icchāmānādayo kilesā vaḍḍhantī’’ti ovadanto –
‘‘อสนฺตํ ภาวนมิเจฺฉยฺย, ปุเรกฺขารญฺจ ภิกฺขุสุ;
‘‘Asantaṃ bhāvanamiccheyya, purekkhārañca bhikkhusu;
อาวาเสสุ จ อิสฺสริยํ, ปูชา ปรกุเลสุ จฯ
Āvāsesu ca issariyaṃ, pūjā parakulesu ca.
‘‘มเมว กต มญฺญนฺตุ, คิหี ปพฺพชิตา อุโภ;
‘‘Mameva kata maññantu, gihī pabbajitā ubho;
มเมวาติวสา อสฺสุ, กิจฺจากิเจฺจสุ กิสฺมิจิ;
Mamevātivasā assu, kiccākiccesu kismici;
อิติ พาลสฺส สงฺกโปฺป, อิจฺฉา มาโน จ วฑฺฒตี’’ติฯ (ธ. ป. ๗๓-๗๔) –
Iti bālassa saṅkappo, icchā māno ca vaḍḍhatī’’ti. (dha. pa. 73-74) –
ธมฺมปเท อิมา คาถา อภาสิฯ
Dhammapade imā gāthā abhāsi.
สุธมฺมเตฺถโรปิ อิมํ โอวาทํ สุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อุฎฺฐายาสนา ปทกฺขิณํ กตฺวา เตน อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ คนฺตฺวา อุปาสกสฺส จกฺขุปเถ อาปตฺติํ ปฎิกริตฺวา อุปาสกํ ขมาเปสิฯ โส อุปาสเกน ‘‘ขมามหํ ภเนฺต, สเจ มยฺหํ โทโส อตฺถิ, ขมถ เม’’ติ ปฎิขมาปิโต สตฺถารา ทินฺนโอวาเท ฐตฺวา กติปาเหเนว สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ
Sudhammattheropi imaṃ ovādaṃ sutvā satthāraṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā padakkhiṇaṃ katvā tena anudūtena bhikkhunā saddhiṃ gantvā upāsakassa cakkhupathe āpattiṃ paṭikaritvā upāsakaṃ khamāpesi. So upāsakena ‘‘khamāmahaṃ bhante, sace mayhaṃ doso atthi, khamatha me’’ti paṭikhamāpito satthārā dinnaovāde ṭhatvā katipāheneva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / จูฬวคฺคปาฬิ • Cūḷavaggapāḷi
๔. ปฎิสารณียกมฺมํ • 4. Paṭisāraṇīyakammaṃ
อฎฺฐารสวตฺตํ • Aṭṭhārasavattaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / จูฬวคฺค-อฎฺฐกถา • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ปฎิสารณียกมฺมกถา • Paṭisāraṇīyakammakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / อธมฺมกมฺมทฺวาทสกกถาวณฺณนา • Adhammakammadvādasakakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / นิยสฺสกมฺมกถาทิวณฺณนา • Niyassakammakathādivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๔. ปฎิสารณียกมฺมกถา • 4. Paṭisāraṇīyakammakathā
