Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఖుద్దసిక్ఖా-మూలసిక్ఖా • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
౫. పత్తనిద్దేసవణ్ణనా
5. Pattaniddesavaṇṇanā
౬౦. ఇదాని భాజనవికతిం దస్సేతుం ‘‘పత్తో చా’’తి ఉద్ధటం. ఏత్థ పన పఠమగాథా సువిఞ్ఞేయ్యా.
60. Idāni bhājanavikatiṃ dassetuṃ ‘‘patto cā’’ti uddhaṭaṃ. Ettha pana paṭhamagāthā suviññeyyā.
౬౧. దుతియే ‘‘మగధనాళిద్వయతణ్డులసాధిత’’న్తి వత్తబ్బే విభత్తిలోపం అకత్వా గాథాబన్ధసుఖత్థం ‘‘మగధే నాళిద్వయతణ్డులసాధిత’’న్తి వుత్తం, పచితన్తి అత్థో. ఏత్థ (పారా॰ ౬౦౨; పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౬౦౨; కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ పత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా) మగధనాళి నామ అడ్ఢతేరసపలం గణ్హాతి. ఓదనన్తి ఏత్థ సబ్బప్పకారసమ్పన్నం అవస్సావితోదనం గహేతబ్బం. ఓదనస్స చతుత్థభాగప్పమాణం నాతిఘనం నాతితనుకం హత్థహారియముగ్గసూపఞ్చ ఆలోపస్స ఆలోపస్స అనురూపం యావ చరిమకాలోపప్పహోనకం మచ్ఛమంసాదిబ్యఞ్జనఞ్చ యో పత్తో గణ్హాతి, సో ఉక్కట్ఠో నామాతి అత్థో. సప్పితేలతక్కరసకఞ్జికాదీని పన గణనూపగాని న హోన్తి, తాని హి ఓదనగతికానేవ హోన్తి, నేవ హాపేతుం, న వడ్ఢేతుం సక్కోన్తి. ఏవమేతం సబ్బం పక్ఖిత్తం సచే పత్తస్స హేట్ఠిమరాజిసమం తిట్ఠతి, సుత్తేన వా హీరేన వా ఛిన్దన్తస్స సుత్తస్స వా హీరస్స వా హేట్ఠిమన్తం ఫుసతి, అయం ఉక్కట్ఠో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం అతిక్కమిత్వా థూపీకతం తిట్ఠతి, అయం ఉక్కట్ఠోమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం న సమ్పాపుణాతి, అన్తోగతమేవ హోతి, అయం ఉక్కట్ఠుక్కట్ఠో నామ పత్తో.
61. Dutiye ‘‘magadhanāḷidvayataṇḍulasādhita’’nti vattabbe vibhattilopaṃ akatvā gāthābandhasukhatthaṃ ‘‘magadhe nāḷidvayataṇḍulasādhita’’nti vuttaṃ, pacitanti attho. Ettha (pārā. 602; pārā. aṭṭha. 2.602; kaṅkhā. aṭṭha. pattasikkhāpadavaṇṇanā) magadhanāḷi nāma aḍḍhaterasapalaṃ gaṇhāti. Odananti ettha sabbappakārasampannaṃ avassāvitodanaṃ gahetabbaṃ. Odanassa catutthabhāgappamāṇaṃ nātighanaṃ nātitanukaṃ hatthahāriyamuggasūpañca ālopassa ālopassa anurūpaṃ yāva carimakālopappahonakaṃ macchamaṃsādibyañjanañca yo patto gaṇhāti, so ukkaṭṭho nāmāti attho. Sappitelatakkarasakañjikādīni pana gaṇanūpagāni na honti, tāni hi odanagatikāneva honti, neva hāpetuṃ, na vaḍḍhetuṃ sakkonti. Evametaṃ sabbaṃ pakkhittaṃ sace pattassa heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, suttena vā hīrena vā chindantassa suttassa vā hīrassa vā heṭṭhimantaṃ phusati, ayaṃ ukkaṭṭho nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamitvā thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ ukkaṭṭhomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogatameva hoti, ayaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭho nāma patto.
౬౨. ‘‘మజ్ఝిమో నామ పత్తో నాళికోదనం గణ్హాతీ’’తి వుత్తత్తా ‘‘మజ్ఝిమో తస్సుపడ్ఢో వా’’తి వుత్తం. ఏత్థాపి వుత్తప్పకారేన మజ్ఝిమో మజ్ఝిమోమకో మజ్ఝిముక్కట్ఠోతి పత్తత్తికం వేదితబ్బం. ‘‘ఓమకో నామ పత్తో పత్థోదనం గణ్హాతీ’’తి (పారా॰ ౬౦౨) వచనతో ‘‘తతోపడ్ఢో’’తి వుత్తం. మగధనాళియా ఉపడ్ఢనాళికోదనఞ్చ తదూపియం సూపం బ్యఞ్జనఞ్చ గణ్హాతి, సో ఓమకో నామ. ఇధాపి ఓమకో ఓమకోమకో ఓమకుక్కట్ఠోతి పత్తత్తికం వేదితబ్బం. ఇమేసు పన నవసు పత్తేసు ఉక్కట్ఠుక్కట్ఠో చ ఓమకోమకో చ అపత్తో. ఏతేసు అధిట్ఠాతబ్బకిచ్చం నత్థి, సేసా సత్త పత్తా అధిట్ఠాతబ్బా, వికప్పేతబ్బా చాతి అత్థో.
62. ‘‘Majjhimo nāma patto nāḷikodanaṃ gaṇhātī’’ti vuttattā ‘‘majjhimo tassupaḍḍho vā’’ti vuttaṃ. Etthāpi vuttappakārena majjhimo majjhimomako majjhimukkaṭṭhoti pattattikaṃ veditabbaṃ. ‘‘Omako nāma patto patthodanaṃ gaṇhātī’’ti (pārā. 602) vacanato ‘‘tatopaḍḍho’’ti vuttaṃ. Magadhanāḷiyā upaḍḍhanāḷikodanañca tadūpiyaṃ sūpaṃ byañjanañca gaṇhāti, so omako nāma. Idhāpi omako omakomako omakukkaṭṭhoti pattattikaṃ veditabbaṃ. Imesu pana navasu pattesu ukkaṭṭhukkaṭṭho ca omakomako ca apatto. Etesu adhiṭṭhātabbakiccaṃ natthi, sesā satta pattā adhiṭṭhātabbā, vikappetabbā cāti attho.
౬౩. అతిరేకపత్తోతి (పారా॰ ౬౦౧) అనధిట్ఠితో అవికప్పితో. సకోతి ససన్తకో. కప్పోతి కప్పియో. అయమేవేత్థ సఙ్ఖేపో – యో పత్తో కాకణికమత్తస్సాపి మూలస్స దాతబ్బస్స నత్థితాయ సకో. అయోపత్తో పఞ్చహి పాకేహి మత్తికాపత్తో ద్వీహి పాకేహి పక్కత్తా కప్పో. సో దసాహపరమం కాలం అనధిట్ఠితో అవికప్పితో ధారేయ్యోతి.
63.Atirekapattoti (pārā. 601) anadhiṭṭhito avikappito. Sakoti sasantako. Kappoti kappiyo. Ayamevettha saṅkhepo – yo patto kākaṇikamattassāpi mūlassa dātabbassa natthitāya sako. Ayopatto pañcahi pākehi mattikāpatto dvīhi pākehi pakkattā kappo. So dasāhaparamaṃ kālaṃ anadhiṭṭhito avikappito dhāreyyoti.
౬౪. అచ్ఛేదాదయో చీవరే వుత్తప్పభేదాయేవ. ఛిద్దేనాతి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౬౦౮; కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ పత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా) ఏత్థ యస్స పత్తస్స ముఖవట్టితో హేట్ఠా ద్వఙ్గులప్పదేసే యేన ఛిద్దేన కఙ్గుసిత్థం నిక్ఖమతి, తత్తకేన ఛిద్దేన భిజ్జతి. తస్మిం పన అయచుణ్ణాదీహి పటిపాకతికే కతే దసాహబ్భన్తరే పున అధిట్ఠాతబ్బం. పత్తాధిట్ఠానముజ్ఝతీతి పత్తో అధిట్ఠానం ఉజ్ఝతి.
64.Acchedādayo cīvare vuttappabhedāyeva. Chiddenāti (pārā. aṭṭha. 2.608; kaṅkhā. aṭṭha. pattasikkhāpadavaṇṇanā) ettha yassa pattassa mukhavaṭṭito heṭṭhā dvaṅgulappadese yena chiddena kaṅgusitthaṃ nikkhamati, tattakena chiddena bhijjati. Tasmiṃ pana ayacuṇṇādīhi paṭipākatike kate dasāhabbhantare puna adhiṭṭhātabbaṃ. Pattādhiṭṭhānamujjhatīti patto adhiṭṭhānaṃ ujjhati.
౬౫. ఇదాని పరిహరణవిధిం దస్సేతుం ‘‘పత్తం న పటిసామేయ్య సోదక’’న్తిఆది ఆరద్ధం. సోదకం (చూళవ॰ ౨౫౪) పత్తం న పటిసామేయ్య, ఆతపే చ సోదకం పత్తం న ఓతపేతి అధిప్పాయో. న నిదహేతి నిరుదకం కత్వాపి అతికాలం న నిదహేతి అధిప్పాయో. భుమ్యాతి భూమియం. న ఠపేతి తట్టికాచమ్మఖణ్డాదీసు యేన కేనచి అనత్థతాయ పంసుసక్ఖరమిస్సాయ భూమియా న ఠపేయ్యాతి అత్థో. నో చ లగ్గయేతి ఏత్థపి నాగదన్తాదీసు (చూళవ॰ ౨౫౪) యత్థ కత్థచి లగ్గన్తస్స దుక్కటమేవ.
65. Idāni pariharaṇavidhiṃ dassetuṃ ‘‘pattaṃ na paṭisāmeyya sodaka’’ntiādi āraddhaṃ. Sodakaṃ (cūḷava. 254) pattaṃ na paṭisāmeyya, ātape ca sodakaṃ pattaṃ na otapeti adhippāyo. Na nidaheti nirudakaṃ katvāpi atikālaṃ na nidaheti adhippāyo. Bhumyāti bhūmiyaṃ. Na ṭhapeti taṭṭikācammakhaṇḍādīsu yena kenaci anatthatāya paṃsusakkharamissāya bhūmiyā na ṭhapeyyāti attho. No ca laggayeti etthapi nāgadantādīsu (cūḷava. 254) yattha katthaci laggantassa dukkaṭameva.
౬౬. మిడ్ఢన్తేతి (చూళవ॰ ౨౫౪; చూళవ॰ అట్ఠ॰ ౨౫౪) మిడ్ఢపరియన్తే. సచే పన పరివత్తేత్వా తత్థేవ పతిట్ఠాతి, ఏవరూపాయ విత్థిణ్ణాయ మిడ్ఢియా అబ్భన్తరపరిచ్ఛేదే ఠపేతుం వట్టతి, న పరియన్తే. పరిభణ్డన్తేతి బాహిరపస్సే కతాయ తనుకమిడ్ఢియా అన్తేతి అత్థో. అఙ్కే వాతి (చూళవ॰ ౨౫౪) ద్విన్నం ఊరూనం మజ్ఝే. ఏత్థ పన అంసబద్ధకే అంసకూటే లగ్గేత్వా అఙ్కే ఠపేతుం వట్టతి, న ఇతరథా. ఆతపత్తకేతి ఛత్తే. ఏత్థ భత్తపూరోపి అంసకూటే లగ్గితపత్తోపి ఠపేతుం న వట్టతి.
66.Miḍḍhanteti (cūḷava. 254; cūḷava. aṭṭha. 254) miḍḍhapariyante. Sace pana parivattetvā tattheva patiṭṭhāti, evarūpāya vitthiṇṇāya miḍḍhiyā abbhantaraparicchede ṭhapetuṃ vaṭṭati, na pariyante. Paribhaṇḍanteti bāhirapasse katāya tanukamiḍḍhiyā anteti attho. Aṅke vāti (cūḷava. 254) dvinnaṃ ūrūnaṃ majjhe. Ettha pana aṃsabaddhake aṃsakūṭe laggetvā aṅke ṭhapetuṃ vaṭṭati, na itarathā. Ātapattaketi chatte. Ettha bhattapūropi aṃsakūṭe laggitapattopi ṭhapetuṃ na vaṭṭati.
౬౭. ఉచ్ఛిట్ఠోదకం (చూళవ॰ ౨౫౫; చూళవ॰ అట్ఠ॰ ౨౫౫) నామ ముఖవిక్ఖాలనోదకం, తం పత్తే నిట్ఠుభిత్వా పత్తేన న నీహరేయ్యాతి అత్థో. చలకఞ్చ అట్ఠికఞ్చ చలకట్ఠికం. ఏతేసు యం కిఞ్చి పత్తేన నీహరన్తస్స దుక్కటం. పత్తం పటిగ్గహం కత్వా హత్థం ధోవితుమ్పి న లభతి. హత్థధోవితవత్థధోవితఉదకమ్పి పత్తే ఆకిరిత్వా నీహరితుం న వట్టతి. అనుచ్ఛిట్ఠపత్తం ఉచ్ఛిట్ఠహత్థేన గహేతుమ్పి న వట్టతి. హత్థం పన బహి ధోవిత్వా గహేతుం వట్టతి. మచ్ఛమంసఫలాఫలాదీని ఖాదన్తో యం ముఖేన లుఞ్చిత్వా లుఞ్చిత్వా ఖాదతి, తం వా తేసం అట్ఠిఆదికం వా ముఖతో నీహటం పున అఖాదితుకామో ఛడ్డేతుకామో పత్తే ఠపేతుం న లభతి. సిఙ్గివేరనాళికేరఖణ్డాదీని ఖాదన్తేహి డంసిత్వా డంసిత్వా పున ఠపేతుం లభతి. ‘‘న భిక్ఖవే పత్తహత్థేన కవాటం పణామేతబ్బం, యో పణామేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి (చూళవ॰ ౨౫౫) వుత్తత్తా యేన కేనచి సరీరావయవేన పత్తం గహేత్వా ఠితో యేన కేనచి సరీరావయవేన కవాటం పణామేతుం న లభతి, తస్మా ‘‘పత్తహత్థోవా’’తి వుత్తం. అంసకూటే లగ్గిత్వా ఠితస్స వట్టతి.
67.Ucchiṭṭhodakaṃ (cūḷava. 255; cūḷava. aṭṭha. 255) nāma mukhavikkhālanodakaṃ, taṃ patte niṭṭhubhitvā pattena na nīhareyyāti attho. Calakañca aṭṭhikañca calakaṭṭhikaṃ. Etesu yaṃ kiñci pattena nīharantassa dukkaṭaṃ. Pattaṃ paṭiggahaṃ katvā hatthaṃ dhovitumpi na labhati. Hatthadhovitavatthadhovitaudakampi patte ākiritvā nīharituṃ na vaṭṭati. Anucchiṭṭhapattaṃ ucchiṭṭhahatthena gahetumpi na vaṭṭati. Hatthaṃ pana bahi dhovitvā gahetuṃ vaṭṭati. Macchamaṃsaphalāphalādīni khādanto yaṃ mukhena luñcitvā luñcitvā khādati, taṃ vā tesaṃ aṭṭhiādikaṃ vā mukhato nīhaṭaṃ puna akhāditukāmo chaḍḍetukāmo patte ṭhapetuṃ na labhati. Siṅgiveranāḷikerakhaṇḍādīni khādantehi ḍaṃsitvā ḍaṃsitvā puna ṭhapetuṃ labhati. ‘‘Na bhikkhave pattahatthena kavāṭaṃ paṇāmetabbaṃ, yo paṇāmeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vuttattā yena kenaci sarīrāvayavena pattaṃ gahetvā ṭhito yena kenaci sarīrāvayavena kavāṭaṃ paṇāmetuṃ na labhati, tasmā ‘‘pattahatthovā’’ti vuttaṃ. Aṃsakūṭe laggitvā ṭhitassa vaṭṭati.
౬౮. భూమిఆధారకేతి ఏత్థ దన్తవల్లివేత్తవాకాదీహి కతే వలయాధారకే. దారుదణ్డాధారేతి ఏకదారునా కతఆధారకే చ బహూహి దణ్డేహి కతఆధారకే చాతి అత్థో. తిదణ్డే న వట్టతి. ఏతేసు పన సుసజ్జితేసు ఏకం పత్తం ఠపేత్వావ తస్సుపరి ఏకం ఠపేతుం వట్టతి, తయో పన న వట్టన్తి. ఏకం నిక్కుజ్జిత్వావ భూమియన్తి ఏత్థ భూమియం కటసారకాదీసు అఞ్ఞతరం పత్థరిత్వా తస్సుపరి నిక్కుజ్జిత్వా వా ఉక్కుజ్జిత్వా వా ఏకం ఠపేయ్య, ద్వే ఠపేతుం న వట్టతీతి అధిప్పాయో. ద్వే పన ఠపేన్తేన ఉపరి ఠపితపత్తం ఏకేన పస్సేన భూమియం ఫుసాపేత్వా ఠపేతుం వట్టతీతి వదన్తి.
68.Bhūmiādhāraketi ettha dantavallivettavākādīhi kate valayādhārake. Dārudaṇḍādhāreti ekadārunā kataādhārake ca bahūhi daṇḍehi kataādhārake cāti attho. Tidaṇḍe na vaṭṭati. Etesu pana susajjitesu ekaṃ pattaṃ ṭhapetvāva tassupari ekaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati, tayo pana na vaṭṭanti. Ekaṃ nikkujjitvāva bhūmiyanti ettha bhūmiyaṃ kaṭasārakādīsu aññataraṃ pattharitvā tassupari nikkujjitvā vā ukkujjitvā vā ekaṃ ṭhapeyya, dve ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Dve pana ṭhapentena upari ṭhapitapattaṃ ekena passena bhūmiyaṃ phusāpetvā ṭhapetuṃ vaṭṭatīti vadanti.
౬౯-౭౦. ఇదాని అకప్పియపత్తే దస్సేతుం ‘‘దారురూపియసోవణ్ణా’’తిఆది ఆరద్ధం. తత్థ మణివేళురియామయాతి (చూళవ॰ ౨౫౨; చూళవ॰ అట్ఠ॰ ౨౫౨) మణీతి ఇన్దనీలకబరకతాది. సచే గహట్ఠా భత్తగ్గే సువణ్ణరూపియతట్టకాదీసు సూపబ్యఞ్జనం కత్వా ఉపనామేన్తి, ఆమసితుమ్పి న వట్టతి. ఘటికటాహజా (చూళవ॰ ౨౫౫; చూళవ॰ అట్ఠ॰ ౨౫౫) చ తుమ్బకటాహజా చ ఘటితుమ్బకటాహజా. ఏత్థ తుమ్బకటాహజానామ అలాబు. పత్తవినిచ్ఛయో.
69-70. Idāni akappiyapatte dassetuṃ ‘‘dārurūpiyasovaṇṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha maṇiveḷuriyāmayāti (cūḷava. 252; cūḷava. aṭṭha. 252) maṇīti indanīlakabarakatādi. Sace gahaṭṭhā bhattagge suvaṇṇarūpiyataṭṭakādīsu sūpabyañjanaṃ katvā upanāmenti, āmasitumpi na vaṭṭati. Ghaṭikaṭāhajā (cūḷava. 255; cūḷava. aṭṭha. 255) ca tumbakaṭāhajā ca ghaṭitumbakaṭāhajā. Ettha tumbakaṭāhajānāma alābu. Pattavinicchayo.
పత్తనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pattaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.