| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ขุทฺทสิกฺขา-มูลสิกฺขา • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
๕. ปตฺตนิเทฺทสวณฺณนา
5. Pattaniddesavaṇṇanā
๖๐. อิทานิ ภาชนวิกติํ ทเสฺสตุํ ‘‘ปโตฺต จา’’ติ อุทฺธฎํฯ เอตฺถ ปน ปฐมคาถา สุวิเญฺญยฺยาฯ
60. Idāni bhājanavikatiṃ dassetuṃ ‘‘patto cā’’ti uddhaṭaṃ. Ettha pana paṭhamagāthā suviññeyyā.
๖๑. ทุติเย ‘‘มคธนาฬิทฺวยตณฺฑุลสาธิต’’นฺติ วตฺตเพฺพ วิภตฺติโลปํ อกตฺวา คาถาพนฺธสุขตฺถํ ‘‘มคเธ นาฬิทฺวยตณฺฑุลสาธิต’’นฺติ วุตฺตํ, ปจิตนฺติ อโตฺถฯ เอตฺถ (ปารา. ๖๐๒; ปารา. อฎฺฐ. ๒.๖๐๒; กงฺขา. อฎฺฐ. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา) มคธนาฬิ นาม อฑฺฒเตรสปลํ คณฺหาติฯ โอทนนฺติ เอตฺถ สพฺพปฺปการสมฺปนฺนํ อวสฺสาวิโตทนํ คเหตพฺพํฯ โอทนสฺส จตุตฺถภาคปฺปมาณํ นาติฆนํ นาติตนุกํ หตฺถหาริยมุคฺคสูปญฺจ อาโลปสฺส อาโลปสฺส อนุรูปํ ยาว จริมกาโลปปฺปโหนกํ มจฺฉมํสาทิพฺยญฺชนญฺจ โย ปโตฺต คณฺหาติ, โส อุกฺกโฎฺฐ นามาติ อโตฺถฯ สปฺปิเตลตกฺกรสกญฺชิกาทีนิ ปน คณนูปคานิ น โหนฺติ, ตานิ หิ โอทนคติกาเนว โหนฺติ, เนว หาเปตุํ, น วเฑฺฒตุํ สโกฺกนฺติฯ เอวเมตํ สพฺพํ ปกฺขิตฺตํ สเจ ปตฺตสฺส เหฎฺฐิมราชิสมํ ติฎฺฐติ, สุเตฺตน วา หีเรน วา ฉินฺทนฺตสฺส สุตฺตสฺส วา หีรสฺส วา เหฎฺฐิมนฺตํ ผุสติ, อยํ อุกฺกโฎฺฐ นาม ปโตฺตฯ สเจ ตํ ราชิํ อติกฺกมิตฺวา ถูปีกตํ ติฎฺฐติ, อยํ อุกฺกโฎฺฐมโก นาม ปโตฺตฯ สเจ ตํ ราชิํ น สมฺปาปุณาติ, อโนฺตคตเมว โหติ, อยํ อุกฺกฎฺฐุกฺกโฎฺฐ นาม ปโตฺตฯ
61. Dutiye ‘‘magadhanāḷidvayataṇḍulasādhita’’nti vattabbe vibhattilopaṃ akatvā gāthābandhasukhatthaṃ ‘‘magadhe nāḷidvayataṇḍulasādhita’’nti vuttaṃ, pacitanti attho. Ettha (pārā. 602; pārā. aṭṭha. 2.602; kaṅkhā. aṭṭha. pattasikkhāpadavaṇṇanā) magadhanāḷi nāma aḍḍhaterasapalaṃ gaṇhāti. Odananti ettha sabbappakārasampannaṃ avassāvitodanaṃ gahetabbaṃ. Odanassa catutthabhāgappamāṇaṃ nātighanaṃ nātitanukaṃ hatthahāriyamuggasūpañca ālopassa ālopassa anurūpaṃ yāva carimakālopappahonakaṃ macchamaṃsādibyañjanañca yo patto gaṇhāti, so ukkaṭṭho nāmāti attho. Sappitelatakkarasakañjikādīni pana gaṇanūpagāni na honti, tāni hi odanagatikāneva honti, neva hāpetuṃ, na vaḍḍhetuṃ sakkonti. Evametaṃ sabbaṃ pakkhittaṃ sace pattassa heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, suttena vā hīrena vā chindantassa suttassa vā hīrassa vā heṭṭhimantaṃ phusati, ayaṃ ukkaṭṭho nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamitvā thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ ukkaṭṭhomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogatameva hoti, ayaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭho nāma patto.
๖๒. ‘‘มชฺฌิโม นาม ปโตฺต นาฬิโกทนํ คณฺหาตี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘มชฺฌิโม ตสฺสุปโฑฺฒ วา’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถาปิ วุตฺตปฺปกาเรน มชฺฌิโม มชฺฌิโมมโก มชฺฌิมุกฺกโฎฺฐติ ปตฺตตฺติกํ เวทิตพฺพํฯ ‘‘โอมโก นาม ปโตฺต ปโตฺถทนํ คณฺหาตี’’ติ (ปารา. ๖๐๒) วจนโต ‘‘ตโตปโฑฺฒ’’ติ วุตฺตํฯ มคธนาฬิยา อุปฑฺฒนาฬิโกทนญฺจ ตทูปิยํ สูปํ พฺยญฺชนญฺจ คณฺหาติ, โส โอมโก นามฯ อิธาปิ โอมโก โอมโกมโก โอมกุกฺกโฎฺฐติ ปตฺตตฺติกํ เวทิตพฺพํฯ อิเมสุ ปน นวสุ ปเตฺตสุ อุกฺกฎฺฐุกฺกโฎฺฐ จ โอมโกมโก จ อปโตฺตฯ เอเตสุ อธิฎฺฐาตพฺพกิจฺจํ นตฺถิ, เสสา สตฺต ปตฺตา อธิฎฺฐาตพฺพา, วิกเปฺปตพฺพา จาติ อโตฺถฯ
62. ‘‘Majjhimo nāma patto nāḷikodanaṃ gaṇhātī’’ti vuttattā ‘‘majjhimo tassupaḍḍho vā’’ti vuttaṃ. Etthāpi vuttappakārena majjhimo majjhimomako majjhimukkaṭṭhoti pattattikaṃ veditabbaṃ. ‘‘Omako nāma patto patthodanaṃ gaṇhātī’’ti (pārā. 602) vacanato ‘‘tatopaḍḍho’’ti vuttaṃ. Magadhanāḷiyā upaḍḍhanāḷikodanañca tadūpiyaṃ sūpaṃ byañjanañca gaṇhāti, so omako nāma. Idhāpi omako omakomako omakukkaṭṭhoti pattattikaṃ veditabbaṃ. Imesu pana navasu pattesu ukkaṭṭhukkaṭṭho ca omakomako ca apatto. Etesu adhiṭṭhātabbakiccaṃ natthi, sesā satta pattā adhiṭṭhātabbā, vikappetabbā cāti attho.
๖๓. อติเรกปโตฺตติ (ปารา. ๖๐๑) อนธิฎฺฐิโต อวิกปฺปิโตฯ สโกติ สสนฺตโกฯ กโปฺปติ กปฺปิโยฯ อยเมเวตฺถ สเงฺขโป – โย ปโตฺต กากณิกมตฺตสฺสาปิ มูลสฺส ทาตพฺพสฺส นตฺถิตาย สโกฯ อโยปโตฺต ปญฺจหิ ปาเกหิ มตฺติกาปโตฺต ทฺวีหิ ปาเกหิ ปกฺกตฺตา กโปฺปฯ โส ทสาหปรมํ กาลํ อนธิฎฺฐิโต อวิกปฺปิโต ธาเรโยฺยติฯ
63.Atirekapattoti (pārā. 601) anadhiṭṭhito avikappito. Sakoti sasantako. Kappoti kappiyo. Ayamevettha saṅkhepo – yo patto kākaṇikamattassāpi mūlassa dātabbassa natthitāya sako. Ayopatto pañcahi pākehi mattikāpatto dvīhi pākehi pakkattā kappo. So dasāhaparamaṃ kālaṃ anadhiṭṭhito avikappito dhāreyyoti.
๖๔. อเจฺฉทาทโย จีวเร วุตฺตปฺปเภทาเยวฯ ฉิเทฺทนาติ (ปารา. อฎฺฐ. ๒.๖๐๘; กงฺขา. อฎฺฐ. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา) เอตฺถ ยสฺส ปตฺตสฺส มุขวฎฺฎิโต เหฎฺฐา ทฺวงฺคุลปฺปเทเส เยน ฉิเทฺทน กงฺคุสิตฺถํ นิกฺขมติ, ตตฺตเกน ฉิเทฺทน ภิชฺชติฯ ตสฺมิํ ปน อยจุณฺณาทีหิ ปฎิปากติเก กเต ทสาหพฺภนฺตเร ปุน อธิฎฺฐาตพฺพํฯ ปตฺตาธิฎฺฐานมุชฺฌตีติ ปโตฺต อธิฎฺฐานํ อุชฺฌติฯ
64.Acchedādayo cīvare vuttappabhedāyeva. Chiddenāti (pārā. aṭṭha. 2.608; kaṅkhā. aṭṭha. pattasikkhāpadavaṇṇanā) ettha yassa pattassa mukhavaṭṭito heṭṭhā dvaṅgulappadese yena chiddena kaṅgusitthaṃ nikkhamati, tattakena chiddena bhijjati. Tasmiṃ pana ayacuṇṇādīhi paṭipākatike kate dasāhabbhantare puna adhiṭṭhātabbaṃ. Pattādhiṭṭhānamujjhatīti patto adhiṭṭhānaṃ ujjhati.
๖๕. อิทานิ ปริหรณวิธิํ ทเสฺสตุํ ‘‘ปตฺตํ น ปฎิสาเมยฺย โสทก’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ โสทกํ (จูฬว. ๒๕๔) ปตฺตํ น ปฎิสาเมยฺย, อาตเป จ โสทกํ ปตฺตํ น โอตเปติ อธิปฺปาโยฯ น นิทเหติ นิรุทกํ กตฺวาปิ อติกาลํ น นิทเหติ อธิปฺปาโยฯ ภุมฺยาติ ภูมิยํฯ น ฐเปติ ตฎฺฎิกาจมฺมขณฺฑาทีสุ เยน เกนจิ อนตฺถตาย ปํสุสกฺขรมิสฺสาย ภูมิยา น ฐเปยฺยาติ อโตฺถฯ โน จ ลคฺคเยติ เอตฺถปิ นาคทนฺตาทีสุ (จูฬว. ๒๕๔) ยตฺถ กตฺถจิ ลคฺคนฺตสฺส ทุกฺกฎเมวฯ
65. Idāni pariharaṇavidhiṃ dassetuṃ ‘‘pattaṃ na paṭisāmeyya sodaka’’ntiādi āraddhaṃ. Sodakaṃ (cūḷava. 254) pattaṃ na paṭisāmeyya, ātape ca sodakaṃ pattaṃ na otapeti adhippāyo. Na nidaheti nirudakaṃ katvāpi atikālaṃ na nidaheti adhippāyo. Bhumyāti bhūmiyaṃ. Na ṭhapeti taṭṭikācammakhaṇḍādīsu yena kenaci anatthatāya paṃsusakkharamissāya bhūmiyā na ṭhapeyyāti attho. No ca laggayeti etthapi nāgadantādīsu (cūḷava. 254) yattha katthaci laggantassa dukkaṭameva.
๖๖. มิฑฺฒเนฺตติ (จูฬว. ๒๕๔; จูฬว. อฎฺฐ. ๒๕๔) มิฑฺฒปริยเนฺตฯ สเจ ปน ปริวเตฺตตฺวา ตเตฺถว ปติฎฺฐาติ, เอวรูปาย วิตฺถิณฺณาย มิฑฺฒิยา อพฺภนฺตรปริเจฺฉเท ฐเปตุํ วฎฺฎติ, น ปริยเนฺตฯ ปริภณฺฑเนฺตติ พาหิรปเสฺส กตาย ตนุกมิฑฺฒิยา อเนฺตติ อโตฺถฯ อเงฺก วาติ (จูฬว. ๒๕๔) ทฺวินฺนํ อูรูนํ มเชฺฌฯ เอตฺถ ปน อํสพทฺธเก อํสกูเฎ ลเคฺคตฺวา อเงฺก ฐเปตุํ วฎฺฎติ, น อิตรถาฯ อาตปตฺตเกติ ฉเตฺตฯ เอตฺถ ภตฺตปูโรปิ อํสกูเฎ ลคฺคิตปโตฺตปิ ฐเปตุํ น วฎฺฎติฯ
66.Miḍḍhanteti (cūḷava. 254; cūḷava. aṭṭha. 254) miḍḍhapariyante. Sace pana parivattetvā tattheva patiṭṭhāti, evarūpāya vitthiṇṇāya miḍḍhiyā abbhantaraparicchede ṭhapetuṃ vaṭṭati, na pariyante. Paribhaṇḍanteti bāhirapasse katāya tanukamiḍḍhiyā anteti attho. Aṅke vāti (cūḷava. 254) dvinnaṃ ūrūnaṃ majjhe. Ettha pana aṃsabaddhake aṃsakūṭe laggetvā aṅke ṭhapetuṃ vaṭṭati, na itarathā. Ātapattaketi chatte. Ettha bhattapūropi aṃsakūṭe laggitapattopi ṭhapetuṃ na vaṭṭati.
๖๗. อุจฺฉิโฎฺฐทกํ (จูฬว. ๒๕๕; จูฬว. อฎฺฐ. ๒๕๕) นาม มุขวิกฺขาลโนทกํ, ตํ ปเตฺต นิฎฺฐุภิตฺวา ปเตฺตน น นีหเรยฺยาติ อโตฺถฯ จลกญฺจ อฎฺฐิกญฺจ จลกฎฺฐิกํฯ เอเตสุ ยํ กิญฺจิ ปเตฺตน นีหรนฺตสฺส ทุกฺกฎํฯ ปตฺตํ ปฎิคฺคหํ กตฺวา หตฺถํ โธวิตุมฺปิ น ลภติฯ หตฺถโธวิตวตฺถโธวิตอุทกมฺปิ ปเตฺต อากิริตฺวา นีหริตุํ น วฎฺฎติฯ อนุจฺฉิฎฺฐปตฺตํ อุจฺฉิฎฺฐหเตฺถน คเหตุมฺปิ น วฎฺฎติฯ หตฺถํ ปน พหิ โธวิตฺวา คเหตุํ วฎฺฎติฯ มจฺฉมํสผลาผลาทีนิ ขาทโนฺต ยํ มุเขน ลุญฺจิตฺวา ลุญฺจิตฺวา ขาทติ, ตํ วา เตสํ อฎฺฐิอาทิกํ วา มุขโต นีหฎํ ปุน อขาทิตุกาโม ฉเฑฺฑตุกาโม ปเตฺต ฐเปตุํ น ลภติฯ สิงฺคิเวรนาฬิเกรขณฺฑาทีนิ ขาทเนฺตหิ ฑํสิตฺวา ฑํสิตฺวา ปุน ฐเปตุํ ลภติฯ ‘‘น ภิกฺขเว ปตฺตหเตฺถน กวาฎํ ปณาเมตพฺพํ, โย ปณาเมยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฎสฺสา’’ติ (จูฬว. ๒๕๕) วุตฺตตฺตา เยน เกนจิ สรีราวยเวน ปตฺตํ คเหตฺวา ฐิโต เยน เกนจิ สรีราวยเวน กวาฎํ ปณาเมตุํ น ลภติ, ตสฺมา ‘‘ปตฺตหโตฺถวา’’ติ วุตฺตํฯ อํสกูเฎ ลคฺคิตฺวา ฐิตสฺส วฎฺฎติฯ
67.Ucchiṭṭhodakaṃ (cūḷava. 255; cūḷava. aṭṭha. 255) nāma mukhavikkhālanodakaṃ, taṃ patte niṭṭhubhitvā pattena na nīhareyyāti attho. Calakañca aṭṭhikañca calakaṭṭhikaṃ. Etesu yaṃ kiñci pattena nīharantassa dukkaṭaṃ. Pattaṃ paṭiggahaṃ katvā hatthaṃ dhovitumpi na labhati. Hatthadhovitavatthadhovitaudakampi patte ākiritvā nīharituṃ na vaṭṭati. Anucchiṭṭhapattaṃ ucchiṭṭhahatthena gahetumpi na vaṭṭati. Hatthaṃ pana bahi dhovitvā gahetuṃ vaṭṭati. Macchamaṃsaphalāphalādīni khādanto yaṃ mukhena luñcitvā luñcitvā khādati, taṃ vā tesaṃ aṭṭhiādikaṃ vā mukhato nīhaṭaṃ puna akhāditukāmo chaḍḍetukāmo patte ṭhapetuṃ na labhati. Siṅgiveranāḷikerakhaṇḍādīni khādantehi ḍaṃsitvā ḍaṃsitvā puna ṭhapetuṃ labhati. ‘‘Na bhikkhave pattahatthena kavāṭaṃ paṇāmetabbaṃ, yo paṇāmeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vuttattā yena kenaci sarīrāvayavena pattaṃ gahetvā ṭhito yena kenaci sarīrāvayavena kavāṭaṃ paṇāmetuṃ na labhati, tasmā ‘‘pattahatthovā’’ti vuttaṃ. Aṃsakūṭe laggitvā ṭhitassa vaṭṭati.
๖๘. ภูมิอาธารเกติ เอตฺถ ทนฺตวลฺลิเวตฺตวากาทีหิ กเต วลยาธารเกฯ ทารุทณฺฑาธาเรติ เอกทารุนา กตอาธารเก จ พหูหิ ทเณฺฑหิ กตอาธารเก จาติ อโตฺถฯ ติทเณฺฑ น วฎฺฎติฯ เอเตสุ ปน สุสชฺชิเตสุ เอกํ ปตฺตํ ฐเปตฺวาว ตสฺสุปริ เอกํ ฐเปตุํ วฎฺฎติ, ตโย ปน น วฎฺฎนฺติฯ เอกํ นิกฺกุชฺชิตฺวาว ภูมิยนฺติ เอตฺถ ภูมิยํ กฎสารกาทีสุ อญฺญตรํ ปตฺถริตฺวา ตสฺสุปริ นิกฺกุชฺชิตฺวา วา อุกฺกุชฺชิตฺวา วา เอกํ ฐเปยฺย, เทฺว ฐเปตุํ น วฎฺฎตีติ อธิปฺปาโยฯ เทฺว ปน ฐเปเนฺตน อุปริ ฐปิตปตฺตํ เอเกน ปเสฺสน ภูมิยํ ผุสาเปตฺวา ฐเปตุํ วฎฺฎตีติ วทนฺติฯ
68.Bhūmiādhāraketi ettha dantavallivettavākādīhi kate valayādhārake. Dārudaṇḍādhāreti ekadārunā kataādhārake ca bahūhi daṇḍehi kataādhārake cāti attho. Tidaṇḍe na vaṭṭati. Etesu pana susajjitesu ekaṃ pattaṃ ṭhapetvāva tassupari ekaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati, tayo pana na vaṭṭanti. Ekaṃ nikkujjitvāva bhūmiyanti ettha bhūmiyaṃ kaṭasārakādīsu aññataraṃ pattharitvā tassupari nikkujjitvā vā ukkujjitvā vā ekaṃ ṭhapeyya, dve ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Dve pana ṭhapentena upari ṭhapitapattaṃ ekena passena bhūmiyaṃ phusāpetvā ṭhapetuṃ vaṭṭatīti vadanti.
๖๙-๗๐. อิทานิ อกปฺปิยปเตฺต ทเสฺสตุํ ‘‘ทารุรูปิยโสวณฺณา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ มณิเวฬุริยามยาติ (จูฬว. ๒๕๒; จูฬว. อฎฺฐ. ๒๕๒) มณีติ อินฺทนีลกพรกตาทิฯ สเจ คหฎฺฐา ภตฺตเคฺค สุวณฺณรูปิยตฎฺฎกาทีสุ สูปพฺยญฺชนํ กตฺวา อุปนาเมนฺติ, อามสิตุมฺปิ น วฎฺฎติฯ ฆฎิกฎาหชา (จูฬว. ๒๕๕; จูฬว. อฎฺฐ. ๒๕๕) จ ตุมฺพกฎาหชา จ ฆฎิตุมฺพกฎาหชาฯ เอตฺถ ตุมฺพกฎาหชานาม อลาพุฯ ปตฺตวินิจฺฉโยฯ
69-70. Idāni akappiyapatte dassetuṃ ‘‘dārurūpiyasovaṇṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha maṇiveḷuriyāmayāti (cūḷava. 252; cūḷava. aṭṭha. 252) maṇīti indanīlakabarakatādi. Sace gahaṭṭhā bhattagge suvaṇṇarūpiyataṭṭakādīsu sūpabyañjanaṃ katvā upanāmenti, āmasitumpi na vaṭṭati. Ghaṭikaṭāhajā (cūḷava. 255; cūḷava. aṭṭha. 255) ca tumbakaṭāhajā ca ghaṭitumbakaṭāhajā. Ettha tumbakaṭāhajānāma alābu. Pattavinicchayo.
ปตฺตนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pattaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
