Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ခုဒ္ဒသိက္ခာ-မူလသိက္ခာ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
၅. ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
5. Pattaniddesavaṇṇanā
၆၀. ဣဒာနိ ဘာဇနဝိကတိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပတ္တော စာ’’တိ ဥဒ္ဓဋံ။ ဧတ္ထ ပန ပဌမဂာထာ သုဝိညေယ္ယာ။
60. Idāni bhājanavikatiṃ dassetuṃ ‘‘patto cā’’ti uddhaṭaṃ. Ettha pana paṭhamagāthā suviññeyyā.
၆၁. ဒုတိယေ ‘‘မဂဓနာဠိဒ္ဝယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိဘတ္တိလောပံ အကတ္ဝာ ဂာထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ‘‘မဂဓေ နာဠိဒ္ဝယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ပစိတန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ (ပာရာ. ၆၀၂; ပာရာ. အဋ္ဌ. ၂.၆၀၂; ကင္ခာ. အဋ္ဌ. ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလံ ဂဏ္ဟာတိ။ ဩဒနန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗပ္ပကာရသမ္ပန္နံ အဝသ္သာဝိတောဒနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩဒနသ္သ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ နာတိဃနံ နာတိတနုကံ ဟတ္ထဟာရိယမုဂ္ဂသူပဉ္စ အာလောပသ္သ အာလောပသ္သ အနုရူပံ ယာဝ စရိမကာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗ္ယဉ္ဇနဉ္စ ယော ပတ္တော ဂဏ္ဟာတိ, သော ဥက္ကဋ္ဌော နာမာတိ အတ္ထော။ သပ္ပိတေလတက္ကရသကဉ္ဇိကာဒီနိ ပန ဂဏနူပဂာနိ န ဟောန္တိ, တာနိ ဟိ ဩဒနဂတိကာနေဝ ဟောန္တိ, နေဝ ဟာပေတုံ, န ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကောန္တိ။ ဧဝမေတံ သဗ္ဗံ ပက္ခိတ္တံ သစေ ပတ္တသ္သ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, သုတ္တေန ဝာ ဟီရေန ဝာ ဆိန္ဒန္တသ္သ သုတ္တသ္သ ဝာ ဟီရသ္သ ဝာ ဟေဋ္ဌိမန္တံ ဖုသတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ, အန္တောဂတမေဝ ဟောတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။
61. Dutiye ‘‘magadhanāḷidvayataṇḍulasādhita’’nti vattabbe vibhattilopaṃ akatvā gāthābandhasukhatthaṃ ‘‘magadhe nāḷidvayataṇḍulasādhita’’nti vuttaṃ, pacitanti attho. Ettha (pārā. 602; pārā. aṭṭha. 2.602; kaṅkhā. aṭṭha. pattasikkhāpadavaṇṇanā) magadhanāḷi nāma aḍḍhaterasapalaṃ gaṇhāti. Odananti ettha sabbappakārasampannaṃ avassāvitodanaṃ gahetabbaṃ. Odanassa catutthabhāgappamāṇaṃ nātighanaṃ nātitanukaṃ hatthahāriyamuggasūpañca ālopassa ālopassa anurūpaṃ yāva carimakālopappahonakaṃ macchamaṃsādibyañjanañca yo patto gaṇhāti, so ukkaṭṭho nāmāti attho. Sappitelatakkarasakañjikādīni pana gaṇanūpagāni na honti, tāni hi odanagatikāneva honti, neva hāpetuṃ, na vaḍḍhetuṃ sakkonti. Evametaṃ sabbaṃ pakkhittaṃ sace pattassa heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, suttena vā hīrena vā chindantassa suttassa vā hīrassa vā heṭṭhimantaṃ phusati, ayaṃ ukkaṭṭho nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamitvā thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ ukkaṭṭhomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogatameva hoti, ayaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭho nāma patto.
၆၂. ‘‘မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော နာဠိကောဒနံ ဂဏ္ဟာတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မဇ္ဈိမော တသ္သုပဍ္ဎော ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန မဇ္ဈိမော မဇ္ဈိမောမကော မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏ္ဟာတီ’’တိ (ပာရာ. ၆၀၂) ဝစနတော ‘‘တတောပဍ္ဎော’’တိ ဝုတ္တံ။ မဂဓနာဠိယာ ဥပဍ္ဎနာဠိကောဒနဉ္စ တဒူပိယံ သူပံ ဗ္ယဉ္ဇနဉ္စ ဂဏ္ဟာတိ, သော ဩမကော နာမ။ ဣဓာပိ ဩမကော ဩမကောမကော ဩမကုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေသု ပန နဝသု ပတ္တေသု ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော စ ဩမကောမကော စ အပတ္တော။ ဧတေသု အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ, သေသာ သတ္တ ပတ္တာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ စာတိ အတ္ထော။
62. ‘‘Majjhimo nāma patto nāḷikodanaṃ gaṇhātī’’ti vuttattā ‘‘majjhimo tassupaḍḍho vā’’ti vuttaṃ. Etthāpi vuttappakārena majjhimo majjhimomako majjhimukkaṭṭhoti pattattikaṃ veditabbaṃ. ‘‘Omako nāma patto patthodanaṃ gaṇhātī’’ti (pārā. 602) vacanato ‘‘tatopaḍḍho’’ti vuttaṃ. Magadhanāḷiyā upaḍḍhanāḷikodanañca tadūpiyaṃ sūpaṃ byañjanañca gaṇhāti, so omako nāma. Idhāpi omako omakomako omakukkaṭṭhoti pattattikaṃ veditabbaṃ. Imesu pana navasu pattesu ukkaṭṭhukkaṭṭho ca omakomako ca apatto. Etesu adhiṭṭhātabbakiccaṃ natthi, sesā satta pattā adhiṭṭhātabbā, vikappetabbā cāti attho.
၆၃. အတိရေကပတ္တောတိ (ပာရာ. ၆၀၁) အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော။ သကောတိ သသန္တကော။ ကပ္ပောတိ ကပ္ပိယော။ အယမေဝေတ္ထ သင္ခေပော – ယော ပတ္တော ကာကဏိကမတ္တသ္သာပိ မူလသ္သ ဒာတဗ္ဗသ္သ နတ္ထိတာယ သကော။ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပာကေဟိ မတ္တိကာပတ္တော ဒ္ဝီဟိ ပာကေဟိ ပက္ကတ္တာ ကပ္ပော။ သော ဒသာဟပရမံ ကာလံ အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော ဓာရေယ္ယောတိ။
63.Atirekapattoti (pārā. 601) anadhiṭṭhito avikappito. Sakoti sasantako. Kappoti kappiyo. Ayamevettha saṅkhepo – yo patto kākaṇikamattassāpi mūlassa dātabbassa natthitāya sako. Ayopatto pañcahi pākehi mattikāpatto dvīhi pākehi pakkattā kappo. So dasāhaparamaṃ kālaṃ anadhiṭṭhito avikappito dhāreyyoti.
၆၄. အစ္ဆေဒာဒယော စီဝရေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒာယေဝ။ ဆိဒ္ဒေနာတိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၂.၆၀၈; ကင္ခာ. အဋ္ဌ. ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ယသ္သ ပတ္တသ္သ မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒ္ဝင္ဂုလပ္ပဒေသေ ယေန ဆိဒ္ဒေန ကင္ဂုသိတ္ထံ နိက္ခမတိ, တတ္တကေန ဆိဒ္ဒေန ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ ပန အယစုဏ္ဏာဒီဟိ ပဋိပာကတိကေ ကတေ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတီတိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ ဥဇ္ဈတိ။
64.Acchedādayo cīvare vuttappabhedāyeva. Chiddenāti (pārā. aṭṭha. 2.608; kaṅkhā. aṭṭha. pattasikkhāpadavaṇṇanā) ettha yassa pattassa mukhavaṭṭito heṭṭhā dvaṅgulappadese yena chiddena kaṅgusitthaṃ nikkhamati, tattakena chiddena bhijjati. Tasmiṃ pana ayacuṇṇādīhi paṭipākatike kate dasāhabbhantare puna adhiṭṭhātabbaṃ. Pattādhiṭṭhānamujjhatīti patto adhiṭṭhānaṃ ujjhati.
၆၅. ဣဒာနိ ပရိဟရဏဝိဓိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပတ္တံ န ပဋိသာမေယ္ယ သောဒက’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သောဒကံ (စူဠဝ. ၂၅၄) ပတ္တံ န ပဋိသာမေယ္ယ, အာတပေ စ သောဒကံ ပတ္တံ န ဩတပေတိ အဓိပ္ပာယော။ န နိဒဟေတိ နိရုဒကံ ကတ္ဝာပိ အတိကာလံ န နိဒဟေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘုမ္ယာတိ ဘူမိယံ။ န ဌပေတိ တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီသု ယေန ကေနစိ အနတ္ထတာယ ပံသုသက္ခရမိသ္သာယ ဘူမိယာ န ဌပေယ္ယာတိ အတ္ထော။ နော စ လဂ္ဂယေတိ ဧတ္ထပိ နာဂဒန္တာဒီသု (စူဠဝ. ၂၅၄) ယတ္ထ ကတ္ထစိ လဂ္ဂန္တသ္သ ဒုက္ကဋမေဝ။
65. Idāni pariharaṇavidhiṃ dassetuṃ ‘‘pattaṃ na paṭisāmeyya sodaka’’ntiādi āraddhaṃ. Sodakaṃ (cūḷava. 254) pattaṃ na paṭisāmeyya, ātape ca sodakaṃ pattaṃ na otapeti adhippāyo. Na nidaheti nirudakaṃ katvāpi atikālaṃ na nidaheti adhippāyo. Bhumyāti bhūmiyaṃ. Na ṭhapeti taṭṭikācammakhaṇḍādīsu yena kenaci anatthatāya paṃsusakkharamissāya bhūmiyā na ṭhapeyyāti attho. No ca laggayeti etthapi nāgadantādīsu (cūḷava. 254) yattha katthaci laggantassa dukkaṭameva.
၆၆. မိဍ္ဎန္တေတိ (စူဠဝ. ၂၅၄; စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၂၅၄) မိဍ္ဎပရိယန္တေ။ သစေ ပန ပရိဝတ္တေတ္ဝာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧဝရူပာယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာယ မိဍ္ဎိယာ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ပရိယန္တေ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ဗာဟိရပသ္သေ ကတာယ တနုကမိဍ္ဎိယာ အန္တေတိ အတ္ထော။ အင္ကေ ဝာတိ (စူဠဝ. ၂၅၄) ဒ္ဝိန္နံ ဦရူနံ မဇ္ဈေ။ ဧတ္ထ ပန အံသဗဒ္ဓကေ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတ္ဝာ အင္ကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဣတရထာ။ အာတပတ္တကေတိ ဆတ္တေ။ ဧတ္ထ ဘတ္တပူရောပိ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတပတ္တောပိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
66.Miḍḍhanteti (cūḷava. 254; cūḷava. aṭṭha. 254) miḍḍhapariyante. Sace pana parivattetvā tattheva patiṭṭhāti, evarūpāya vitthiṇṇāya miḍḍhiyā abbhantaraparicchede ṭhapetuṃ vaṭṭati, na pariyante. Paribhaṇḍanteti bāhirapasse katāya tanukamiḍḍhiyā anteti attho. Aṅke vāti (cūḷava. 254) dvinnaṃ ūrūnaṃ majjhe. Ettha pana aṃsabaddhake aṃsakūṭe laggetvā aṅke ṭhapetuṃ vaṭṭati, na itarathā. Ātapattaketi chatte. Ettha bhattapūropi aṃsakūṭe laggitapattopi ṭhapetuṃ na vaṭṭati.
၆၇. ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကံ (စူဠဝ. ၂၅၅; စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၂၅၅) နာမ မုခဝိက္ခာလနောဒကံ, တံ ပတ္တေ နိဋ္ဌုဘိတ္ဝာ ပတ္တေန န နီဟရေယ္ယာတိ အတ္ထော။ စလကဉ္စ အဋ္ဌိကဉ္စ စလကဋ္ဌိကံ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တေန နီဟရန္တသ္သ ဒုက္ကဋံ။ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတ္ဝာ ဟတ္ထံ ဓောဝိတုမ္ပိ န လဘတိ။ ဟတ္ထဓောဝိတဝတ္ထဓောဝိတဥဒကမ္ပိ ပတ္တေ အာကိရိတ္ဝာ နီဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနုစ္ဆိဋ္ဌပတ္တံ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဂဟေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထံ ပန ဗဟိ ဓောဝိတ္ဝာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မစ္ဆမံသဖလာဖလာဒီနိ ခာဒန္တော ယံ မုခေန လုဉ္စိတ္ဝာ လုဉ္စိတ္ဝာ ခာဒတိ, တံ ဝာ တေသံ အဋ္ဌိအာဒိကံ ဝာ မုခတော နီဟဋံ ပုန အခာဒိတုကာမော ဆဍ္ဍေတုကာမော ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ သိင္ဂိဝေရနာဠိကေရခဏ္ဍာဒီနိ ခာဒန္တေဟိ ဍံသိတ္ဝာ ဍံသိတ္ဝာ ပုန ဌပေတုံ လဘတိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပတ္တဟတ္ထေန ကဝာဋံ ပဏာမေတဗ္ဗံ, ယော ပဏာမေယ္ယ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋသ္သာ’’တိ (စူဠဝ. ၂၅၅) ဝုတ္တတ္တာ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ပတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတော ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ကဝာဋံ ပဏာမေတုံ န လဘတိ, တသ္မာ ‘‘ပတ္တဟတ္ထောဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတ္ဝာ ဌိတသ္သ ဝဋ္ဋတိ။
67.Ucchiṭṭhodakaṃ (cūḷava. 255; cūḷava. aṭṭha. 255) nāma mukhavikkhālanodakaṃ, taṃ patte niṭṭhubhitvā pattena na nīhareyyāti attho. Calakañca aṭṭhikañca calakaṭṭhikaṃ. Etesu yaṃ kiñci pattena nīharantassa dukkaṭaṃ. Pattaṃ paṭiggahaṃ katvā hatthaṃ dhovitumpi na labhati. Hatthadhovitavatthadhovitaudakampi patte ākiritvā nīharituṃ na vaṭṭati. Anucchiṭṭhapattaṃ ucchiṭṭhahatthena gahetumpi na vaṭṭati. Hatthaṃ pana bahi dhovitvā gahetuṃ vaṭṭati. Macchamaṃsaphalāphalādīni khādanto yaṃ mukhena luñcitvā luñcitvā khādati, taṃ vā tesaṃ aṭṭhiādikaṃ vā mukhato nīhaṭaṃ puna akhāditukāmo chaḍḍetukāmo patte ṭhapetuṃ na labhati. Siṅgiveranāḷikerakhaṇḍādīni khādantehi ḍaṃsitvā ḍaṃsitvā puna ṭhapetuṃ labhati. ‘‘Na bhikkhave pattahatthena kavāṭaṃ paṇāmetabbaṃ, yo paṇāmeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 255) vuttattā yena kenaci sarīrāvayavena pattaṃ gahetvā ṭhito yena kenaci sarīrāvayavena kavāṭaṃ paṇāmetuṃ na labhati, tasmā ‘‘pattahatthovā’’ti vuttaṃ. Aṃsakūṭe laggitvā ṭhitassa vaṭṭati.
၆၈. ဘူမိအာဓာရကေတိ ဧတ္ထ ဒန္တဝလ္လိဝေတ္တဝာကာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ။ ဒာရုဒဏ္ဍာဓာရေတိ ဧကဒာရုနာ ကတအာဓာရကေ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတအာဓာရကေ စာတိ အတ္ထော။ တိဒဏ္ဍေ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧတေသု ပန သုသဇ္ဇိတေသု ဧကံ ပတ္တံ ဌပေတ္ဝာဝ တသ္သုပရိ ဧကံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တယော ပန န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧကံ နိက္ကုဇ္ဇိတ္ဝာဝ ဘူမိယန္တိ ဧတ္ထ ဘူမိယံ ကဋသာရကာဒီသု အညတရံ ပတ္ထရိတ္ဝာ တသ္သုပရိ နိက္ကုဇ္ဇိတ္ဝာ ဝာ ဥက္ကုဇ္ဇိတ္ဝာ ဝာ ဧကံ ဌပေယ္ယ, ဒ္ဝေ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒ္ဝေ ပန ဌပေန္တေန ဥပရိ ဌပိတပတ္တံ ဧကေန ပသ္သေန ဘူမိယံ ဖုသာပေတ္ဝာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။
68.Bhūmiādhāraketi ettha dantavallivettavākādīhi kate valayādhārake. Dārudaṇḍādhāreti ekadārunā kataādhārake ca bahūhi daṇḍehi kataādhārake cāti attho. Tidaṇḍe na vaṭṭati. Etesu pana susajjitesu ekaṃ pattaṃ ṭhapetvāva tassupari ekaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati, tayo pana na vaṭṭanti. Ekaṃ nikkujjitvāva bhūmiyanti ettha bhūmiyaṃ kaṭasārakādīsu aññataraṃ pattharitvā tassupari nikkujjitvā vā ukkujjitvā vā ekaṃ ṭhapeyya, dve ṭhapetuṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Dve pana ṭhapentena upari ṭhapitapattaṃ ekena passena bhūmiyaṃ phusāpetvā ṭhapetuṃ vaṭṭatīti vadanti.
၆၉-၇၀. ဣဒာနိ အကပ္ပိယပတ္တေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဒာရုရူပိယသောဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မဏိဝေဠုရိယာမယာတိ (စူဠဝ. ၂၅၂; စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၂၅၂) မဏီတိ ဣန္ဒနီလကဗရကတာဒိ။ သစေ ဂဟဋ္ဌာ ဘတ္တဂ္ဂေ သုဝဏ္ဏရူပိယတဋ္ဋကာဒီသု သူပဗ္ယဉ္ဇနံ ကတ္ဝာ ဥပနာမေန္တိ, အာမသိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဃဋိကဋာဟဇာ (စူဠဝ. ၂၅၅; စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၂၅၅) စ တုမ္ဗကဋာဟဇာ စ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ။ ဧတ္ထ တုမ္ဗကဋာဟဇာနာမ အလာဗု။ ပတ္တဝိနိစ္ဆယော။
69-70. Idāni akappiyapatte dassetuṃ ‘‘dārurūpiyasovaṇṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha maṇiveḷuriyāmayāti (cūḷava. 252; cūḷava. aṭṭha. 252) maṇīti indanīlakabarakatādi. Sace gahaṭṭhā bhattagge suvaṇṇarūpiyataṭṭakādīsu sūpabyañjanaṃ katvā upanāmenti, āmasitumpi na vaṭṭati. Ghaṭikaṭāhajā (cūḷava. 255; cūḷava. aṭṭha. 255) ca tumbakaṭāhajā ca ghaṭitumbakaṭāhajā. Ettha tumbakaṭāhajānāma alābu. Pattavinicchayo.
ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Pattaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.