| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
३. पत्तवग्गो
3. Pattavaggo
१. पत्तसिक्खापदवण्णना
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
५९८. बहू पत्ते सन्निचयन्ति एत्थ सन्निचयन्ति भावनपुंसकं, बहू पत्ते वा गहेत्वा सन्निचयं करिस्सन्तीति अत्थो। ‘‘अड्ढतेरसपलमासानं गाहिका’’ति लिखितं। एत्थ –
598.Bahūpatte sannicayanti ettha sannicayanti bhāvanapuṃsakaṃ, bahū patte vā gahetvā sannicayaṃ karissantīti attho. ‘‘Aḍḍhaterasapalamāsānaṃ gāhikā’’ti likhitaṃ. Ettha –
‘‘कुडुवो चतुपलेय्यो, कुडुवानं चतुग्गुणं।
‘‘Kuḍuvo catupaleyyo, kuḍuvānaṃ catugguṇaṃ;
पत्थं चतुग्गुणो मासा-ति कमाहु चतुग्गुण’’न्ति॥ –
Patthaṃ catugguṇo māsā-ti kamāhu catugguṇa’’nti. –
आदिं लोकवोहारं दस्सेत्वाव केचि पपञ्चेन्ति।
Ādiṃ lokavohāraṃ dassetvāva keci papañcenti.
६०२. खादनन्ति खादनीयं सूपादि। ‘‘ब्यञ्जनस्स मत्ता नाम ओदनतो चतुत्थो भागो’’ति (म॰ नि॰ अट्ठ॰ २.३८७) ब्रह्मायुसुत्तट्ठकथायं वुत्तत्ता आलोपस्स चतुत्थभागं ब्यञ्जनं अनुरूपन्ति गहेतब्बं। ‘‘भिक्खुनिया पत्तसन्निचयस्स वारितत्ता तदनुलोमतो भिक्खूनम्पि दुतियो वारितो’’ति वुत्तं, तं न युत्तं, पाळियञ्हि ‘‘सन्निचयं करेय्याति अनधिट्ठितो अविकप्पितो’’ति (पाचि॰ ७३५) वुत्तं। सो हि कथिनक्खन्धके (महाव॰ ३०६ आदयो) निचयसन्निधि विय एकोपि पुनदिवसे ‘‘सन्निचयो’’ति वुच्चति। अनन्तरसिक्खापदे पन ‘‘दुतियो वारितोति अधिट्ठानं नियतं, तस्मा द्वे पत्ते अधिट्ठातुं न लभति। सचे एकतो अधिट्ठाति, द्वेपि न अधिट्ठिता होन्ति। विसुं विसुं अधिट्ठाति, दुतियो अनधिट्ठितो’’ति वदन्ति। विकप्पेतुं पन बहूपि लभति। इदानि वत्तब्बं सन्धाय ‘‘नाममत्ते विसेसो’’ति वुत्तं। तत्थ नामन्ति मज्झिमो मज्झिमोमको मज्झिमुक्कट्ठोतिआदि।
602.Khādananti khādanīyaṃ sūpādi. ‘‘Byañjanassa mattā nāma odanato catuttho bhāgo’’ti (ma. ni. aṭṭha. 2.387) brahmāyusuttaṭṭhakathāyaṃ vuttattā ālopassa catutthabhāgaṃ byañjanaṃ anurūpanti gahetabbaṃ. ‘‘Bhikkhuniyā pattasannicayassa vāritattā tadanulomato bhikkhūnampi dutiyo vārito’’ti vuttaṃ, taṃ na yuttaṃ, pāḷiyañhi ‘‘sannicayaṃ kareyyāti anadhiṭṭhito avikappito’’ti (pāci. 735) vuttaṃ. So hi kathinakkhandhake (mahāva. 306 ādayo) nicayasannidhi viya ekopi punadivase ‘‘sannicayo’’ti vuccati. Anantarasikkhāpade pana ‘‘dutiyo vāritoti adhiṭṭhānaṃ niyataṃ, tasmā dve patte adhiṭṭhātuṃ na labhati. Sace ekato adhiṭṭhāti, dvepi na adhiṭṭhitā honti. Visuṃ visuṃ adhiṭṭhāti, dutiyo anadhiṭṭhito’’ti vadanti. Vikappetuṃ pana bahūpi labhati. Idāni vattabbaṃ sandhāya ‘‘nāmamatte viseso’’ti vuttaṃ. Tattha nāmanti majjhimo majjhimomako majjhimukkaṭṭhotiādi.
६०८. ‘‘पाकस्स हि ऊनत्ता पत्तसङ्ख्यं न गच्छती’’ति वचनतो अधिट्ठितपत्तोपि खरपाकेन सेतत्ता अधिट्ठानं विजहतीति चे? न, अधिट्ठानविजहनेसु नवसु अनागतत्ता, तस्मा पठमपाकानं एव ऊनत्ता पत्तसङ्ख्यं न गच्छति, तस्मिं सति अञ्ञं विञ्ञापेतुं न वट्टति। ‘‘ऊनपञ्चबन्धनेना’’ति हि वुत्तं। छिद्दे, राजिया वा हि सति तेहि अधिट्ठानं विजहतीति विजहिते नायं पटिसेधो, तस्मा पच्चुद्धरित्वा, विकप्पेत्वापि अञ्ञं विञ्ञापेतुं न लभति।
608. ‘‘Pākassa hi ūnattā pattasaṅkhyaṃ na gacchatī’’ti vacanato adhiṭṭhitapattopi kharapākena setattā adhiṭṭhānaṃ vijahatīti ce? Na, adhiṭṭhānavijahanesu navasu anāgatattā, tasmā paṭhamapākānaṃ eva ūnattā pattasaṅkhyaṃ na gacchati, tasmiṃ sati aññaṃ viññāpetuṃ na vaṭṭati. ‘‘Ūnapañcabandhanenā’’ti hi vuttaṃ. Chidde, rājiyā vā hi sati tehi adhiṭṭhānaṃ vijahatīti vijahite nāyaṃ paṭisedho, tasmā paccuddharitvā, vikappetvāpi aññaṃ viññāpetuṃ na labhati.
एवं पत्तकारको मूलं लभित्वाति एत्थ पचित्वा ठपितदिवसतो पट्ठाय। दातुकामो हुत्वाति एत्थ दिन्नदिवसतो, सुतदिवसतो वा पट्ठाय दसाहं वेदितब्बं। लिङ्गपरिवत्तेन पन दसाहातिक्कमे पत्तसामिकस्स भिक्खुस्स, भिक्खुनिया पन रत्तातिक्कमे निस्सग्गियं।
Evaṃ pattakārako mūlaṃ labhitvāti ettha pacitvā ṭhapitadivasato paṭṭhāya. Dātukāmo hutvāti ettha dinnadivasato, sutadivasato vā paṭṭhāya dasāhaṃ veditabbaṃ. Liṅgaparivattena pana dasāhātikkame pattasāmikassa bhikkhussa, bhikkhuniyā pana rattātikkame nissaggiyaṃ.
पत्तसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पत्तसिक्खापदं • 1. Pattasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पत्तसिक्खापदवण्णना • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पत्तसिक्खापदवण्णना • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १. पत्तसिक्खापदवण्णना • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
