| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
३. पत्तवग्गो
3. Pattavaggo
१. पत्तसिक्खापदवण्णना
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
६०२. ततियवग्गस्स पठमे अड्ढतेरसपलाति मागधिकाय मानतुलाय अड्ढतेरसपलपरिमितं उदकं गण्हन्तं सन्धाय वुत्तं, तथा परिमितं यवमासादिं गण्हन्तिं सन्धायाति केचि। आचरियधम्मपालत्थेरेन पन ‘‘पकतिचतुमुट्ठिकं कुडुवं, चतुकुडुवं नाळि, ताय नाळिया सोळस नाळियो दोणं, तं पन मगधनाळिया द्वादस नाळियो होन्तीति वदन्ती’’ति वुत्तं। दमिळनाळीति पुराणनाळिं सन्धाय वुत्तं। सा च चतुमुट्ठिकेहि कुडुवेहि अट्ठ कुडुवा, ताय नाळिया द्वे नाळियो मगधनाळिं गण्हाति। पुराणा पन ‘‘सीहळनाळि तिस्सो नाळियो गण्हाती’’ति वदन्ति, तेसं मतेन मगधनाळि इदानि पवत्तमानाय चतुकुडुवाय दमिळनाळिया चतुनाळिका होति, ततो मगधनाळितो उपड्ढञ्च पुराणदमिळनाळिसङ्खातं पत्थं नाम होति, एतेन च ‘‘ओमको नाम पत्तो पत्थोदनं गण्हाती’’ति पाळिवचनञ्च समेति, लोकियेहिपि –
602. Tatiyavaggassa paṭhame aḍḍhaterasapalāti māgadhikāya mānatulāya aḍḍhaterasapalaparimitaṃ udakaṃ gaṇhantaṃ sandhāya vuttaṃ, tathā parimitaṃ yavamāsādiṃ gaṇhantiṃ sandhāyāti keci. Ācariyadhammapālattherena pana ‘‘pakaticatumuṭṭhikaṃ kuḍuvaṃ, catukuḍuvaṃ nāḷi, tāya nāḷiyā soḷasa nāḷiyo doṇaṃ, taṃ pana magadhanāḷiyā dvādasa nāḷiyo hontīti vadantī’’ti vuttaṃ. Damiḷanāḷīti purāṇanāḷiṃ sandhāya vuttaṃ. Sā ca catumuṭṭhikehi kuḍuvehi aṭṭha kuḍuvā, tāya nāḷiyā dve nāḷiyo magadhanāḷiṃ gaṇhāti. Purāṇā pana ‘‘sīhaḷanāḷi tisso nāḷiyo gaṇhātī’’ti vadanti, tesaṃ matena magadhanāḷi idāni pavattamānāya catukuḍuvāya damiḷanāḷiyā catunāḷikā hoti, tato magadhanāḷito upaḍḍhañca purāṇadamiḷanāḷisaṅkhātaṃ patthaṃ nāma hoti, etena ca ‘‘omako nāma patto patthodanaṃ gaṇhātī’’ti pāḷivacanañca sameti, lokiyehipi –
‘‘लोकियं मगधञ्चेति, पत्थद्वयमुदाहटं।
‘‘Lokiyaṃ magadhañceti, patthadvayamudāhaṭaṃ;
लोकियं सोळसपलं, मागधं दिगुणं मत’’न्ति॥ –
Lokiyaṃ soḷasapalaṃ, māgadhaṃ diguṇaṃ mata’’nti. –
एवं लोके नाळिया मगधनाळि दिगुणाति दस्सिता, एवञ्च गय्हमाने ओमकपत्तस्स च यापनमत्तोदनगाहिका च सिद्धा होति। न हि सक्का अट्ठकुडुवतो ऊनोदनगाहिना पत्तेन अथूपीकतं पिण्डपातं परियेसित्वा यापेतुं। तेनेव वेरञ्जकण्डट्ठकथायं ‘‘पत्थो नाम नाळिमत्तं होति एकस्स पुरिसस्स अलं यापनाय। वुत्तम्पि हेतं ‘पत्थोदनो नालमयं दुविन्न’’’न्ति (जा॰ २.२१.१९२) वुत्तं, ‘‘एकेकस्स द्विन्नं तिण्णं पहोती’’ति च आगहं, तस्मा इध वुत्तनयानुसारेनेव गहेतब्बं।
Evaṃ loke nāḷiyā magadhanāḷi diguṇāti dassitā, evañca gayhamāne omakapattassa ca yāpanamattodanagāhikā ca siddhā hoti. Na hi sakkā aṭṭhakuḍuvato ūnodanagāhinā pattena athūpīkataṃ piṇḍapātaṃ pariyesitvā yāpetuṃ. Teneva verañjakaṇḍaṭṭhakathāyaṃ ‘‘pattho nāma nāḷimattaṃ hoti ekassa purisassa alaṃ yāpanāya. Vuttampi hetaṃ ‘patthodano nālamayaṃ duvinna’’’nti (jā. 2.21.192) vuttaṃ, ‘‘ekekassa dvinnaṃ tiṇṇaṃ pahotī’’ti ca āgahaṃ, tasmā idha vuttanayānusāreneva gahetabbaṃ.
आलोपस्स अनुरूपन्ति एत्थ ‘‘ब्यञ्जनस्स मत्ता नाम ओदनतो चतुत्थभागो’’ति (म॰ नि॰ अट्ठ॰ २.३८७) ब्रह्मायुसुत्तट्ठकथायं वुत्तत्ता आलोपस्स चतुत्थभागमेव ब्यञ्जनं अनुरूपन्ति दट्ठब्बं। ओदनगतिकानेवाति ओदनस्स अन्तो एव पविसनसीलानि सियुं, अत्तनो ओकासं न गवेसन्तीति अत्थो। नाममत्तेति ‘‘मज्झिमो पत्तो मज्झिमोमको’’तिआदिनाममत्ते।
Ālopassaanurūpanti ettha ‘‘byañjanassa mattā nāma odanato catutthabhāgo’’ti (ma. ni. aṭṭha. 2.387) brahmāyusuttaṭṭhakathāyaṃ vuttattā ālopassa catutthabhāgameva byañjanaṃ anurūpanti daṭṭhabbaṃ. Odanagatikānevāti odanassa anto eva pavisanasīlāni siyuṃ, attano okāsaṃ na gavesantīti attho. Nāmamatteti ‘‘majjhimo patto majjhimomako’’tiādināmamatte.
६०७-८. एवं पयोगे पयोगेति परियोसानालोपज्झोहरणपयोगे पयोगे, आलोपे आलोपेति अत्थो। कत्वाति पाकपरियोसानं कत्वा। पचित्वा ठपेस्सामीति काळवण्णपाकं सन्धाय वुत्तं। छिद्दन्ति मुखवट्टितो द्वङ्गुलस्स हेट्ठाछिद्दं वुत्तं। सेसं पठमकथिने वुत्तनयमेव।
607-8.Evaṃ payoge payogeti pariyosānālopajjhoharaṇapayoge payoge, ālope ālopeti attho. Katvāti pākapariyosānaṃ katvā. Pacitvā ṭhapessāmīti kāḷavaṇṇapākaṃ sandhāya vuttaṃ. Chiddanti mukhavaṭṭito dvaṅgulassa heṭṭhāchiddaṃ vuttaṃ. Sesaṃ paṭhamakathine vuttanayameva.
पत्तसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. पत्तसिक्खापदं • 1. Pattasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १. पत्तसिक्खापदवण्णना • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १. पत्तसिक्खापदवण्णना • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १. पत्तसिक्खापदवण्णना • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
