Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / కఙ్ఖావితరణీ-అభినవ-టీకా • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
౩. పత్తవగ్గో
3. Pattavaggo
౧. పత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
అవికప్పితోతి ‘‘ఇమం పత్తం తుయ్హం వికప్పేమీ’’తిఆదినా నయేన అవికప్పితో. అడ్ఢాళ్హకోదనం గణ్హాతీతి మగధనాళియా ద్విన్నం తణ్డులనాళీనం ఓదనం గణ్హాతి. ‘‘మగధనాళి నామ అడ్ఢతేరసపలా హోతీ’’తి అన్ధకట్ఠకథాయం వుత్తం. ‘‘సీహళదీపే పకతినాళి మహన్తా, దమిళనాళి ఖుద్దకా, మగధనాళి పమాణయుత్తా, తాయ మగధనాళియా దియడ్ఢనాళి ఏకా సీహళనాళి హోతీ’’తి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౬౦౨) మహాఅట్ఠకథాయం వుత్తం. అనుత్తణ్డులన్తి పాకతో ఉక్కన్తం తణ్డులం ఉత్తణ్డులం, న ఉత్తణ్డులం అనుత్తణ్డులం. సబ్బసమ్భారసఙ్ఖతోతి జీరకాదిసబ్బసమ్భారేహి సఙ్ఖతో. ఆలోపస్స చతుత్థభాగప్పమాణం బ్యఞ్జనం ఆలోపస్స అనురూపబ్యఞ్జనం.
Avikappitoti ‘‘imaṃ pattaṃ tuyhaṃ vikappemī’’tiādinā nayena avikappito. Aḍḍhāḷhakodanaṃ gaṇhātīti magadhanāḷiyā dvinnaṃ taṇḍulanāḷīnaṃ odanaṃ gaṇhāti. ‘‘Magadhanāḷi nāma aḍḍhaterasapalā hotī’’ti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. ‘‘Sīhaḷadīpe pakatināḷi mahantā, damiḷanāḷi khuddakā, magadhanāḷi pamāṇayuttā, tāya magadhanāḷiyā diyaḍḍhanāḷi ekā sīhaḷanāḷi hotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.602) mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Anuttaṇḍulanti pākato ukkantaṃ taṇḍulaṃ uttaṇḍulaṃ, na uttaṇḍulaṃ anuttaṇḍulaṃ. Sabbasambhārasaṅkhatoti jīrakādisabbasambhārehi saṅkhato. Ālopassa catutthabhāgappamāṇaṃ byañjanaṃ ālopassa anurūpabyañjanaṃ.
ఏవం ఉక్కట్ఠపత్తం దస్సేత్వా ఇదాని మజ్ఝిమోమకాని దస్సేతుం ‘‘ఉక్కట్ఠతో’’తిఆదిమాహ. తత్రాయం నయో – సచే నాళికోదనాది సబ్బమ్పి పక్ఖిత్తం వుత్తనయేనేవ హేట్ఠిమరాజిసమం తిట్ఠతి, అయం మజ్ఝిమో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం అతిక్కమ్మ థూపీకతం తిట్ఠతి, అయం మజ్ఝిమోమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం న సమ్పాపుణాతి, అన్తోగధమేవ హోతి, అయం మజ్ఝిముక్కట్ఠో నామ పత్తో. సచే పత్తోదనాది సబ్బమ్పి పక్ఖిత్తం హేట్ఠిమరాజిసమం తిట్ఠతి, అయం ఓమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం అతిక్కమ్మ థూపీకతం తిట్ఠతి, అయం ఓమకోమకో నామ పత్తో. సచే తం రాజిం న సమ్పాపుణాతి, అన్తోగధమేవ హోతి, అయం ఓమకుక్కట్ఠో నామ పత్తోతి. తేనాహ ‘‘తేసమ్పి వుత్తనయేనేవ భేదో వేదితబ్బో’’తి.
Evaṃ ukkaṭṭhapattaṃ dassetvā idāni majjhimomakāni dassetuṃ ‘‘ukkaṭṭhato’’tiādimāha. Tatrāyaṃ nayo – sace nāḷikodanādi sabbampi pakkhittaṃ vuttanayeneva heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, ayaṃ majjhimo nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ majjhimomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogadhameva hoti, ayaṃ majjhimukkaṭṭho nāma patto. Sace pattodanādi sabbampi pakkhittaṃ heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, ayaṃ omako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ omakomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogadhameva hoti, ayaṃ omakukkaṭṭho nāma pattoti. Tenāha ‘‘tesampi vuttanayeneva bhedo veditabbo’’ti.
ఇదాని తేసు అధిట్ఠానవికప్పనానధిట్ఠానావికప్పనుపగే దస్సేతుం ‘‘ఇచ్చేతేసూ’’తిఆదిమాహ. తత్థ ఉక్కట్ఠుక్కట్ఠోతి ఉక్కట్ఠతో ఉక్కట్ఠో. తతో హి సో ‘‘అపత్తో’’తి వుత్తో. ఓమకోమకోతి ఓమకతో ఓమకో. తతో హి సో ‘‘అపత్తో’’తి వుత్తో. ఏతే పన భాజనపరిభోగేన పరిభుఞ్జితబ్బా, న అధిట్ఠానుపగా న వికప్పనుపగా, ఇతరే పన సత్త అధిట్ఠహిత్వా వా వికప్పేత్వా వా పరిభుఞ్జితబ్బా. తేనాహ ‘‘సేసా సత్త పత్తా పమాణయుత్తా నామా’’తి.
Idāni tesu adhiṭṭhānavikappanānadhiṭṭhānāvikappanupage dassetuṃ ‘‘iccetesū’’tiādimāha. Tattha ukkaṭṭhukkaṭṭhoti ukkaṭṭhato ukkaṭṭho. Tato hi so ‘‘apatto’’ti vutto. Omakomakoti omakato omako. Tato hi so ‘‘apatto’’ti vutto. Ete pana bhājanaparibhogena paribhuñjitabbā, na adhiṭṭhānupagā na vikappanupagā, itare pana satta adhiṭṭhahitvā vā vikappetvā vā paribhuñjitabbā. Tenāha ‘‘sesā satta pattā pamāṇayuttā nāmā’’ti.
తస్మాతి యస్మా సత్త పత్తా పమాణయుత్తా, తస్మా. సమణసారుప్పేన పక్కన్తి ఏత్థ అయోపత్తో పఞ్చహి పాకేహి (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨.౬౦౮) పక్కో సమణసారుప్పేన పక్కో హోతి, మత్తికాపత్తో ద్వీహి పాకేహి. సచే ఏకో పాకో ఊనో హోతి, న అధిట్ఠానుపగో. యథా చ సమణసారుప్పేన పక్కోయేవ అధిట్ఠానుపగో, తథా ఉభోపి యం మూలం దాతబ్బం, తస్మిం దిన్నేయేవ అధిట్ఠానుపగా. యది పన అప్పకమ్పి అదిన్నం హోతి, న అధిట్ఠానుపగా. తేనాహ ‘‘సచే పనా’’తిఆది. ‘‘కాకణికమత్తం నామ దియడ్ఢవీహీ’’తి వదన్తి. సచేపి పత్తసామికో వదతి ‘‘యదా తుమ్హాకం మూలం భవిస్సతి, తదా దస్సథ, అధిట్ఠహిత్వా పరిభుఞ్జథా’’తి, నేవ అధిట్ఠానుపగో హోతి. పాకస్స హి ఊనత్తా పత్తసఙ్ఖం న గచ్ఛతి. మూలస్స సకలస్స వా ఏకదేసస్స వా అదిన్నత్తా సకభావం న ఉపేతి, అఞ్ఞస్సేవ సన్తకో హోతి. తస్మా పాకే చ మూలే చ నిట్ఠితేయేవ అధిట్ఠానుపగో హోతి. యో అధిట్ఠానుపగో, స్వేవ వికప్పనుపగో చ. తేనాహ ‘‘అపచ్చుద్ధరన్తేనా’’తిఆది. అపచ్చుద్ధరన్తేన వికప్పేతబ్బోతి పురాణపత్తం అపచ్చుద్ధరన్తేన నవో పత్తో వికప్పేతబ్బోతి అత్థో, ఠపేతబ్బోతి అధిప్పాయో. కఙ్గుసిత్థన్తి సత్తన్నం ధఞ్ఞానం లామకధఞ్ఞసిత్థన్తి ఆహ ‘‘కఙ్గుసిత్థనిక్ఖమనమత్తేన ఛిద్దేనా’’తి.
Tasmāti yasmā satta pattā pamāṇayuttā, tasmā. Samaṇasāruppena pakkanti ettha ayopatto pañcahi pākehi (pārā. aṭṭha. 2.608) pakko samaṇasāruppena pakko hoti, mattikāpatto dvīhi pākehi. Sace eko pāko ūno hoti, na adhiṭṭhānupago. Yathā ca samaṇasāruppena pakkoyeva adhiṭṭhānupago, tathā ubhopi yaṃ mūlaṃ dātabbaṃ, tasmiṃ dinneyeva adhiṭṭhānupagā. Yadi pana appakampi adinnaṃ hoti, na adhiṭṭhānupagā. Tenāha ‘‘sace panā’’tiādi. ‘‘Kākaṇikamattaṃ nāma diyaḍḍhavīhī’’ti vadanti. Sacepi pattasāmiko vadati ‘‘yadā tumhākaṃ mūlaṃ bhavissati, tadā dassatha, adhiṭṭhahitvā paribhuñjathā’’ti, neva adhiṭṭhānupago hoti. Pākassa hi ūnattā pattasaṅkhaṃ na gacchati. Mūlassa sakalassa vā ekadesassa vā adinnattā sakabhāvaṃ na upeti, aññasseva santako hoti. Tasmā pāke ca mūle ca niṭṭhiteyeva adhiṭṭhānupago hoti. Yo adhiṭṭhānupago, sveva vikappanupago ca. Tenāha ‘‘apaccuddharantenā’’tiādi. Apaccuddharantena vikappetabboti purāṇapattaṃ apaccuddharantena navo patto vikappetabboti attho, ṭhapetabboti adhippāyo. Kaṅgusitthanti sattannaṃ dhaññānaṃ lāmakadhaññasitthanti āha ‘‘kaṅgusitthanikkhamanamattena chiddenā’’ti.
పత్తసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.