| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
๓. ปตฺตวโคฺค
3. Pattavaggo
๑. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
๕๙๘-๖๐๒. ปตฺตวคฺคสฺส ปฐเม ภณฺฑนฺติ วิเกฺกตพฺพภณฺฑํฯ ยสฺมา วณฺณสโทฺท สณฺฐานชาติรูปายตนการณปมาณคุณปสํสาทีสุ ทิสฺสติฯ ‘‘มหนฺตํ สปฺปราชวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. ๑.๑๔๒) หิ สณฺฐานํ วุจฺจติฯ ‘‘พฺราหฺมโณว เสโฎฺฐ วโณฺณ, หีโน อโญฺญ วโณฺณ’’ติอาทีสุ (ม. นิ. ๒.๔๐๒) ชาติฯ ‘‘ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต’’ติอาทีสุ (ที. นิ. ๑.๓๐๓) รูปายตนํฯ
598-602. Pattavaggassa paṭhame bhaṇḍanti vikketabbabhaṇḍaṃ. Yasmā vaṇṇasaddo saṇṭhānajātirūpāyatanakāraṇapamāṇaguṇapasaṃsādīsu dissati. ‘‘Mahantaṃ sapparājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.142) hi saṇṭhānaṃ vuccati. ‘‘Brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo, hīno añño vaṇṇo’’tiādīsu (ma. ni. 2.402) jāti. ‘‘Paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato’’tiādīsu (dī. ni. 1.303) rūpāyatanaṃ.
‘‘น หรามิ น ภญฺชามิ, อารา สิงฺฆามิ วาริชํ;
‘‘Na harāmi na bhañjāmi, ārā siṅghāmi vārijaṃ;
อถ เกน นุ วเณฺณน, คนฺธเตฺถโนติ วุจฺจตี’’ติฯ (สํ. นิ. ๑.๒๓๔; ชา. ๑.๖.๑๑๖) –
Atha kena nu vaṇṇena, gandhatthenoti vuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.234; jā. 1.6.116) –
อาทีสุ การณํฯ ‘‘ตโย ปตฺตสฺส วณฺณา’’ติอาทีสุ (ปารา. ๖๐๒) ปมาณํฯ ‘‘กทา สญฺญุฬฺหา ปน เต คหปติ อิเม สมณสฺส โคตมสฺส วณฺณา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. ๒.๗๗) คุโณฯ ‘‘วณฺณารหสฺส วณฺณํ ภาสตี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. ๔.๓) ปสํสาฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ตโย ปตฺตสฺส วณฺณาติ ตีณิ ปตฺตสฺส ปมาณานี’’ติฯ
Ādīsu kāraṇaṃ. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’tiādīsu (pārā. 602) pamāṇaṃ. ‘‘Kadā saññuḷhā pana te gahapati ime samaṇassa gotamassa vaṇṇā’’tiādīsu (ma. ni. 2.77) guṇo. ‘‘Vaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (a. ni. 4.3) pasaṃsā. Tasmā vuttaṃ ‘‘tayo pattassa vaṇṇāti tīṇi pattassa pamāṇānī’’ti.
อฑฺฒเตรสปลา โหตีติ เอตฺถ ‘‘มาสานํ อฑฺฒเตรสปลานิ คณฺหาตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘มคธนาฬิ นาม ฉปสตา นาฬี’’ติ เกจิฯ ‘‘อฎฺฐปสตา’’ติ อปเรฯ ตตฺถ ปุริมานํ มเตน ติปสตาย นาฬิยา เทฺว นาฬิโย เอกา มคธนาฬิ โหติ, ปจฺฉิมานํ จตุปสตาย นาฬิยา เทฺว นาฬิโย เอกา มคธนาฬิฯ อาจริยธมฺมปาลเตฺถเรน ปน ‘‘ปกติยา จตุมุฎฺฐิกํ กุฑุวํ, จตุกุฑุวํ นาฬิกํ, ตาย นาฬิยา โสฬส นาฬิโย โทณํ, ตํ ปน มคธนาฬิยา ทฺวาทส นาฬิโย โหนฺตี’’ติ วุตฺตํ, ตสฺมา เตน นเยน ‘‘มคธนาฬิ นาม ปญฺจ กุฑุวานิ เอกญฺจ มุฎฺฐิํ เอกาย มุฎฺฐิยา ตติยญฺจ ภาคํ คณฺหาตี’’ติ เวทิตพฺพํฯ
Aḍḍhaterasapalā hotīti ettha ‘‘māsānaṃ aḍḍhaterasapalāni gaṇhātī’’ti vadanti. ‘‘Magadhanāḷi nāma chapasatā nāḷī’’ti keci. ‘‘Aṭṭhapasatā’’ti apare. Tattha purimānaṃ matena tipasatāya nāḷiyā dve nāḷiyo ekā magadhanāḷi hoti, pacchimānaṃ catupasatāya nāḷiyā dve nāḷiyo ekā magadhanāḷi. Ācariyadhammapālattherena pana ‘‘pakatiyā catumuṭṭhikaṃ kuḍuvaṃ, catukuḍuvaṃ nāḷikaṃ, tāya nāḷiyā soḷasa nāḷiyo doṇaṃ, taṃ pana magadhanāḷiyā dvādasa nāḷiyo hontī’’ti vuttaṃ, tasmā tena nayena ‘‘magadhanāḷi nāma pañca kuḍuvāni ekañca muṭṭhiṃ ekāya muṭṭhiyā tatiyañca bhāgaṃ gaṇhātī’’ti veditabbaṃ.
สพฺพสมฺภารสงฺขโตติ ชีรกาทิสพฺพสมฺภาเรหิ สงฺขโตฯ อาโลปสฺส อาโลปสฺส อนุรูปนฺติ เอตฺถ ‘‘พฺยญฺชนสฺส มตฺตา นาม โอทนจตุโตฺถ ภาโค’’ติ พฺรหฺมายุสุตฺตสฺส อฎฺฐกถายํ (ม. นิ. อฎฺฐ. ๒.๓๘๗) วุตฺตตฺตา อาโลปสฺส จตุตฺถภาคปฺปมาณํ พฺยญฺชนํ อาโลปสฺส อนุรูปนฺติ คเหตพฺพํฯ อิธ ปน สูปเสฺสว โอทนจตุตฺถภาคปฺปมาณตํ ทเสฺสตฺวา เอตสฺส ลกฺขเณ ทสฺสิเต อิตรสฺสปิ ทสฺสิตเมว โหตีติ พฺยญฺชนสฺส ตถา วิเสเสตฺวา ปมาณํ น ทสฺสิตํฯ
Sabbasambhārasaṅkhatoti jīrakādisabbasambhārehi saṅkhato. Ālopassa ālopassa anurūpanti ettha ‘‘byañjanassa mattā nāma odanacatuttho bhāgo’’ti brahmāyusuttassa aṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.387) vuttattā ālopassa catutthabhāgappamāṇaṃ byañjanaṃ ālopassa anurūpanti gahetabbaṃ. Idha pana sūpasseva odanacatutthabhāgappamāṇataṃ dassetvā etassa lakkhaṇe dassite itarassapi dassitameva hotīti byañjanassa tathā visesetvā pamāṇaṃ na dassitaṃ.
มคธนาฬิยา อุปฑฺฒปฺปมาโณ อิธ ปโตฺถติ อาห ‘‘ปโตฺถทนนฺติ มคธนาฬิยา อุปฑฺฒนาฬิโกทน’’นฺติฯ อิมินา จ ‘‘ปตฺถทฺวยํ มคธนาฬี’’ติ ทสฺสิตํ โหติฯ ปโตฺถ จ ‘‘จตุปโล กุฑุโว, จตุกุฑุโว ปโตฺถ’’ติ อิมินา โลกิยโวหาเรน เวทิตโพฺพฯ ภาชนปริโภเคนาติ อุทกาหรณาทินา ภาชนปริโภเคนฯ
Magadhanāḷiyā upaḍḍhappamāṇo idha patthoti āha ‘‘patthodananti magadhanāḷiyā upaḍḍhanāḷikodana’’nti. Iminā ca ‘‘patthadvayaṃ magadhanāḷī’’ti dassitaṃ hoti. Pattho ca ‘‘catupalo kuḍuvo, catukuḍuvo pattho’’ti iminā lokiyavohārena veditabbo. Bhājanaparibhogenāti udakāharaṇādinā bhājanaparibhogena.
๖๐๗. โธเตติ ปริโภคาวสานทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน โธเตเยว ทุกฺกฎํ อาปชฺชติ ตโต ปุเรตรํ ปริโภคกาเลเยว อาปชฺชนโตฯ
607.Dhoteti paribhogāvasānadassanatthaṃ vuttaṃ, na pana dhoteyeva dukkaṭaṃ āpajjati tato puretaraṃ paribhogakāleyeva āpajjanato.
๖๐๘. ปญฺจหิ ทฺวีหีติ อิทํ ‘‘เอตฺตาวตา กาฬวณฺณตา สมฺปชฺชตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘ยทิ ปน เอเกนปิ ปาเกน กาฬวโณฺณ โหติ, อธิฎฺฐานุปโคเยวา’’ติ วทนฺติฯ หตฺถานาคตสฺสปิ อธิฎฺฐาตพฺพภาวทสฺสนตฺถํ ‘‘ยทิหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อิมินา จ ทูเร ฐิตมฺปิ อธิฎฺฐาตุํ วิกเปฺปตุญฺจ ลภติ, ฐปิตฎฺฐานสลฺลกฺขณญฺจ น ปมาณนฺติ เวทิตพฺพํฯ สุตฺวา วาติ ปตฺตการเกน เปสิตภิกฺขุนา อนาณโตฺต เกวลํ ตสฺส กเถนฺตสฺส วจนมตฺตํ สุตฺวาฯ น ปมาณนฺติ เตน อเปสิตตฺตาฯ สามนฺตวิหาเรติ อิทํ อุปจารมตฺตํ, ตโต ทูเร ฐิตมฺปิ อธิฎฺฐาตุํ วฎฺฎติเยวฯ ฐปิตฎฺฐานํ สลฺลเกฺขตฺวาติ อิทมฺปิ อุปจารมตฺตํ, ปตฺตสลฺลกฺขณเมเวตฺถ ปมาณํฯ ปเตฺต วา ฉิทฺทํ โหตีติ มุขวฎฺฎิโต เหฎฺฐา ทฺวงฺคุลมโตฺตกาสโต ปฎฺฐาย ยตฺถ กตฺถจิ ฉิทฺทํ โหติฯ เสสเมตฺถ ปฐมกถิเน วุตฺตนยเมวฯ
608.Pañcahi dvīhīti idaṃ ‘‘ettāvatā kāḷavaṇṇatā sampajjatī’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Yadi pana ekenapi pākena kāḷavaṇṇo hoti, adhiṭṭhānupagoyevā’’ti vadanti. Hatthānāgatassapi adhiṭṭhātabbabhāvadassanatthaṃ ‘‘yadihī’’tiādi vuttaṃ. Iminā ca dūre ṭhitampi adhiṭṭhātuṃ vikappetuñca labhati, ṭhapitaṭṭhānasallakkhaṇañca na pamāṇanti veditabbaṃ. Sutvā vāti pattakārakena pesitabhikkhunā anāṇatto kevalaṃ tassa kathentassa vacanamattaṃ sutvā. Na pamāṇanti tena apesitattā. Sāmantavihāreti idaṃ upacāramattaṃ, tato dūre ṭhitampi adhiṭṭhātuṃ vaṭṭatiyeva. Ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetvāti idampi upacāramattaṃ, pattasallakkhaṇamevettha pamāṇaṃ. Patte vā chiddaṃ hotīti mukhavaṭṭito heṭṭhā dvaṅgulamattokāsato paṭṭhāya yattha katthaci chiddaṃ hoti. Sesamettha paṭhamakathine vuttanayameva.
ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๑. ปตฺตสิกฺขาปทํ • 1. Pattasikkhāpadaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๑. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
