| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
៣. បត្តវគ្គោ
3. Pattavaggo
១. បត្តសិក្ខាបទវណ្ណនា
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
អវិកប្បិតោតិ ‘‘ឥមំ បត្តំ តុយ្ហំ វិកប្បេមី’’តិអាទិនា នយេន អវិកប្បិតោ។ អឌ្ឍាឡ្ហកោទនំ គណ្ហាតីតិ មគធនាឡិយា ទ្វិន្នំ តណ្ឌុលនាឡីនំ ឱទនំ គណ្ហាតិ។ ‘‘មគធនាឡិ នាម អឌ្ឍតេរសបលា ហោតី’’តិ អន្ធកដ្ឋកថាយំ វុត្តំ។ ‘‘សីហឡទីបេ បកតិនាឡិ មហន្តា, ទមិឡនាឡិ ខុទ្ទកា, មគធនាឡិ បមាណយុត្តា, តាយ មគធនាឡិយា ទិយឌ្ឍនាឡិ ឯកា សីហឡនាឡិ ហោតី’’តិ (បារា. អដ្ឋ. ២.៦០២) មហាអដ្ឋកថាយំ វុត្តំ។ អនុត្តណ្ឌុលន្តិ បាកតោ ឧក្កន្តំ តណ្ឌុលំ ឧត្តណ្ឌុលំ, ន ឧត្តណ្ឌុលំ អនុត្តណ្ឌុលំ។ សព្ពសម្ភារសង្ខតោតិ ជីរកាទិសព្ពសម្ភារេហិ សង្ខតោ។ អាលោបស្ស ចតុត្ថភាគប្បមាណំ ព្យញ្ជនំ អាលោបស្ស អនុរូបព្យញ្ជនំ។
Avikappitoti ‘‘imaṃ pattaṃ tuyhaṃ vikappemī’’tiādinā nayena avikappito. Aḍḍhāḷhakodanaṃ gaṇhātīti magadhanāḷiyā dvinnaṃ taṇḍulanāḷīnaṃ odanaṃ gaṇhāti. ‘‘Magadhanāḷi nāma aḍḍhaterasapalā hotī’’ti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. ‘‘Sīhaḷadīpe pakatināḷi mahantā, damiḷanāḷi khuddakā, magadhanāḷi pamāṇayuttā, tāya magadhanāḷiyā diyaḍḍhanāḷi ekā sīhaḷanāḷi hotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.602) mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Anuttaṇḍulanti pākato ukkantaṃ taṇḍulaṃ uttaṇḍulaṃ, na uttaṇḍulaṃ anuttaṇḍulaṃ. Sabbasambhārasaṅkhatoti jīrakādisabbasambhārehi saṅkhato. Ālopassa catutthabhāgappamāṇaṃ byañjanaṃ ālopassa anurūpabyañjanaṃ.
ឯវំ ឧក្កដ្ឋបត្តំ ទស្សេត្វា ឥទានិ មជ្ឈិមោមកានិ ទស្សេតុំ ‘‘ឧក្កដ្ឋតោ’’តិអាទិមាហ។ តត្រាយំ នយោ – សចេ នាឡិកោទនាទិ សព្ពម្បិ បក្ខិត្តំ វុត្តនយេនេវ ហេដ្ឋិមរាជិសមំ តិដ្ឋតិ, អយំ មជ្ឈិមោ នាម បត្តោ។ សចេ តំ រាជិំ អតិក្កម្ម ថូបីកតំ តិដ្ឋតិ, អយំ មជ្ឈិមោមកោ នាម បត្តោ។ សចេ តំ រាជិំ ន សម្បាបុណាតិ, អន្តោគធមេវ ហោតិ, អយំ មជ្ឈិមុក្កដ្ឋោ នាម បត្តោ។ សចេ បត្តោទនាទិ សព្ពម្បិ បក្ខិត្តំ ហេដ្ឋិមរាជិសមំ តិដ្ឋតិ, អយំ ឱមកោ នាម បត្តោ។ សចេ តំ រាជិំ អតិក្កម្ម ថូបីកតំ តិដ្ឋតិ, អយំ ឱមកោមកោ នាម បត្តោ។ សចេ តំ រាជិំ ន សម្បាបុណាតិ, អន្តោគធមេវ ហោតិ, អយំ ឱមកុក្កដ្ឋោ នាម បត្តោតិ។ តេនាហ ‘‘តេសម្បិ វុត្តនយេនេវ ភេទោ វេទិតព្ពោ’’តិ។
Evaṃ ukkaṭṭhapattaṃ dassetvā idāni majjhimomakāni dassetuṃ ‘‘ukkaṭṭhato’’tiādimāha. Tatrāyaṃ nayo – sace nāḷikodanādi sabbampi pakkhittaṃ vuttanayeneva heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, ayaṃ majjhimo nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ majjhimomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogadhameva hoti, ayaṃ majjhimukkaṭṭho nāma patto. Sace pattodanādi sabbampi pakkhittaṃ heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, ayaṃ omako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ omakomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogadhameva hoti, ayaṃ omakukkaṭṭho nāma pattoti. Tenāha ‘‘tesampi vuttanayeneva bhedo veditabbo’’ti.
ឥទានិ តេសុ អធិដ្ឋានវិកប្បនានធិដ្ឋានាវិកប្បនុបគេ ទស្សេតុំ ‘‘ឥច្ចេតេសូ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឧក្កដ្ឋុក្កដ្ឋោតិ ឧក្កដ្ឋតោ ឧក្កដ្ឋោ។ តតោ ហិ សោ ‘‘អបត្តោ’’តិ វុត្តោ។ ឱមកោមកោតិ ឱមកតោ ឱមកោ។ តតោ ហិ សោ ‘‘អបត្តោ’’តិ វុត្តោ។ ឯតេ បន ភាជនបរិភោគេន បរិភុញ្ជិតព្ពា, ន អធិដ្ឋានុបគា ន វិកប្បនុបគា, ឥតរេ បន សត្ត អធិដ្ឋហិត្វា វា វិកប្បេត្វា វា បរិភុញ្ជិតព្ពា។ តេនាហ ‘‘សេសា សត្ត បត្តា បមាណយុត្តា នាមា’’តិ។
Idāni tesu adhiṭṭhānavikappanānadhiṭṭhānāvikappanupage dassetuṃ ‘‘iccetesū’’tiādimāha. Tattha ukkaṭṭhukkaṭṭhoti ukkaṭṭhato ukkaṭṭho. Tato hi so ‘‘apatto’’ti vutto. Omakomakoti omakato omako. Tato hi so ‘‘apatto’’ti vutto. Ete pana bhājanaparibhogena paribhuñjitabbā, na adhiṭṭhānupagā na vikappanupagā, itare pana satta adhiṭṭhahitvā vā vikappetvā vā paribhuñjitabbā. Tenāha ‘‘sesā satta pattā pamāṇayuttā nāmā’’ti.
តស្មាតិ យស្មា សត្ត បត្តា បមាណយុត្តា, តស្មា។ សមណសារុប្បេន បក្កន្តិ ឯត្ថ អយោបត្តោ បញ្ចហិ បាកេហិ (បារា. អដ្ឋ. ២.៦០៨) បក្កោ សមណសារុប្បេន បក្កោ ហោតិ, មត្តិកាបត្តោ ទ្វីហិ បាកេហិ។ សចេ ឯកោ បាកោ ឩនោ ហោតិ, ន អធិដ្ឋានុបគោ។ យថា ច សមណសារុប្បេន បក្កោយេវ អធិដ្ឋានុបគោ, តថា ឧភោបិ យំ មូលំ ទាតព្ពំ, តស្មិំ ទិន្នេយេវ អធិដ្ឋានុបគា។ យទិ បន អប្បកម្បិ អទិន្នំ ហោតិ, ន អធិដ្ឋានុបគា។ តេនាហ ‘‘សចេ បនា’’តិអាទិ។ ‘‘កាកណិកមត្តំ នាម ទិយឌ្ឍវីហី’’តិ វទន្តិ។ សចេបិ បត្តសាមិកោ វទតិ ‘‘យទា តុម្ហាកំ មូលំ ភវិស្សតិ, តទា ទស្សថ, អធិដ្ឋហិត្វា បរិភុញ្ជថា’’តិ, នេវ អធិដ្ឋានុបគោ ហោតិ។ បាកស្ស ហិ ឩនត្តា បត្តសង្ខំ ន គច្ឆតិ។ មូលស្ស សកលស្ស វា ឯកទេសស្ស វា អទិន្នត្តា សកភាវំ ន ឧបេតិ, អញ្ញស្សេវ សន្តកោ ហោតិ។ តស្មា បាកេ ច មូលេ ច និដ្ឋិតេយេវ អធិដ្ឋានុបគោ ហោតិ។ យោ អធិដ្ឋានុបគោ, ស្វេវ វិកប្បនុបគោ ច។ តេនាហ ‘‘អបច្ចុទ្ធរន្តេនា’’តិអាទិ។ អបច្ចុទ្ធរន្តេន វិកប្បេតព្ពោតិ បុរាណបត្តំ អបច្ចុទ្ធរន្តេន នវោ បត្តោ វិកប្បេតព្ពោតិ អត្ថោ, ឋបេតព្ពោតិ អធិប្បាយោ។ កង្គុសិត្ថន្តិ សត្តន្នំ ធញ្ញានំ លាមកធញ្ញសិត្ថន្តិ អាហ ‘‘កង្គុសិត្ថនិក្ខមនមត្តេន ឆិទ្ទេនា’’តិ។
Tasmāti yasmā satta pattā pamāṇayuttā, tasmā. Samaṇasāruppena pakkanti ettha ayopatto pañcahi pākehi (pārā. aṭṭha. 2.608) pakko samaṇasāruppena pakko hoti, mattikāpatto dvīhi pākehi. Sace eko pāko ūno hoti, na adhiṭṭhānupago. Yathā ca samaṇasāruppena pakkoyeva adhiṭṭhānupago, tathā ubhopi yaṃ mūlaṃ dātabbaṃ, tasmiṃ dinneyeva adhiṭṭhānupagā. Yadi pana appakampi adinnaṃ hoti, na adhiṭṭhānupagā. Tenāha ‘‘sace panā’’tiādi. ‘‘Kākaṇikamattaṃ nāma diyaḍḍhavīhī’’ti vadanti. Sacepi pattasāmiko vadati ‘‘yadā tumhākaṃ mūlaṃ bhavissati, tadā dassatha, adhiṭṭhahitvā paribhuñjathā’’ti, neva adhiṭṭhānupago hoti. Pākassa hi ūnattā pattasaṅkhaṃ na gacchati. Mūlassa sakalassa vā ekadesassa vā adinnattā sakabhāvaṃ na upeti, aññasseva santako hoti. Tasmā pāke ca mūle ca niṭṭhiteyeva adhiṭṭhānupago hoti. Yo adhiṭṭhānupago, sveva vikappanupago ca. Tenāha ‘‘apaccuddharantenā’’tiādi. Apaccuddharantena vikappetabboti purāṇapattaṃ apaccuddharantena navo patto vikappetabboti attho, ṭhapetabboti adhippāyo. Kaṅgusitthanti sattannaṃ dhaññānaṃ lāmakadhaññasitthanti āha ‘‘kaṅgusitthanikkhamanamattena chiddenā’’ti.
បត្តសិក្ខាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
