| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ကင္ခာဝိတရဏီ-အဘိနဝ-ဋီကာ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
၃. ပတ္တဝဂ္ဂော
3. Pattavaggo
၁. ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
အဝိကပ္ပိတောတိ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ တုယ္ဟံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဝိကပ္ပိတော။ အဍ္ဎာဠ္ဟကောဒနံ ဂဏ္ဟာတီတိ မဂဓနာဠိယာ ဒ္ဝိန္နံ တဏ္ဍုလနာဠီနံ ဩဒနံ ဂဏ္ဟာတိ။ ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတီ’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိ မဟန္တာ, ဒမိဠနာဠိ ခုဒ္ဒကာ, မဂဓနာဠိ ပမာဏယုတ္တာ, တာယ မဂဓနာဠိယာ ဒိယဍ္ဎနာဠိ ဧကာ သီဟဠနာဠိ ဟောတီ’’တိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၂.၆၀၂) မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တဏ္ဍုလန္တိ ပာကတော ဥက္ကန္တံ တဏ္ဍုလံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ, န ဥတ္တဏ္ဍုလံ အနုတ္တဏ္ဍုလံ။ သဗ္ဗသမ္ဘာရသင္ခတောတိ ဇီရကာဒိသဗ္ဗသမ္ဘာရေဟိ သင္ခတော။ အာလောပသ္သ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ ဗ္ယဉ္ဇနံ အာလောပသ္သ အနုရူပဗ္ယဉ္ဇနံ။
Avikappitoti ‘‘imaṃ pattaṃ tuyhaṃ vikappemī’’tiādinā nayena avikappito. Aḍḍhāḷhakodanaṃ gaṇhātīti magadhanāḷiyā dvinnaṃ taṇḍulanāḷīnaṃ odanaṃ gaṇhāti. ‘‘Magadhanāḷi nāma aḍḍhaterasapalā hotī’’ti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. ‘‘Sīhaḷadīpe pakatināḷi mahantā, damiḷanāḷi khuddakā, magadhanāḷi pamāṇayuttā, tāya magadhanāḷiyā diyaḍḍhanāḷi ekā sīhaḷanāḷi hotī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.602) mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Anuttaṇḍulanti pākato ukkantaṃ taṇḍulaṃ uttaṇḍulaṃ, na uttaṇḍulaṃ anuttaṇḍulaṃ. Sabbasambhārasaṅkhatoti jīrakādisabbasambhārehi saṅkhato. Ālopassa catutthabhāgappamāṇaṃ byañjanaṃ ālopassa anurūpabyañjanaṃ.
ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌပတ္တံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ မဇ္ဈိမောမကာနိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ရာယံ နယော – သစေ နာဠိကောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, အယံ မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ မဇ္ဈိမောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ, အန္တောဂဓမေဝ ဟောတိ, အယံ မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ ပတ္တောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဩမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဩမကောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ, အန္တောဂဓမေဝ ဟောတိ, အယံ ဩမကုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တောတိ။ တေနာဟ ‘‘တေသမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘေဒော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
Evaṃ ukkaṭṭhapattaṃ dassetvā idāni majjhimomakāni dassetuṃ ‘‘ukkaṭṭhato’’tiādimāha. Tatrāyaṃ nayo – sace nāḷikodanādi sabbampi pakkhittaṃ vuttanayeneva heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, ayaṃ majjhimo nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ majjhimomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogadhameva hoti, ayaṃ majjhimukkaṭṭho nāma patto. Sace pattodanādi sabbampi pakkhittaṃ heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, ayaṃ omako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ omakomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogadhameva hoti, ayaṃ omakukkaṭṭho nāma pattoti. Tenāha ‘‘tesampi vuttanayeneva bhedo veditabbo’’ti.
ဣဒာနိ တေသု အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနဓိဋ္ဌာနာဝိကပ္ပနုပဂေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဣစ္စေတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌောတိ ဥက္ကဋ္ဌတော ဥက္ကဋ္ဌော။ တတော ဟိ သော ‘‘အပတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဩမကောမကောတိ ဩမကတော ဩမကော။ တတော ဟိ သော ‘‘အပတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧတေ ပန ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, န အဓိဋ္ဌာနုပဂာ န ဝိကပ္ပနုပဂာ, ဣတရေ ပန သတ္တ အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဝာ ဝိကပ္ပေတ္ဝာ ဝာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သေသာ သတ္တ ပတ္တာ ပမာဏယုတ္တာ နာမာ’’တိ။
Idāni tesu adhiṭṭhānavikappanānadhiṭṭhānāvikappanupage dassetuṃ ‘‘iccetesū’’tiādimāha. Tattha ukkaṭṭhukkaṭṭhoti ukkaṭṭhato ukkaṭṭho. Tato hi so ‘‘apatto’’ti vutto. Omakomakoti omakato omako. Tato hi so ‘‘apatto’’ti vutto. Ete pana bhājanaparibhogena paribhuñjitabbā, na adhiṭṭhānupagā na vikappanupagā, itare pana satta adhiṭṭhahitvā vā vikappetvā vā paribhuñjitabbā. Tenāha ‘‘sesā satta pattā pamāṇayuttā nāmā’’ti.
တသ္မာတိ ယသ္မာ သတ္တ ပတ္တာ ပမာဏယုတ္တာ, တသ္မာ။ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကန္တိ ဧတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပာကေဟိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၂.၆၀၈) ပက္ကော သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကော ဟောတိ, မတ္တိကာပတ္တော ဒ္ဝီဟိ ပာကေဟိ။ သစေ ဧကော ပာကော ဦနော ဟောတိ, န အဓိဋ္ဌာနုပဂော။ ယထာ စ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကောယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂော, တထာ ဥဘောပိ ယံ မူလံ ဒာတဗ္ဗံ, တသ္မိံ ဒိန္နေယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂာ။ ယဒိ ပန အပ္ပကမ္ပိ အဒိန္နံ ဟောတိ, န အဓိဋ္ဌာနုပဂာ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကာကဏိကမတ္တံ နာမ ဒိယဍ္ဎဝီဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သစေပိ ပတ္တသာမိကော ဝဒတိ ‘‘ယဒာ တုမ္ဟာကံ မူလံ ဘဝိသ္သတိ, တဒာ ဒသ္သထ, အဓိဋ္ဌဟိတ္ဝာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ, နေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂော ဟောတိ။ ပာကသ္သ ဟိ ဦနတ္တာ ပတ္တသင္ခံ န ဂစ္ဆတိ။ မူလသ္သ သကလသ္သ ဝာ ဧကဒေသသ္သ ဝာ အဒိန္နတ္တာ သကဘာဝံ န ဥပေတိ, အညသ္သေဝ သန္တကော ဟောတိ။ တသ္မာ ပာကေ စ မူလေ စ နိဋ္ဌိတေယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂော ဟောတိ။ ယော အဓိဋ္ဌာနုပဂော, သ္ဝေဝ ဝိကပ္ပနုပဂော စ။ တေနာဟ ‘‘အပစ္စုဒ္ဓရန္တေနာ’’တိအာဒိ။ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ပုရာဏပတ္တံ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန နဝော ပတ္တော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော, ဌပေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကင္ဂုသိတ္ထန္တိ သတ္တန္နံ ဓညာနံ လာမကဓညသိတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ကင္ဂုသိတ္ထနိက္ခမနမတ္တေန ဆိဒ္ဒေနာ’’တိ။
Tasmāti yasmā satta pattā pamāṇayuttā, tasmā. Samaṇasāruppena pakkanti ettha ayopatto pañcahi pākehi (pārā. aṭṭha. 2.608) pakko samaṇasāruppena pakko hoti, mattikāpatto dvīhi pākehi. Sace eko pāko ūno hoti, na adhiṭṭhānupago. Yathā ca samaṇasāruppena pakkoyeva adhiṭṭhānupago, tathā ubhopi yaṃ mūlaṃ dātabbaṃ, tasmiṃ dinneyeva adhiṭṭhānupagā. Yadi pana appakampi adinnaṃ hoti, na adhiṭṭhānupagā. Tenāha ‘‘sace panā’’tiādi. ‘‘Kākaṇikamattaṃ nāma diyaḍḍhavīhī’’ti vadanti. Sacepi pattasāmiko vadati ‘‘yadā tumhākaṃ mūlaṃ bhavissati, tadā dassatha, adhiṭṭhahitvā paribhuñjathā’’ti, neva adhiṭṭhānupago hoti. Pākassa hi ūnattā pattasaṅkhaṃ na gacchati. Mūlassa sakalassa vā ekadesassa vā adinnattā sakabhāvaṃ na upeti, aññasseva santako hoti. Tasmā pāke ca mūle ca niṭṭhiteyeva adhiṭṭhānupago hoti. Yo adhiṭṭhānupago, sveva vikappanupago ca. Tenāha ‘‘apaccuddharantenā’’tiādi. Apaccuddharantena vikappetabboti purāṇapattaṃ apaccuddharantena navo patto vikappetabboti attho, ṭhapetabboti adhippāyo. Kaṅgusitthanti sattannaṃ dhaññānaṃ lāmakadhaññasitthanti āha ‘‘kaṅgusitthanikkhamanamattena chiddenā’’ti.
ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
