| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / द्वेमातिकापाळि • Dvemātikāpāḷi |
३. पत्तवग्गो
3. Pattavaggo
१. पत्तसिक्खापदवण्णना
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
पत्तवग्गस्स पठमे अतिरेकपत्तोति अनधिट्ठितो च अविकप्पितो च, सो च खो उक्कट्ठमज्झिमोमकानं अञ्ञतरो पमाणयुत्तोव, तस्स पमाणं ‘‘अड्ढाळ्हकोदनं गण्हाती’’तिआदिना (पारा ६०२) नयेन पाळियं वुत्तं। तत्रायं विनिच्छयो – अनुपहतपुराणसालितण्डुलानं सुकोट्टितपरिसुद्धानं द्वे मगधनाळियो गहेत्वा तेहि तण्डुलेहि अनुत्तण्डुलमकिलिन्नमपिण्डिकं सुविसदं कुन्दमकुळरासिसदिसं अवस्सावितोदनं पचित्वा निरवसेसं पत्ते पक्खिपित्वा तस्स ओदनस्स चतुत्थभागप्पमाणो नातिघनो नातितनुको हत्थहारियो सब्बसम्भारसङ्खतो मुग्गसूपो पक्खिपितब्बो, ततो आलोपस्स अनुरूपं यावचरिमालोपप्पहोनकं मच्छमंसादिब्यञ्जनं पक्खिपितब्बं, सप्पितेलतक्करसकञ्जियादीनि पन गणनूपगानि न होन्ति। तानि हि ओदनगतिकानेव, नेव हापेतुं, न वड्ढेतुं सक्कोन्ति, एवमेतं सब्बम्पि पक्खित्तं सचे पत्तस्स मुखवट्टिया हेट्ठिमराजिसमं तिट्ठति, सुत्तेन वा हीरेन वा छिन्दन्तस्स सुत्तस्स वा हीरस्स वा हेट्ठिमन्तं फुसति, अयं उक्कट्ठो नाम पत्तो। सचे तं राजिं अतिक्कम्म थूपीकतं तिट्ठति, अयं उक्कट्ठोमको नाम पत्तो। सचे तं राजिं न सम्पापुणाति, अन्तोगधमेव होति, अयं उक्कट्ठुक्कट्ठो नाम पत्तो। उक्कट्ठतो उपड्ढप्पमाणो मज्झिमो। मज्झिमपत्ततो उपड्ढप्पमाणो ओमको। तेसम्पि वुत्तनयेनेव भेदो वेदितब्बो। इच्चेतेसु नवसु उक्कट्ठुक्कट्ठो च ओमकोमको चाति द्वे अपत्ता, सेसा सत्त पत्ता पमाणयुत्ता नाम, अयमेत्थसङ्खेपो, वित्थारो पन समन्तपासादिकायं (पारा॰ अट्ठ॰ २.५९८ आदयो) वुत्तो, तस्मा एवं पमाणयुत्तं समणसारुप्पेन पक्कं अयोपत्तं वा मत्तिकापत्तं वा लभित्वा पुराणपत्तं पच्चुद्धरित्वा अन्तोदसाहे अधिट्ठातब्बो। सचे पनस्स मूलतो काकणिकमत्तम्पि दातब्बं अवसिट्ठं होति, अधिट्ठानुपगो न होति, अप्पच्चुद्धरन्तेन विकप्पेतब्बो। तत्थ पच्चुद्धरणाधिट्ठानलक्खणं चीवरवग्गे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं, विकप्पनलक्खणं परतो वक्खाम। सचे पन कोचि अपत्तको भिक्खु दस पत्ते लभित्वा सब्बे अत्तनाव परिभुञ्जितुकामो होति, एकं पत्तं अधिट्ठाय पुन दिवसे तं पच्चुद्धरित्वा अञ्ञो अधिट्ठातब्बो, एतेनुपायेन वस्ससतम्पि परिहरितुं सक्का। यो पनस्स पत्तो मुखवट्टितो हेट्ठा द्वङ्गुलमत्तोकासतो पट्ठाय यत्थकत्थचि कङ्गुसित्थनिक्खमनमत्तेन छिद्देन छिद्दो होति, सो अधिट्ठानुपगो न होति। पुन छिद्दे पाकतिके कते अधिट्ठातब्बो, सेसं अधिट्ठानविजहनं तिचीवरे वुत्तनयमेव।
Pattavaggassa paṭhame atirekapattoti anadhiṭṭhito ca avikappito ca, so ca kho ukkaṭṭhamajjhimomakānaṃ aññataro pamāṇayuttova, tassa pamāṇaṃ ‘‘aḍḍhāḷhakodanaṃ gaṇhātī’’tiādinā (pārā 602) nayena pāḷiyaṃ vuttaṃ. Tatrāyaṃ vinicchayo – anupahatapurāṇasālitaṇḍulānaṃ sukoṭṭitaparisuddhānaṃ dve magadhanāḷiyo gahetvā tehi taṇḍulehi anuttaṇḍulamakilinnamapiṇḍikaṃ suvisadaṃ kundamakuḷarāsisadisaṃ avassāvitodanaṃ pacitvā niravasesaṃ patte pakkhipitvā tassa odanassa catutthabhāgappamāṇo nātighano nātitanuko hatthahāriyo sabbasambhārasaṅkhato muggasūpo pakkhipitabbo, tato ālopassa anurūpaṃ yāvacarimālopappahonakaṃ macchamaṃsādibyañjanaṃ pakkhipitabbaṃ, sappitelatakkarasakañjiyādīni pana gaṇanūpagāni na honti. Tāni hi odanagatikāneva, neva hāpetuṃ, na vaḍḍhetuṃ sakkonti, evametaṃ sabbampi pakkhittaṃ sace pattassa mukhavaṭṭiyā heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, suttena vā hīrena vā chindantassa suttassa vā hīrassa vā heṭṭhimantaṃ phusati, ayaṃ ukkaṭṭho nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ ukkaṭṭhomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogadhameva hoti, ayaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭho nāma patto. Ukkaṭṭhato upaḍḍhappamāṇo majjhimo. Majjhimapattato upaḍḍhappamāṇo omako. Tesampi vuttanayeneva bhedo veditabbo. Iccetesu navasu ukkaṭṭhukkaṭṭho ca omakomako cāti dve apattā, sesā satta pattā pamāṇayuttā nāma, ayametthasaṅkhepo, vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.598 ādayo) vutto, tasmā evaṃ pamāṇayuttaṃ samaṇasāruppena pakkaṃ ayopattaṃ vā mattikāpattaṃ vā labhitvā purāṇapattaṃ paccuddharitvā antodasāhe adhiṭṭhātabbo. Sace panassa mūlato kākaṇikamattampi dātabbaṃ avasiṭṭhaṃ hoti, adhiṭṭhānupago na hoti, appaccuddharantena vikappetabbo. Tattha paccuddharaṇādhiṭṭhānalakkhaṇaṃ cīvaravagge vuttanayeneva veditabbaṃ, vikappanalakkhaṇaṃ parato vakkhāma. Sace pana koci apattako bhikkhu dasa patte labhitvā sabbe attanāva paribhuñjitukāmo hoti, ekaṃ pattaṃ adhiṭṭhāya puna divase taṃ paccuddharitvā añño adhiṭṭhātabbo, etenupāyena vassasatampi pariharituṃ sakkā. Yo panassa patto mukhavaṭṭito heṭṭhā dvaṅgulamattokāsato paṭṭhāya yatthakatthaci kaṅgusitthanikkhamanamattena chiddena chiddo hoti, so adhiṭṭhānupago na hoti. Puna chidde pākatike kate adhiṭṭhātabbo, sesaṃ adhiṭṭhānavijahanaṃ ticīvare vuttanayameva.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ अतिरेकपत्तधारणवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, असाधारणपञ्ञत्ति, सेसवण्णनाक्कमो चीवरवग्गस्स पठमसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बोति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha atirekapattadhāraṇavatthusmiṃ paññattaṃ, asādhāraṇapaññatti, sesavaṇṇanākkamo cīvaravaggassa paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva veditabboti.
पत्तसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
२. ऊनपञ्चबन्धनसिक्खापदवण्णना
2. Ūnapañcabandhanasikkhāpadavaṇṇanā
दुतिये ऊनानि पञ्च बन्धनानि अस्साति ऊनपञ्चबन्धनो, नास्स पञ्च बन्धनानि पूरेन्तीति अत्थो, तेन ऊनपञ्चबन्धनेन, इत्थम्भूतस्स लक्खणे करणवचनं। तत्थ यस्मा अबन्धनस्सापि पञ्च बन्धनानि न पूरेन्ति सब्बसो नत्थिताय, तेनस्स पदभाजने ‘‘ऊनपञ्चबन्धनो नाम पत्तो अबन्धनो वा एकबन्धनो वा’’तिआदि (पारा॰ ६१३) वुत्तं। ‘‘ऊनपञ्चबन्धनेना’’ति च वुत्तत्ता यस्स पञ्चबन्धनो पत्तो होति पञ्चबन्धनोकासो वा, तस्स सो अपत्तो, तस्मा अञ्ञं विञ्ञापेतुं वट्टति। यस्मिं पन पत्ते मुखवट्टितो हेट्ठा भट्ठा द्वङ्गुलप्पमाणा एकापि राजि होति, तं तस्सा राजिया हेट्ठिमपरियन्ते पत्तवेधकेन विज्झित्वा पचित्वा सुत्तरज्जुकमकचिरज्जुकादीहि वा तिपुसुत्तकेन वा बन्धित्वा तं बन्धनं आमिसस्स अलग्गनत्थं तिपुपट्टकेन वा केनचि बद्धसिलेसादिना वा पटिच्छादेतब्बं, सो च पत्तो अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जितब्बो, सुखुमं वा छिद्दं कत्वा बन्धितब्बो, फाणितं झापेत्वा पासाणचुण्णेन बन्धितुम्पि वट्टति। यस्स पन द्वे राजियो वा एकायेव वा चतुरङ्गुला, तस्स द्वे बन्धनानि दातब्बानि। यस्स तिस्सो वा एकायेव वा छळङ्गुला, तस्स तीणि। यस्स चतस्सो वा एकायेव वा अट्ठङ्गुला, तस्स चत्तारि। यस्स पञ्च वा एकायेव वा दसङ्गुला, सो बद्धोपि अबद्धोपि अपत्तोयेव, अञ्ञो विञ्ञापेतब्बो, एस ताव मत्तिकापत्ते विनिच्छयो।
Dutiye ūnāni pañca bandhanāni assāti ūnapañcabandhano, nāssa pañca bandhanāni pūrentīti attho, tena ūnapañcabandhanena, itthambhūtassa lakkhaṇe karaṇavacanaṃ. Tattha yasmā abandhanassāpi pañca bandhanāni na pūrenti sabbaso natthitāya, tenassa padabhājane ‘‘ūnapañcabandhano nāma patto abandhano vā ekabandhano vā’’tiādi (pārā. 613) vuttaṃ. ‘‘Ūnapañcabandhanenā’’ti ca vuttattā yassa pañcabandhano patto hoti pañcabandhanokāso vā, tassa so apatto, tasmā aññaṃ viññāpetuṃ vaṭṭati. Yasmiṃ pana patte mukhavaṭṭito heṭṭhā bhaṭṭhā dvaṅgulappamāṇā ekāpi rāji hoti, taṃ tassā rājiyā heṭṭhimapariyante pattavedhakena vijjhitvā pacitvā suttarajjukamakacirajjukādīhi vā tipusuttakena vā bandhitvā taṃ bandhanaṃ āmisassa alagganatthaṃ tipupaṭṭakena vā kenaci baddhasilesādinā vā paṭicchādetabbaṃ, so ca patto adhiṭṭhahitvā paribhuñjitabbo, sukhumaṃ vā chiddaṃ katvā bandhitabbo, phāṇitaṃ jhāpetvā pāsāṇacuṇṇena bandhitumpi vaṭṭati. Yassa pana dve rājiyo vā ekāyeva vā caturaṅgulā, tassa dve bandhanāni dātabbāni. Yassa tisso vā ekāyeva vā chaḷaṅgulā, tassa tīṇi. Yassa catasso vā ekāyeva vā aṭṭhaṅgulā, tassa cattāri. Yassa pañca vā ekāyeva vā dasaṅgulā, so baddhopi abaddhopi apattoyeva, añño viññāpetabbo, esa tāva mattikāpatte vinicchayo.
अयोपत्ते पन सचेपि पञ्च वा अतिरेकानि वा छिद्दानि होन्ति, तानि चे अयचुण्णेन वा आणिया वा लोहमण्डलेन वा बद्धानि मट्ठानि होन्ति, स्वेव परिभुञ्जितब्बो, अञ्ञो न विञ्ञापेतब्बो। अथ पन एकम्पि छिद्दं महन्तं होति, लोहमण्डलेन बद्धम्पि मट्ठं न होति, पत्ते आमिसं लग्गति, अकप्पियो होति अयं पत्तो, अञ्ञो विञ्ञापेतब्बो। यो पन एवं पत्तसङ्खेपगते वा अयोपत्ते, ऊनपञ्चबन्धने वा मत्तिकापत्ते सति अञ्ञं विञ्ञापेति, पयोगे दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियो होति, निस्सज्जितब्बो। निस्सज्जन्तेन सङ्घमज्झे एव निस्सज्जितब्बो, तेन वुत्तं ‘‘भिक्खुपरिसाय निस्सज्जितब्बो’’ति। यो च तस्सा भिक्खुपरिसायातिएत्थ तेहि भिक्खूहि पकतिया एव अत्तनो अत्तनो अधिट्ठितं पत्तं गहेत्वा सन्निपतितब्बं, ततो सम्मतेन पत्तग्गाहापकेन पत्तस्स विज्जमानगुणं वत्वा ‘‘भन्ते, इमं गण्हथा’’ति थेरो वत्तब्बो। सचे थेरस्स सो पत्तो न रुच्चति, अप्पिच्छताय वा न गण्हाति, वट्टति। तस्मिं पन अनुकम्पाय अगण्हन्तस्स दुक्कटं। सचे पन गण्हाति, थेरस्स पत्तं दुतियत्थेरं गाहापेत्वा एतेनेव उपायेन याव सङ्घनवका गाहापेतब्बो, तेन परिच्चत्तपत्तो पन पत्तपरियन्तो नाम, सो तस्स भिक्खुनो पदातब्बो। तेनापि सो यथा विञ्ञापेत्वा गहितपत्तो, एवमेव सक्कच्चं परिभुञ्जितब्बो। सचे पन तं जिगुच्छन्तो अदेसे वा निक्खिपति, अपरिभोगेन वा परिभुञ्जति, विस्सज्जेति वा, दुक्कटं आपज्जति।
Ayopatte pana sacepi pañca vā atirekāni vā chiddāni honti, tāni ce ayacuṇṇena vā āṇiyā vā lohamaṇḍalena vā baddhāni maṭṭhāni honti, sveva paribhuñjitabbo, añño na viññāpetabbo. Atha pana ekampi chiddaṃ mahantaṃ hoti, lohamaṇḍalena baddhampi maṭṭhaṃ na hoti, patte āmisaṃ laggati, akappiyo hoti ayaṃ patto, añño viññāpetabbo. Yo pana evaṃ pattasaṅkhepagate vā ayopatte, ūnapañcabandhane vā mattikāpatte sati aññaṃ viññāpeti, payoge dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyo hoti, nissajjitabbo. Nissajjantena saṅghamajjhe eva nissajjitabbo, tena vuttaṃ ‘‘bhikkhuparisāya nissajjitabbo’’ti. Yo ca tassā bhikkhuparisāyātiettha tehi bhikkhūhi pakatiyā eva attano attano adhiṭṭhitaṃ pattaṃ gahetvā sannipatitabbaṃ, tato sammatena pattaggāhāpakena pattassa vijjamānaguṇaṃ vatvā ‘‘bhante, imaṃ gaṇhathā’’ti thero vattabbo. Sace therassa so patto na ruccati, appicchatāya vā na gaṇhāti, vaṭṭati. Tasmiṃ pana anukampāya agaṇhantassa dukkaṭaṃ. Sace pana gaṇhāti, therassa pattaṃ dutiyattheraṃ gāhāpetvā eteneva upāyena yāva saṅghanavakā gāhāpetabbo, tena pariccattapatto pana pattapariyanto nāma, so tassa bhikkhuno padātabbo. Tenāpi so yathā viññāpetvā gahitapatto, evameva sakkaccaṃ paribhuñjitabbo. Sace pana taṃ jigucchanto adese vā nikkhipati, aparibhogena vā paribhuñjati, vissajjeti vā, dukkaṭaṃ āpajjati.
सक्केसु छब्बग्गिये आरब्भ बहू पत्ते विञ्ञापनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं , अबन्धनेन अबन्धनं, एकबन्धनं, दुबन्धनं, तिबन्धनं, चतुब्बन्धनं, अबन्धनोकासं, एकद्वितिचतुब्बन्धनोकासं चेतापेति, एवं एकेकेन पत्तेन दसधा दसविधं पत्तं। चेतापनवसेन पन एकं निस्सग्गियपाचित्तियसतं होति। नट्ठपत्तस्स, भिन्नपत्तस्स, अत्तनो ञातकप्पवारिते, अञ्ञस्स च ञातकप्पवारिते, तस्सेवत्थाय विञ्ञापेन्तस्स, अत्तनो धनेन गण्हतो, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। अधिट्ठानुपगपत्तस्स ऊनपञ्चबन्धनता, अत्तुद्देसिकता, अकतविञ्ञत्ति , ताय च पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि धोवापनसिक्खापदे वुत्तनयानेवाति।
Sakkesu chabbaggiye ārabbha bahū patte viññāpanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ , abandhanena abandhanaṃ, ekabandhanaṃ, dubandhanaṃ, tibandhanaṃ, catubbandhanaṃ, abandhanokāsaṃ, ekadviticatubbandhanokāsaṃ cetāpeti, evaṃ ekekena pattena dasadhā dasavidhaṃ pattaṃ. Cetāpanavasena pana ekaṃ nissaggiyapācittiyasataṃ hoti. Naṭṭhapattassa, bhinnapattassa, attano ñātakappavārite, aññassa ca ñātakappavārite, tassevatthāya viññāpentassa, attano dhanena gaṇhato, ummattakādīnañca anāpatti. Adhiṭṭhānupagapattassa ūnapañcabandhanatā, attuddesikatā, akataviññatti , tāya ca paṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni dhovāpanasikkhāpade vuttanayānevāti.
ऊनपञ्चबन्धनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Ūnapañcabandhanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
३. भेसज्जसिक्खापदवण्णना
3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
ततिये पटिसायनीयानीति पटिसायितब्बानि, परिभुञ्जितब्बानीति अत्थो। एतेन सयं उग्गहेत्वा निक्खित्तानं सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्तिं दस्सेति, तानि हि पटिसायितुं न वट्टन्ति। भेसज्जानीति भेसज्जकिच्चं करोन्तु वा, मा वा, एवं लद्धवोहारानि। सप्पि नाम गवादीनं सप्पि, येसं मंसं कप्पति, तेसं सप्पि। तथा नवनीतं। तेलं नाम तिलसासपमधूकएरण्डकवसादीहि निब्बत्तितं। मधु नाम मक्खिकामधुमेव। फाणितं नाम उच्छुरसं उपादाय पन अपक्का वा अवत्थुकपक्का वा सब्बापि उच्छुविकति ‘‘फाणित’’न्ति वेदितब्बं। तानि पटिग्गहेत्वाति तानि भेसज्जानि पटिग्गहेत्वा, न तेसं वत्थूनि। एतेन ठपेत्वा वसातेलं यानेत्थ यावकालिकवत्थुकानि, तेसं वत्थूनि पटिग्गहेत्वा कतानि सप्पिआदीनि सत्ताहं अतिक्कामयतोपि अनापत्तिं दस्सेति। वसातेलं पन काले पटिग्गहितं काले निपक्कं काले संसट्ठं तेलपरिभोगेन परिभुञ्जितुं अनुञ्ञातं, तस्मा ठपेत्वा मनुस्सवसं अञ्ञं यंकञ्चि वसं पुरेभत्तं पटिग्गहेत्वा सामं पचित्वा निब्बत्तिततेलम्पि सत्ताहं निरामिसपरिभोगेन वट्टति। अनुपसम्पन्नेन पचित्वा दिन्नं पन तदहुपुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, अञ्ञेसं यावकालिकवत्थूनं वत्थुं पचितुं न वट्टतियेव। निब्बत्तितसप्पि वा नवनीतं वा पचितुं वट्टति, तं पन तदहुपुरेभत्तम्पि सामिसं परिभुञ्जितुं न वट्टति। पुरेभत्तं पटिग्गहितखीरादितो अनुपसम्पन्नेन पचित्वा कतसप्पिआदीनि पन तदहुपुरेभत्तं सामिसानिपि वट्टन्ति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय अनज्झोहरणीयानि, सत्ताहातिक्कमेपि अनापत्ति। सन्निधिकारकं परिभुञ्जितब्बानीति सन्निधिं कत्वा निदहित्वा पुरेभत्तं पटिग्गहितानि तदहुपुरेभत्तं सामिसपरिभोगेनापि वट्टन्ति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय पन तानि च, पच्छाभत्तं पटिग्गहितानि च सत्ताहं निरामिसपरिभोगेन परिभुञ्जितब्बानीति अत्थो। ‘‘परिभुञ्जितब्बानी’’ति च वचनतो अन्तोसत्ताहे अब्भञ्जनादीनं अत्थाय अधिट्ठहित्वा ठपितेसु अनापत्ति, यावजीविकानि सासपमधूकएरण्डकअट्ठीनि तेलकरणत्थं पटिग्गहेत्वा तदहेव कततेलं सत्ताहकालिकं, दुतियदिवसे कतं छाहं वट्टति, ततियदिवसे कतं पञ्चाहं, चतुत्थपञ्चमछट्ठसत्तमदिवसे कतं तदहेव वट्टति। सचे याव अरुणस्स उग्गमना तिट्ठति, निस्सग्गियं होति, अट्ठमदिवसे कतं अनज्झोहरणीयं, अनिस्सग्गियत्ता पन बाहिरपरिभोगेन वट्टति। सचेपि न करोति, तेलत्थाय पटिग्गहितसासपादीनं पन पाळियं अनागतसप्पिआदीनञ्च सत्ताहातिक्कमे दुक्कटं आपज्जति। सीतुदकेन कतमधूकपुप्फफाणितं पन फाणितगतिकमेव, अम्बफाणितादीनि यावकालिकानि। यं पनेत्थ सत्ताहकालिकं, तं निस्सट्ठं पटिलभित्वापि अरुआदीनि वा मक्खेतुं, अज्झोहरितुं वा न वट्टति। पदीपे काळवण्णे वा उपनेतब्बं, अञ्ञस्स भिक्खुनो कायिकपरिभोगं वट्टति। यं पन निरपेक्खो परिच्चजित्वा पुन लभति, तं अज्झोहरितुम्पि वट्टति। विसुं ठपितसप्पिआदीसु, एकभाजने वा अमिस्सितेसु वत्थुगणनाय आपत्तियो।
Tatiye paṭisāyanīyānīti paṭisāyitabbāni, paribhuñjitabbānīti attho. Etena sayaṃ uggahetvā nikkhittānaṃ sattāhātikkamepi anāpattiṃ dasseti, tāni hi paṭisāyituṃ na vaṭṭanti. Bhesajjānīti bhesajjakiccaṃ karontu vā, mā vā, evaṃ laddhavohārāni. Sappi nāma gavādīnaṃ sappi, yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi. Tathā navanītaṃ. Telaṃ nāma tilasāsapamadhūkaeraṇḍakavasādīhi nibbattitaṃ. Madhu nāma makkhikāmadhumeva. Phāṇitaṃ nāma ucchurasaṃ upādāya pana apakkā vā avatthukapakkā vā sabbāpi ucchuvikati ‘‘phāṇita’’nti veditabbaṃ. Tāni paṭiggahetvāti tāni bhesajjāni paṭiggahetvā, na tesaṃ vatthūni. Etena ṭhapetvā vasātelaṃ yānettha yāvakālikavatthukāni, tesaṃ vatthūni paṭiggahetvā katāni sappiādīni sattāhaṃ atikkāmayatopi anāpattiṃ dasseti. Vasātelaṃ pana kāle paṭiggahitaṃ kāle nipakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjituṃ anuññātaṃ, tasmā ṭhapetvā manussavasaṃ aññaṃ yaṃkañci vasaṃ purebhattaṃ paṭiggahetvā sāmaṃ pacitvā nibbattitatelampi sattāhaṃ nirāmisaparibhogena vaṭṭati. Anupasampannena pacitvā dinnaṃ pana tadahupurebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, aññesaṃ yāvakālikavatthūnaṃ vatthuṃ pacituṃ na vaṭṭatiyeva. Nibbattitasappi vā navanītaṃ vā pacituṃ vaṭṭati, taṃ pana tadahupurebhattampi sāmisaṃ paribhuñjituṃ na vaṭṭati. Purebhattaṃ paṭiggahitakhīrādito anupasampannena pacitvā katasappiādīni pana tadahupurebhattaṃ sāmisānipi vaṭṭanti, pacchābhattato paṭṭhāya anajjhoharaṇīyāni, sattāhātikkamepi anāpatti. Sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbānīti sannidhiṃ katvā nidahitvā purebhattaṃ paṭiggahitāni tadahupurebhattaṃ sāmisaparibhogenāpi vaṭṭanti, pacchābhattato paṭṭhāya pana tāni ca, pacchābhattaṃ paṭiggahitāni ca sattāhaṃ nirāmisaparibhogena paribhuñjitabbānīti attho. ‘‘Paribhuñjitabbānī’’ti ca vacanato antosattāhe abbhañjanādīnaṃ atthāya adhiṭṭhahitvā ṭhapitesu anāpatti, yāvajīvikāni sāsapamadhūkaeraṇḍakaaṭṭhīni telakaraṇatthaṃ paṭiggahetvā tadaheva katatelaṃ sattāhakālikaṃ, dutiyadivase kataṃ chāhaṃ vaṭṭati, tatiyadivase kataṃ pañcāhaṃ, catutthapañcamachaṭṭhasattamadivase kataṃ tadaheva vaṭṭati. Sace yāva aruṇassa uggamanā tiṭṭhati, nissaggiyaṃ hoti, aṭṭhamadivase kataṃ anajjhoharaṇīyaṃ, anissaggiyattā pana bāhiraparibhogena vaṭṭati. Sacepi na karoti, telatthāya paṭiggahitasāsapādīnaṃ pana pāḷiyaṃ anāgatasappiādīnañca sattāhātikkame dukkaṭaṃ āpajjati. Sītudakena katamadhūkapupphaphāṇitaṃ pana phāṇitagatikameva, ambaphāṇitādīni yāvakālikāni. Yaṃ panettha sattāhakālikaṃ, taṃ nissaṭṭhaṃ paṭilabhitvāpi aruādīni vā makkhetuṃ, ajjhoharituṃ vā na vaṭṭati. Padīpe kāḷavaṇṇe vā upanetabbaṃ, aññassa bhikkhuno kāyikaparibhogaṃ vaṭṭati. Yaṃ pana nirapekkho pariccajitvā puna labhati, taṃ ajjhoharitumpi vaṭṭati. Visuṃ ṭhapitasappiādīsu, ekabhājane vā amissitesu vatthugaṇanāya āpattiyo.
सावत्थियं सम्बहुले भिक्खू आरब्भ सत्ताहं अतिक्कमनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, सेसं चीवरवग्गस्स पठमसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बन्ति।
Sāvatthiyaṃ sambahule bhikkhū ārabbha sattāhaṃ atikkamanavatthusmiṃ paññattaṃ, sesaṃ cīvaravaggassa paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva veditabbanti.
भेसज्जसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
४. वस्सिकसाटिकसिक्खापदवण्णना
4. Vassikasāṭikasikkhāpadavaṇṇanā
चतुत्थे मासो सेसो गिम्हानन्ति चतुन्नं गिम्हमासानं एको पच्छिममासो सेसो। परियेसितब्बन्ति गिम्हानं पच्छिममासस्स पठमदिवसतो पट्ठाय याव कत्तिकमासस्स पच्छिमदिवसो, ताव ‘‘कालो वस्सिकसाटिकाया’’तिआदिना सतुप्पादकरणेन, सङ्घस्स पवारितट्ठानतो, अत्तनो ञातकप्पवारितट्ठानतो पन ‘‘देथ मे वस्सिकसाटिकचीवर’’न्तिआदिकाय विञ्ञत्तियापि परियेसितब्बं। अञ्ञातकअप्पवारितट्ठाने सतुप्पादं करोन्तस्स वत्तभेदे दुक्कटं, यथा वा तथा वा ‘‘देथ मे’’तिआदिवचनेन विञ्ञापेन्तस्स अञ्ञातकविञ्ञत्तिसिक्खापदेन निस्सग्गियं पाचित्तियं। कत्वा निवासेतब्बन्ति गिम्हानं पच्छिमद्धमासस्स पठमदिवसतो पट्ठाय याव कत्तिकमासस्स पच्छिमदिवसो, ताव सूचिकम्मनिट्ठानेन सकिम्पि वण्णभेदमत्तरजनेन कप्पबिन्दुकरणेन च कत्वा परिदहितब्बा। एत्तावता गिम्हानं पच्छिमो मासो परियेसनक्खेत्तं , पच्छिमो अद्धमासो करणनिवासनक्खेत्तम्पि, वस्सानस्स चतूसु मासेसु सब्बम्पि तं वट्टतीति अयमत्थो दस्सितो होति। यो चायं गिम्हानं पच्छिमो मासो अनुञ्ञातो, एत्थ कतपरियेसितम्पि वस्सिकसाटिकं अधिट्ठातुं न वट्टति। सचे तस्मिं मासे अतिक्कन्ते वस्सं उक्कड्ढियति, पुन मासपरिहारं लभति, धोवित्वा पन निक्खिपित्वा वस्सूपनायिकदिवसे अधिट्ठातब्बा। सचे सतिसम्मोसेन वा अप्पहोनकभावेन वा अकता होति। ते च द्वे मासे वस्सानस्स चतुमासन्ति छ मासे परिहारं लभति। सचे पन कत्तिकमासे कथिनं अत्थरियति, अपरेपि चत्तारो मासे लभति, एवं दस मासा होन्ति। ततो परम्पि सतिया पच्चासाय तं मूलचीवरं कत्वा ठपेन्तस्स एकमासन्ति एवं एकादस मासे परिहारं लभति, इतो परं एकाहम्पि न लभति।
Catutthe māso seso gimhānanti catunnaṃ gimhamāsānaṃ eko pacchimamāso seso. Pariyesitabbanti gimhānaṃ pacchimamāsassa paṭhamadivasato paṭṭhāya yāva kattikamāsassa pacchimadivaso, tāva ‘‘kālo vassikasāṭikāyā’’tiādinā satuppādakaraṇena, saṅghassa pavāritaṭṭhānato, attano ñātakappavāritaṭṭhānato pana ‘‘detha me vassikasāṭikacīvara’’ntiādikāya viññattiyāpi pariyesitabbaṃ. Aññātakaappavāritaṭṭhāne satuppādaṃ karontassa vattabhede dukkaṭaṃ, yathā vā tathā vā ‘‘detha me’’tiādivacanena viññāpentassa aññātakaviññattisikkhāpadena nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Katvā nivāsetabbanti gimhānaṃ pacchimaddhamāsassa paṭhamadivasato paṭṭhāya yāva kattikamāsassa pacchimadivaso, tāva sūcikammaniṭṭhānena sakimpi vaṇṇabhedamattarajanena kappabindukaraṇena ca katvā paridahitabbā. Ettāvatā gimhānaṃ pacchimo māso pariyesanakkhettaṃ , pacchimo addhamāso karaṇanivāsanakkhettampi, vassānassa catūsu māsesu sabbampi taṃ vaṭṭatīti ayamattho dassito hoti. Yo cāyaṃ gimhānaṃ pacchimo māso anuññāto, ettha katapariyesitampi vassikasāṭikaṃ adhiṭṭhātuṃ na vaṭṭati. Sace tasmiṃ māse atikkante vassaṃ ukkaḍḍhiyati, puna māsaparihāraṃ labhati, dhovitvā pana nikkhipitvā vassūpanāyikadivase adhiṭṭhātabbā. Sace satisammosena vā appahonakabhāvena vā akatā hoti. Te ca dve māse vassānassa catumāsanti cha māse parihāraṃ labhati. Sace pana kattikamāse kathinaṃ atthariyati, aparepi cattāro māse labhati, evaṃ dasa māsā honti. Tato parampi satiyā paccāsāya taṃ mūlacīvaraṃ katvā ṭhapentassa ekamāsanti evaṃ ekādasa māse parihāraṃ labhati, ito paraṃ ekāhampi na labhati.
ओरेन चे मासो सेसो गिम्हानन्ति गिम्हानं पच्छिममासस्स ओरिमभागे याव हेमन्तस्स पठमदिवसो, तावाति अत्थो। परियेसेय्याति एतेसु सत्तसु पिट्ठिसमयमासेसु अञ्ञातकअप्पवारितट्ठानतो सतुप्पादकरणेन परियेसन्तस्स निस्सग्गियं पाचित्तियं, विञ्ञापेन्तस्स अञ्ञातकविञ्ञत्तिसिक्खापदेन निस्सग्गियं पाचित्तियं, ञातकप्पवारिते विञ्ञापेन्तस्स तेन सिक्खापदेन अनापत्ति, सतुप्पादं करोन्तस्स इमिना सिक्खापदेन आपत्ति। ओरेनद्धमासो सेसो गिम्हानन्ति गिम्हानस्स पच्छिमद्धमासतो ओरिमभागे एकस्मिं अद्धमासे। कत्वा निवासेय्याति एत्थन्तरे धम्मेन उप्पन्नम्पि कत्वा निवासेन्तस्स निस्सग्गियं होति।
Orena ce māsoseso gimhānanti gimhānaṃ pacchimamāsassa orimabhāge yāva hemantassa paṭhamadivaso, tāvāti attho. Pariyeseyyāti etesu sattasu piṭṭhisamayamāsesu aññātakaappavāritaṭṭhānato satuppādakaraṇena pariyesantassa nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, viññāpentassa aññātakaviññattisikkhāpadena nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, ñātakappavārite viññāpentassa tena sikkhāpadena anāpatti, satuppādaṃ karontassa iminā sikkhāpadena āpatti. Orenaddhamāso seso gimhānanti gimhānassa pacchimaddhamāsato orimabhāge ekasmiṃ addhamāse. Katvā nivāseyyāti etthantare dhammena uppannampi katvā nivāsentassa nissaggiyaṃ hoti.
सावत्थियं छब्बग्गिये भिक्खू आरब्भ वस्सिकसाटिकपरियेसनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, असाधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, ऊनकमासद्धमासेसु अतिरेकसञ्ञिनो वेमतिकस्स वा दुक्कटं, तथा सतिया वस्सिकसाटिकाय नग्गस्स कायं ओवस्सापयतो। पोक्खरणियादीसु पन न्हायन्तस्स वा अच्छिन्नचीवरस्स वा नट्ठचीवरस्स वा ‘‘अनिवत्थं चोरा हरन्ती’’ति एवं आपदासु वा निवासयतो उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। एत्थ च वस्सिकसाटिकाय अत्तुद्देसिकता, असमये परियेसनता, ताय च पटिलाभोति इमानि ताव परियेसनापत्तिया तीणि अङ्गानि । सचीवरता, आपदाभावो, वस्सिकसाटिकाय सकभावो, असमये निवासनन्ति इमानि निवासनापत्तिया चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि धोवापनसिक्खापदे वुत्तनयानेवाति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye bhikkhū ārabbha vassikasāṭikapariyesanavatthusmiṃ paññattaṃ, asādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ūnakamāsaddhamāsesu atirekasaññino vematikassa vā dukkaṭaṃ, tathā satiyā vassikasāṭikāya naggassa kāyaṃ ovassāpayato. Pokkharaṇiyādīsu pana nhāyantassa vā acchinnacīvarassa vā naṭṭhacīvarassa vā ‘‘anivatthaṃ corā harantī’’ti evaṃ āpadāsu vā nivāsayato ummattakādīnañca anāpatti. Ettha ca vassikasāṭikāya attuddesikatā, asamaye pariyesanatā, tāya ca paṭilābhoti imāni tāva pariyesanāpattiyā tīṇi aṅgāni . Sacīvaratā, āpadābhāvo, vassikasāṭikāya sakabhāvo, asamaye nivāsananti imāni nivāsanāpattiyā cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni dhovāpanasikkhāpade vuttanayānevāti.
वस्सिकसाटिकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Vassikasāṭikasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
५. चीवरअच्छिन्दनसिक्खापदवण्णना
5. Cīvaraacchindanasikkhāpadavaṇṇanā
पञ्चमे सामं चीवरं दत्वाति वेय्यावच्चादीनि पच्चासिसमानो सयमेव दत्वा। अच्छिन्देय्याति वेय्यावच्चादीनि अकरोन्तं दिस्वा सकसञ्ञाय अच्छिन्दन्तस्स वत्थुगणनाय आपत्तियो। अच्छिन्दापेय्यातिएत्थ पन ‘‘अच्छिन्दा’’ति आणत्तिया दुक्कटं, अच्छिन्देसु यत्तकानि आणत्तानि, तेसं गणनाय आपत्तियो।
Pañcame sāmaṃ cīvaraṃ datvāti veyyāvaccādīni paccāsisamāno sayameva datvā. Acchindeyyāti veyyāvaccādīni akarontaṃ disvā sakasaññāya acchindantassa vatthugaṇanāya āpattiyo. Acchindāpeyyātiettha pana ‘‘acchindā’’ti āṇattiyā dukkaṭaṃ, acchindesu yattakāni āṇattāni, tesaṃ gaṇanāya āpattiyo.
सावत्थियं उपनन्दं आरब्भ चीवरअच्छिन्दनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, साणत्तिकं, तिकपाचित्तियं। अनुपसम्पन्ने उपसम्पन्नसञ्ञिनो, वेमतिकस्स, अनुपसम्पन्नसञ्ञिनो वा, उपसम्पन्नस्सापि विकप्पनुपगपच्छिमचीवरं ठपेत्वा अञ्ञं परिक्खारं, अनुपसम्पन्नस्स च यंकिञ्चि अच्छिन्दतो वा दुक्कटं। तेन तुट्ठेन वा कुपितेन वा दिन्नं पन तस्स विस्सासं वा गण्हन्तस्स उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। विकप्पनुपगपच्छिमचीवरता, सामं दिन्नता, सकसञ्ञिता, उपसम्पन्नता, कोधवसेन अच्छिन्दनं वा अच्छिन्दापनं वाति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि अञ्ञत्र वेदनाय। वेदना पन इध दुक्खवेदनायेवाति।
Sāvatthiyaṃ upanandaṃ ārabbha cīvaraacchindanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, sāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ. Anupasampanne upasampannasaññino, vematikassa, anupasampannasaññino vā, upasampannassāpi vikappanupagapacchimacīvaraṃ ṭhapetvā aññaṃ parikkhāraṃ, anupasampannassa ca yaṃkiñci acchindato vā dukkaṭaṃ. Tena tuṭṭhena vā kupitena vā dinnaṃ pana tassa vissāsaṃ vā gaṇhantassa ummattakādīnañca anāpatti. Vikappanupagapacchimacīvaratā, sāmaṃ dinnatā, sakasaññitā, upasampannatā, kodhavasena acchindanaṃ vā acchindāpanaṃ vāti imānettha pañca aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni aññatra vedanāya. Vedanā pana idha dukkhavedanāyevāti.
चीवरअच्छिन्दनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Cīvaraacchindanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
६. सुत्तविञ्ञत्तिसिक्खापदवण्णना
6. Suttaviññattisikkhāpadavaṇṇanā
छट्ठे सुत्तन्ति छब्बिधं खोमसुत्तादिं वा तेसं अनुलोमं वा। विञ्ञापेत्वाति चीवरत्थाय याचित्वा। वायापेय्याति ‘‘चीवरं मे, आवुसो, वायथा’’ति अकप्पियाय विञ्ञत्तिया वायापेय्य। निस्सग्गियन्ति एवं वायापेन्तस्स यो तन्तवायो चीवरवायनत्थं तुरिवेमसज्जनादिके पयोगे करोति, तस्स सब्बप्पयोगेसु दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति।
Chaṭṭhe suttanti chabbidhaṃ khomasuttādiṃ vā tesaṃ anulomaṃ vā. Viññāpetvāti cīvaratthāya yācitvā. Vāyāpeyyāti ‘‘cīvaraṃ me, āvuso, vāyathā’’ti akappiyāya viññattiyā vāyāpeyya. Nissaggiyanti evaṃ vāyāpentassa yo tantavāyo cīvaravāyanatthaṃ turivemasajjanādike payoge karoti, tassa sabbappayogesu dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti.
राजगहे छब्बग्गिये भिक्खू आरब्भ चीवरवायापनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, विञ्ञापितसुत्तं विञ्ञापिततन्तवायेन वायापेन्तस्स दीघतो विदत्थिमत्ते तिरियञ्च हत्थमत्ते वीते निस्सग्गियं पाचित्तियं। इति याव चीवरं वड्ढति, ताव इमिना पमाणेन आपत्तियो वड्ढन्ति। तेनेव पन अविञ्ञत्तिया लद्धसुत्तं वायापेन्तस्स यथा पुब्बे निस्सग्गियं , एवं इध दुक्कटं। तेनेव विञ्ञत्तञ्च अविञ्ञत्तञ्च वायापेन्तस्स सचे वुत्तप्पमाणेन केदारबद्धं विय चीवरं होति, अकप्पियसुत्तमये परिच्छेदे पाचित्तियं, इतरस्मिं तथेव दुक्कटं। ततो चे ऊनतरा परिच्छेदा, सब्बपरिच्छेदेसु दुक्कटानेव। अथ एकन्तरिकेन वा सुत्तेन दीघतो वा कप्पियं तिरियं अकप्पियं कत्वा वीतं होति, पुब्बे वुत्तप्पमाणगणनाय दुक्कटानि। एतेनेव उपायेन कप्पियतन्तवायेन अकप्पियसुत्ते, कप्पियाकप्पियेहि तन्तवायेहि सुत्तेपि कप्पिये अकप्पिये कप्पियाकप्पिये च आपत्तिभेदो वेदितब्बो। तिकपाचित्तियं, अवायापिते वायापितसञ्ञिनो वेमतिकस्स वा दुक्कटं। चीवरसिब्बनआयोगकायबन्धनअंसबद्धकपत्तत्थविकपरिस्सावनानं अत्थाय सुत्तं विञ्ञापेन्तस्स, ञातकप्पवारितेहि कप्पियसुत्तं वायापेन्तस्स, अञ्ञस्सत्थाय, अत्तनो धनेन, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति, चीवरत्थाय विञ्ञापितसुत्तं, अत्तुद्देसिकता, अकप्पियतन्तवायेन अकप्पियविञ्ञत्तिया वायापनन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि धोवापनसिक्खापदे वुत्तनयानेवाति।
Rājagahe chabbaggiye bhikkhū ārabbha cīvaravāyāpanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, viññāpitasuttaṃ viññāpitatantavāyena vāyāpentassa dīghato vidatthimatte tiriyañca hatthamatte vīte nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Iti yāva cīvaraṃ vaḍḍhati, tāva iminā pamāṇena āpattiyo vaḍḍhanti. Teneva pana aviññattiyā laddhasuttaṃ vāyāpentassa yathā pubbe nissaggiyaṃ , evaṃ idha dukkaṭaṃ. Teneva viññattañca aviññattañca vāyāpentassa sace vuttappamāṇena kedārabaddhaṃ viya cīvaraṃ hoti, akappiyasuttamaye paricchede pācittiyaṃ, itarasmiṃ tatheva dukkaṭaṃ. Tato ce ūnatarā paricchedā, sabbaparicchedesu dukkaṭāneva. Atha ekantarikena vā suttena dīghato vā kappiyaṃ tiriyaṃ akappiyaṃ katvā vītaṃ hoti, pubbe vuttappamāṇagaṇanāya dukkaṭāni. Eteneva upāyena kappiyatantavāyena akappiyasutte, kappiyākappiyehi tantavāyehi suttepi kappiye akappiye kappiyākappiye ca āpattibhedo veditabbo. Tikapācittiyaṃ, avāyāpite vāyāpitasaññino vematikassa vā dukkaṭaṃ. Cīvarasibbanaāyogakāyabandhanaaṃsabaddhakapattatthavikaparissāvanānaṃ atthāya suttaṃ viññāpentassa, ñātakappavāritehi kappiyasuttaṃ vāyāpentassa, aññassatthāya, attano dhanena, ummattakādīnañca anāpatti, cīvaratthāya viññāpitasuttaṃ, attuddesikatā, akappiyatantavāyena akappiyaviññattiyā vāyāpananti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni dhovāpanasikkhāpade vuttanayānevāti.
सुत्तविञ्ञत्तिसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Suttaviññattisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
७. महापेसकारसिक्खापदवण्णना
7. Mahāpesakārasikkhāpadavaṇṇanā
सत्तमे तत्र चे सो भिक्खूति यत्र गामे वा निगमे वा तन्तवाया, तत्र। पुब्बे अप्पवारितोति चीवरसामिकेहि अप्पवारितो हुत्वा । विकप्पं आपज्जेय्याति विसिट्ठकप्पं अधिकविधानं आपज्जेय्य। इदानि येनाकारेन विकप्पं आपन्नो होति, तं दस्सेतुं इदं खो, आवुसोतिआदि वुत्तं। तत्थ आयतन्ति दीघं। वित्थतन्ति पुथुलं। अप्पितन्ति घनं। सुवीतन्ति सुट्ठु वीतं, सब्बट्ठानेसु समं कत्वा वीतं। सुप्पवायितन्ति सुट्ठु पवायितं, सब्बट्ठानेसु समं कत्वा तन्ते पसारितं। सुविलेखितन्ति लेखनिया सुट्ठु विलेखितं। सुवितच्छितन्ति कोच्छेन सुट्ठु वितच्छितं, सुट्ठु निद्धोतन्ति अत्थो। पिण्डपातमत्तम्पीति एत्थ च न भिक्खुनो पिण्डपातदानमत्तेन तं निस्सग्गियं होति, सचे पन ते तस्स वचनेन चीवरसामिकानं हत्थतो सुत्तं गहेत्वा ईसकम्पि आयतं वा वित्थतं वा अप्पितं वा करोन्ति, अथ तेसं पयोगे भिक्खुनो दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति।
Sattame tatra ce so bhikkhūti yatra gāme vā nigame vā tantavāyā, tatra. Pubbe appavāritoti cīvarasāmikehi appavārito hutvā . Vikappaṃ āpajjeyyāti visiṭṭhakappaṃ adhikavidhānaṃ āpajjeyya. Idāni yenākārena vikappaṃ āpanno hoti, taṃ dassetuṃ idaṃ kho, āvusotiādi vuttaṃ. Tattha āyatanti dīghaṃ. Vitthatanti puthulaṃ. Appitanti ghanaṃ. Suvītanti suṭṭhu vītaṃ, sabbaṭṭhānesu samaṃ katvā vītaṃ. Suppavāyitanti suṭṭhu pavāyitaṃ, sabbaṭṭhānesu samaṃ katvā tante pasāritaṃ. Suvilekhitanti lekhaniyā suṭṭhu vilekhitaṃ. Suvitacchitanti kocchena suṭṭhu vitacchitaṃ, suṭṭhu niddhotanti attho. Piṇḍapātamattampīti ettha ca na bhikkhuno piṇḍapātadānamattena taṃ nissaggiyaṃ hoti, sace pana te tassa vacanena cīvarasāmikānaṃ hatthato suttaṃ gahetvā īsakampi āyataṃ vā vitthataṃ vā appitaṃ vā karonti, atha tesaṃ payoge bhikkhuno dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti.
सावत्थियं उपनन्दं आरब्भ चीवरे विकप्पं आपज्जनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, ञातके अञ्ञातकसञ्ञिनो वेमतिकस्स वा दुक्कटं। ञातकप्पवारितानं तन्तवायेहि, अञ्ञस्स वा अत्थाय, अत्तनो वा धनेन, महग्घं वायापेतुकामं अप्पग्घं वायापेन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। अञ्ञातकअप्पवारितानं तन्तवाये उपसङ्कमित्वा विकप्पमापज्जनता, चीवरस्स अत्तुद्देसिकता, तस्स वचनेन सुत्तवड्ढनं, चीवरप्पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि धोवापनसिक्खापदे वुत्तनयानेवाति।
Sāvatthiyaṃ upanandaṃ ārabbha cīvare vikappaṃ āpajjanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ñātake aññātakasaññino vematikassa vā dukkaṭaṃ. Ñātakappavāritānaṃ tantavāyehi, aññassa vā atthāya, attano vā dhanena, mahagghaṃ vāyāpetukāmaṃ appagghaṃ vāyāpentassa, ummattakādīnañca anāpatti. Aññātakaappavāritānaṃ tantavāye upasaṅkamitvā vikappamāpajjanatā, cīvarassa attuddesikatā, tassa vacanena suttavaḍḍhanaṃ, cīvarappaṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni dhovāpanasikkhāpade vuttanayānevāti.
महापेसकारसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Mahāpesakārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
८. अच्चेकचीवरसिक्खापदवण्णना
8. Accekacīvarasikkhāpadavaṇṇanā
अट्ठमे दसाहानागतन्ति दस अहानि दसाहं, तेन दसाहेन अनागता दसाहानागता, दसाहेन असम्पत्ताति अत्थो, तं दसाहानागतं, अच्चन्तसंयोगवसेन भुम्मत्थे उपयोगवचनं। कत्तिकतेमासिकपुण्णमन्ति पठमकत्तिकपुण्णमं, इधापि पठमपदस्स अनुपयोगता पुरिमनयेनेव भुम्मत्थे उपयोगवचनं। इदं वुत्तं होति – यतो पट्ठाय पठमप्पवारणा ‘‘दसाहानागता’’ति वुच्चति, सचेपि तानि दिवसानि अच्चन्तमेव भिक्खुनो अच्चेकचीवरं उप्पज्जेय्य, ‘‘अच्चेकं इद’’न्ति जानमानेन भिक्खुना सब्बम्पि पटिग्गहेतब्बन्ति। तेन पवारणामासस्स जुण्हपक्खपञ्चमितो पट्ठाय उप्पन्नस्स चीवरस्स निधानकालो दस्सितो होति। कामञ्चेस ‘‘दसाहपरमं अतिरेकचीवरं धारेतब्ब’’न्तिइमिनाव सिद्धो, अट्ठुप्पत्तिवसेन पन अपुब्बं विय अत्थं दस्सेत्वा सिक्खापदं ठपितं। अच्चेकचीवरन्ति गमिकगिलानगब्भिनिअभिनवुप्पन्नसद्धानं पुग्गलानं अञ्ञतरेन ‘‘वस्सावासिकं दस्सामी’’ति एवं आरोचेत्वा दिन्नं। सचे तं पुरे पवारणाय विभजितं, येन गहितं, तेन वस्सच्छेदो न कातब्बो, करोति चे, तं चीवरं सङ्घिकं होति। याव चीवरकालसमयन्ति अनत्थते कथिने याव वस्सानस्स पच्छिमो मासो, अत्थते कथिने याव पञ्च मासा, ताव निक्खिपितब्बं।
Aṭṭhame dasāhānāgatanti dasa ahāni dasāhaṃ, tena dasāhena anāgatā dasāhānāgatā, dasāhena asampattāti attho, taṃ dasāhānāgataṃ, accantasaṃyogavasena bhummatthe upayogavacanaṃ. Kattikatemāsikapuṇṇamanti paṭhamakattikapuṇṇamaṃ, idhāpi paṭhamapadassa anupayogatā purimanayeneva bhummatthe upayogavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yato paṭṭhāya paṭhamappavāraṇā ‘‘dasāhānāgatā’’ti vuccati, sacepi tāni divasāni accantameva bhikkhuno accekacīvaraṃ uppajjeyya, ‘‘accekaṃ ida’’nti jānamānena bhikkhunā sabbampi paṭiggahetabbanti. Tena pavāraṇāmāsassa juṇhapakkhapañcamito paṭṭhāya uppannassa cīvarassa nidhānakālo dassito hoti. Kāmañcesa ‘‘dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ dhāretabba’’ntiimināva siddho, aṭṭhuppattivasena pana apubbaṃ viya atthaṃ dassetvā sikkhāpadaṃ ṭhapitaṃ. Accekacīvaranti gamikagilānagabbhiniabhinavuppannasaddhānaṃ puggalānaṃ aññatarena ‘‘vassāvāsikaṃ dassāmī’’ti evaṃ ārocetvā dinnaṃ. Sace taṃ pure pavāraṇāya vibhajitaṃ, yena gahitaṃ, tena vassacchedo na kātabbo, karoti ce, taṃ cīvaraṃ saṅghikaṃ hoti. Yāva cīvarakālasamayanti anatthate kathine yāva vassānassa pacchimo māso, atthate kathine yāva pañca māsā, tāva nikkhipitabbaṃ.
सावत्थियं सम्बहुले भिक्खू आरब्भ अच्चेकचीवरस्स चीवरकालसमयं अतिक्कमनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, सेसमेत्थ चीवरवग्गस्स पठमसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बन्ति।
Sāvatthiyaṃ sambahule bhikkhū ārabbha accekacīvarassa cīvarakālasamayaṃ atikkamanavatthusmiṃ paññattaṃ, sesamettha cīvaravaggassa paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva veditabbanti.
अच्चेकचीवरसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Accekacīvarasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
९. सासङ्कसिक्खापदवण्णना
9. Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā
नवमे उपवस्सं खो पनाति एत्थ उपवस्सन्ति उपवस्स, उपवसित्वाति वुत्तं होति, उपसम्पज्जन्तिआदीसु (विभ॰ ५७०) विय हेत्थ अनुनासिको दट्ठब्बो, वस्सं उपगन्त्वा वसित्वा चाति अत्थो। इमस्स च पदस्स ‘‘तथारूपेसु भिक्खु सेनासनेसु विहरन्तो’’तिइमिना सम्बन्धो, इदं वुत्तं होति – वस्सं उपगन्त्वा वसित्वा च ततो परं पच्छिमकत्तिकपुण्णमपरियोसानकालं यानि खो पन तानि आरञ्ञकानि…पे॰… अन्तरघरे निक्खिपेय्याति। तत्थ आरञ्ञकानीति सब्बपच्छिमानि आरोपितेन आचरियधनुना गामस्स इन्दखीलतो पट्ठाय पञ्चधनुसतप्पमाणे पदेसे कतसेनासनानि। सचे पन अपरिक्खित्तो गामो होति, परिक्खेपारहट्ठानतो पट्ठाय मिनेतब्बं। सचे विहारस्स परिक्खेपो वा अपरिक्खित्तस्स यं गामतो सब्बपठमं सेनासनं वा चेतियं वा बोधि वा धुवसन्निपातट्ठानं वा याव , तं ताव पकतिमग्गेन मिनेतब्बं, अञ्ञं मग्गं कातुं, अमग्गेन वा मिनेतुं न वट्टति। सासङ्कसम्मतानीति चोरादीनं निविट्ठोकासादिदस्सनेन ‘‘सासङ्कानी’’ति सम्मतानि, एवं सञ्ञातानीति अत्थो। सह पटिभयेन सप्पटिभयानि, चोरेहि मनुस्सानं हतविलुत्ताकोटितभावदस्सनतो सन्निहितबलवभयानीति अत्थो।
Navame upavassaṃ kho panāti ettha upavassanti upavassa, upavasitvāti vuttaṃ hoti, upasampajjantiādīsu (vibha. 570) viya hettha anunāsiko daṭṭhabbo, vassaṃ upagantvā vasitvā cāti attho. Imassa ca padassa ‘‘tathārūpesu bhikkhu senāsanesu viharanto’’tiiminā sambandho, idaṃ vuttaṃ hoti – vassaṃ upagantvā vasitvā ca tato paraṃ pacchimakattikapuṇṇamapariyosānakālaṃ yāni kho pana tāni āraññakāni…pe… antaraghare nikkhipeyyāti. Tattha āraññakānīti sabbapacchimāni āropitena ācariyadhanunā gāmassa indakhīlato paṭṭhāya pañcadhanusatappamāṇe padese katasenāsanāni. Sace pana aparikkhitto gāmo hoti, parikkhepārahaṭṭhānato paṭṭhāya minetabbaṃ. Sace vihārassa parikkhepo vā aparikkhittassa yaṃ gāmato sabbapaṭhamaṃ senāsanaṃ vā cetiyaṃ vā bodhi vā dhuvasannipātaṭṭhānaṃ vā yāva , taṃ tāva pakatimaggena minetabbaṃ, aññaṃ maggaṃ kātuṃ, amaggena vā minetuṃ na vaṭṭati. Sāsaṅkasammatānīti corādīnaṃ niviṭṭhokāsādidassanena ‘‘sāsaṅkānī’’ti sammatāni, evaṃ saññātānīti attho. Saha paṭibhayena sappaṭibhayāni, corehi manussānaṃ hataviluttākoṭitabhāvadassanato sannihitabalavabhayānīti attho.
अन्तरघरे निक्खिपेय्याति आरञ्ञकस्स सेनासनस्स समन्ता सब्बदिसाभागेसु अत्तना अभिरुचिते गोचरगामे निक्खिपेय्य। तञ्च खो सतिया अङ्गसम्पत्तिया, तत्रायं अङ्गसम्पत्ति – पुरिमिकाय उपगन्त्वा महापवारणाय पवारितो होति, इदमेकं अङ्गं। कत्तिकमासोयेव होति, इदं दुतियं अङ्गं। पञ्चधनुसतिकपच्छिमप्पमाणयुत्तं सेनासनं होति, इदं ततियं अङ्गं। ऊनप्पमाणे वा गावुततो अतिरेकप्पमाणे वा न लभति, यत्र हि पिण्डाय चरित्वा भुत्तवेलायमेव पुन विहारं सक्का आगन्तुं, तदेव इधाधिप्पेतं। सासङ्कसप्पटिभयमेव होति, इदं चतुत्थं अङ्गं होतीति। कोचिदेव पच्चयोति किञ्चिदेव कारणं। तेन चीवरेनाति तेन अन्तरघरे निक्खित्तचीवरेन। विप्पवासायाति वियोगवासाय। ततो चे उत्तरि विप्पवसेय्याति छारत्ततो उत्तरि तस्मिं सेनासने सत्तमं अरुणं उट्ठापेय्याति अत्थो, तथा असक्कोन्तेन पन गामसीमं ओक्कमित्वा सभायं वा यत्थ कत्थचि वा वसित्वा चीवरप्पवत्तिं ञत्वा पक्कमितुं वट्टति। अञ्ञत्र भिक्खुसम्मुतियाति यं सङ्घो गिलानस्स भिक्खुनो चीवरेन विप्पवाससम्मुतिं देति, तं ठपेत्वा अलद्धसम्मुतिकस्स अतिरेकछारत्तं विप्पवसतो निस्सग्गियं होति।
Antaraghare nikkhipeyyāti āraññakassa senāsanassa samantā sabbadisābhāgesu attanā abhirucite gocaragāme nikkhipeyya. Tañca kho satiyā aṅgasampattiyā, tatrāyaṃ aṅgasampatti – purimikāya upagantvā mahāpavāraṇāya pavārito hoti, idamekaṃ aṅgaṃ. Kattikamāsoyeva hoti, idaṃ dutiyaṃ aṅgaṃ. Pañcadhanusatikapacchimappamāṇayuttaṃ senāsanaṃ hoti, idaṃ tatiyaṃ aṅgaṃ. Ūnappamāṇe vā gāvutato atirekappamāṇe vā na labhati, yatra hi piṇḍāya caritvā bhuttavelāyameva puna vihāraṃ sakkā āgantuṃ, tadeva idhādhippetaṃ. Sāsaṅkasappaṭibhayameva hoti, idaṃ catutthaṃ aṅgaṃ hotīti. Kocideva paccayoti kiñcideva kāraṇaṃ. Tena cīvarenāti tena antaraghare nikkhittacīvarena. Vippavāsāyāti viyogavāsāya. Tato ce uttari vippavaseyyāti chārattato uttari tasmiṃ senāsane sattamaṃ aruṇaṃ uṭṭhāpeyyāti attho, tathā asakkontena pana gāmasīmaṃ okkamitvā sabhāyaṃ vā yattha katthaci vā vasitvā cīvarappavattiṃ ñatvā pakkamituṃ vaṭṭati. Aññatra bhikkhusammutiyāti yaṃ saṅgho gilānassa bhikkhuno cīvarena vippavāsasammutiṃ deti, taṃ ṭhapetvā aladdhasammutikassa atirekachārattaṃ vippavasato nissaggiyaṃ hoti.
सावत्थियं सम्बहुले भिक्खू आरब्भ चीवरविप्पवासवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, सेसमेत्थ चीवरवग्गस्स दुतियसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बन्ति।
Sāvatthiyaṃ sambahule bhikkhū ārabbha cīvaravippavāsavatthusmiṃ paññattaṃ, sesamettha cīvaravaggassa dutiyasikkhāpade vuttanayeneva veditabbanti.
सासङ्कसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
१०. परिणतसिक्खापदवण्णना
10. Pariṇatasikkhāpadavaṇṇanā
दसमे सङ्घिकन्ति सङ्घस्स सन्तकं। सो हि सङ्घस्स परिणतत्ता हत्थे अनारुळ्होपि एकेन परियायेन सङ्घसन्तको होति। लाभन्ति लभितब्बं चीवरादिवत्थुं। परिणतन्ति ‘‘दस्साम करिस्सामा’’ति वचीभेदेन वा हत्थमुद्दाय वा सङ्घस्स निन्नं हुत्वा ठितं। अत्तनो परिणामेय्याति ‘‘इदं मय्हं देथा’’तिआदीनि वदन्तो अत्तनिन्नं करेय्य। सचे पन सङ्घस्स दिन्नं होति, तं गहेतुं न वट्टति, सङ्घस्सेव दातब्बं। परिणतं पन सहधम्मिकानं वा गिहीनं वा अन्तमसो मातुसन्तकम्पि अत्तनो परिणामेन्तस्स पयोगे दुक्कटं, पटिलाभेन निस्सग्गियं होति।
Dasame saṅghikanti saṅghassa santakaṃ. So hi saṅghassa pariṇatattā hatthe anāruḷhopi ekena pariyāyena saṅghasantako hoti. Lābhanti labhitabbaṃ cīvarādivatthuṃ. Pariṇatanti ‘‘dassāma karissāmā’’ti vacībhedena vā hatthamuddāya vā saṅghassa ninnaṃ hutvā ṭhitaṃ. Attano pariṇāmeyyāti ‘‘idaṃ mayhaṃ dethā’’tiādīni vadanto attaninnaṃ kareyya. Sace pana saṅghassa dinnaṃ hoti, taṃ gahetuṃ na vaṭṭati, saṅghasseva dātabbaṃ. Pariṇataṃ pana sahadhammikānaṃ vā gihīnaṃ vā antamaso mātusantakampi attano pariṇāmentassa payoge dukkaṭaṃ, paṭilābhena nissaggiyaṃ hoti.
सावत्थियं छब्बग्गिये भिक्खू आरब्भ परिणामनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, परिणते वेमतिकस्स, अपरिणते परिणतसञ्ञिनो चेव वेमतिकस्स च, सङ्घचेतियपुग्गलेसु यस्स कस्सचि परिणतं अञ्ञसङ्घादीनं परिणामेन्तस्स च दुक्कटं। अपरिणतसञ्ञिनो, ‘‘कत्थ देमा’’ति पुच्छिते ‘‘यत्थ तुम्हाकं चित्तं पसीदति, तत्थ देथ, तुम्हाकं देय्यधम्मो परिभोगं वा लभेय्या’’तिआदीनि वदन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। सङ्घे परिणतभावो, तं ञत्वा अत्तनो परिणामनं, पटिलाभोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानीति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye bhikkhū ārabbha pariṇāmanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, pariṇate vematikassa, apariṇate pariṇatasaññino ceva vematikassa ca, saṅghacetiyapuggalesu yassa kassaci pariṇataṃ aññasaṅghādīnaṃ pariṇāmentassa ca dukkaṭaṃ. Apariṇatasaññino, ‘‘kattha demā’’ti pucchite ‘‘yattha tumhākaṃ cittaṃ pasīdati, tattha detha, tumhākaṃ deyyadhammo paribhogaṃ vā labheyyā’’tiādīni vadantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Saṅghe pariṇatabhāvo, taṃ ñatvā attano pariṇāmanaṃ, paṭilābhoti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisānīti.
परिणतसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Pariṇatasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
पत्तवग्गो ततियो।
Pattavaggo tatiyo.
इति कङ्खावितरणिया पातिमोक्खवण्णनाय
Iti kaṅkhāvitaraṇiyā pātimokkhavaṇṇanāya
निस्सग्गियपाचित्तियवण्णना निट्ठिता।
Nissaggiyapācittiyavaṇṇanā niṭṭhitā.
