| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
७. पवारणासुत्तवण्णना
7. Pavāraṇāsuttavaṇṇanā
२१५. सत्तमे तदहूति तस्मिं अहु, तस्मिं दिवसेति अत्थो। उपवसन्ति एत्थाति उपोसथो। उपवसन्तीति च सीलेन वा अनसनेन वा उपेता हुत्वा वसन्तीति अत्थो। सो पनेस उपोसथदिवसो अट्ठमीचातुद्दसीपन्नरसीभेदेन तिविधो, तस्मा सेसद्वयनिवारणत्थं पन्नरसेति वुत्तं। पवारणायाति वस्सं-वुट्ठ-पवारणाय। विसुद्धिपवारणातिपि एतिस्साव नामं। निसिन्नो होतीति सायन्हसमये सम्पत्तपरिसाय कालयुत्तं धम्मं देसेत्वा उदककोट्ठके गत्तानि परिसिञ्चित्वा निवत्थनिवासनो एकंसं सुगतमहाचीवरं कत्वा मज्झिमत्थम्भं निस्साय पञ्ञत्ते वरबुद्धासने पुरत्थिमदिसाय उट्ठहतो चन्दमण्डलस्स सिरिं सिरिया अभिभवमानो निसिन्नो होति। तुण्हीभूतं तुण्हीभूतन्ति यतो यतो अनुविलोकेति, ततो ततो तुण्हीभूतमेव। तत्थ हि एकभिक्खुस्सापि हत्थकुक्कुच्चं वा पादकुक्कुच्चं वा नत्थि, सब्बे निरवा सन्तेन इरियापथेन निसीदिंसु। अनुविलोकेत्वाति दिस्समानपञ्चपसादेहि नेत्तेहि अनुविलोकेत्वा। हन्दाति वोस्सग्गत्थे निपातो। न च मे किञ्चि गरहथाति एत्थ न च किञ्चीति पुच्छनत्थे न-कारो। किं मे किञ्चि गरहथ? यदि गरहथ, वदथ, इच्छापेमि वो वत्तुन्ति अत्थो। कायिकं वा वाचसिकं वाति इमिना कायवचीद्वारानेव पवारेति, न मनोद्वारं। कस्मा? अपाकटत्ता। कायवचीद्वारेसु हि दोसो पाकटो होति, न मनोद्वारे। ‘‘एकमञ्चे सयतोपि हि किं चिन्तेसी’’ति? पुच्छित्वा चित्ताचारं जानाति। इति मनोद्वारं अपाकटत्ता न पवारेति, नो अपरिसुद्धत्ता। बोधिसत्तभूतस्सापि हि तस्स भूरिदत्तछद्दन्तसङ्खपालधम्मपालादिकाले मनोद्वारं परिसुद्धं, इदानेत्थ वत्तब्बमेव नत्थि।
215. Sattame tadahūti tasmiṃ ahu, tasmiṃ divaseti attho. Upavasanti etthāti uposatho. Upavasantīti ca sīlena vā anasanena vā upetā hutvā vasantīti attho. So panesa uposathadivaso aṭṭhamīcātuddasīpannarasībhedena tividho, tasmā sesadvayanivāraṇatthaṃ pannaraseti vuttaṃ. Pavāraṇāyāti vassaṃ-vuṭṭha-pavāraṇāya. Visuddhipavāraṇātipi etissāva nāmaṃ. Nisinno hotīti sāyanhasamaye sampattaparisāya kālayuttaṃ dhammaṃ desetvā udakakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā nivatthanivāsano ekaṃsaṃ sugatamahācīvaraṃ katvā majjhimatthambhaṃ nissāya paññatte varabuddhāsane puratthimadisāya uṭṭhahato candamaṇḍalassa siriṃ siriyā abhibhavamāno nisinno hoti. Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti yato yato anuviloketi, tato tato tuṇhībhūtameva. Tattha hi ekabhikkhussāpi hatthakukkuccaṃ vā pādakukkuccaṃ vā natthi, sabbe niravā santena iriyāpathena nisīdiṃsu. Anuviloketvāti dissamānapañcapasādehi nettehi anuviloketvā. Handāti vossaggatthe nipāto. Na ca me kiñci garahathāti ettha na ca kiñcīti pucchanatthe na-kāro. Kiṃ me kiñci garahatha? Yadi garahatha, vadatha, icchāpemi vo vattunti attho. Kāyikaṃ vā vācasikaṃ vāti iminā kāyavacīdvārāneva pavāreti, na manodvāraṃ. Kasmā? Apākaṭattā. Kāyavacīdvāresu hi doso pākaṭo hoti, na manodvāre. ‘‘Ekamañce sayatopi hi kiṃ cintesī’’ti? Pucchitvā cittācāraṃ jānāti. Iti manodvāraṃ apākaṭattā na pavāreti, no aparisuddhattā. Bodhisattabhūtassāpi hi tassa bhūridattachaddantasaṅkhapāladhammapālādikāle manodvāraṃ parisuddhaṃ, idānettha vattabbameva natthi.
एतदवोचाति धम्मसेनापतिट्ठाने ठितत्ता भिक्खुसङ्घस्स भारं वहन्तो एतं अवोच। न खो मयं, भन्तेति, भन्ते, मयं भगवतो न किञ्चि गरहाम। कायिकं वा वाचसिकं वाति इदं चतुन्नं अरक्खियतं सन्धाय थेरो आह। भगवतो हि चत्तारि अरक्खियानि। यथाह –
Etadavocāti dhammasenāpatiṭṭhāne ṭhitattā bhikkhusaṅghassa bhāraṃ vahanto etaṃ avoca. Na kho mayaṃ, bhanteti, bhante, mayaṃ bhagavato na kiñci garahāma. Kāyikaṃ vā vācasikaṃ vāti idaṃ catunnaṃ arakkhiyataṃ sandhāya thero āha. Bhagavato hi cattāri arakkhiyāni. Yathāha –
‘‘चत्तारिमानि , भिक्खवे, तथागतस्स अरक्खियानि। कतमानि चत्तारि? परिसुद्धकायसमाचारो, भिक्खवे, तथागतो, नत्थि तथागतस्स कायदुच्चरितं, यं तथागतो रक्खेय्य ‘मा मे इदं परो अञ्ञासी’ति। परिसुद्धवचीसमाचारो, भिक्खवे, तथागतो, नत्थि तथागतस्स वचीदुच्चरितं, यं तथागतो रक्खेय्य, ‘मा मे इदं परो अञ्ञासी’ति। परिसुद्धमनोसमाचारो, भिक्खवे, तथागतो, नत्थि तथागतस्स मनोदुच्चरितं, यं तथागतो रक्खेय्य, ‘मा मे इदं परो अञ्ञासी’ति। परिसुद्धाजीवो, भिक्खवे, तथागतो, नत्थि तथागतस्स मिच्छाआजीवो, यं तथागतो रक्खेय्य ‘‘मा मे इदं परो अञ्ञासी’’ति (अ॰ नि॰ ७.५८)।
‘‘Cattārimāni , bhikkhave, tathāgatassa arakkhiyāni. Katamāni cattāri? Parisuddhakāyasamācāro, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti. Parisuddhavacīsamācāro, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa vacīduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya, ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti. Parisuddhamanosamācāro, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa manoduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya, ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti. Parisuddhājīvo, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa micchāājīvo, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘‘mā me idaṃ paro aññāsī’’ti (a. ni. 7.58).
इदानि भगवतो यथाभूतगुणे कथेन्तो भगवा हि, भन्तेतिआदिमाह। तत्थ अनुप्पन्नस्साति कस्सपसम्मासम्बुद्धतो पट्ठाय अञ्ञेन समणेन वा ब्राह्मणेन वा अनुप्पादितपुब्बस्स। असञ्जातस्साति इदं अनुप्पन्नवेवचनमेव। अनक्खातस्साति अञ्ञेन अदेसितस्स। पच्छा समन्नागताति पठमगतस्स भगवतो पच्छा समनुआगता। इति थेरो यस्मा सब्बेपि भगवतो सीलादयो गुणा अरहत्तमग्गमेव निस्साय आगता, तस्मा अरहत्तमग्गमेव निस्साय गुणं कथेसि। तेन सब्बगुणा कथिताव होन्ति। अहञ्च खो, भन्तेति इदं थेरो सदेवके लोके अग्गपुग्गलस्स अत्तनो चेव सङ्घस्स च कायिकवाचसिकं पवारेन्तो आह।
Idāni bhagavato yathābhūtaguṇe kathento bhagavā hi, bhantetiādimāha. Tattha anuppannassāti kassapasammāsambuddhato paṭṭhāya aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā anuppāditapubbassa. Asañjātassāti idaṃ anuppannavevacanameva. Anakkhātassāti aññena adesitassa. Pacchā samannāgatāti paṭhamagatassa bhagavato pacchā samanuāgatā. Iti thero yasmā sabbepi bhagavato sīlādayo guṇā arahattamaggameva nissāya āgatā, tasmā arahattamaggameva nissāya guṇaṃ kathesi. Tena sabbaguṇā kathitāva honti. Ahañca kho, bhanteti idaṃ thero sadevake loke aggapuggalassa attano ceva saṅghassa ca kāyikavācasikaṃ pavārento āha.
पितरा पवत्तितन्ति चक्कवत्तिम्हि कालङ्कते वा पब्बजिते वा सत्ताहच्चयेन चक्कं अन्तरधायति, ततो दसविधं द्वादसविधं चक्कवत्तिवत्तं पूरेत्वा निसिन्नस्स पुत्तस्स अञ्ञं पातुभवति, तं सो पवत्तेति। रतनमयत्ता पन सदिसट्ठेन तदेव वत्तं कत्वा ‘‘पितरा पवत्तित’’न्ति वुत्तं। यस्मा वा सो ‘‘अप्पोस्सुक्को त्वं, देव, होहि, अहमनुसासिस्सामी’’ति आह, तस्मा पितरा पवत्तितं आणाचक्कं अनुप्पवत्तेति नाम। सम्मदेव अनुप्पवत्तेसीति सम्मा नयेन हेतुना कारणेनेव अनुप्पवत्तेसि। भगवा हि चतुसच्चधम्मं कथेति, थेरो तमेव अनुकथेति, तस्मा एवमाह। उभतोभागविमुत्ताति द्वीहि भागेहि विमुत्ता , अरूपावचरसमापत्तिया रूपकायतो विमुत्ता, अग्गमग्गेन नामकायतोति। पञ्ञाविमुत्ताति पञ्ञाय विमुत्ता तेविज्जादिभावं अप्पत्ता खीणासवा।
Pitarāpavattitanti cakkavattimhi kālaṅkate vā pabbajite vā sattāhaccayena cakkaṃ antaradhāyati, tato dasavidhaṃ dvādasavidhaṃ cakkavattivattaṃ pūretvā nisinnassa puttassa aññaṃ pātubhavati, taṃ so pavatteti. Ratanamayattā pana sadisaṭṭhena tadeva vattaṃ katvā ‘‘pitarā pavattita’’nti vuttaṃ. Yasmā vā so ‘‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahamanusāsissāmī’’ti āha, tasmā pitarā pavattitaṃ āṇācakkaṃ anuppavatteti nāma. Sammadeva anuppavattesīti sammā nayena hetunā kāraṇeneva anuppavattesi. Bhagavā hi catusaccadhammaṃ katheti, thero tameva anukatheti, tasmā evamāha. Ubhatobhāgavimuttāti dvīhi bhāgehi vimuttā , arūpāvacarasamāpattiyā rūpakāyato vimuttā, aggamaggena nāmakāyatoti. Paññāvimuttāti paññāya vimuttā tevijjādibhāvaṃ appattā khīṇāsavā.
विसुद्धियाति विसुद्धत्थाय। संयोजनबन्धनच्छिदाति संयोजनसङ्खाते चेव बन्धनसङ्खाते च किलेसे छिन्दित्वा ठिता। विजितसङ्गामन्ति विजितरागदोसमोहसङ्गामं, मारबलस्स विजितत्तापि विजितसङ्गामं। सत्थवाहन्ति अट्ठङ्गिकमग्गरथे आरोपेत्वा वेनेय्यसत्थं वाहेति संसारकन्तारं उत्तारेतीति भगवा सत्थवाहो, तं सत्थवाहं। पलापोति अन्तोतुच्छो दुस्सीलो। आदिच्चबन्धुनन्ति आदिच्चबन्धुं सत्थारं दसबलं वन्दामीति वदति। सत्तमं।
Visuddhiyāti visuddhatthāya. Saṃyojanabandhanacchidāti saṃyojanasaṅkhāte ceva bandhanasaṅkhāte ca kilese chinditvā ṭhitā. Vijitasaṅgāmanti vijitarāgadosamohasaṅgāmaṃ, mārabalassa vijitattāpi vijitasaṅgāmaṃ. Satthavāhanti aṭṭhaṅgikamaggarathe āropetvā veneyyasatthaṃ vāheti saṃsārakantāraṃ uttāretīti bhagavā satthavāho, taṃ satthavāhaṃ. Palāpoti antotuccho dussīlo. Ādiccabandhunanti ādiccabandhuṃ satthāraṃ dasabalaṃ vandāmīti vadati. Sattamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ७. पवारणासुत्तं • 7. Pavāraṇāsuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ७. पवारणासुत्तवण्णना • 7. Pavāraṇāsuttavaṇṇanā
