| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๗. ปวิฎฺฐเตฺถรคาถาวณฺณนา
7. Paviṭṭhattheragāthāvaṇṇanā
ขนฺธา ทิฎฺฐา ยถาภูตนฺติ อายสฺมโต ปวิฎฺฐเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ กโรโนฺต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เกสโว นาม ตาปโส หุตฺวา เอกทิวสํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส อภิวาเทตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรเฎฺฐ พฺราหฺมณกุเล อุปฺปชฺชิตฺวา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปโตฺต เนกฺขมฺมนินฺนชฺฌาสยตาย ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตตฺถ สิกฺขิตพฺพํ สิกฺขิตฺวา วิจรโนฺต อุปติสฺสโกลิตานํ พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ‘‘เตปิ นาม มหาปญฺญา ตตฺถ ปพฺพชิตา, ตเทว มเญฺญ เสโยฺย’’ติ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิฯ ตสฺส สตฺถา วิปสฺสนํ อาจิกฺขิฯ โส วิปสฺสนํ อารภิตฺวา นจิรเสฺสว อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๔.๕๕-๕๙) –
Khandhā diṭṭhā yathābhūtanti āyasmato paviṭṭhattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ karonto atthadassissa bhagavato kāle kesavo nāma tāpaso hutvā ekadivasaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā pasannamānaso abhivādetvā añjaliṃ paggayha padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule uppajjitvā anukkamena viññutaṃ patto nekkhammaninnajjhāsayatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā tattha sikkhitabbaṃ sikkhitvā vicaranto upatissakolitānaṃ buddhasāsane pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘tepi nāma mahāpaññā tattha pabbajitā, tadeva maññe seyyo’’ti satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Tassa satthā vipassanaṃ ācikkhi. So vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.55-59) –
‘‘นารโท อิติ เม นามํ, เกสโว อิติ มํ วิทู;
‘‘Nārado iti me nāmaṃ, kesavo iti maṃ vidū;
กุสลากุสลํ เอสํ, อคมํ พุทฺธสนฺติกํฯ
Kusalākusalaṃ esaṃ, agamaṃ buddhasantikaṃ.
‘‘เมตฺตจิโตฺต การุณิโก, อตฺถทสฺสี มหามุนิ;
‘‘Mettacitto kāruṇiko, atthadassī mahāmuni;
อสฺสาสยโนฺต สเตฺต โส, ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมาฯ
Assāsayanto satte so, dhammaṃ deseti cakkhumā.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, สิเร กตฺวาน อญฺชลิํ;
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, sire katvāna añjaliṃ;
สตฺถารํ อภิวาเทตฺวา, ปกฺกามิํ ปาจินามุโขฯ
Satthāraṃ abhivādetvā, pakkāmiṃ pācināmukho.
‘‘สตฺตรเส กปฺปสเต, ราชา อาสิ มหีปติ;
‘‘Sattarase kappasate, rājā āsi mahīpati;
อมิตฺตตาปโน นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Amittatāpano nāma, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto –
๘๗.
87.
‘‘ขนฺธา ทิฎฺฐา ยถาภูตํ, ภวา สเพฺพ ปทาลิตา;
‘‘Khandhā diṭṭhā yathābhūtaṃ, bhavā sabbe padālitā;
วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;
Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ตตฺถ ขนฺธาติ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา, เต หิ วิปสฺสนุปลกฺขณโต สามญฺญลกฺขณโต จ ญาตปริญฺญาทีหิ ปริชานนวเสน วิปสฺสิตพฺพาฯ ทิฎฺฐา ยถาภูตนฺติ วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ‘‘อิทํ ทุกฺข’’นฺติอาทินา อวิปรีตโต ทิฎฺฐาฯ ภวา สเพฺพ ปทาลิตาติ กามภวาทโย สเพฺพ กมฺมภวา อุปปตฺติภวา จ มคฺคญาณสเตฺถน ภินฺนา วิทฺธํสิตาฯ กิเลสปทาลเนเนว หิ กโมฺมปปตฺติภวา ปทาลิตา นาม โหนฺติฯ เตนาห ‘‘วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ ตสฺสโตฺถ เหฎฺฐา วุโตฺตเยวฯ
Tattha khandhāti pañcupādānakkhandhā, te hi vipassanupalakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca ñātapariññādīhi parijānanavasena vipassitabbā. Diṭṭhā yathābhūtanti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā aviparītato diṭṭhā. Bhavā sabbe padālitāti kāmabhavādayo sabbe kammabhavā upapattibhavā ca maggañāṇasatthena bhinnā viddhaṃsitā. Kilesapadālaneneva hi kammopapattibhavā padālitā nāma honti. Tenāha ‘‘vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
ปวิฎฺฐเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Paviṭṭhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๗. ปวิฎฺฐเตฺถรคาถา • 7. Paviṭṭhattheragāthā
