| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
೧೦. ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
10. Pāyāsirājaññasuttavaṇṇanā
೪೦೬. ಭಗವತಾ ಏವಂ ಗಹಿತನಾಮತ್ತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಸ್ಮಾ ರಾಜಪುತ್ತಾ ಲೋಕೇ ‘‘ಕುಮಾರೋ’’ತಿ ವೋಹರೀಯನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ರಞ್ಞೋ ಕಿತ್ತಿಮಪುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ರಞ್ಞೋ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಜಾನಿಂಸೂ’’ತಿ।
406. Bhagavatā evaṃ gahitanāmattāti yojanā. Yasmā rājaputtā loke ‘‘kumāro’’ti voharīyanti. Ayañca rañño kittimaputto, tasmā āha ‘‘rañño…pe… sañjāniṃsū’’ti.
ಅಸ್ಸಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ। ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವೇಸು ಚೇವ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ। ತತಿಯದಿವಸೇತಿ ಪಬ್ಬತಂ ಆರುಳ್ಹದಿವಸತೋ ತತಿಯೇ ದಿವಸೇ।
Assāti therassa. Puññāni karonto kappasatasahassaṃ devesu ceva manussesu ca uppajjitvā visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi indriyānaṃ aparipakkattā. Tatiyadivaseti pabbataṃ āruḷhadivasato tatiye divase.
ತೇಸಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತತಾಯ, ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಚ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ…ಪೇ॰… ಅನುಭವನ್ತಾನಂ। ದೇವತಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸಹಧಮ್ಮಚಾರಿನಿಯಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸದೇವತಾಯ।
Tesaṃ sāvakabodhiyā niyatatāya, puññasambhārassa ca sātisayattā vinipātaṃ agantvā ekaṃ buddhantaraṃ…pe… anubhavantānaṃ. Devatāyāti pubbe sahadhammacāriniyā suddhāvāsadevatāya.
‘‘ಕುಲದಾರಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಏವಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾತಿ ಕುಲದಾರಿಕಾ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಕುಲಘರನ್ತಿ ಪತಿಕುಲಗೇಹಂ। ಗಬ್ಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಸಣ್ಠಿತಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ। ಸತಿಪಿ ವಿಸಾಖಾಯ ಚ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿಕುಲಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತೇ ತಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಪಧಾನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿಸಾಖಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಆಗತಾ ವಾಸಿಟ್ಠೋಪಿ ಆಗತೋ’’ತಿ। ದೇವತಾತಿ ಇಧಪಿ ಸಾ ಏವ ಸುದ್ಧಾವಾಸದೇವತಾ। ಪಞ್ಹೇತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖು ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯) ಆಗತೇ ಪನ್ನರಸಪಞ್ಹೇ।
‘‘Kuladārikāya kucchimhi uppanno’’ti vatvā taṃ evassa uppannabhāvaṃ mūlato paṭṭhāya dassetuṃ ‘‘sā cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāti kuladārikā. Ca-saddo byatirekattho, tena vuccamānaṃ visesaṃ joteti. Kulagharanti patikulagehaṃ. Gabbhanimittanti gabbhassa saṇṭhitabhāvanimittaṃ. Satipi visākhāya ca sāvatthivāsikulapariyāpannatte tassā tattha padhānabhāvadassanatthaṃ ‘‘visākhañcā’’ti vuttaṃ yathā ‘‘brāhmaṇā āgatā vāsiṭṭhopi āgato’’ti. Devatāti idhapi sā eva suddhāvāsadevatā. Pañheti ‘‘bhikkhu bhikkhu ayaṃ vammiko’’tiādinā (ma. ni. 1.249) āgate pannarasapañhe.
ಸೇತಬ್ಯಾತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಉತ್ತರೇನಾತಿ ಏನ-ಸದ್ದಯೋಗೇನ ‘‘ಸೇತಬ್ಯ’’ನ್ತಿ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥವಚನೇನ ಪನ ಉತ್ತರಸದ್ದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೇತಬ್ಯತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ। ಅನಭಿಸಿತ್ತಕರಾಜಾತಿ ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಕೋ ಅಭಿಸೇಕಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ।
Setabyāti itthiliṅgavasena tassa nagarassa nāmaṃ.Uttarenāti ena-saddayogena ‘‘setabya’’nti upayogavacanaṃ pāḷiyaṃ vuttaṃ. Atthavacanena pana uttarasaddaṃ apekkhitvā setabyatoti nissakkappayogo kato. Anabhisittakarājāti khattiyajātiko abhisekaṃ appatto.
ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
Pāyāsirājaññavatthuvaṇṇanā
೪೦೭. ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ಗತ-ಸದ್ದೇನ ಪದವಡ್ಢನಮಾಹ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಗತಮತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ಅಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹಿತಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಣಮತ್ತಂ, ಕೇವಲೋ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ತಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಾಭಾವತೋ, ಅನುರೂಪಾಹಾರಲಾಭತೋ ಚ ಸಮುದಾಚಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಜಾತನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾತಿ ತತೋ ಇಧಾಗಚ್ಛನಕಸ್ಸ, ಇತೋ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛನಕಸ್ಸ ಚ ಅಪದಿಸನತೋ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಟಿರೂಪಕಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ।
407.Diṭṭhiyevadiṭṭhigatanti gata-saddena padavaḍḍhanamāha, diṭṭhiyā vā gatamattaṃ diṭṭhigataṃ, ayāthāvaggāhitāya gantabbābhāvato diṭṭhiyā gahaṇamattaṃ, kevalo micchābhinivesoti attho, taṃ pana diṭṭhigataṃ tassa ayonisomanasikārādivasena uppajjitvā paṭipakkhasammukhībhāvābhāvato, anurūpāhāralābhato ca samudācārappattaṃ jātanti pāḷiyaṃ ‘‘uppannaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Taṃ taṃ kāraṇaṃ apadisitvāti tato idhāgacchanakassa, ito tattha gacchanakassa ca apadisanato ‘‘tattha tattheva sattānaṃ ucchijjanato’’ti evamādi taṃ taṃ kāraṇaṃ paṭirūpakaṃ apadisitvā.
೪೦೮. ಆಪನ್ನಾನಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥವಿಸಯೇ ಅಯಂ ಪುರಾ-ಸದ್ದಪಯೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಾ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಯಾವ ನ ಸಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ।
408. Āpannānadhippetatthavisaye ayaṃ purā-saddapayogoti āha ‘‘purā…pe… saññāpetīti yāva na saññāpetī’’ti.
ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Candimasūriyaupamāvaṇṇanā
೪೧೧. ಯಥಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉಳಾರವಿಪುಲೋಭಾಸತಾಯ ಅಞ್ಞೇನ ಓಭಾಸೇನ ಅನಭಿಭವನೀಯಾ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಓಭಾಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚನ್ದಿಮ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಕಿತ್ತಕೇ ಠಾನೇ ಏತೇ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ, ಕಿತ್ತಕಞ್ಚ ಠಾನಂ ನೇಸಂ ಆಭಾ ಫರತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಮ್ಪಿ ಚೋದನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಲಿವೇಠೇಸ್ಸತೀತಿ ಆಬನ್ಧಿಸ್ಸತಿ, ಅನುಯುಞ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬೇಠೇತುಂ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಚೋದನಂ ನಿಬ್ಬೇಠೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಅತ್ತನೋ ಅನಿಚ್ಛಿತಂ ಸಙ್ಘಾತನಂ ಪಕ್ಖಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಪರಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ, ನ ಇಮಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
411. Yathā candimasūriyā uḷāravipulobhāsatāya aññena obhāsena anabhibhavanīyā, evamayampi paññāobhāsenāti dassento ‘‘candima…pe… aññenā’’tiādimāha. Ādīhīti ādi-saddena ‘‘kittake ṭhāne ete pavattenti, kittakañca ṭhānaṃ nesaṃ ābhā pharatī’’ti evamādimpi codanaṃ saṅgaṇhāti. Paliveṭhessatīti ābandhissati, anuyuñjissatīti attho. Nibbeṭhetuṃ taṃ vissajjetuṃ. Tasmāti yasmā yathāvuttaṃ codanaṃ nibbeṭhetuṃ na sakkoti, tasmā. Attano anicchitaṃ saṅghātanaṃ pakkhaṃ paṭijānanto ‘‘parasmiṃ loke, na imasmi’’ntiādimāha.
ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ದೇವಾಪಿ ದೇವತ್ತಭಾವೇನೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇನೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಾ ಅಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ದೇವಾ ತೇ, ನ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಞ್ಚ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಏವಂ ಚನ್ದೇತಿ ಚನ್ದವಿಮಾನೇ, ನ ಚ ಚನ್ದೇ ವಾ ಕಥಿಯನ್ತೇ।
Kathaṃ panāyaṃ natthikadiṭṭhi ‘‘devo’’ti paṭijānātīti tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘bhagavā panā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Devāpi devattabhāveneva ucchijjanti, manussāpi manussattabhāveneva ucchijjantī’’ti evaṃ vā assa diṭṭhi, evañca katvā ‘‘devā te, na manussā’’ti vacanañca na virujjhati. Evaṃ candeti candavimāne, na ca cande vā kathiyante.
೪೧೨. ಆಬಾಧೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಬಾಧಿಕಾ। ದುಕ್ಖಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ದುಕ್ಖಿತಾ। ಸದ್ಧಾಯ ಅಯಿತಬ್ಬಾ ಸದ್ಧಾಯಿಕಾ, ಸದ್ಧಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹಂ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿಆದಿ। ಪಚ್ಚಯೋ ಪತ್ತಿಯಾಯನಂ ಏತೇಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಪಚ್ಚಯಿಕಾ।
412. Ābādho etesaṃ atthīti ābādhikā. Dukkhaṃ sañjātaṃ etesanti dukkhitā. Saddhāya ayitabbā saddhāyikā, saddhāya pavattiṭṭhānabhūtā. Tenāha ‘‘ahaṃ tumhe’’tiādi. Paccayo pattiyāyanaṃ etesu atthīti paccayikā.
ಚೋರಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Coraupamāvaṇṇanā
೪೧೩. ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾತಿ ಉಪೇಚ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ। ಕಮ್ಮಕಾರಣಿಕಸತ್ತೇಸೂತಿ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾತನಕಸತ್ತೇಸು। ಕಮ್ಮಮೇವಾತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ನೇರಯಿಕೇಹಿ ಕತಕಮ್ಮಮೇವ। ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಯೂಹನಾನುರೂಪಂ ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಕರೋತಿ, ತಥಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿರಯಪಾಲಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ತೇನ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ನಿರಯಕಣ್ಡಪಾಳಿಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೯) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ಸುತ್ತತೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೯) ನಿರಯಪಾಲಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯುತ್ತಿತೋಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನೇರಯಿಕೇ ನಿರಯೇ ಪಾಲೇನ್ತಿ ತತೋ ನಿಗ್ಗನ್ತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನಿರಯಪಾಲಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಪಞ್ಚಸೂದನೀಟೀಕಾಯಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
413.Uddisitvāti upecca dassetvā. Kammakāraṇikasattesūti nerayikānaṃ saṅghātanakasattesu. Kammamevāti tehi tehi nerayikehi katakammameva. Kammakāraṇaṃ karotīti āyūhanānurūpaṃ taṃ taṃ kāraṇaṃ karoti, tathā dukkhaṃ uppādetīti attho. Nirayapālāti ettha iti-saddo ādiattho, tena tattha sabbaṃ nirayakaṇḍapāḷiṃ (ma. ni. 3.259) saṅgaṇhāti. Evaṃ suttato (ma. ni. 3.259) nirayapālānaṃ atthibhāvaṃ dassetvā idāni yuttitopi dassetuṃ ‘‘manussaloke’’tiādi vuttaṃ. Tattha nerayike niraye pālenti tato niggantuṃ appadānavasena rakkhantīti nirayapālā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ papañcasūdanīṭīkāyaṃ gahetabbaṃ.
ಗೂಥಕೂಪಪುರಿಸಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Gūthakūpapurisaupamāvaṇṇanā
೪೧೫. ನಿಮ್ಮಜ್ಜಥಾತಿ ನಿರವಸೇಸತೋ ಮಜ್ಜಥ ಸೋಧೇಥ। ತಂ ಪನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಗೂಥಸ್ಸ ತಥಾ ಸೋಧನಂ ಅಪನಯನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪನೇಥಾ’’ತಿ।
415.Nimmajjathāti niravasesato majjatha sodhetha. Taṃ pana tassa tassa gūthassa tathā sodhanaṃ apanayanaṃ hotīti āha ‘‘apanethā’’ti.
ಅಸುಚೀತಿ ಅಸುದ್ಧೋ, ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮನವಡ್ಢನಕೋ ಮನೋಹರೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅಮನಾಪೋ’’ತಿ। ಅಸುಚಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅಸುಚಿಭಾಗತಂ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವತಂ ಗತೋ ಪತ್ತೋತಿ ಅಸುಚಿಸಙ್ಖಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸುಚಿಕೋಟ್ಠಾಸಭೂತೋ’’ತಿ। ದುಗ್ಗನ್ಧೋತಿ ದುಟ್ಠಗನ್ಧೋ ಅನಿಟ್ಠಗನ್ಧೋ, ಸೋ ಪನ ನ ಯೋ ಕೋಚಿ, ಅಥ ಖೋ ಪೂತಿಗನ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಣಪಗನ್ಧೋ’’ತಿ। ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬಯುತ್ತೋತಿ ಹೀಳಿತಬ್ಬಯುತ್ತೋ। ಪಟಿಕೂಲೋ ಘಾನಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಟಿಕೂಲರೂಪೋ। ಉಬ್ಬಾಧತೀತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಬಾಧತಿ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಗನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ಬಾಧತಿ ಅತಿವಿಯ ಅಸುಚಿಸಭಾವತ್ತಾ, ಅಸುಚಿಮ್ಹಿಯೇವ ಜಾತಸಂವದ್ಧನಭಾವತೋ, ದೇವಾನಞ್ಚ ಘಾನಪಸಾದಸ್ಸ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವತೋ।
Asucīti asuddho, so pana yasmā manavaḍḍhanako manoharo na hoti, tasmā āha ‘‘amanāpo’’ti. Asucisaṅkhātaṃ asucibhāgataṃ attano sabhāvataṃ gato pattoti asucisaṅkhātoti āha ‘‘asucikoṭṭhāsabhūto’’ti. Duggandhoti duṭṭhagandho aniṭṭhagandho, so pana na yo koci, atha kho pūtigandhoti āha ‘‘kuṇapagandho’’ti. Jigucchitabbayuttoti hīḷitabbayutto. Paṭikūlo ghānindriyassa paṭikūlarūpo. Ubbādhatīti uparūpari bādhati. Manussānaṃ gandho…pe… bādhati ativiya asucisabhāvattā, asucimhiyeva jātasaṃvaddhanabhāvato, devānañca ghānapasādassa tikkhavisadabhāvato.
೪೧೬. ದೂರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿಆದಯೋ।
416.Dūre nibbattā paranimmitavasavattiādayo.
೪೧೯. ಸುನ್ದರಧಮ್ಮೇತಿ ಸೋಭನಗುಣೇ। ಸುಗತಿಸುಖನ್ತಿ ಸುಗತಿ ಚೇವ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸುಖಞ್ಚ।
419.Sundaradhammeti sobhanaguṇe. Sugatisukhanti sugati ceva tappariyāpannaṃ sukhañca.
ಗಬ್ಭಿನೀಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Gabbhinīupamāvaṇṇanā
೪೨೦. ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮತೋ ಏತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಯೋ, ಸುಖಂ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅನಯೋ, ದುಕ್ಖಂ । ಅಪಕ್ಕನ್ತಿ ನ ಸಿದ್ಧಂ ನ ನಿಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಂ। ನ ಪರಿಪಾಚೇನ್ತಿ ನ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ। ನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ ಅತ್ತವಿನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜಭಾವತೋ। ಆಗಮೇನ್ತೀತಿ ಉದಿಕ್ಖನ್ತಿ। ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಕಮ್ಮಫಲಂ ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತೋ ನಿಯುಞ್ಜನ್ತೋ, ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬೇಸಂ ವೇತನಂ ಪಟಿಕಙ್ಖನ್ತೋ ಭತಪುರಿಸೋ ಯಥಾ।
420. Puññakammato eti uppajjatīti ayo, sukhaṃ. Tappaṭipakkhato anayo, dukkhaṃ . Apakkanti na siddhaṃ na niṭṭhānappattaṃ. Na paripācenti na niṭṭhānaṃ pāpenti. Na upacchindanti attavinipātassa sāvajjabhāvato. Āgamentīti udikkhanti. Nibbisanti yassa pana taṃ kammaphalaṃ nibbisanto niyuñjanto, nibbisanti vā nibbesaṃ vetanaṃ paṭikaṅkhanto bhatapuriso yathā.
೪೨೧. ಉಬ್ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದವಡ್ಢನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ।
421.Ubbhinditvāti upasaggena padavaḍḍhanamattanti āha ‘‘bhinditvā’’ti.
ಸುಪಿನಕಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Supinakaupamāvaṇṇanā
೪೨೨. ‘‘ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ವಾ ಪವಿಸನ್ತಂ ವಾ ಜೀವ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ಸುಪಿನದಸ್ಸನಕಾಲೇ ಅತ್ತಭಾವತೋ ಜೀವೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ತಂತಂಆರಾಮರಾಮಣೇಯ್ಯಕದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪರಿಬ್ಭಮಿತ್ವಾ ಪುನದೇವ ಅತ್ತಭಾವಂ ಅನುಪವಿಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಮಿಚ್ಛಾಗಾಹವಿಪಲ್ಲತ್ತಚಿತ್ತೋ। ಅಥಸ್ಸ ಥೇರೋ ಖುದ್ದಕಾಯ ಆಣಿಯಾ ವಿಪುಲಂ ಆಣಿಂ ನೀಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಜೀವಸಮಞ್ಞಾಮುಖೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಂ ನೀಹರಿತುಕಾಮೋ ‘‘ಅಪಿ ನು ತಾ ತುಯ್ಹಂ ಜೀವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ ಪವಿಸನ್ತಂ ವಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಯತ್ಥ ಪನ ತಥಾರೂಪಾ ಜೀವಸಮಞ್ಞಾ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಜೀವನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
422.‘‘Nikkhamantaṃ vā pavisantaṃ vā jīva’’nti idaṃ tassa ajjhāsayavasena vuttaṃ. So hi ‘‘sattānaṃ supinadassanakāle attabhāvato jīvo bahi nikkhamitvā taṃtaṃārāmarāmaṇeyyakadassanādivasena ito cito ca paribbhamitvā punadeva attabhāvaṃ anupavisatī’’ti evaṃ pavattamicchāgāhavipallattacitto. Athassa thero khuddakāya āṇiyā vipulaṃ āṇiṃ nīharanto viya jīvasamaññāmukhena ucchedadiṭṭhiṃ nīharitukāmo ‘‘api nu tā tuyhaṃ jīvaṃ passanti pavisantaṃ vā nikkhamantaṃ vā’’ti āha. Yattha pana tathārūpā jīvasamaññā, taṃ dassento ‘‘cittācāraṃ jīvanti gahetvā āhā’’ti vuttaṃ.
೪೨೩. ವೇಠೇತ್ವಾತಿ ವೇಖದಾನಸಙ್ಖೇಪೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ। ಚವನಕಾಲೇತಿ ಚವನಸ್ಸ ಚುತಿಯಾ ಪತ್ತಕಾಲೇ, ನ ಚವಮಾನಕಾಲೇ। ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಕತಿಪಯರೂಪಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮೇವ। ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಧಮ್ಮಸಮೂಹಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ತದಾ ಲಬ್ಭತಿ, ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ ವಾ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಕಮ್ಮಜಾದಿತಿಸನ್ತತಿರೂಪವಿಸೇಸಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ಅಪ್ಪವತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪನ ಜೀವಸಞ್ಞೀ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಆಹ, ತತ್ಥ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
423.Veṭhetvāti vekhadānasaṅkhepena veṭhetvā. Cavanakāleti cavanassa cutiyā pattakāle, na cavamānakāle. Rūpakkhandhamattamevāti katipayarūpadhammasaṅghātamattameva. Utusamuṭṭhānarūpadhammasamūhamattameva hi tadā labbhati, matta-saddo vā visesanivattiattho, tena kammajāditisantatirūpavisesaṃ nivatteti. Appavattā hontīti appavattikā honti, na upalabbhatīti attho. Viññāṇe pana jīvasaññī, tasmā ‘‘viññāṇakkhandho gacchatī’’ti āha, tattha anupalabbhanatoti adhippāyo.
ಸನ್ತತ್ತಅಯೋಗುಳಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Santattaayoguḷaupamāvaṇṇanā
೪೨೪. ವೂಪಸನ್ತತೇಜನ್ತಿ ವಿಗತುಸ್ಮಂ।
424.Vūpasantatejanti vigatusmaṃ.
೪೨೫. ಆಮತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆ-ಸದ್ದೋ ಆಮಿಸ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಉಪಡ್ಢಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅದ್ಧಮತೋ’’ತಿ, ಆಮತೋತಿ ವಾ ಈಸಂ ದರಥೇನ ಉಸ್ಮನಾ ಯುತ್ತಮರಣೋ ಮರನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೀಯಮಾನೋ ಹಿ ಅವಿಗತುಸ್ಮೋ ಹೋತಿ, ನ ಮತೋ ವಿಯ ವಿಗತುಸ್ಮೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮರಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ರೂಪಸ್ಸ ಓಧುನನಂ ನಾಮಸ್ಸ ಓರತೋ ಪರಿವತ್ತನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಓರತೋ ಕರೋಥಾ’’ತಿ। ಓರತೋ ಕಾತುಕಾಮಸ್ಸ ಪನ ಸಂಪರಿವತ್ತನಂ ಸನ್ಧುನನಂ, ತಂ ಪನ ಪರತೋ ಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರತೋ ಕರೋಥಾ’’ತಿ। ಪರಮುಖಂ ಕತಸ್ಸ ಇತೋ ಚಿತೋ ಪರಿವತ್ತನಂ ನಿದ್ಧುನನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಾಪರಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅಪರಿಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ತಞ್ಚಾಯತನಂ ನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
425.Āmatoti ettha ā-saddo āmisa-saddo viya upaḍḍhapariyāyoti āha ‘‘addhamato’’ti, āmatoti vā īsaṃ darathena usmanā yuttamaraṇo marantoti attho. Mīyamāno hi avigatusmo hoti, na mato viya vigatusmo. Tenāha ‘‘marituṃ āraddho hotī’’ti. Tathā rūpassa odhunanaṃ nāmassa orato parivattanamevāti āha ‘‘orato karothā’’ti. Orato kātukāmassa pana saṃparivattanaṃ sandhunanaṃ, taṃ pana parato karaṇanti āha ‘‘parato karothā’’ti. Paramukhaṃ katassa ito cito parivattanaṃ niddhunananti āha ‘‘aparāparaṃ karothā’’ti. Indriyāni aparibhinnānīti adhippāyena ‘‘tañcāyatanaṃ na paṭisaṃvedetī’’ti vuttaṃ.
ಸಙ್ಖಧಮಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Saṅkhadhamaupamāvaṇṇanā
೪೨೬. ಸಙ್ಖಂ ಧಮತಿ, ಧಮಾಪೇತೀತಿ ವಾ ಸಙ್ಖಧಮೋ। ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಸದ್ದಯೋಗವಸೇನ ಸಲ್ಲಾಪೇತ್ವಾ, ಸದ್ದಯುತ್ತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಧಮನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮಿತ್ವಾ’’ತಿ।
426. Saṅkhaṃ dhamati, dhamāpetīti vā saṅkhadhamo. Upalāpetvāti uparūpari saddayogavasena sallāpetvā, saddayuttaṃ katvāti attho. Taṃ pana atthato dhamanamevāti āha ‘‘dhamitvā’’ti.
ಅಗ್ಗಿಕಜಟಿಲಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Aggikajaṭilaupamāvaṇṇanā
೪೨೮. ಆಹಿತೋ ಅಗ್ಗಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಗ್ಗಿಕೋ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಕಭಾವೋ ಯಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗಿಹುತಮಾಲಾವೇದಿಸಮ್ಪಾದನೇಹಿ ಚೇವ ಇನ್ಧನಧೂಮಬರಿಹಿಸಸಪ್ಪಿತೇಲೂಪಹರಣೇಹಿ ಬಲಿಪುಪ್ಫಧೂಮಗನ್ಧಾದಿಉಪಹಾರೇಹಿ ಚ ತಸ್ಸ ಪಯಿರುಪಾಸನಾಯ ಇಚ್ಛಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಗ್ಗಿಪರಿಚಾರಕೋ’’ತಿ। ಆಯುಂ ಪಾಪುಣಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯಥಾ ಚಿರಜೀವೀ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಆಯುಂ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಪಾಪೇಯ್ಯಂ। ವಡ್ಢಿಂ ಗಮೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸರೀರಾವಯವೇ, ಗುಣಾವಯವೇ ಚ ಫಾತಿಂ ಪಾಪೇಯ್ಯಂ। ಅರಣೀ ಯುಗಳನ್ತಿ ಉತ್ತರಾರಣೀ, ಅಧರಾರಣೀತಿ ಅರಣೀದ್ವಯಂ।
428. Āhito aggi etassa atthīti aggiko, svāssa aggikabhāvo yasmā aggihutamālāvedisampādanehi ceva indhanadhūmabarihisasappitelūpaharaṇehi balipupphadhūmagandhādiupahārehi ca tassa payirupāsanāya icchito, tasmā vuttaṃ ‘‘aggiparicārako’’ti. Āyuṃ pāpuṇāpeyyanti yathā cirajīvī hoti, evaṃ āyuṃ pacchimavayaṃ pāpeyyaṃ. Vaḍḍhiṃ gameyyanti sarīrāvayave, guṇāvayave ca phātiṃ pāpeyyaṃ. Araṇī yugaḷanti uttarāraṇī, adharāraṇīti araṇīdvayaṃ.
೪೨೯. ಏವನ್ತಿ ‘‘ಬಾಲೋ ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರೇನ। ತಯಾತಿ ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ವುತ್ತಯುತ್ತಕಾರಣಮಕ್ಖಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಯುತ್ತಕಾರಣಸ್ಸ ಮಕ್ಖನಸಭಾವೇನ। ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಸಮಧುರಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣೇನ। ಪಲಾಸೇನಾತಿ ಪಲಾಸೇತೀತಿ ಪಲಾಸೋ, ಪರಸ್ಸ ಗುಣೇ ಉತ್ತರಿತರೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಸಮೇ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಕರಣರಸೋ ಹಿ ಪಲಾಸೋ, ತೇನ ಪಲಾಸೇನ।
429.Evanti ‘‘bālo pāyāsirājañño’’tiādippakārena. Tayāti theraṃ sandhāya vadati. Vuttayuttakāraṇamakkhalakkhaṇenāti vuttayuttakāraṇassa makkhanasabhāvena. Yugaggāhalakkhaṇenāti samadhuraggahaṇalakkhaṇena. Palāsenāti palāsetīti palāso, parassa guṇe uttaritare ḍaṃsitvā viya chaḍḍento attano guṇehi same karotīti attho. Samakaraṇaraso hi palāso, tena palāsena.
ದ್ವೇಸತ್ಥವಾಹಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Dvesatthavāhaupamāvaṇṇanā
೪೩೦. ಹರಿತಕಪತ್ತನ್ತಿ ಹರಿತಬ್ಬಪತ್ತಂ, ಅಪ್ಪಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಸನ್ನದ್ಧಧನುಕಲಾಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಲಾಪನ್ತಿ ತೂಣೀರಮಾಹ, ತಞ್ಚ ಸನ್ನಯ್ಹತೋ ಧನುನಾ ವಿನಾ ನ ಸನ್ನಯ್ಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ನದ್ಧಧನುಕಲಾಪ’’ನ್ತಿ। ಆಸಿತ್ತೋದಕಾನಿ ವಟುಮಾನೀತಿ ಗಮನಮಗ್ಗಾ ಚೇವ ತಂತಂಉದಕಮಗ್ಗಾ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ದೇವೇನ ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ತಹಂ ತಹಂ ಪಗ್ಘರಿತಉದಕ ಸನ್ದಮಾನಉದಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸಲಿಲಾ ಮಗ್ಗಾ ಚ ಕನ್ದರಾ ಚಾ’’ತಿ।
430.Haritakapattanti haritabbapattaṃ, appapattanti attho. Tenāha ‘‘antamaso’’tiādi. Sannaddhadhanukalāpanti ettha kalāpanti tūṇīramāha, tañca sannayhato dhanunā vinā na sannayhatīti āha ‘‘sannaddhadhanukalāpa’’nti. Āsittodakāni vaṭumānīti gamanamaggā ceva taṃtaṃudakamaggā ca sammadeva devena phuṭṭhattā tahaṃ tahaṃ paggharitaudaka sandamānaudakā. Tenāha ‘‘paripuṇṇasalilā maggā ca kandarā cā’’ti.
ಯಥಾಭತೇನಾತಿ ಸಕಟೇಸು ಯಥಾಠಪಿತೇನ, ಯಥಾ ‘‘ಅಮ್ಮ ಇತೋ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಠಪೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಕರಣಕಿರಿಯಾಯ ಕಿರಿಯಾಸಾಮಞ್ಞವಾಚೀಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾರೋಪಿತೇನ, ಯಥಾಗಹಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।
Yathābhatenāti sakaṭesu yathāṭhapitena, yathā ‘‘amma ito karohī’’ti vutte ṭhapesīti attho karaṇakiriyāya kiriyāsāmaññavācībhāvato. Tasmā yathāropitena, yathāgahitenāti attho vutto.
ಅಕ್ಖಧುತ್ತಕಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Akkhadhuttakaupamāvaṇṇanā
೪೩೪. ಪರಾಜಯಗುಳನ್ತಿ ಯೇನ ಗುಳೇನ, ಯಾಯ ಸಲಾಕಾಯ ಠಿತಾಯ ಚ ಪರಾಜಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಗಮೇನ್ತೋ ಗಿಲತಿ। ಪಜ್ಜೋಹನನ್ತಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಜುಹನಕಮ್ಮಂ। ತಂ ಪನ ಬಲಿದಾನವಸೇನ ಕರೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬಲಿಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ।
434.Parājayaguḷanti yena guḷena, yāya salākāya ṭhitāya ca parājayo hoti, taṃ adassanaṃ gamento gilati.Pajjohananti pakārehi juhanakammaṃ. Taṃ pana balidānavasena karīyatīti āha ‘‘balikamma’’nti.
ಸಾಣಭಾರಿಕಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
Sāṇabhārikaupamāvaṇṇanā
೪೩೬. ಗಾಮಪತ್ತನ್ತಿ ಗಾಮೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಸುಞ್ಞಭಾವೇನ ಅನಾವಸಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವುಟ್ಠಿತಗಾಮಪದೇಸೋ’’ತಿ। ಗಾಮಪದನ್ತಿ ಯಥಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಾದನಿಕ್ಖಿತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಗತಪರಿಚ್ಛೇದಂ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಗಾಮವಾಸೀಹಿ ಆವಸಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಗತನಿವುತ್ಥಾಗಾರಂ ‘‘ಗಾಮಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸುಸನ್ನದ್ಧೋತಿ ಸುಖೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮನಯೋಗ್ಯತಾವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಸಜ್ಜಿತೋ। ತಂ ಪನ ಸುಸಜ್ಜನಂ ಸುಟ್ಠು ಬನ್ಧನವಸೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಬದ್ಧೋ’’ತಿ।
436.Gāmapattanti gāmo eva hutvā āpajjitabbaṃ, suññabhāvena anāvasitabbaṃ. Tenāha ‘‘vuṭṭhitagāmapadeso’’ti. Gāmapadanti yathā purisassa pādanikkhittaṭṭhānaṃ adhigataparicchedaṃ ‘‘pada’’nti vuccati, evaṃ gāmavāsīhi āvasitaṭṭhānaṃ adhigatanivutthāgāraṃ ‘‘gāmapada’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘ayamevattho’’ti. Susannaddhoti sukhena gahetvā gamanayogyatāvasena suṭṭhu sajjito. Taṃ pana susajjanaṃ suṭṭhu bandhanavasenevāti āha ‘‘subaddho’’ti.
ಅಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಲೋಹಭಾವೇ ಸತಿಪಿ ಲೋಹ-ಸದ್ದೋ ಸಾಸನೇ ತಮ್ಬಲೋಹೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಹನ್ತಿ ತಮ್ಬಲೋಹ’’ನ್ತಿ।
Ayādīnampi lohabhāve satipi loha-saddo sāsane tambalohe niruḷhoti āha ‘‘lohanti tambaloha’’nti.
ಸರಣಗಮನವಣ್ಣನಾ
Saraṇagamanavaṇṇanā
೪೩೭. ಅಭಿರದ್ಧೋತಿ ಆರಾಧಿತಚಿತ್ತೋ, ಸಾಸನಸ್ಸ ಆರಾಧಿತಚಿತ್ತತಾ ಪಸೀದನವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ। ಪಞ್ಹುಪಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಪಞ್ಹೇಸು ಉಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತತ್ಥೇಸು ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಞಾಣುಪಟ್ಠಾನಾನಿ।
437.Abhiraddhoti ārādhitacitto, sāsanassa ārādhitacittatā pasīdanavasenāti āha ‘‘abhippasanno’’ti. Pañhupaṭṭhānānīti pañhesu upaṭṭhānāni mayā pucchitatthesu tumhākaṃ vissajjanavasena ñāṇupaṭṭhānāni.
ಯಞ್ಞಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Yaññakathāvaṇṇanā
೪೩೮. ಸಙ್ಘಾತನ್ತಿ ಸಂ-ಸದ್ದೋ ಪದವಡ್ಢನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಘಾತ’’ನ್ತಿ। ವಿಪಾಕಫಲೇನಾತಿ ಸದಿಸಫಲೇನ। ಮಹಪ್ಫಲೋ ನ ಹೋತಿ ಗವಾದಿಪಾಣಘಾತೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವತೋ। ಗುಣಾನಿಸಂಸೇನಾತಿ ಉದ್ದಯಫಲೇನ। ಆನುಭಾವಜುತಿಯಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮನಜನಿತೇನ ಸಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ತೇಜೇನ। ನ ಮಹಾಜುತಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಭಾವತೋ। ವಿಪಾಕವಿಪ್ಫಾರತಾಯಾತಿ ವಿಪಾಕಫಲಸ್ಸ ವಿಪುಲತಾಯ, ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಟ್ಠುಖೇತ್ತೇತಿ ಉಸಭಾದಿದೋಸೇಹಿ ದೂಸಿತಖೇತ್ತೇ, ತಂ ಪನ ವಪ್ಪಾಭಾವತೋ ಅಸಾರಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಸ್ಸಾರಖೇತ್ತೇ’’ತಿ। ದುಬ್ಭೂಮೇತಿ ಕುಚ್ಛಿತಭೂಮಿಭಾಗೇ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿತಭಾವೋ ಅಸಾರತಾಯ ವಾ ಸಿಯಾ ನಿನ್ನತಾದಿದೋಸವಸೇನ ವಾ। ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಪಕ್ಖೋ ಪಠಮಪದೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಇತರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಸಮಭೂಮಿಭಾಗೇ’’ತಿ ಆಹ। ದಣ್ಡಾಭಿಘಾತಾದಿನಾ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಾನಿ। ಪೂತೀನೀತಿ ಗೋಮಯಲೇಪದಾನಾದಿಸುಖೇನ ಅಸುಕ್ಖಾಪಿತತ್ತಾ ಪೂತಿಭಾವಂ ಗತಾನಿ। ತಾನಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಾರವನ್ತಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಸ್ಸಾರಾನೀ’’ತಿ। ವಾತಾತಪಹತಾನೀತಿ ವಾತೇನ ಚ ಆತಪೇನ ಚ ವಿನಟ್ಠಬೀಜಸಾಮತ್ಥಿಯಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಯಾದಿನ್ನತೇಜಾನೀ’’ತಿ। ಯಂ ಯಥಾಜಾತವೀಹಿಆದಿಗತೇನ ತಣ್ಡುಲೇನ ಅಙ್ಕುರುಪ್ಪಾದನಯೋಗ್ಯಬೀಜಸಾಮತ್ಥಿಯಂ, ತಂ ತಣ್ಡುಲಸಾರೋ, ತಸ್ಸ ಆದಾನಂ ಗಹಣಂ ತಥಾಉಪ್ಪಜ್ಜನಮೇವ। ಏತಾನಿ ಪನ ಬೀಜಾನಿ ನ ತಾದಿಸಾನಿ ಖಣ್ಡಾದಿದೋಸವನ್ತತಾಯ। ಧಾರಾಯ ಖೇತ್ತೇ ಅನುಪ್ಪವೇಸನಂ ನಾಮ ವಸ್ಸನಮೇವ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಸಮ್ಮಾ ವಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಅಙ್ಕುರಮೂಲಪತ್ತಾದೀಹೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಙ್ಕುರಕನ್ದಾದೀಹಿ ಉದ್ಧಂ ವುದ್ಧಿಂ, ಮೂಲಜಟಾದೀಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿರುಳ್ಹಿಂ, ಪತ್ತಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚ ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।
438.Saṅghātanti saṃ-saddo padavaḍḍhanamattanti āha ‘‘ghāta’’nti. Vipākaphalenāti sadisaphalena. Mahapphalo na hoti gavādipāṇaghātena upakkiliṭṭhabhāvato. Guṇānisaṃsenāti uddayaphalena. Ānubhāvajutiyāti paṭipakkhavigamanajanitena sabhāvasaṅkhātena tejena. Na mahājutiko hoti aparisuddhabhāvato. Vipākavipphāratāyāti vipākaphalassa vipulatāya, pāripūriyāti attho. Duṭṭhukhetteti usabhādidosehi dūsitakhette, taṃ pana vappābhāvato asāraṃ hotīti āha ‘‘nissārakhette’’ti. Dubbhūmeti kucchitabhūmibhāge, svāssa kucchitabhāvo asāratāya vā siyā ninnatādidosavasena vā. Tattha paṭhamo pakkho paṭhamapadena dassitoti itaraṃ dassento ‘‘visamabhūmibhāge’’ti āha. Daṇḍābhighātādinā chinnabhinnāni. Pūtīnīti gomayalepadānādisukhena asukkhāpitattā pūtibhāvaṃ gatāni. Tāni pana yasmā sāravantāni na honti, tasmā vuttaṃ ‘‘nissārānī’’ti. Vātātapahatānīti vātena ca ātapena ca vinaṭṭhabījasāmatthiyāni. Tenāha ‘‘pariyādinnatejānī’’ti. Yaṃ yathājātavīhiādigatena taṇḍulena aṅkuruppādanayogyabījasāmatthiyaṃ, taṃ taṇḍulasāro, tassa ādānaṃ gahaṇaṃ tathāuppajjanameva. Etāni pana bījāni na tādisāni khaṇḍādidosavantatāya. Dhārāya khette anuppavesanaṃ nāma vassanameva, taṃ paṭikkhepavasena dassento āha ‘‘na sammā vasseyyā’’ti. Aṅkuramūlapattādīhīti cettha aṅkurakandādīhi uddhaṃ vuddhiṃ, mūlajaṭādīhi heṭṭhā viruḷhiṃ, pattapupphādīhi samantato ca vepullanti yojanā.
ಅಪರೂಪಘಾತೇನಾತಿ ಪರೇಸಂ ವಿಬಾಧನೇನ। ಉಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚಯತೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದಿದೇಯ್ಯಧಮ್ಮತೋ। ಗವಾದಿಘಾತೇನಪಿ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಘಾಸೋ ಸಙ್ಕೀಯತಿ। ‘‘ಅಪರೂಪಘಾತಿತಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸೀಲವನ್ತತಾಯ ಕಾರಣವಚನಂ । ಗುಣಾತಿರೇಕನ್ತಿ ಗುಣಾತಿರಿತ್ತಂ, ಸೀಲಾದಿಲೋಕುತ್ತರಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪುಲಾತಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಾದಿವಸೇನ ಉಳಾರಾ।
Aparūpaghātenāti paresaṃ vibādhanena. Uppannapaccayatoti nibbattitaghāsacchādanādideyyadhammato. Gavādighātenapi hi tattha paṭiggāhakānaṃ ghāso saṅkīyati. ‘‘Aparūpaghātitāyā’’ti idaṃ sīlavantatāya kāraṇavacanaṃ . Guṇātirekanti guṇātirittaṃ, sīlādilokuttaraguṇehi visiṭṭhanti attho. Vipulāti saddhāsampadādivasena uḷārā.
ಉತ್ತರಮಾಣವವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
Uttaramāṇavavatthuvaṇṇanā
೪೩೯. ಅಥ ಖೋ ತೇಹಿ ಸಕುಣ್ಡಕೇಹಿ ತಣ್ಡುಲೇಹಿ ಸಿದ್ಧಂಭತ್ತಂ ಉತ್ತಣ್ಡುಲಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಣ್ಡುಲಭತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಬಿಲಙ್ಗಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆರನಾಲಂ ಬಿಲಙ್ಗತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ, ತದೇವ ಕಞ್ಜಿಯತೋ ಜಾತನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಯಂ, ತಂ ದುತಿಯಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬಿಲಙ್ಗದುತಿಯಂ, ತಂ ‘‘ಕಞ್ಜಿಕದುತಿಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಧೋರಕಾನೀತಿ ಧೋವಿಯಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಥೂಲತರಾನಿಪಿ ‘‘ಥೂಲಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಥೂಲಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಗುಳದಸಾನೀತಿ ಸುತ್ತಾನಂ ಥೂಲತಾಯ, ಕಞ್ಜಿಕಸ್ಸ ಬಹಲತಾಯ ಚ ಪಿಣ್ಡಿತದಸಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜ…ಪೇ॰… ದಸಾನೀ’’ತಿ। ಅನುದ್ದಿಸತೀತಿ ಅನು ಅನು ಕಥೇತಿ।
439. Atha kho tehi sakuṇḍakehi taṇḍulehi siddhaṃbhattaṃ uttaṇḍulameva hotīti āha ‘‘uttaṇḍulabhatta’’nti. Bilaṅgaṃ vuccati āranālaṃ bilaṅgato nibbattanato, tadeva kañjiyato jātanti kañjiyaṃ, taṃ dutiyaṃ etassāti bilaṅgadutiyaṃ, taṃ ‘‘kañjikadutiya’’nti ca vuttaṃ. Dhorakānīti dhoviyāni. Yasmā thūlatarānipi ‘‘thūlānī’’ti vattabbataṃ arahanti, tasmā ‘‘thūlānicā’’ti vuttaṃ. Guḷadasānīti suttānaṃ thūlatāya, kañjikassa bahalatāya ca piṇḍitadasāni. Tenāha ‘‘puñjapuñja…pe… dasānī’’ti. Anuddisatīti anu anu katheti.
೪೪೦. ಅಸಕ್ಕಚ್ಚನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನಾದರಕಾರಂ, ತಂ ಪನ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಯ ಅಭಾವೇನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಅಚಿತ್ತೀಕತನ್ತಿ ಚಿತ್ತೀಕಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ನ ಚಿತ್ತೀಕತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತೀಕಾರವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಚಿತ್ತೀಕಾರರಹಿತಂ ವಾ ಅಚಿತ್ತೀಕತಂ, ಯಥಾ ಕತಂ ಪರೇಸಂ ವಿಮ್ಹಯಾವಹಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಕತಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಳಾರಪಣೀತಭಾವೋ ಪನ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚದಾನೇನೇವ ಬಾಧಿತೋ। ಅಪವಿದ್ಧನ್ತಿ ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮಂ ವಿಯ ಅಪವಿದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ, ಏತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ದಾನೇ ಗಾರವಾಕರಣಂ ವದತಿ। ಸೇರೀಸಕಂ ನಾಮಾತಿ ‘‘ಸೇರೀಸಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಾಮಕಂ। ತುಚ್ಛನ್ತಿ ಪರಿಜನಪರಿಚ್ಛೇದವಿರಹತೋ ರಿತ್ತಂ।
440.Asakkaccanti na sakkaccaṃ anādarakāraṃ, taṃ pana kammaphalasaddhāya abhāvena hotīti āha ‘‘saddhāvirahita’’nti. Acittīkatanti cittīkārapaccupaṭṭhāpanavasena na cittīkataṃ. Tenāha ‘‘cittīkāravirahita’’ntiādi. Cittīkārarahitaṃ vā acittīkataṃ, yathā kataṃ paresaṃ vimhayāvahaṃ hoti, tathā akataṃ. Cittassa uḷārapaṇītabhāvo pana asakkaccadāneneva bādhito. Apaviddhanti chaḍḍanīyadhammaṃ viya apaviddhaṃ katvā, etena tasmiṃ dāne gāravākaraṇaṃ vadati. Serīsakaṃ nāmāti ‘‘serīsaka’’nti evaṃ nāmakaṃ. Tucchanti parijanaparicchedavirahato rittaṃ.
ಪಾಯಾಸಿದೇವಪುತ್ತವಣ್ಣನಾ
Pāyāsidevaputtavaṇṇanā
೪೪೧. ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ। ಸಿರೀಸರುಕ್ಖೋತಿ ಪಭಸ್ಸರಖನ್ಧವಿಟಪಸಾಖಾಪಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನೋ ಮನುಞ್ಞದಸ್ಸನೋ ದಿಬ್ಬೋ ಸಿರೀಸರುಕ್ಖೋ। ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಫಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಮಾನದ್ವಾರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಪುರಿಮಜಾತಿಯಂ ತತ್ಥ ನಿವಾಸಪರಿಚಯನವಸೇನ। ನ ಕೇವಲಂ ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನೇವ, ಅಥ ಖೋ ಉತುಸುಖುಮವಸೇನ ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿರಸ್ಸ ಉತುಸುಖಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ।
441.Tassānubhāvenāti tassa dānassa ānubhāvena. Sirīsarukkhoti pabhassarakhandhaviṭapasākhāpalāsasampanno manuññadassano dibbo sirīsarukkho. Aṭṭhāsīti phalassa kammasarikkhataṃ dassento vimānadvāre nibbattitvā aṭṭhāsi. Pubbāciṇṇavasenāti purimajātiyaṃ tattha nivāsaparicayanavasena. Na kevalaṃ pubbāciṇṇavaseneva, atha kho utusukhumavasena pīti dassento ‘‘tattha kirassa utusukhaṃ hotī’’ti āha.
ಸೋತಿ ಉತ್ತರೋ ಮಾಣವೋ। ಯದಿ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪಾಯಾಸಿ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಪಾಯಾಸಿಸ್ಸ ಪರಿಚಾರಿಕಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಕಥಂ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾಯಾಸಿಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿ। ನಿಕನ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಪಾಯಾಸಿಮ್ಹಿ ಸಾಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ತತ್ಥ ನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬತಾಯ। ದಿಸಾಚಾರಿಕವಿಮಾನನ್ತಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಂ ಹುತ್ವಾ ದಿಸಾಸು ವಿಚರಣಕವಿಮಾನಂ, ನ ರುಕ್ಖಪಬ್ಬತಸಿಖರಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಂ। ವಟ್ಟನಿಅಟವಿಯನ್ತಿ ವಿಮಾನವೀಥಿಯನ್ತಿ।
Soti uttaro māṇavo. Yadi asakkaccaṃ dānaṃ datvā pāyāsi tattha nibbatto, pāyāsissa paricārikā sakkaccaṃ dānaṃ datvā kathaṃ tattha nibbattāti āha ‘‘pāyāsissa panā’’ti. Nikantivasenāti pāyāsimhi sāpekkhāvasena, pubbepi vā tattha nivutthapubbatāya. Disācārikavimānanti ākāsaṭṭhaṃ hutvā disāsu vicaraṇakavimānaṃ, na rukkhapabbatasikharādisambandhaṃ. Vaṭṭaniaṭaviyanti vimānavīthiyanti.
ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Pāyāsirājaññasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಮಹಾವಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
Niṭṭhitā ca mahāvaggaṭṭhakathāya līnatthappakāsanā.
ಮಹಾವಗ್ಗಟೀಕಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mahāvaggaṭīkā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೧೦. ಪಾಯಾಸಿಸುತ್ತಂ • 10. Pāyāsisuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ೧೦. ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 10. Pāyāsirājaññasuttavaṇṇanā
