Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya

२. फग्गुनसुत्तं

2. Phaggunasuttaṃ

५६. तेन खो पन समयेन आयस्मा फग्गुनो ¹ आबाधिको होति दुक्खितो बाळ्हगिलानो। अथ खो आयस्मा आनन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘आयस्मा, भन्ते, फग्गुनो आबाधिको दुक्खितो बाळ्हगिलानो। साधु, भन्ते , भगवा येनायस्मा फग्गुनो तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’ति। अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेन। अथ खो भगवा सायन्हसमयं पटिसल्‍लाना वुट्ठितो येनायस्मा फग्गुनो तेनुपसङ्कमि। अद्दसा खो आयस्मा फग्गुनो भगवन्तं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान मञ्‍चके समधोसि ²। अथ खो भगवा आयस्मन्तं फग्गुनं एतदवोच – ‘‘अलं, फग्गुन, मा त्वं मञ्‍चके समधोसि। सन्तिमानि आसनानि परेहि पञ्‍ञत्तानि, तत्थाहं निसीदिस्सामी’’ति। निसीदि भगवा पञ्‍ञत्ते आसने। निसज्‍ज खो भगवा आयस्मन्तं फग्गुनं एतदवोच –

56. Tena kho pana samayena āyasmā phagguno ³ ābādhiko hoti dukkhito bāḷhagilāno. Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘āyasmā, bhante, phagguno ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno. Sādhu, bhante , bhagavā yenāyasmā phagguno tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’ti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā phagguno tenupasaṅkami. Addasā kho āyasmā phagguno bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna mañcake samadhosi ⁴. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ phaggunaṃ etadavoca – ‘‘alaṃ, phagguna, mā tvaṃ mañcake samadhosi. Santimāni āsanāni parehi paññattāni, tatthāhaṃ nisīdissāmī’’ti. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja kho bhagavā āyasmantaṃ phaggunaṃ etadavoca –

‘‘कच्‍चि ते, फग्गुन, खमनीयं कच्‍चि यापनीयं? कच्‍चि ते दुक्खा वेदना पटिक्‍कमन्ति, नो अभिक्‍कमन्ति; पटिक्‍कमोसानं पञ्‍ञायति, नो अभिक्‍कमो’’ति? ‘‘न मे , भन्ते , खमनीयं न यापनीयं। बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्‍कमन्ति, नो पटिक्‍कमन्ति; अभिक्‍कमोसानं पञ्‍ञायति, नो पटिक्‍कमो।

‘‘Kacci te, phagguna, khamanīyaṃ kacci yāpanīyaṃ? Kacci te dukkhā vedanā paṭikkamanti, no abhikkamanti; paṭikkamosānaṃ paññāyati, no abhikkamo’’ti? ‘‘Na me , bhante , khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti; abhikkamosānaṃ paññāyati, no paṭikkamo.

‘‘सेय्यथापि, भन्ते, बलवा पुरिसो तिण्हेन सिखरेन मुद्धनि ⁵ अभिमत्थेय्य ⁶; एवमेवं खो मे, भन्ते, अधिमत्ता वाता मुद्धनि ⁷ ऊहनन्ति। न मे, भन्ते, खमनीयं न यापनीयं। बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्‍कमन्ति, नो पटिक्‍कमन्ति; अभिक्‍कमोसानं पञ्‍ञायति, नो पटिक्‍कमो।

‘‘Seyyathāpi, bhante, balavā puriso tiṇhena sikharena muddhani ⁸ abhimattheyya ⁹; evamevaṃ kho me, bhante, adhimattā vātā muddhani ¹⁰ ūhananti. Na me, bhante, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti; abhikkamosānaṃ paññāyati, no paṭikkamo.

‘‘सेय्यथापि, भन्ते, बलवा पुरिसो दळ्हेन वरत्तक्खण्डेन सीसवेठनं ददेय्य; एवमेवं खो मे, भन्ते, अधिमत्ता सीसे सीसवेदना। न मे, भन्ते, खमनीयं न यापनीयं। बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्‍कमन्ति, नो पटिक्‍कमन्ति; अभिक्‍कमोसानं पञ्‍ञायति, नो पटिक्‍कमो।

‘‘Seyyathāpi, bhante, balavā puriso daḷhena varattakkhaṇḍena sīsaveṭhanaṃ dadeyya; evamevaṃ kho me, bhante, adhimattā sīse sīsavedanā. Na me, bhante, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti; abhikkamosānaṃ paññāyati, no paṭikkamo.

‘‘सेय्यथापि, भन्ते, दक्खो गोघातको वा गोघातकन्तेवासी वा तिण्हेन गोविकन्तनेन कुच्छिं परिकन्तेय्य; एवमेवं खो मे, भन्ते, अधिमत्ता वाता कुच्छिं परिकन्तन्ति। न मे, भन्ते, खमनीयं न यापनीयं। बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्‍कमन्ति, नो पटिक्‍कमन्ति; अभिक्‍कमोसानं पञ्‍ञायति, नो पटिक्‍कमो।

‘‘Seyyathāpi, bhante, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā tiṇhena govikantanena kucchiṃ parikanteyya; evamevaṃ kho me, bhante, adhimattā vātā kucchiṃ parikantanti. Na me, bhante, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti; abhikkamosānaṃ paññāyati, no paṭikkamo.

‘‘सेय्यथापि, भन्ते, द्वे बलवन्तो पुरिसा दुब्बलतरं पुरिसं नानाबाहासु गहेत्वा अङ्गारकासुया सन्तापेय्युं सम्परितापेय्युं; एवमेवं खो मे, भन्ते, अधिमत्तो कायस्मिं डाहो। न मे, भन्ते, खमनीयं न यापनीयं। बाळ्हा मे दुक्खा वेदना अभिक्‍कमन्ति, नो पटिक्‍कमन्ति; अभिक्‍कमोसानं पञ्‍ञायति, नो पटिक्‍कमो’’ति। अथ खो भगवा आयस्मन्तं फग्गुनं धम्मिया कथाय सन्दस्सेत्वा समादपेत्वा समुत्तेजेत्वा सम्पहंसेत्वा उट्ठायासना पक्‍कामि।

‘‘Seyyathāpi, bhante, dve balavanto purisā dubbalataraṃ purisaṃ nānābāhāsu gahetvā aṅgārakāsuyā santāpeyyuṃ samparitāpeyyuṃ; evamevaṃ kho me, bhante, adhimatto kāyasmiṃ ḍāho. Na me, bhante, khamanīyaṃ na yāpanīyaṃ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti; abhikkamosānaṃ paññāyati, no paṭikkamo’’ti. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ phaggunaṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.

अथ खो आयस्मा फग्गुनो अचिरपक्‍कन्तस्स भगवतो कालमकासि। तम्हि चस्स समये मरणकाले इन्द्रियानि विप्पसीदिंसु। अथ खो आयस्मा आनन्दो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘आयस्मा, भन्ते, फग्गुनो अचिरपक्‍कन्तस्स भगवतो कालमकासि। तम्हि चस्स समये मरणकाले इन्द्रियानि विप्पसीदिंसू’’ति।

Atha kho āyasmā phagguno acirapakkantassa bhagavato kālamakāsi. Tamhi cassa samaye maraṇakāle indriyāni vippasīdiṃsu. Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘āyasmā, bhante, phagguno acirapakkantassa bhagavato kālamakāsi. Tamhi cassa samaye maraṇakāle indriyāni vippasīdiṃsū’’ti.

‘‘किं हानन्द, फग्गुनस्स ¹¹ भिक्खुनो इन्द्रियानि न विप्पसीदिस्सन्ति! फग्गुनस्स, आनन्द, भिक्खुनो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं अविमुत्तं अहोसि। तस्स तं धम्मदेसनं सुत्वा पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं विमुत्तं।

‘‘Kiṃ hānanda, phaggunassa ¹² bhikkhuno indriyāni na vippasīdissanti! Phaggunassa, ānanda, bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ avimuttaṃ ahosi. Tassa taṃ dhammadesanaṃ sutvā pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ vimuttaṃ.

‘‘छयिमे, आनन्द, आनिसंसा कालेन धम्मस्सवने ¹³ कालेन अत्थुपपरिक्खाय। कतमे छ? इधानन्द, भिक्खुनो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं अविमुत्तं होति। सो तम्हि समये मरणकाले लभति तथागतं दस्सनाय। तस्स तथागतो धम्मं देसेति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्‍जनं, केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेति। तस्स तं धम्मदेसनं सुत्वा पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं विमुच्‍चति। अयं, आनन्द, पठमो आनिसंसो कालेन धम्मस्सवने।

‘‘Chayime, ānanda, ānisaṃsā kālena dhammassavane ¹⁴ kālena atthupaparikkhāya. Katame cha? Idhānanda, bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ avimuttaṃ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle labhati tathāgataṃ dassanāya. Tassa tathāgato dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ, kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Tassa taṃ dhammadesanaṃ sutvā pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ vimuccati. Ayaṃ, ānanda, paṭhamo ānisaṃso kālena dhammassavane.

‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं अविमुत्तं होति। सो तम्हि समये मरणकाले न हेव खो ¹⁵ लभति तथागतं दस्सनाय, अपि च खो तथागतसावकं लभति दस्सनाय। तस्स तथागतसावको धम्मं देसेति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्‍जनं, केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेति। तस्स तं धम्मदेसनं सुत्वा पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं विमुच्‍चति। अयं, आनन्द, दुतियो आनिसंसो कालेन धम्मस्सवने।

‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ avimuttaṃ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle na heva kho ¹⁶ labhati tathāgataṃ dassanāya, api ca kho tathāgatasāvakaṃ labhati dassanāya. Tassa tathāgatasāvako dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ, kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Tassa taṃ dhammadesanaṃ sutvā pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ vimuccati. Ayaṃ, ānanda, dutiyo ānisaṃso kālena dhammassavane.

‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं अविमुत्तं होति। सो तम्हि समये मरणकाले न हेव खो लभति तथागतं दस्सनाय, नपि तथागतसावकं लभति दस्सनाय; अपि च खो यथासुतं यथापरियत्तं धम्मं चेतसा अनुवितक्‍केति अनुविचारेति मनसानुपेक्खति। तस्स यथासुतं यथापरियत्तं धम्मं चेतसा अनुवितक्‍कयतो अनुविचारयतो मनसानुपेक्खतो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं विमुच्‍चति। अयं, आनन्द, ततियो आनिसंसो कालेन अत्थुपपरिक्खाय।

‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ avimuttaṃ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle na heva kho labhati tathāgataṃ dassanāya, napi tathāgatasāvakaṃ labhati dassanāya; api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati. Tassa yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakkayato anuvicārayato manasānupekkhato pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ vimuccati. Ayaṃ, ānanda, tatiyo ānisaṃso kālena atthupaparikkhāya.

‘‘इधानन्द , भिक्खुनो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं विमुत्तं होति, अनुत्तरे च खो उपधिसङ्खये चित्तं अविमुत्तं होति। सो तम्हि समये मरणकाले लभति तथागतं दस्सनाय। तस्स तथागतो धम्मं देसेति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं…पे॰… ब्रह्मचरियं पकासेति। तस्स तं धम्मदेसनं सुत्वा अनुत्तरे उपधिसङ्खये चित्तं विमुच्‍चति। अयं, आनन्द, चतुत्थो आनिसंसो कालेन धम्मस्सवने।

‘‘Idhānanda , bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ vimuttaṃ hoti, anuttare ca kho upadhisaṅkhaye cittaṃ avimuttaṃ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle labhati tathāgataṃ dassanāya. Tassa tathāgato dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāseti. Tassa taṃ dhammadesanaṃ sutvā anuttare upadhisaṅkhaye cittaṃ vimuccati. Ayaṃ, ānanda, catuttho ānisaṃso kālena dhammassavane.

‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं विमुत्तं होति, अनुत्तरे च खो उपधिसङ्खये चित्तं अविमुत्तं होति। सो तम्हि समये मरणकाले न हेव खो लभति तथागतं दस्सनाय, अपि च खो तथागतसावकं लभति दस्सनाय। तस्स तथागतसावको धम्मं देसेति आदिकल्याणं…पे॰… परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेति। तस्स तं धम्मदेसनं सुत्वा अनुत्तरे उपधिसङ्खये चित्तं विमुच्‍चति। अयं, आनन्द, पञ्‍चमो आनिसंसो कालेन धम्मस्सवने।

‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ vimuttaṃ hoti, anuttare ca kho upadhisaṅkhaye cittaṃ avimuttaṃ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle na heva kho labhati tathāgataṃ dassanāya, api ca kho tathāgatasāvakaṃ labhati dassanāya. Tassa tathāgatasāvako dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāseti. Tassa taṃ dhammadesanaṃ sutvā anuttare upadhisaṅkhaye cittaṃ vimuccati. Ayaṃ, ānanda, pañcamo ānisaṃso kālena dhammassavane.

‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खुनो पञ्‍चहि ओरम्भागियेहि संयोजनेहि चित्तं विमुत्तं होति, अनुत्तरे च खो उपधिसङ्खये चित्तं अविमुत्तं होति। सो तम्हि समये मरणकाले न हेव खो लभति तथागतं दस्सनाय, नपि तथागतसावकं लभति दस्सनाय; अपि च खो यथासुतं यथापरियत्तं धम्मं चेतसा अनुवितक्‍केति अनुविचारेति मनसानुपेक्खति। तस्स यथासुतं यथापरियत्तं धम्मं चेतसा अनुवितक्‍कयतो अनुविचारयतो मनसानुपेक्खतो अनुत्तरे उपधिसङ्खये चित्तं विमुच्‍चति। अयं, आनन्द, छट्ठो आनिसंसो कालेन अत्थुपपरिक्खाय। इमे खो, आनन्द, छ आनिसंसा कालेन धम्मस्सवने कालेन अत्थुपपरिक्खाया’’ति। दुतियं।

‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhuno pañcahi orambhāgiyehi saṃyojanehi cittaṃ vimuttaṃ hoti, anuttare ca kho upadhisaṅkhaye cittaṃ avimuttaṃ hoti. So tamhi samaye maraṇakāle na heva kho labhati tathāgataṃ dassanāya, napi tathāgatasāvakaṃ labhati dassanāya; api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati. Tassa yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakkayato anuvicārayato manasānupekkhato anuttare upadhisaṅkhaye cittaṃ vimuccati. Ayaṃ, ānanda, chaṭṭho ānisaṃso kālena atthupaparikkhāya. Ime kho, ānanda, cha ānisaṃsā kālena dhammassavane kālena atthupaparikkhāyā’’ti. Dutiyaṃ.

Next: ३. छळभिजातिसुत्तं • 3. Chaḷabhijātisuttaṃ

Footnotes:

1. फेग्गुनो (क॰), फग्गुणो (सी॰ स्या॰)

2. समञ्‍चोपि (सी॰ स्या॰ पी॰), सं + धू + ई = समधोसि

3. phegguno (ka.), phagguṇo (sī. syā.)

4. samañcopi (sī. syā. pī.), saṃ + dhū + ī = samadhosi

5. मुद्धानं (सी॰ पी॰)

6. अभिमट्ठेय्य (स्या॰)

7. हनन्ति (सी॰ पी॰), ओहनन्ति (स्या॰)

8. muddhānaṃ (sī. pī.)

9. abhimaṭṭheyya (syā.)

10. hananti (sī. pī.), ohananti (syā.)

11. फेग्गुनस्स आनन्द (क॰)

12. pheggunassa ānanda (ka.)

13. धम्मसवणे (सी॰)

14. dhammasavaṇe (sī.)

15. नो च खो (क॰)

16. no ca kho (ka.)

Related texts:

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / २. फग्गुनसुत्तवण्णना • 2. Phaggunasuttavaṇṇanā

टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / २. फग्गुनसुत्तवण्णना • 2. Phaggunasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact