| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
३. फलदायकविमानवण्णना
3. Phaladāyakavimānavaṇṇanā
उच्चमिदं मणिथूणन्ति फलदायकविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा राजगहे विहरति वेळुवने। तेन समयेन रञ्ञो बिम्बिसारस्स अकाले अम्बफलानि परिभुञ्जितुं इच्छा उप्पज्जि। सो आरामपालं आह – ‘‘मय्हं खो, भणे, अम्बफलेसु इच्छा उप्पन्ना, तस्मा अम्बानि मे आनेत्वा देही’’ति। ‘‘देव, नत्थि अम्बेसु अम्बफलं, अपिचाहं तथा करोमि, सचे देवो किञ्चि कालं आगमेति, यथा अम्बा न चिरस्सेव फलं गण्हन्ती’’ति। ‘‘साधु, भणे, तथा करोही’’ति। आरामपालो आरामं गन्त्वा अम्बरुक्खमूलेसु पंसुं अपनेत्वा तादिसं पंसुं आकिरि, तादिसञ्च उदकं आसिञ्चि, यथा न चिरस्सेव अम्बरुक्खा सच्छिन्नपत्ता अहेसुं। अथ नं पंसुं अपनेत्वा फारुसककसटमिस्सकं पाकतिकं पंसुं आकिरित्वा साधुकं उदकं अदासि। तदा अम्बरुक्खा न चिरेनेव कोरकिता पल्लविता कुटमलकजाता हुत्वा पुप्फिंसु, अथ सलाटुकजाता हुत्वा फलानि गण्हिंसु। तत्थेकस्मिं अम्बरुक्खे पठमतरं चत्तारि फलानि मनोसिलाचुण्णपिञ्जरवण्णानि सम्पन्नगन्धरसानि परिणतानि अहेसुं।
Uccamidaṃmaṇithūṇanti phaladāyakavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane. Tena samayena rañño bimbisārassa akāle ambaphalāni paribhuñjituṃ icchā uppajji. So ārāmapālaṃ āha – ‘‘mayhaṃ kho, bhaṇe, ambaphalesu icchā uppannā, tasmā ambāni me ānetvā dehī’’ti. ‘‘Deva, natthi ambesu ambaphalaṃ, apicāhaṃ tathā karomi, sace devo kiñci kālaṃ āgameti, yathā ambā na cirasseva phalaṃ gaṇhantī’’ti. ‘‘Sādhu, bhaṇe, tathā karohī’’ti. Ārāmapālo ārāmaṃ gantvā ambarukkhamūlesu paṃsuṃ apanetvā tādisaṃ paṃsuṃ ākiri, tādisañca udakaṃ āsiñci, yathā na cirasseva ambarukkhā sacchinnapattā ahesuṃ. Atha naṃ paṃsuṃ apanetvā phārusakakasaṭamissakaṃ pākatikaṃ paṃsuṃ ākiritvā sādhukaṃ udakaṃ adāsi. Tadā ambarukkhā na cireneva korakitā pallavitā kuṭamalakajātā hutvā pupphiṃsu, atha salāṭukajātā hutvā phalāni gaṇhiṃsu. Tatthekasmiṃ ambarukkhe paṭhamataraṃ cattāri phalāni manosilācuṇṇapiñjaravaṇṇāni sampannagandharasāni pariṇatāni ahesuṃ.
सो तानि गहेत्वा ‘‘रञ्ञो दस्सामी’’ति गच्छन्तो अन्तरामग्गे आयस्मन्तं महामोग्गल्लानं पिण्डाय चरमानं दिस्वा चिन्तेसि ‘‘इमानि अम्बानि अग्गफलभूतानि इमस्स अय्यस्स दस्सामि , कामं मं राजा हनतु वा पब्बाजेतु वा, रञ्ञो हि दिन्ने दिट्ठधम्मे पूजामत्तं अप्पमत्तकं फलं, अय्यस्स दिन्ने पन दिट्ठधम्मिकम्पि सम्परायिकम्पि अपरिमाणं फलं भविस्सती’’ति। एवं पन चिन्तेत्वा तानि फलानि थेरस्स दत्वा राजानं उपसङ्कमित्वा रञ्ञो तमत्थं आरोचेसि। तं सुत्वा राजा राजपुरिसे आणापेसि ‘‘वीमंसथ ताव, भणे, यथायं आहा’’ति। थेरो पन तानि फलानि भगवतो उपनामेसि। भगवा तेसु एकं सारिपुत्तत्थेरस्स, एकं महामोग्गल्लानत्थेरस्स, एकं महाकस्सपत्थेरस्स दत्वा एकं अत्तना परिभुञ्जि। पुरिसा तं पवत्तिं रञ्ञो आरोचेसुं।
So tāni gahetvā ‘‘rañño dassāmī’’ti gacchanto antarāmagge āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ piṇḍāya caramānaṃ disvā cintesi ‘‘imāni ambāni aggaphalabhūtāni imassa ayyassa dassāmi , kāmaṃ maṃ rājā hanatu vā pabbājetu vā, rañño hi dinne diṭṭhadhamme pūjāmattaṃ appamattakaṃ phalaṃ, ayyassa dinne pana diṭṭhadhammikampi samparāyikampi aparimāṇaṃ phalaṃ bhavissatī’’ti. Evaṃ pana cintetvā tāni phalāni therassa datvā rājānaṃ upasaṅkamitvā rañño tamatthaṃ ārocesi. Taṃ sutvā rājā rājapurise āṇāpesi ‘‘vīmaṃsatha tāva, bhaṇe, yathāyaṃ āhā’’ti. Thero pana tāni phalāni bhagavato upanāmesi. Bhagavā tesu ekaṃ sāriputtattherassa, ekaṃ mahāmoggallānattherassa, ekaṃ mahākassapattherassa datvā ekaṃ attanā paribhuñji. Purisā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ.
राजा तं सुत्वा ‘‘धीरो वतायं पुरिसो, यो अत्तनो जीवितम्पि परिच्चजित्वा पुञ्ञपसुतो अहोसि, अत्तनो परिस्समञ्च ठानगतमेव अकासी’’ति तुट्ठचित्तो तस्स एकं गामवरं वत्थालङ्कारादीनि च दत्वा ‘‘यं तया भणे अम्बफलदानेन पुञ्ञं पसुतं, ततो मे पत्तिं देही’’ति आह। सो ‘‘देमि, देव, यथासुखं पत्तिं गण्हाही’’ति अवोच। आरामपालो अपरभागे कालं कत्वा तावतिंसेसु उप्पज्जि , तस्स सोळसयोजनिकं कनकविमानं निब्बत्ति सत्तसतकूटागारपटिमण्डितं। तं दिस्वा आयस्मा महामोग्गल्लानो पुच्छि –
Rājā taṃ sutvā ‘‘dhīro vatāyaṃ puriso, yo attano jīvitampi pariccajitvā puññapasuto ahosi, attano parissamañca ṭhānagatameva akāsī’’ti tuṭṭhacitto tassa ekaṃ gāmavaraṃ vatthālaṅkārādīni ca datvā ‘‘yaṃ tayā bhaṇe ambaphaladānena puññaṃ pasutaṃ, tato me pattiṃ dehī’’ti āha. So ‘‘demi, deva, yathāsukhaṃ pattiṃ gaṇhāhī’’ti avoca. Ārāmapālo aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajji , tassa soḷasayojanikaṃ kanakavimānaṃ nibbatti sattasatakūṭāgārapaṭimaṇḍitaṃ. Taṃ disvā āyasmā mahāmoggallāno pucchi –
१०६०.
1060.
‘‘उच्चमिदं मणिथूणं विमानं, समन्ततो सोळस योजनानि।
‘‘Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ vimānaṃ, samantato soḷasa yojanāni;
कूटागारा सत्तसता उळारा, वेळुरियथम्भा रुचकत्थता सुभा॥
Kūṭāgārā sattasatā uḷārā, veḷuriyathambhā rucakatthatā subhā.
१०६१.
1061.
‘‘तत्थच्छसि पिवसि खादसि च, दिब्बा च वीणा पवदन्ति वग्गुं।
‘‘Tatthacchasi pivasi khādasi ca, dibbā ca vīṇā pavadanti vagguṃ;
अट्ठट्ठका सिक्खिता साधुरूपा, दिब्बा च कञ्ञा तिदसचरा उळारा।
Aṭṭhaṭṭhakā sikkhitā sādhurūpā, dibbā ca kaññā tidasacarā uḷārā;
नच्चन्ति गायन्ति पमोदयन्ति॥
Naccanti gāyanti pamodayanti.
१०६२.
1062.
‘‘देविद्धिपत्तोसि महानुभावो…पे॰…
‘‘Deviddhipattosi mahānubhāvo…pe…
वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti.
१०६३.
1063.
‘‘सो देवपुत्तो अत्तमनो…पे॰… यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
‘‘So devaputto attamano…pe… yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
१०६४.
1064.
‘‘फलदायी फलं विपुलं लभति, ददमुजुगतेसु पसन्नमानसो।
‘‘Phaladāyī phalaṃ vipulaṃ labhati, dadamujugatesu pasannamānaso;
सो हि पमोदति सग्गगतो तिदिवे, अनुभोति च पुञ्ञफलं विपुलं॥
So hi pamodati saggagato tidive, anubhoti ca puññaphalaṃ vipulaṃ.
१०६५.
1065.
‘‘तवेवाहं महामुनि, अदासिं चतुरो फले॥
‘‘Tavevāhaṃ mahāmuni, adāsiṃ caturo phale.
१०६६.
1066.
‘‘तस्मा हि फलं अलमेव दातुं, निच्चं मनुस्सेन सुखत्थिकेन।
‘‘Tasmā hi phalaṃ alameva dātuṃ, niccaṃ manussena sukhatthikena;
दिब्बानि वा पत्थयता सुखानि, मनुस्ससोभग्गतमिच्छता वा॥
Dibbāni vā patthayatā sukhāni, manussasobhaggatamicchatā vā.
१०६७.
1067.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो…पे॰…
‘‘Tena metādiso vaṇṇo…pe…
वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ – सोपिस्स ब्याकासि।
Vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. – sopissa byākāsi;
१०६१. तत्थ अट्ठट्ठकाति एकेकस्मिं कूटागारे अट्ठट्ठका चतुसट्ठिपरिमाणा। साधुरूपाति रूपसम्पत्तिया च सीलाचारसम्पत्तिया च सिक्खासम्पत्तिया च सुन्दरसभावा। दिब्बा च कञ्ञाति देवच्छरायो। तिदसचराति तिदसेसु सुखाचारा सुखविहारिनियो। उळाराति उळारविभवा।
1061. Tattha aṭṭhaṭṭhakāti ekekasmiṃ kūṭāgāre aṭṭhaṭṭhakā catusaṭṭhiparimāṇā. Sādhurūpāti rūpasampattiyā ca sīlācārasampattiyā ca sikkhāsampattiyā ca sundarasabhāvā. Dibbā ca kaññāti devaccharāyo. Tidasacarāti tidasesu sukhācārā sukhavihāriniyo. Uḷārāti uḷāravibhavā.
१०६४. फलदायीति अत्तना अम्बफलस्स दिन्नत्ता अत्तानं सन्धाय वदति। फलन्ति पुञ्ञफलं। विपुलन्ति महन्तं लभति मनुस्सलोके पतिट्ठितोति अधिप्पायो। ददन्ति ददन्तो दानहेतु। उजुगतेसूति उजुपटिपन्नेसु। सग्गगतोति उप्पज्जनवसेन सग्गं गतो, तत्थापि तिदिवे तावतिंसभवने अनुभोति च पुञ्ञफलं विपुलं यथाहं, एवं अञ्ञोपीति अत्थो।
1064.Phaladāyīti attanā ambaphalassa dinnattā attānaṃ sandhāya vadati. Phalanti puññaphalaṃ. Vipulanti mahantaṃ labhati manussaloke patiṭṭhitoti adhippāyo. Dadanti dadanto dānahetu. Ujugatesūti ujupaṭipannesu. Saggagatoti uppajjanavasena saggaṃ gato, tatthāpi tidive tāvatiṃsabhavane anubhoti ca puññaphalaṃ vipulaṃ yathāhaṃ, evaṃ aññopīti attho.
१०६६. तस्माति यस्मा चतुन्नं फलानं दानमत्तेन ईदिसी सम्पत्ति अधिगता, तस्मा। अलमेव युत्तमेव। निच्चन्ति सब्बकालं। दिब्बानीति देवलोकपरियापन्नानि। मनुस्ससोभग्गतन्ति मनुस्सेसु सुभगभावं। सेसं वुत्तनयमेव।
1066.Tasmāti yasmā catunnaṃ phalānaṃ dānamattena īdisī sampatti adhigatā, tasmā. Alameva yuttameva. Niccanti sabbakālaṃ. Dibbānīti devalokapariyāpannāni. Manussasobhaggatanti manussesu subhagabhāvaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
फलदायकविमानवण्णना निट्ठिता।
Phaladāyakavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ३. फलदायकविमानवत्थु • 3. Phaladāyakavimānavatthu
