Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā

    [౪౭౫] ౨. ఫన్దనజాతకవణ్ణనా

    [475] 2. Phandanajātakavaṇṇanā

    కుఠారిహత్థో పురిసోతి ఇదం సత్థా రోహిణీనదీతీరే విహరన్తో ఞాతకానం కలహం ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు పన కుణాలజాతకే (జా॰ ౨.౨౧.కుణాలజాతక) ఆవి భవిస్సతి. తదా పన సత్థా ఞాతకే ఆమన్తేత్వా – మహారాజా, అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బహినగరే వడ్ఢకిగామో అహోసి. తత్రేకో బ్రాహ్మణవడ్ఢకీ అరఞ్ఞతో దారూని ఆహరిత్వా రథం కత్వా జీవికం కప్పేసి. తదా హిమవన్తపదేసే మహాఫన్దనరుక్ఖో అహోసి . ఏకో కాళసీహో గోచరం పరియేసిత్వా ఆగన్త్వా తస్స మూలే నిపజ్జి. అథస్స ఏకదివసం వాతే పహరన్తే ఏకో సుక్ఖదణ్డకో పతిత్వా ఖన్ధే అవత్థాసి. సో థోకం ఖన్ధేన రుజన్తేన భీతతసితో ఉట్ఠాయ పక్ఖన్దిత్వా పున నివత్తో ఆగతమగ్గం ఓలోకేన్తో కిఞ్చి అదిస్వా ‘‘అఞ్ఞో మం సీహో వా బ్యగ్ఘో వా అనుబన్ధన్తో నత్థి, ఇమస్మిం పన రుక్ఖే నిబ్బత్తదేవతా మం ఏత్థ నిపజ్జన్తం న సహతి మఞ్ఞే, హోతు జానిస్సామీ’’తి అట్ఠానే కోపం బన్ధిత్వా రుక్ఖం పహరిత్వా ‘‘నేవ తవ రుక్ఖస్స పత్తం ఖాదామి, న సాఖం భఞ్జామి, ఇధ అఞ్ఞే మిగే వసన్తే సహసి, మం న సహసి, కో మయ్హం దోసో అత్థి, కతిపాహం ఆగమేహి, సమూలం తే రుక్ఖం ఉప్పాటేత్వా ఖణ్డాఖణ్డికం ఛేదాపేస్సామీ’’తి రుక్ఖదేవతం తజ్జేత్వా ఏకం పురిసం ఉపధారేన్తో విచరి. తదా సో బ్రాహ్మణవడ్ఢకీ ద్వే తయో మనుస్సే ఆదాయ రథదారూనం అత్థాయ యానకేన తం పదేసం గన్త్వా ఏకస్మిం ఠానే యానకం ఠపేత్వా వాసిఫరసుహత్థో రుక్ఖే ఉపధారేన్తో ఫన్దనసమీపం అగమాసి. కాళసీహో తం దిస్వా ‘‘అజ్జ, మయా పచ్చామిత్తస్స పిట్ఠిం దట్ఠుం వట్టతీ’’తి గన్త్వా రుక్ఖమూలే అట్ఠాసి . వడ్ఢకీ చ ఇతో చితో ఓలోకేత్వా ఫన్దనసమీపేన పాయాసి. సో ‘‘యావ ఏసో నాతిక్కమతి, తావదేవస్స కథేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా పఠమం గాథమాహ –

    Kuṭhārihattho purisoti idaṃ satthā rohiṇīnadītīre viharanto ñātakānaṃ kalahaṃ ārabbha kathesi. Vatthu pana kuṇālajātake (jā. 2.21.kuṇālajātaka) āvi bhavissati. Tadā pana satthā ñātake āmantetvā – mahārājā, atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bahinagare vaḍḍhakigāmo ahosi. Tatreko brāhmaṇavaḍḍhakī araññato dārūni āharitvā rathaṃ katvā jīvikaṃ kappesi. Tadā himavantapadese mahāphandanarukkho ahosi . Eko kāḷasīho gocaraṃ pariyesitvā āgantvā tassa mūle nipajji. Athassa ekadivasaṃ vāte paharante eko sukkhadaṇḍako patitvā khandhe avatthāsi. So thokaṃ khandhena rujantena bhītatasito uṭṭhāya pakkhanditvā puna nivatto āgatamaggaṃ olokento kiñci adisvā ‘‘añño maṃ sīho vā byaggho vā anubandhanto natthi, imasmiṃ pana rukkhe nibbattadevatā maṃ ettha nipajjantaṃ na sahati maññe, hotu jānissāmī’’ti aṭṭhāne kopaṃ bandhitvā rukkhaṃ paharitvā ‘‘neva tava rukkhassa pattaṃ khādāmi, na sākhaṃ bhañjāmi, idha aññe mige vasante sahasi, maṃ na sahasi, ko mayhaṃ doso atthi, katipāhaṃ āgamehi, samūlaṃ te rukkhaṃ uppāṭetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chedāpessāmī’’ti rukkhadevataṃ tajjetvā ekaṃ purisaṃ upadhārento vicari. Tadā so brāhmaṇavaḍḍhakī dve tayo manusse ādāya rathadārūnaṃ atthāya yānakena taṃ padesaṃ gantvā ekasmiṃ ṭhāne yānakaṃ ṭhapetvā vāsipharasuhattho rukkhe upadhārento phandanasamīpaṃ agamāsi. Kāḷasīho taṃ disvā ‘‘ajja, mayā paccāmittassa piṭṭhiṃ daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti gantvā rukkhamūle aṭṭhāsi . Vaḍḍhakī ca ito cito oloketvā phandanasamīpena pāyāsi. So ‘‘yāva eso nātikkamati, tāvadevassa kathessāmī’’ti cintetvā paṭhamaṃ gāthamāha –

    ౧౪.

    14.

    ‘‘కుఠారిహత్థో పురిసో, వనమోగయ్హ తిట్ఠసి;

    ‘‘Kuṭhārihattho puriso, vanamogayha tiṭṭhasi;

    పుట్ఠో మే సమ్మ అక్ఖాహి, కిం దారుం ఛేతుమిచ్ఛసీ’’తి.

    Puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ dāruṃ chetumicchasī’’ti.

    తత్థ పురిసోతి త్వం కుఠారిహత్థో ఏకో పురిసో ఇమం వనం ఓగయ్హ తిట్ఠసీతి.

    Tattha purisoti tvaṃ kuṭhārihattho eko puriso imaṃ vanaṃ ogayha tiṭṭhasīti.

    సో తస్స వచనం సుత్వా ‘‘అచ్ఛరియం వత భో, న వత మే ఇతో పుబ్బే మిగో మనుస్సవాచం భాసన్తో దిట్ఠపుబ్బో, ఏస రథానుచ్ఛవికం దారుం జానిస్సతి, పుచ్ఛిస్సామి న’’న్తి చిన్తేత్వా దుతియం గాథమాహ –

    So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘acchariyaṃ vata bho, na vata me ito pubbe migo manussavācaṃ bhāsanto diṭṭhapubbo, esa rathānucchavikaṃ dāruṃ jānissati, pucchissāmi na’’nti cintetvā dutiyaṃ gāthamāha –

    ౧౫.

    15.

    ‘‘ఇస్సో వనాని చరసి, సమాని విసమాని చ;

    ‘‘Isso vanāni carasi, samāni visamāni ca;

    పుట్ఠో మే సమ్మ అక్ఖాహి, కిం దారుం నేమియా దళ్హ’’న్తి.

    Puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ dāruṃ nemiyā daḷha’’nti.

    తత్థ ఇస్సోతి త్వమ్పి ఏకో కాళసీహో వనాని చరసి, త్వం రథానుచ్ఛవికం దారుం జానిస్ససీతి.

    Tattha issoti tvampi eko kāḷasīho vanāni carasi, tvaṃ rathānucchavikaṃ dāruṃ jānissasīti.

    తం సుత్వా కాళసీహో ‘‘ఇదాని మే మనోరథో మత్థకం పాపుణిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా తతియం గాథమాహ –

    Taṃ sutvā kāḷasīho ‘‘idāni me manoratho matthakaṃ pāpuṇissatī’’ti cintetvā tatiyaṃ gāthamāha –

    ౧౬.

    16.

    ‘‘నేవ సాలో న ఖదిరో, నాస్సకణ్ణో కుతో ధవో;

    ‘‘Neva sālo na khadiro, nāssakaṇṇo kuto dhavo;

    రుక్ఖో చ ఫన్దనో నామ, తం దారుం నేమియా దళ్హ’’న్తి.

    Rukkho ca phandano nāma, taṃ dāruṃ nemiyā daḷha’’nti.

    సో తం సుత్వా సోమనస్సజాతో ‘‘సుదివసేన వతమ్హి అజ్జ అరఞ్ఞం పవిట్ఠో, తిరచ్ఛానగతో మే రథానుచ్ఛవికం దారుం ఆచిక్ఖతి, అహో సాధూ’’తి పుచ్ఛన్తో చతుత్థం గాథమాహ –

    So taṃ sutvā somanassajāto ‘‘sudivasena vatamhi ajja araññaṃ paviṭṭho, tiracchānagato me rathānucchavikaṃ dāruṃ ācikkhati, aho sādhū’’ti pucchanto catutthaṃ gāthamāha –

    ౧౭.

    17.

    ‘‘కీదిసానిస్స పత్తాని, ఖన్ధో వా పన కీదిసో;

    ‘‘Kīdisānissa pattāni, khandho vā pana kīdiso;

    పుట్ఠో మే సమ్మ అక్ఖాహి, యథా జానేము ఫన్దన’’న్తి.

    Puṭṭho me samma akkhāhi, yathā jānemu phandana’’nti.

    అథస్స సో ఆచిక్ఖన్తో ద్వే గాథా అభాసి –

    Athassa so ācikkhanto dve gāthā abhāsi –

    ౧౮.

    18.

    ‘‘యస్స సాఖా పలమ్బన్తి, నమన్తి న చ భఞ్జరే;

    ‘‘Yassa sākhā palambanti, namanti na ca bhañjare;

    సో రుక్ఖో ఫన్దనో నామ, యస్స మూలే అహం ఠితో.

    So rukkho phandano nāma, yassa mūle ahaṃ ṭhito.

    ౧౯.

    19.

    ‘‘అరానం చక్కనాభీనం, ఈసానేమిరథస్స చ;

    ‘‘Arānaṃ cakkanābhīnaṃ, īsānemirathassa ca;

    సబ్బస్స తే కమ్మనియో, అయం హేస్సతి ఫన్దనో’’తి.

    Sabbassa te kammaniyo, ayaṃ hessati phandano’’ti.

    తత్థ ‘‘అరాన’’న్తి ఇదం సో ‘‘కదాచేస ఇమం రుక్ఖం న గణ్హేయ్య, గుణమ్పిస్స కథేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ఏవమాహ. తత్థ ఈసానేమిరథస్స చాతి ఈసాయ చ నేమియా చ సేసస్స చ రథస్స సబ్బస్స తే ఏస కమ్మనియో కమ్మక్ఖమో భవిస్సతీతి.

    Tattha ‘‘arāna’’nti idaṃ so ‘‘kadācesa imaṃ rukkhaṃ na gaṇheyya, guṇampissa kathessāmī’’ti cintetvā evamāha. Tattha īsānemirathassa cāti īsāya ca nemiyā ca sesassa ca rathassa sabbassa te esa kammaniyo kammakkhamo bhavissatīti.

    సో ఏవం ఆచిక్ఖిత్వా తుట్ఠమానసో ఏకమన్తే విచరి, వడ్ఢకీపి రుక్ఖం ఛిన్దితుం ఆరభి. రుక్ఖదేవతా చిన్తేసి ‘‘మయా ఏతస్స ఉపరి న కిఞ్చి పాతితం, అయం అట్ఠానే ఆఘాతం బన్ధిత్వా మమ విమానం నాసేతి, అహఞ్చ వినస్సిస్సామి, ఏకేనుపాయేన ఇమఞ్చ ఇస్సం వినాసేస్సామీ’’తి. సా వనకమ్మికపురిసో వియ హుత్వా తస్స సన్తికం ఆగన్త్వా పుచ్ఛి ‘‘భో పురిస మనాపో తే రుక్ఖో లద్ధో, ఇమం ఛిన్దిత్వా కిం కరిస్ససీ’’తి? ‘‘రథనేమిం కరిస్సామీ’’తి. ‘‘ఇమినా రుక్ఖేన రథో భవిస్సతీ’’తి కేన తే అక్ఖాతన్తి. ‘‘ఏకేన కాళసీహేనా’’తి. ‘‘సాధు సుట్ఠు తేన అక్ఖాతం, ఇమినా రుక్ఖేన రథో సున్దరో భవిస్సతి, కాళసీహస్స గలచమ్మం ఉప్పాటేత్వా చతురఙ్గులమత్తే ఠానే అయపట్టేన వియ నేమిమణ్డలే పరిక్ఖిత్తే నేమి చ థిరా భవిస్సతి, బహుఞ్చ ధనం లభిస్ససీ’’తి. ‘‘కాళసీహచమ్మం కుతో లచ్ఛామీ’’తి? ‘‘త్వం బాలకోసి, అయం తవ రుక్ఖో వనే ఠితో న పలాయతి, త్వం యేన తే రుక్ఖో అక్ఖాతో, తస్స సన్తికం గన్త్వా ‘సామి తయా దస్సితరుక్ఖం కతరట్ఠానే ఛిన్దామీ’తి వఞ్చేత్వా ఆనేహి, అథ నం నిరాసఙ్కం ‘ఇధ చ ఏత్థ చ ఛిన్దా’తి ముఖతుణ్డం పసారేత్వా ఆచిక్ఖన్తం తిఖిణేన మహాఫరసునా కోట్టేత్వా జీవితక్ఖయం పాపేత్వా చమ్మం ఆదాయ వరమంసం ఖాదిత్వా రుక్ఖం ఛిన్దా’’తి వేరం అప్పేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఇమా గాథా ఆహ –

    So evaṃ ācikkhitvā tuṭṭhamānaso ekamante vicari, vaḍḍhakīpi rukkhaṃ chindituṃ ārabhi. Rukkhadevatā cintesi ‘‘mayā etassa upari na kiñci pātitaṃ, ayaṃ aṭṭhāne āghātaṃ bandhitvā mama vimānaṃ nāseti, ahañca vinassissāmi, ekenupāyena imañca issaṃ vināsessāmī’’ti. Sā vanakammikapuriso viya hutvā tassa santikaṃ āgantvā pucchi ‘‘bho purisa manāpo te rukkho laddho, imaṃ chinditvā kiṃ karissasī’’ti? ‘‘Rathanemiṃ karissāmī’’ti. ‘‘Iminā rukkhena ratho bhavissatī’’ti kena te akkhātanti. ‘‘Ekena kāḷasīhenā’’ti. ‘‘Sādhu suṭṭhu tena akkhātaṃ, iminā rukkhena ratho sundaro bhavissati, kāḷasīhassa galacammaṃ uppāṭetvā caturaṅgulamatte ṭhāne ayapaṭṭena viya nemimaṇḍale parikkhitte nemi ca thirā bhavissati, bahuñca dhanaṃ labhissasī’’ti. ‘‘Kāḷasīhacammaṃ kuto lacchāmī’’ti? ‘‘Tvaṃ bālakosi, ayaṃ tava rukkho vane ṭhito na palāyati, tvaṃ yena te rukkho akkhāto, tassa santikaṃ gantvā ‘sāmi tayā dassitarukkhaṃ kataraṭṭhāne chindāmī’ti vañcetvā ānehi, atha naṃ nirāsaṅkaṃ ‘idha ca ettha ca chindā’ti mukhatuṇḍaṃ pasāretvā ācikkhantaṃ tikhiṇena mahāpharasunā koṭṭetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā cammaṃ ādāya varamaṃsaṃ khāditvā rukkhaṃ chindā’’ti veraṃ appesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā imā gāthā āha –

    ౨౦.

    20.

    ‘‘ఇతి ఫన్దనరుక్ఖోపి, తావదే అజ్ఝభాసథ;

    ‘‘Iti phandanarukkhopi, tāvade ajjhabhāsatha;

    మయ్హమ్పి వచనం అత్థి, భారద్వాజ సుణోహి మే.

    Mayhampi vacanaṃ atthi, bhāradvāja suṇohi me.

    ౨౧.

    21.

    ‘‘ఇస్సస్స ఉపక్ఖన్ధమ్హా, ఉక్కచ్చ చతురఙ్గులం;

    ‘‘Issassa upakkhandhamhā, ukkacca caturaṅgulaṃ;

    తేన నేమిం పసారేసి, ఏవం దళ్హతరం సియా.

    Tena nemiṃ pasāresi, evaṃ daḷhataraṃ siyā.

    ౨౨.

    22.

    ‘‘ఇతి ఫన్దనరుక్ఖోపి, వేరం అప్పేసి తావదే;

    ‘‘Iti phandanarukkhopi, veraṃ appesi tāvade;

    జాతానఞ్చ అజాతానం, ఇస్సానం దుక్ఖమావహీ’’తి.

    Jātānañca ajātānaṃ, issānaṃ dukkhamāvahī’’ti.

    తత్థ భారద్వాజాతి తం గోత్తేన ఆలపతి. ఉపక్ఖన్ధమ్హాతి ఖన్ధతో. ఉక్కచ్చాతి ఉక్కన్తిత్వా.

    Tattha bhāradvājāti taṃ gottena ālapati. Upakkhandhamhāti khandhato. Ukkaccāti ukkantitvā.

    వడ్ఢకీ రుక్ఖదేవతాయ వచనం సుత్వా ‘‘అహో అజ్జ మయ్హం మఙ్గలదివసో’’తి కాళసీహం ఘాతేత్వా రుక్ఖం ఛేత్వా పక్కామి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Vaḍḍhakī rukkhadevatāya vacanaṃ sutvā ‘‘aho ajja mayhaṃ maṅgaladivaso’’ti kāḷasīhaṃ ghātetvā rukkhaṃ chetvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩.

    23.

    ‘‘ఇచ్చేవం ఫన్దనో ఇస్సం, ఇస్సో చ పన ఫన్దనం;

    ‘‘Iccevaṃ phandano issaṃ, isso ca pana phandanaṃ;

    అఞ్ఞమఞ్ఞం వివాదేన, అఞ్ఞమఞ్ఞమఘాతయుం.

    Aññamaññaṃ vivādena, aññamaññamaghātayuṃ.

    ౨౪.

    24.

    ‘‘ఏవమేవ మనుస్సానం, వివాదో యత్థ జాయతి;

    ‘‘Evameva manussānaṃ, vivādo yattha jāyati;

    మయూరనచ్చం నచ్చన్తి, యథా తే ఇస్సఫన్దనా.

    Mayūranaccaṃ naccanti, yathā te issaphandanā.

    ౨౫.

    25.

    ‘‘తం వో వదామి భద్దం వో, యావన్తేత్థ సమాగతా;

    ‘‘Taṃ vo vadāmi bhaddaṃ vo, yāvantettha samāgatā;

    సమ్మోదథ మా వివదథ, మా హోథ ఇస్సఫన్దనా.

    Sammodatha mā vivadatha, mā hotha issaphandanā.

    ౨౬.

    26.

    ‘‘సామగ్గిమేవ సిక్ఖేథ, బుద్ధేహేతం పసంసితం;

    ‘‘Sāmaggimeva sikkhetha, buddhehetaṃ pasaṃsitaṃ;

    సామగ్గిరతో ధమ్మట్ఠో, యోగక్ఖేమా న ధంసతీ’’తి.

    Sāmaggirato dhammaṭṭho, yogakkhemā na dhaṃsatī’’ti.

    తత్థ అఘాతయున్తి ఘాతాపేసుం. మయూరనచ్చం నచ్చన్తీతి మహారాజా యత్థ హి మనుస్సానం వివాదో హోతి, తత్థ యథా నామ మయూరా నచ్చన్తా పటిచ్ఛాదేతబ్బం రహస్సఙ్గం పాకటం కరోన్తి, ఏవం మనుస్సా అఞ్ఞమఞ్ఞస్స రన్ధం పకాసేన్తా మయూరనచ్చం నచ్చన్తి నామ. యథా తే ఇస్సఫన్దనా అఞ్ఞమఞ్ఞస్స రన్ధం పకాసేన్తా నచ్చింసు నామ. తం వోతి తేన కారణేన తుమ్హే వదామి. భద్దం వోతి భద్దం తుమ్హాకం హోతు. యావన్తేత్థాతి యావన్తో ఏత్థ ఇస్సఫన్దనసదిసా మా అహువత్థ. సామగ్గిమేవ సిక్ఖేథాతి సమగ్గభావమేవ తుమ్హే సిక్ఖథ, ఇదం పఞ్ఞావుద్ధేహి పణ్డితేహి పసంసితం . ధమ్మట్ఠోతి సుచరితధమ్మే ఠితో. యోగక్ఖేమా న ధంసతీతి యోగేహి ఖేమా నిబ్బానా న పరిహాయతీతి నిబ్బానేన దేసనాకూటం గణ్హి. సక్యరాజానో ధమ్మకథం సుత్వా సమగ్గా జాతా.

    Tattha aghātayunti ghātāpesuṃ. Mayūranaccaṃ naccantīti mahārājā yattha hi manussānaṃ vivādo hoti, tattha yathā nāma mayūrā naccantā paṭicchādetabbaṃ rahassaṅgaṃ pākaṭaṃ karonti, evaṃ manussā aññamaññassa randhaṃ pakāsentā mayūranaccaṃ naccanti nāma. Yathā te issaphandanā aññamaññassa randhaṃ pakāsentā nacciṃsu nāma. Taṃ voti tena kāraṇena tumhe vadāmi. Bhaddaṃ voti bhaddaṃ tumhākaṃ hotu. Yāvantetthāti yāvanto ettha issaphandanasadisā mā ahuvattha. Sāmaggimeva sikkhethāti samaggabhāvameva tumhe sikkhatha, idaṃ paññāvuddhehi paṇḍitehi pasaṃsitaṃ . Dhammaṭṭhoti sucaritadhamme ṭhito. Yogakkhemā na dhaṃsatīti yogehi khemā nibbānā na parihāyatīti nibbānena desanākūṭaṃ gaṇhi. Sakyarājāno dhammakathaṃ sutvā samaggā jātā.

    సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి ‘‘తదా తం కారణం విదిత్వా తస్మిం వనసణ్డే నివుత్థదేవతా అహమేవ అహోసి’’న్తి.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā taṃ kāraṇaṃ viditvā tasmiṃ vanasaṇḍe nivutthadevatā ahameva ahosi’’nti.

    ఫన్దనజాతకవణ్ణనా దుతియా.

    Phandanajātakavaṇṇanā dutiyā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౪౭౫. ఫన్దనజాతకం • 475. Phandanajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact