| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
४. फरुसवाचाभावपञ्हो
4. Pharusavācābhāvapañho
४. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं थेरेन सारिपुत्तेन धम्मसेनापतिना ‘परिसुद्धवचीसमाचारो आवुसो तथागतो, नत्थि तथागतस्स वचीदुच्चरितं, यं तथागतो रक्खेय्य ‘मा मे इदं परो अञ्ञासी’ति। पुन च तथागतो थेरस्स सुदिन्नस्स कलन्दपुत्तस्स अपराधे पाराजिकं पञ्ञपेन्तो फरुसाहि वाचाहि मोघपुरिसवादेन समुदाचरि, तेन च सो थेरो मोघपुरिसवादेन मङ्कुचित्तवसेन रुन्धितत्ता विप्पटिसारी नासक्खि अरियमग्गं पटिविज्झितुं। यदि, भन्ते नागसेन, परिसुद्धवचीसमाचारो तथागतो, नत्थि तथागतस्स वचीदुच्चरितं, तेन हि तथागतेन थेरस्स सुदिन्नस्स कलन्दपुत्तस्स अपराधे मोघपुरिसवादेन समुदाचिण्णन्ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि भगवता थेरस्स सुदिन्नस्स कलन्दपुत्तस्स अपराधे मोघपुरिसवादेन समुदाचिण्णं, तेन हि परिसुद्धवचीसमाचारो तथागतो, नत्थि तथागतस्स वचीदुच्चरितन्ति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
4. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ therena sāriputtena dhammasenāpatinā ‘parisuddhavacīsamācāro āvuso tathāgato, natthi tathāgatassa vacīduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti. Puna ca tathāgato therassa sudinnassa kalandaputtassa aparādhe pārājikaṃ paññapento pharusāhi vācāhi moghapurisavādena samudācari, tena ca so thero moghapurisavādena maṅkucittavasena rundhitattā vippaṭisārī nāsakkhi ariyamaggaṃ paṭivijjhituṃ. Yadi, bhante nāgasena, parisuddhavacīsamācāro tathāgato, natthi tathāgatassa vacīduccaritaṃ, tena hi tathāgatena therassa sudinnassa kalandaputtassa aparādhe moghapurisavādena samudāciṇṇanti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi bhagavatā therassa sudinnassa kalandaputtassa aparādhe moghapurisavādena samudāciṇṇaṃ, tena hi parisuddhavacīsamācāro tathāgato, natthi tathāgatassa vacīduccaritanti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, थेरेन सारिपुत्तेन धम्मसेनापतिना ‘परिसुद्धवचीसमाचारो आवुसो तथागतो, नत्थि तथागतस्स वचीदुच्चरितं, यं तथागतो रक्खेय्य ‘मा मे इदं परो अञ्ञासी’ति। आयस्मतो च सुदिन्नस्स कलन्दपुत्तस्स अपराधे पाराजिकं पञ्ञपेन्तेन भगवता मोघपुरिसवादेन समुदाचिण्णं, तञ्च पन अदुट्ठचित्तेन असारम्भेन याथावलक्खणेन। किञ्च तत्थ याथावलक्खणं, यस्स, महाराज, पुग्गलस्स इमस्मिं अत्तभावे चतुसच्चाभिसमयो न होति, तस्स पुरिसत्तनं मोघं अञ्ञं कयिरमानं अञ्ञेन सम्भवति, तेन वुच्चति ‘मोघपुरिसो’ति। इति, महाराज, भगवता आयस्मतो सुदिन्नस्स कलन्दपुत्तस्स सताववचनेन समुदाचिण्णं, नो अभूतवादेना’’ति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, therena sāriputtena dhammasenāpatinā ‘parisuddhavacīsamācāro āvuso tathāgato, natthi tathāgatassa vacīduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti. Āyasmato ca sudinnassa kalandaputtassa aparādhe pārājikaṃ paññapentena bhagavatā moghapurisavādena samudāciṇṇaṃ, tañca pana aduṭṭhacittena asārambhena yāthāvalakkhaṇena. Kiñca tattha yāthāvalakkhaṇaṃ, yassa, mahārāja, puggalassa imasmiṃ attabhāve catusaccābhisamayo na hoti, tassa purisattanaṃ moghaṃ aññaṃ kayiramānaṃ aññena sambhavati, tena vuccati ‘moghapuriso’ti. Iti, mahārāja, bhagavatā āyasmato sudinnassa kalandaputtassa satāvavacanena samudāciṇṇaṃ, no abhūtavādenā’’ti.
‘‘सभावम्पि, भन्ते नागसेन, यो अक्कोसन्तो भणति, तस्स मयं कहापणं दण्डं धारेम, अपराधो येव सो वत्थुं निस्साय विसुं वोहारं आचरन्तो अक्कोसती’’ति। ‘‘अत्थि पन, महाराज, सुतपुब्बं तया खलितस्स अभिवादनं वा पच्चुट्ठानं वा सक्कारं वा उपायनानुप्पदानं वा’’ति? ‘‘न हि, भन्ते, यतो कुतोचि यत्थ कत्थचि खलितो, सो परिभासनारहो होति तज्जनारहो, उत्तमङ्गम्पिस्स छिन्दन्ति हनन्तिपि बन्धन्तिपि घातेन्तिपि झापेन्तिपी’’ति 1। ‘‘तेन हि, महाराज, भगवता किरिया येव कता, नो अकिरिया’’ति।
‘‘Sabhāvampi, bhante nāgasena, yo akkosanto bhaṇati, tassa mayaṃ kahāpaṇaṃ daṇḍaṃ dhārema, aparādho yeva so vatthuṃ nissāya visuṃ vohāraṃ ācaranto akkosatī’’ti. ‘‘Atthi pana, mahārāja, sutapubbaṃ tayā khalitassa abhivādanaṃ vā paccuṭṭhānaṃ vā sakkāraṃ vā upāyanānuppadānaṃ vā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, yato kutoci yattha katthaci khalito, so paribhāsanāraho hoti tajjanāraho, uttamaṅgampissa chindanti hanantipi bandhantipi ghātentipi jhāpentipī’’ti 2. ‘‘Tena hi, mahārāja, bhagavatā kiriyā yeva katā, no akiriyā’’ti.
‘‘किरियम्पि, भन्ते नागसेन, कुरुमानेन पतिरूपेन कातब्बं अनुच्छविकेन, सवनेनपि, भन्ते नागसेन, तथागतस्स सदेवको लोको ओत्तप्पति हिरियति भिय्यो दस्सनेन ततुत्तरिं उपसङ्कमनेन पयिरुपासनेना’’ति। ‘‘अपि नु खो, महाराज, तिकिच्छको अभिसन्ने काये कुपिते दोसे सिनेहनीयानि भेसज्जानि देती’’ति? ‘‘न हि, भन्ते, तिण्हानि लेखनीयानि भेसज्जानि देती’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, तथागतो सब्बकिलेसब्याधिवूपसमाय अनुसिट्ठिं देति, फरुसापि, महाराज, तथागतस्स वाचा सत्ते सिनेहयति, मुदुके करोति। यथा, महाराज, उण्हम्पि उदकं यं किञ्चि सिनेहनीयं सिनेहयति, मुदुकं करोति, एवमेव खो, महाराज, फरुसापि तथागतस्स वाचा अत्थवती होति करुणासहगता। यथा, महाराज, पितुवचनं पुत्तानं अत्थवन्तं होति करुणासहगतं, एवमेव खो, महाराज, फरुसापि तथागतस्स वाचा अत्थवती होति करुणासहगता। फरुसापि, महाराज, तथागतस्स वाचा सत्तानं किलेसप्पहाना 3 होति। यथा, महाराज, दुग्गन्धम्पि गोमुत्तं पीतं विरसम्पि अगदं खायितं सत्तानं ब्याधिं हनति, एवमेव खो, महाराज, फरुसापि तथागतस्स वाचा अत्थवती करुणासहगता। यथा, महाराज, महन्तोपि तूलपुञ्जो 4 परस्स काये निपतित्वा रुजं न करोति, एवमेव खो, महाराज, फरुसापि तथागतस्स वाचा न कस्सचि दुक्खं उप्पादेती’’ति। ‘‘सुविनिच्छितो, भन्ते नागसेन, पञ्हो बहूहि कारणेहि, साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Kiriyampi, bhante nāgasena, kurumānena patirūpena kātabbaṃ anucchavikena, savanenapi, bhante nāgasena, tathāgatassa sadevako loko ottappati hiriyati bhiyyo dassanena tatuttariṃ upasaṅkamanena payirupāsanenā’’ti. ‘‘Api nu kho, mahārāja, tikicchako abhisanne kāye kupite dose sinehanīyāni bhesajjāni detī’’ti? ‘‘Na hi, bhante, tiṇhāni lekhanīyāni bhesajjāni detī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, tathāgato sabbakilesabyādhivūpasamāya anusiṭṭhiṃ deti, pharusāpi, mahārāja, tathāgatassa vācā satte sinehayati, muduke karoti. Yathā, mahārāja, uṇhampi udakaṃ yaṃ kiñci sinehanīyaṃ sinehayati, mudukaṃ karoti, evameva kho, mahārāja, pharusāpi tathāgatassa vācā atthavatī hoti karuṇāsahagatā. Yathā, mahārāja, pituvacanaṃ puttānaṃ atthavantaṃ hoti karuṇāsahagataṃ, evameva kho, mahārāja, pharusāpi tathāgatassa vācā atthavatī hoti karuṇāsahagatā. Pharusāpi, mahārāja, tathāgatassa vācā sattānaṃ kilesappahānā 5 hoti. Yathā, mahārāja, duggandhampi gomuttaṃ pītaṃ virasampi agadaṃ khāyitaṃ sattānaṃ byādhiṃ hanati, evameva kho, mahārāja, pharusāpi tathāgatassa vācā atthavatī karuṇāsahagatā. Yathā, mahārāja, mahantopi tūlapuñjo 6 parassa kāye nipatitvā rujaṃ na karoti, evameva kho, mahārāja, pharusāpi tathāgatassa vācā na kassaci dukkhaṃ uppādetī’’ti. ‘‘Suvinicchito, bhante nāgasena, pañho bahūhi kāraṇehi, sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
फरुसवाचाभावपञ्हो चतुत्थो।
Pharusavācābhāvapañho catuttho.
Footnotes:
