| Library / Tipiṭaka / திபிடக • Tipiṭaka / த⁴ம்மஸங்க³ணி-அட்ட²கதா² • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
த⁴ம்முத்³தே³ஸவாரோ
Dhammuddesavāro
ப²ஸ்ஸபஞ்சமகராஸிவண்ணனா
Phassapañcamakarāsivaṇṇanā
தஸ்மிங் ஸமயேதி இத³ங் அனியமனித்³தி³ட்ட²ஸ்ஸ ஸமயஸ்ஸ நியமதோ படினித்³தே³ஸவசனங். தஸ்மா ‘யஸ்மிங் ஸமயே காமாவசரங் குஸலங் சித்தங் உப்பன்னங் ஹோதி, தஸ்மிங்யேவ ஸமயே ப²ஸ்ஸோ ஹோதி…பே॰… அவிக்கே²போ ஹோதீ’தி அயமத்தோ² வேதி³தப்³போ³. தத்த² யதே²வ சித்தங் ஏவங் ப²ஸ்ஸாதீ³ஸுபி ப²ஸ்ஸோ ஹோதி. கிங் ஹோதி? ‘காமாவசரோ ஹோதி, குஸலோ ஹோதி, உப்பன்னோ ஹோதி, ஸோமனஸ்ஸஸஹக³தோ ஹோதீ’திஆதி³னா நயேன லப்³ப⁴மானபத³வஸேன யோஜனா காதப்³பா³. வேத³னாயஞ்ஹி ‘ஸோமனஸ்ஸஸஹக³தா’தி பஞ்ஞிந்த்³ரியே ச ‘ஞாணஸம்பயுத்த’ந்தி ந லப்³ப⁴தி, தஸ்மா ‘லப்³ப⁴மானபத³வஸேனா’தி வுத்தங். இத³ங் அட்ட²கதா²முத்தகங் ஆசரியானங் மதங்; ந பனேதங் ஸாரதோ த³ட்ட²ப்³ப³ங்.
Tasmiṃ samayeti idaṃ aniyamaniddiṭṭhassa samayassa niyamato paṭiniddesavacanaṃ. Tasmā ‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hotī’ti ayamattho veditabbo. Tattha yatheva cittaṃ evaṃ phassādīsupi phasso hoti. Kiṃ hoti? ‘Kāmāvacaro hoti, kusalo hoti, uppanno hoti, somanassasahagato hotī’tiādinā nayena labbhamānapadavasena yojanā kātabbā. Vedanāyañhi ‘somanassasahagatā’ti paññindriye ca ‘ñāṇasampayutta’nti na labbhati, tasmā ‘labbhamānapadavasenā’ti vuttaṃ. Idaṃ aṭṭhakathāmuttakaṃ ācariyānaṃ mataṃ; na panetaṃ sārato daṭṭhabbaṃ.
கஸ்மா பனெத்த² ப²ஸ்ஸோவ பட²மங் வுத்தோதி? சித்தஸ்ஸ பட²மாபி⁴னிபாதத்தா. ஆரம்மணஸ்மிஞ்ஹி சித்தஸ்ஸ பட²மாபி⁴னிபாதோ ஹுத்வா ப²ஸ்ஸோ ஆரம்மணங் பு²ஸமானோ உப்பஜ்ஜதி, தஸ்மா பட²மங் வுத்தோ. ப²ஸ்ஸேன பன பு²ஸித்வா வேத³னாய வேத³யதி, ஸஞ்ஞாய ஸஞ்ஜானாதி, சேதனாய சேதேதி. தேன வுத்தங் – ‘‘பு²ட்டோ², பி⁴க்க²வே, வேதே³தி, பு²ட்டோ² ஸஞ்ஜானாதி பு²ட்டோ² சேதேதீ’’தி.
Kasmā panettha phassova paṭhamaṃ vuttoti? Cittassa paṭhamābhinipātattā. Ārammaṇasmiñhi cittassa paṭhamābhinipāto hutvā phasso ārammaṇaṃ phusamāno uppajjati, tasmā paṭhamaṃ vutto. Phassena pana phusitvā vedanāya vedayati, saññāya sañjānāti, cetanāya ceteti. Tena vuttaṃ – ‘‘phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho sañjānāti phuṭṭho cetetī’’ti.
அபிச , அயங் ப²ஸ்ஸோ நாம யதா² பாஸாத³ங் பத்வா த²ம்போ⁴ நாம ஸேஸத³ப்³ப³ஸம்பா⁴ரானங் ப³லவபச்சயோ, துலாஸங்கா⁴டபி⁴த்திபாத³கூடகோ³பானஸீபக்க²பாஸகமுக²வட்டியோ த²ம்பா⁴ப³த்³தா⁴ த²ம்பே⁴ பதிட்டி²தா, ஏவமேவ ஸஹஜாதஸம்பயுத்தத⁴ம்மானங் ப³லவபச்சயோ ஹோதி. த²ம்ப⁴ஸதி³ஸோ ஹி ஏஸ. அவஸேஸா த³ப்³ப³ஸம்பா⁴ரஸதி³ஸாதி. தஸ்மாபி பட²மங் வுத்தோ. இத³ங் பன அகாரணங். ஏகசித்தஸ்மிஞ்ஹி உப்பன்னத⁴ம்மானங் ‘அயங் பட²மங் உப்பன்னோ அயங் பச்சா²’தி இத³ங் வத்துங் ந லப்³பா⁴. ப³லவபச்சயபா⁴வேபி ப²ஸ்ஸஸ்ஸ காரணங் ந தி³ஸ்ஸதி. தே³ஸனாவாரேனேவ பன ப²ஸ்ஸோ பட²மங் வுத்தோ. வேத³னா ஹோதி ப²ஸ்ஸோ ஹோதி, ஸஞ்ஞா ஹோதி ப²ஸ்ஸோ ஹோதி, சேதனா ஹோதி ப²ஸ்ஸோ ஹோதி, சித்தங் ஹோதி ப²ஸ்ஸோ ஹோதி, வேத³னா ஹோதி ஸஞ்ஞா ஹோதி, சேதனா ஹோதி விதக்கோ ஹோதீதி ஆஹரிதும்பி ஹி வட்டெய்ய. தே³ஸனாவாரேன பன ப²ஸ்ஸோவ பட²மங் வுத்தோதி வேதி³தப்³போ³. யதா² செத்த² ஏவங் ஸேஸத⁴ம்மேஸுபி புப்³பா³பரக்கமோ நாம ந பரியேஸிதப்³போ³. வசனத்த²லக்க²ணரஸாதீ³ஹி பன த⁴ம்மா ஏவ பரியேஸிதப்³பா³.
Apica , ayaṃ phasso nāma yathā pāsādaṃ patvā thambho nāma sesadabbasambhārānaṃ balavapaccayo, tulāsaṅghāṭabhittipādakūṭagopānasīpakkhapāsakamukhavaṭṭiyo thambhābaddhā thambhe patiṭṭhitā, evameva sahajātasampayuttadhammānaṃ balavapaccayo hoti. Thambhasadiso hi esa. Avasesā dabbasambhārasadisāti. Tasmāpi paṭhamaṃ vutto. Idaṃ pana akāraṇaṃ. Ekacittasmiñhi uppannadhammānaṃ ‘ayaṃ paṭhamaṃ uppanno ayaṃ pacchā’ti idaṃ vattuṃ na labbhā. Balavapaccayabhāvepi phassassa kāraṇaṃ na dissati. Desanāvāreneva pana phasso paṭhamaṃ vutto. Vedanā hoti phasso hoti, saññā hoti phasso hoti, cetanā hoti phasso hoti, cittaṃ hoti phasso hoti, vedanā hoti saññā hoti, cetanā hoti vitakko hotīti āharitumpi hi vaṭṭeyya. Desanāvārena pana phassova paṭhamaṃ vuttoti veditabbo. Yathā cettha evaṃ sesadhammesupi pubbāparakkamo nāma na pariyesitabbo. Vacanatthalakkhaṇarasādīhi pana dhammā eva pariyesitabbā.
ஸெய்யதி²த³ங் – பு²ஸதீதி ப²ஸ்ஸோ. ஸ்வாயங் பு²ஸனலக்க²ணோ, ஸங்க⁴ட்டனரஸோ, ஸன்னிபாதபச்சுபட்டா²னோ, ஆபாத²க³தவிஸயபத³ட்டா²னோ.
Seyyathidaṃ – phusatīti phasso. Svāyaṃ phusanalakkhaṇo, saṅghaṭṭanaraso, sannipātapaccupaṭṭhāno, āpāthagatavisayapadaṭṭhāno.
அயஞ்ஹி அரூபத⁴ம்மோபி ஸமானோ ஆரம்மணே பு²ஸனாகாரேனேவ பவத்ததீதி பு²ஸனலக்க²ணோ. ஏகதே³ஸேன ச அனல்லீயமானோபி ரூபங் விய சக்கு²ங், ஸத்³தோ³ விய ச ஸோதங், சித்தங் ஆரம்மணஞ்ச ஸங்க⁴ட்டேதீதி ஸங்க⁴ட்டனரஸோ. வத்தா²ரம்மணஸங்க⁴ட்டனதோ வா உப்பன்னத்தா ஸம்பத்திஅத்தே²னபி ரஸேன ஸங்க⁴ட்டனரஸோதி வேதி³தப்³போ³. வுத்தஞ்ஹேதங் அட்ட²கதா²யங் – ‘‘சதுபூ⁴மகப²ஸ்ஸோ ஹி நோபு²ஸனலக்க²ணோ நாம நத்தி². ஸங்க⁴ட்டனரஸோ பன பஞ்சத்³வாரிகோவ ஹோதி. பஞ்சத்³வாரிகஸ்ஸ ஹி பு²ஸனலக்க²ணோதிபி ஸங்க⁴ட்டனரஸோதிபி நாமங்; மனொத்³வாரிகஸ்ஸ பு²ஸனலக்க²ணொத்வேவ நாமங், ந ஸங்க⁴ட்டனரஸோ’’தி.
Ayañhi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattatīti phusanalakkhaṇo. Ekadesena ca anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ, cittaṃ ārammaṇañca saṅghaṭṭetīti saṅghaṭṭanaraso. Vatthārammaṇasaṅghaṭṭanato vā uppannattā sampattiatthenapi rasena saṅghaṭṭanarasoti veditabbo. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘catubhūmakaphasso hi nophusanalakkhaṇo nāma natthi. Saṅghaṭṭanaraso pana pañcadvārikova hoti. Pañcadvārikassa hi phusanalakkhaṇotipi saṅghaṭṭanarasotipi nāmaṃ; manodvārikassa phusanalakkhaṇotveva nāmaṃ, na saṅghaṭṭanaraso’’ti.
இத³ஞ்ச வத்வா இத³ங் ஸுத்தங் ஆப⁴தங் – ‘‘யதா², மஹாராஜ, த்³வே மெண்டா³ யுஜ்ஜெ²ய்யுங், தேஸு யதா² ஏகோ மெண்டோ³ ஏவங் சக்கு² த³ட்ட²ப்³ப³ங், யதா² து³தியோ மெண்டோ³ ஏவங் ரூபங் த³ட்ட²ப்³ப³ங்; யதா² தேஸங் ஸன்னிபாதோ ஏவங் ப²ஸ்ஸோ த³ட்ட²ப்³போ³’’. ஏவங் பு²ஸனலக்க²ணோ ச ப²ஸ்ஸோ, ஸங்க⁴ட்டனரஸோ ச. ‘‘யதா², மஹாராஜ, த்³வே ஸம்மா வஜ்ஜெய்யுங்…பே॰… த்³வே பாணீ வஜ்ஜெய்யுங், யதா² ஏகோ பாணி ஏவங் சக்கு² த³ட்ட²ப்³ப³ங், யதா² து³தியோ பாணி ஏவங் ரூபங் த³ட்ட²ப்³ப³ங், யதா² தேஸங் ஸன்னிபாதோ ஏவங் ப²ஸ்ஸோ த³ட்ட²ப்³போ³. ஏவங் பு²ஸனலக்க²ணோ ச ப²ஸ்ஸோ ஸங்க⁴ட்டனரஸோ சா’’தி (மி॰ ப॰ 2.3.8) வித்தா²ரோ.
Idañca vatvā idaṃ suttaṃ ābhataṃ – ‘‘yathā, mahārāja, dve meṇḍā yujjheyyuṃ, tesu yathā eko meṇḍo evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo meṇḍo evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ; yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo’’. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso, saṅghaṭṭanaraso ca. ‘‘Yathā, mahārāja, dve sammā vajjeyyuṃ…pe… dve pāṇī vajjeyyuṃ, yathā eko pāṇi evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo pāṇi evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso saṅghaṭṭanaraso cā’’ti (mi. pa. 2.3.8) vitthāro.
யதா² வா ‘‘சக்கு²னா ரூபங் தி³ஸ்வா’’திஆதீ³ஸு (த⁴॰ ஸ॰ 1352, 1354) சக்கு²விஞ்ஞாணாதீ³னி சக்கு²ஆதி³னாமேன வுத்தானி, ஏவமிதா⁴பி தானி சக்கு²ஆதி³னாமேன வுத்தானீதி வேதி³தப்³பா³னி. தஸ்மா ‘ஏவங் சக்கு² த³ட்ட²ப்³ப³’ந்திஆதீ³ஸு ஏவங் சக்கு²விஞ்ஞாணங் த³ட்ட²ப்³ப³ந்தி இமினா நயேன அத்தோ² வேதி³தப்³போ³. ஏவங் ஸந்தே சித்தாரம்மணஸங்க⁴ட்டனதோ இமஸ்மிம்பி ஸுத்தே கிச்சட்டே²னேவ ரஸேன ஸங்க⁴ட்டனரஸோதி ஸித்³தோ⁴ ஹோதி.
Yathā vā ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā’’tiādīsu (dha. sa. 1352, 1354) cakkhuviññāṇādīni cakkhuādināmena vuttāni, evamidhāpi tāni cakkhuādināmena vuttānīti veditabbāni. Tasmā ‘evaṃ cakkhu daṭṭhabba’ntiādīsu evaṃ cakkhuviññāṇaṃ daṭṭhabbanti iminā nayena attho veditabbo. Evaṃ sante cittārammaṇasaṅghaṭṭanato imasmimpi sutte kiccaṭṭheneva rasena saṅghaṭṭanarasoti siddho hoti.
திகஸன்னிபாதஸங்கா²தஸ்ஸ பன அத்தனோ காரணஸ்ஸ வஸேன பவேதி³தத்தா ஸன்னிபாதபச்சுபட்டா²னோ. அயஞ்ஹி தத்த² தத்த² ‘‘திண்ணங் ஸங்க³தி ப²ஸ்ஸோ’’தி ஏவங் காரணஸ்ஸ வஸேன பவேதி³தோதி. இமஸ்ஸ ச ஸுத்தபத³ஸ்ஸ திண்ணங் ஸங்க³தியா ப²ஸ்ஸோதி அயமத்தோ²; ந ஸங்க³திமத்தமேவ ப²ஸ்ஸோதி.
Tikasannipātasaṅkhātassa pana attano kāraṇassa vasena paveditattā sannipātapaccupaṭṭhāno. Ayañhi tattha tattha ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti evaṃ kāraṇassa vasena paveditoti. Imassa ca suttapadassa tiṇṇaṃ saṅgatiyā phassoti ayamattho; na saṅgatimattameva phassoti.
ஏவங் பவேதி³தத்தா பன தேனேவாகாரேன பச்சுபட்டா²தீதி ஸன்னிபாதபச்சுபட்டா²னோதி வுத்தோ. ப²லட்டே²ன பன பச்சுபட்டா²னேனேஸ வேத³னாபச்சுபட்டா²னோ நாம ஹோதி. வேத³னஞ்ஹேஸ பச்சுபட்டா²பேதி உப்பாதே³தீதி அத்தோ². உப்பாத³யமானோ ச யதா² ப³ஹித்³தா⁴ உண்ஹபச்சயாபி லாகா²ஸங்கா²ததா⁴துனிஸ்ஸிதா உஸ்மா அத்தனோ நிஸ்ஸயே முது³பா⁴வகாரீ ஹோதி, ந அத்தனோ பச்சயபூ⁴தேபி ப³ஹித்³தா⁴ வீதச்சிதங்கா³ரஸங்கா²தே உண்ஹபா⁴வே, ஏவங் வத்தா²ரம்மணஸங்கா²தஅஞ்ஞபச்சயோபி ஸமானோ, சித்தனிஸ்ஸிதத்தா அத்தனோ நிஸ்ஸயபூ⁴தே சித்தே ஏவ ஏஸ வேத³னுப்பாத³கோ ஹோதி, ந அத்தனோ பச்சயபூ⁴தேபி வத்து²ம்ஹி ஆரம்மணே வாதி வேதி³தப்³போ³. தஜ்ஜாஸமன்னாஹாரேன பன இந்த்³ரியேன ச பரிக்க²தே விஸயே அனந்தராயேன உப்பஜ்ஜனதோ ஏஸ ஆபாத²க³தவிஸயபத³ட்டா²னோதி வுச்சதி.
Evaṃ paveditattā pana tenevākārena paccupaṭṭhātīti sannipātapaccupaṭṭhānoti vutto. Phalaṭṭhena pana paccupaṭṭhānenesa vedanāpaccupaṭṭhāno nāma hoti. Vedanañhesa paccupaṭṭhāpeti uppādetīti attho. Uppādayamāno ca yathā bahiddhā uṇhapaccayāpi lākhāsaṅkhātadhātunissitā usmā attano nissaye mudubhāvakārī hoti, na attano paccayabhūtepi bahiddhā vītaccitaṅgārasaṅkhāte uṇhabhāve, evaṃ vatthārammaṇasaṅkhātaaññapaccayopi samāno, cittanissitattā attano nissayabhūte citte eva esa vedanuppādako hoti, na attano paccayabhūtepi vatthumhi ārammaṇe vāti veditabbo. Tajjāsamannāhārena pana indriyena ca parikkhate visaye anantarāyena uppajjanato esa āpāthagatavisayapadaṭṭhānoti vuccati.
வேத³யதீதி வேத³னா. ஸா வேத³யிதலக்க²ணா, அனுப⁴வனரஸா இட்டா²காரஸம்போ⁴க³ரஸா வா, சேதஸிகஅஸ்ஸாத³பச்சுபட்டா²னா, பஸ்ஸத்³தி⁴பத³ட்டா²னா.
Vedayatīti vedanā. Sā vedayitalakkhaṇā, anubhavanarasā iṭṭhākārasambhogarasā vā, cetasikaassādapaccupaṭṭhānā, passaddhipadaṭṭhānā.
‘சதுபூ⁴மிகவேத³னா ஹி நோவேத³யிதலக்க²ணா நாம நத்தி². அனுப⁴வனரஸதா பன ஸுக²வேத³னாயமேவ லப்³ப⁴தீ’தி வத்வா புன தங் வாத³ங் படிக்கி²பித்வா ‘ஸுக²வேத³னா வா ஹோது, து³க்க²வேத³னா வா, அது³க்க²மஸுக²வேத³னா வா, ஸப்³பா³ அனுப⁴வனரஸா’தி வத்வா அயமத்தோ² தீ³பிதோ – ஆரம்மணரஸானுப⁴வனட்டா²னங் பத்வா ஸேஸஸம்பயுத்தத⁴ம்மா ஏகதே³ஸமத்தகமேவ அனுப⁴வந்தி. ப²ஸ்ஸஸ்ஸ ஹி பு²ஸனமத்தகமேவ ஹோதி, ஸஞ்ஞாய ஸஞ்ஜானநமத்தகமேவ, சேதனாய சேதனாமத்தகமேவ, விஞ்ஞாணஸ்ஸ விஜானநமத்தகமேவ. ஏகங்ஸதோ பன இஸ்ஸரவதாய விஸ்ஸவிதாய ஸாமிபா⁴வேன வேத³னாவ ஆரம்மணரஸங் அனுப⁴வதி.
‘Catubhūmikavedanā hi novedayitalakkhaṇā nāma natthi. Anubhavanarasatā pana sukhavedanāyameva labbhatī’ti vatvā puna taṃ vādaṃ paṭikkhipitvā ‘sukhavedanā vā hotu, dukkhavedanā vā, adukkhamasukhavedanā vā, sabbā anubhavanarasā’ti vatvā ayamattho dīpito – ārammaṇarasānubhavanaṭṭhānaṃ patvā sesasampayuttadhammā ekadesamattakameva anubhavanti. Phassassa hi phusanamattakameva hoti, saññāya sañjānanamattakameva, cetanāya cetanāmattakameva, viññāṇassa vijānanamattakameva. Ekaṃsato pana issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena vedanāva ārammaṇarasaṃ anubhavati.
ராஜா விய ஹி வேத³னா, ஸூதோ³ விய ஸேஸத⁴ம்மா. யதா² ஸூதோ³ நானாரஸபோ⁴ஜனங் ஸம்பாதெ³த்வா பேளாய பக்கி²பித்வா லஞ்ச²னங் த³த்வா ரஞ்ஞோ ஸந்திகே ஓதாரெத்வா லஞ்ச²னங் பி⁴ந்தி³த்வா பேளங் விவரித்வா ஸப்³ப³ஸூபப்³யஞ்ஜனேஹி அக்³க³க்³க³ங் ஆதா³ய பா⁴ஜனே பக்கி²பித்வா ஸதோ³ஸனித்³தோ³ஸபா⁴வவீமங்ஸனத்த²ங் அஜ்ஜோ²ஹரதி, ததோ ரஞ்ஞோ நானக்³க³ரஸபோ⁴ஜனங் உபனாமேதி. ராஜா இஸ்ஸரவதாய விஸ்ஸவிதாய ஸாமீ ஹுத்வா இச்சி²திச்சி²தங் பு⁴ஞ்ஜதி. தத்த² ஹி ஸூத³ஸ்ஸ ப⁴த்தவீமங்ஸனமத்தமிவ அவஸேஸத⁴ம்மானங் ஆரம்மணரஸஸ்ஸ ஏகதே³ஸானுப⁴வனங். யதா² ஹி ஸூதோ³ ப⁴த்தேகதே³ஸமத்தமேவ வீமங்ஸதி ஏவங் ஸேஸத⁴ம்மாபி ஆரம்மணரஸேகதே³ஸமேவ அனுப⁴வந்தி. யதா² பன ராஜா இஸ்ஸரவதாய விஸ்ஸவிதாய ஸாமீ ஹுத்வா யதி³ச்ச²கங் பு⁴ஞ்ஜதி, ஏவங் வேத³னாபி இஸ்ஸரவதாய விஸ்ஸவிதாய ஸாமிபா⁴வேன ஆரம்மணரஸங் அனுப⁴வதி. தஸ்மா அனுப⁴வனரஸாதி வுச்சதி.
Rājā viya hi vedanā, sūdo viya sesadhammā. Yathā sūdo nānārasabhojanaṃ sampādetvā peḷāya pakkhipitvā lañchanaṃ datvā rañño santike otāretvā lañchanaṃ bhinditvā peḷaṃ vivaritvā sabbasūpabyañjanehi aggaggaṃ ādāya bhājane pakkhipitvā sadosaniddosabhāvavīmaṃsanatthaṃ ajjhoharati, tato rañño nānaggarasabhojanaṃ upanāmeti. Rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā icchiticchitaṃ bhuñjati. Tattha hi sūdassa bhattavīmaṃsanamattamiva avasesadhammānaṃ ārammaṇarasassa ekadesānubhavanaṃ. Yathā hi sūdo bhattekadesamattameva vīmaṃsati evaṃ sesadhammāpi ārammaṇarasekadesameva anubhavanti. Yathā pana rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā yadicchakaṃ bhuñjati, evaṃ vedanāpi issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ anubhavati. Tasmā anubhavanarasāti vuccati.
து³தியே அத்த²விகப்பே அயங் இத⁴ அதி⁴ப்பேதா வேத³னா யதா² வா ததா² வா ஆரம்மணஸ்ஸ இட்டா²காரமேவ ஸம்பு⁴ஞ்ஜதீதி இட்டா²காரஸம்போ⁴க³ரஸாதி வுத்தா. சேதஸிகஅஸ்ஸாத³தோ பனேஸா அத்தனோ ஸபா⁴வேனேவ உபட்டா²னங் ஸந்தா⁴ய சேதஸிகஅஸ்ஸாத³பச்சுபட்டா²னாதி வுத்தா. யஸ்மா பன ‘‘பஸ்ஸத்³தி⁴காயோ ஸுக²ங் வேதே³தி’’ தஸ்மா பஸ்ஸத்³தி⁴பத³ட்டா²னாதி வேதி³தப்³பா³.
Dutiye atthavikappe ayaṃ idha adhippetā vedanā yathā vā tathā vā ārammaṇassa iṭṭhākārameva sambhuñjatīti iṭṭhākārasambhogarasāti vuttā. Cetasikaassādato panesā attano sabhāveneva upaṭṭhānaṃ sandhāya cetasikaassādapaccupaṭṭhānāti vuttā. Yasmā pana ‘‘passaddhikāyo sukhaṃ vedeti’’ tasmā passaddhipadaṭṭhānāti veditabbā.
நீலாதி³பே⁴த³ங் ஆரம்மணங் ஸஞ்ஜானாதீதி ஸஞ்ஞா. ஸா ஸஞ்ஜானநலக்க²ணா பச்சாபி⁴ஞ்ஞாணரஸா. சதுபூ⁴மிகஸஞ்ஞா ஹி நோஸஞ்ஜானநலக்க²ணா நாம நத்தி² . ஸப்³பா³ ஸஞ்ஜானநலக்க²ணாவ. யா பனெத்த² அபி⁴ஞ்ஞாணேன ஸஞ்ஜானாதி ஸா பச்சாபி⁴ஞ்ஞாணரஸா நாம ஹோதி.
Nīlādibhedaṃ ārammaṇaṃ sañjānātīti saññā. Sā sañjānanalakkhaṇā paccābhiññāṇarasā. Catubhūmikasaññā hi nosañjānanalakkhaṇā nāma natthi . Sabbā sañjānanalakkhaṇāva. Yā panettha abhiññāṇena sañjānāti sā paccābhiññāṇarasā nāma hoti.
தஸ்ஸா, வட்³ட⁴கிஸ்ஸ தா³ரும்ஹி அபி⁴ஞ்ஞாணங் கத்வா புன தேன அபி⁴ஞ்ஞாணேன தங் பச்சாபி⁴ஜானநகாலே, புரிஸஸ்ஸ காளதிலகாதி³அபி⁴ஞ்ஞாணங் ஸல்லக்கெ²த்வா புன தேன அபி⁴ஞ்ஞாணேன அஸுகோ நாம ஏஸோதி தஸ்ஸ பச்சாபி⁴ஜானநகாலே, ரஞ்ஞோ பிளந்த⁴னகோ³பகப⁴ண்டா³கா³ரிகஸ்ஸ தஸ்மிங் தஸ்மிங் பிளந்த⁴னே நாமபண்ணகங் ப³ந்தி⁴த்வா ‘அஸுகங் பிளந்த⁴னங் நாம ஆஹரா’தி வுத்தே தீ³பங் ஜாலெத்வா ரதனக³ப்³ப⁴ங் பவிஸித்வா பண்ணங் வாசெத்வா தஸ்ஸ தஸ்ஸேவ பிளந்த⁴னஸ்ஸ ஆஹரணகாலே ச பவத்தி வேதி³தப்³பா³.
Tassā, vaḍḍhakissa dārumhi abhiññāṇaṃ katvā puna tena abhiññāṇena taṃ paccābhijānanakāle, purisassa kāḷatilakādiabhiññāṇaṃ sallakkhetvā puna tena abhiññāṇena asuko nāma esoti tassa paccābhijānanakāle, rañño piḷandhanagopakabhaṇḍāgārikassa tasmiṃ tasmiṃ piḷandhane nāmapaṇṇakaṃ bandhitvā ‘asukaṃ piḷandhanaṃ nāma āharā’ti vutte dīpaṃ jāletvā ratanagabbhaṃ pavisitvā paṇṇaṃ vācetvā tassa tasseva piḷandhanassa āharaṇakāle ca pavatti veditabbā.
அபரோ நயோ – ஸப்³ப³ஸங்கா³ஹிகவஸேன ஹி ஸஞ்ஜானநலக்க²ணா ஸஞ்ஞா. புனஸஞ்ஜானநபச்சயனிமித்தகரணரஸா, தா³ருஆதீ³ஸு தச்ச²காத³யோ விய. யதா²க³ஹிதனிமித்தவஸேன அபி⁴னிவேஸகரணபச்சுபட்டா²னா, ஹத்தி²த³ஸ்ஸகஅந்தா⁴ விய. ஆரம்மணே அனோகா³ள்ஹவுத்திதாய அசிரட்டா²னபச்சுபட்டா²னா வா, விஜ்ஜு விய. யதா²உபட்டி²தவிஸயபத³ட்டா²னா, திணபுரிஸகேஸு மிக³போதகானங் ‘புரிஸா’தி உப்பன்னஸஞ்ஞா விய. யா பனெத்த² ஞாணஸம்பயுத்தா ஹோதி ஸா ஸஞ்ஞா ஞாணமேவ அனுவத்ததி. ஸஸம்பா⁴ரபத²வீஆதீ³ஸு ஸேஸத⁴ம்மா பத²வீஆதீ³னி வியாதி வேதி³தப்³பா³.
Aparo nayo – sabbasaṅgāhikavasena hi sañjānanalakkhaṇā saññā. Punasañjānanapaccayanimittakaraṇarasā, dāruādīsu tacchakādayo viya. Yathāgahitanimittavasena abhinivesakaraṇapaccupaṭṭhānā, hatthidassakaandhā viya. Ārammaṇe anogāḷhavuttitāya aciraṭṭhānapaccupaṭṭhānā vā, vijju viya. Yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā, tiṇapurisakesu migapotakānaṃ ‘purisā’ti uppannasaññā viya. Yā panettha ñāṇasampayuttā hoti sā saññā ñāṇameva anuvattati. Sasambhārapathavīādīsu sesadhammā pathavīādīni viyāti veditabbā.
சேதயதீதி சேதனா ஸத்³தி⁴ங் அத்தனா ஸம்பயுத்தத⁴ம்மே ஆரம்மணே அபி⁴ஸந்த³ஹதீதி அத்தோ². ஸா சேதயிதலக்க²ணா, சேதனாபா⁴வலக்க²ணாதி அத்தோ². ஆயூஹனரஸா. சதுபூ⁴மிகசேதனா ஹி நோசேதயிதலக்க²ணா நாம நத்தி². ஸப்³பா³ சேதயிதலக்க²ணாவ. ஆயூஹனரஸதா பன குஸலாகுஸலேஸு ஏவ ஹோதி. குஸலாகுஸலகம்மாயூஹனட்டா²னஞ்ஹி பத்வா ஸேஸஸம்பயுத்தத⁴ம்மானங் ஏகதே³ஸமத்தகமேவ கிச்சங் ஹோதி. சேதனா பன அதிரேகஉஸ்ஸாஹா அதிரேகவாயாமா, தி³கு³ணுஸ்ஸாஹா தி³கு³ணவாயாமா. தேனாஹு போராணா – ‘‘தா²வரியஸபா⁴வஸண்டி²தா ச பனேஸா சேதனா’’தி. தா²வரியோதி கெ²த்தஸாமீ வுச்சதி. யதா² கெ²த்தஸாமீ புரிஸோ பஞ்சபண்ணாஸ ப³லிபுரிஸே க³ஹெத்வா ‘லாயிஸ்ஸாமீ’தி ஏகதோ கெ²த்தங் ஓதரதி. தஸ்ஸ அதிரேகோ உஸ்ஸாஹோ அதிரேகோ வாயாமோ, தி³கு³ணோ உஸ்ஸாஹோ தி³கு³ணோ வாயாமோ ஹோதி, ‘நிரந்தரங் க³ண்ஹதா²’திஆதீ³னி வத³தி, ஸீமங் ஆசிக்க²தி, தேஸங் ஸுராப⁴த்தக³ந்த⁴மாலாதீ³னி ஜானாதி, மக்³க³ங் ஸமகங் ஹரதி. ஏவங்ஸம்பத³மித³ங் வேதி³தப்³ப³ங் . கெ²த்தஸாமிபுரிஸோ விய ஹி சேதனா. பஞ்சபண்ணாஸ ப³லிபுரிஸா விய சித்தங்க³வஸேன உப்பன்னா பஞ்சபண்ணாஸ குஸலா த⁴ம்மா. கெ²த்தஸாமிபுரிஸஸ்ஸ தி³கு³ணுஸ்ஸாஹதி³கு³ணவாயாமகரணகாலோ விய குஸலாகுஸலகம்மாயூஹனட்டா²னங் பத்வா சேதனாய தி³கு³ணுஸ்ஸாஹோ தி³கு³ணவாயாமோ ஹோதி. ஏவமஸ்ஸா ஆயூஹனரஸதா வேதி³தப்³பா³.
Cetayatīti cetanā saddhiṃ attanā sampayuttadhamme ārammaṇe abhisandahatīti attho. Sā cetayitalakkhaṇā, cetanābhāvalakkhaṇāti attho. Āyūhanarasā. Catubhūmikacetanā hi nocetayitalakkhaṇā nāma natthi. Sabbā cetayitalakkhaṇāva. Āyūhanarasatā pana kusalākusalesu eva hoti. Kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānañhi patvā sesasampayuttadhammānaṃ ekadesamattakameva kiccaṃ hoti. Cetanā pana atirekaussāhā atirekavāyāmā, diguṇussāhā diguṇavāyāmā. Tenāhu porāṇā – ‘‘thāvariyasabhāvasaṇṭhitā ca panesā cetanā’’ti. Thāvariyoti khettasāmī vuccati. Yathā khettasāmī puriso pañcapaṇṇāsa balipurise gahetvā ‘lāyissāmī’ti ekato khettaṃ otarati. Tassa atireko ussāho atireko vāyāmo, diguṇo ussāho diguṇo vāyāmo hoti, ‘nirantaraṃ gaṇhathā’tiādīni vadati, sīmaṃ ācikkhati, tesaṃ surābhattagandhamālādīni jānāti, maggaṃ samakaṃ harati. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ . Khettasāmipuriso viya hi cetanā. Pañcapaṇṇāsa balipurisā viya cittaṅgavasena uppannā pañcapaṇṇāsa kusalā dhammā. Khettasāmipurisassa diguṇussāhadiguṇavāyāmakaraṇakālo viya kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānaṃ patvā cetanāya diguṇussāho diguṇavāyāmo hoti. Evamassā āyūhanarasatā veditabbā.
ஸா பனேஸா ஸங்வித³ஹனபச்சுபட்டா²னா. ஸங்வித³ஹமானா ஹி அயங் உபட்டா²தி, ஸகிச்சபரகிச்சஸாத⁴கா, ஜெட்ட²ஸிஸ்ஸமஹாவட்³ட⁴கீஆத³யோ விய. யதா² ஹி ஜெட்ட²ஸிஸ்ஸோ உபஜ்ஜா²யங் தூ³ரதோவ ஆக³ச்ச²ந்தங் தி³ஸ்வா ஸயங் அதீ⁴யமானோ இதரேபி தா³ரகே அத்தனோ அத்தனோ அஜ்ஜ²யனகம்மே பவத்தயதி, தஸ்மிஞ்ஹி அதீ⁴யிதுங் ஆரத்³தே⁴ தேபி அதீ⁴யந்தி, தத³னுவத்திதாய. யதா² ச மஹாவட்³ட⁴கீ ஸயங் தச்ச²ந்தோ இதரேபி தச்ச²கே அத்தனோ அத்தனோ தச்ச²னகம்மே பவத்தயதி, தஸ்மிஞ்ஹி தச்சி²துங் ஆரத்³தே⁴ தேபி தச்ச²ந்தி, தத³னுவத்திதாய. யதா² ச யோத⁴னாயகோ ஸயங் யுஜ்ஜ²மானோ இதரேபி யோதே⁴ ஸம்பஹாரவுத்தியங் பவத்தயதி, தஸ்மிஞ்ஹி யுஜ்ஜி²துங் ஆரத்³தே⁴ தேபி அனிவத்தமானா யுஜ்ஜ²ந்தி, தத³னுவத்திதாய. ஏவமேஸாபி அத்தனோ கிச்சேன ஆரம்மணே பவத்தமானா அஞ்ஞேபி ஸம்பயுத்தத⁴ம்மே அத்தனோ அத்தனோ கிரியாய பவத்தேதி. தஸ்ஸா ஹி அத்தனோ கிச்சங் ஆரத்³தா⁴ய, தங்ஸம்பயுத்தாபி ஆரப⁴ந்தி. தேன வுத்தங் – ‘ஸகிச்சபரகிச்சஸாத⁴கா, ஜெட்ட²ஸிஸ்ஸமஹாவட்³ட⁴கீஆத³யோ வியா’தி. அச்சாயிககம்மானுஸ்ஸரணாதீ³ஸு ச பனாயங் ஸம்பயுத்தானங் உஸ்ஸாஹனபா⁴வேன பவத்தமானா பாகடா ஹோதீதி வேதி³தப்³பா³.
Sā panesā saṃvidahanapaccupaṭṭhānā. Saṃvidahamānā hi ayaṃ upaṭṭhāti, sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viya. Yathā hi jeṭṭhasisso upajjhāyaṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sayaṃ adhīyamāno itarepi dārake attano attano ajjhayanakamme pavattayati, tasmiñhi adhīyituṃ āraddhe tepi adhīyanti, tadanuvattitāya. Yathā ca mahāvaḍḍhakī sayaṃ tacchanto itarepi tacchake attano attano tacchanakamme pavattayati, tasmiñhi tacchituṃ āraddhe tepi tacchanti, tadanuvattitāya. Yathā ca yodhanāyako sayaṃ yujjhamāno itarepi yodhe sampahāravuttiyaṃ pavattayati, tasmiñhi yujjhituṃ āraddhe tepi anivattamānā yujjhanti, tadanuvattitāya. Evamesāpi attano kiccena ārammaṇe pavattamānā aññepi sampayuttadhamme attano attano kiriyāya pavatteti. Tassā hi attano kiccaṃ āraddhāya, taṃsampayuttāpi ārabhanti. Tena vuttaṃ – ‘sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viyā’ti. Accāyikakammānussaraṇādīsu ca panāyaṃ sampayuttānaṃ ussāhanabhāvena pavattamānā pākaṭā hotīti veditabbā.
‘ஆரம்மணங் சிந்தேதீ’தி சித்தந்தி நயேன சித்தஸ்ஸ வசனத்தோ² வுத்தோ ஏவ. லக்க²ணாதி³தோ பன விஜானநலக்க²ணங் சித்தங், புப்³ப³ங்க³மரஸங், ஸந்த³ஹனபச்சுபட்டா²னங், நாமரூபபத³ட்டா²னங். சதுபூ⁴மகசித்தஞ்ஹி நோவிஜானநலக்க²ணங் நாம நத்தி². ஸப்³ப³ங் விஜானநலக்க²ணமேவ. த்³வாரங் பன பத்வா ஆரம்மணவிபா⁴வனட்டா²னே சித்தங் புப்³ப³ங்க³மங் புரேசாரிகங் ஹோதி. சக்கு²னா ஹி தி³ட்ட²ங் ரூபாரம்மணங் சித்தேனேவ விஜானாதி…பே॰… மனேன விஞ்ஞாதங் த⁴ம்மாரம்மணங் சித்தேனேவ விஜானாதி. யதா² ஹி நக³ரகு³த்திகோ நாம நக³ரமஜ்ஜே² ஸிங்கா⁴டகே நிஸீதி³த்வா ‘அயங் நேவாஸிகோ அயங் ஆக³ந்துகோ’தி ஆக³தாக³தங் ஜனங் உபதா⁴ரேதி வவத்த²பேதி – ஏவங்ஸம்பத³மித³ங் த³ட்ட²ப்³ப³ங். வுத்தம்பி சேதங் மஹாதே²ரேன – ‘‘யதா², மஹாராஜ , நக³ரகு³த்திகோ நாம மஜ்ஜே² நக³ரஸ்ஸ ஸிங்கா⁴டகே நிஸின்னோ புரத்தி²மதோ தி³ஸதோ புரிஸங் ஆக³ச்ச²ந்தங் பஸ்ஸெய்ய… பச்சி²மதோ… த³க்கி²ணதோ… உத்தரதோ தி³ஸதோ புரிஸங் ஆக³ச்ச²ந்தங் பஸ்ஸெய்ய, ஏவமேவ கோ², மஹாராஜ, யங் சக்கு²னா ரூபங் பஸ்ஸதி தங் விஞ்ஞாணேன விஜானாதி, யங் ஸோதேன ஸத்³த³ங் ஸுணாதி, கா⁴னேன க³ந்த⁴ங் கா⁴யதி, ஜிவ்ஹாய ரஸங் ஸாயதி, காயேன பொ²ட்ட²ப்³ப³ங் பு²ஸதி, மனஸா த⁴ம்மங் விஜானாதி, தங் விஞ்ஞாணேன விஜானாதீ’’தி (மி॰ ப॰ 2.3.12). ஏவங் த்³வாரங் பத்வா ஆரம்மணவிபா⁴வனட்டா²னே சித்தமேவ புப்³ப³ங்க³மங் புரேசாரிகங். தஸ்மா புப்³ப³ங்க³மரஸந்தி வுச்சதி.
‘Ārammaṇaṃ cintetī’ti cittanti nayena cittassa vacanattho vutto eva. Lakkhaṇādito pana vijānanalakkhaṇaṃ cittaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, sandahanapaccupaṭṭhānaṃ, nāmarūpapadaṭṭhānaṃ. Catubhūmakacittañhi novijānanalakkhaṇaṃ nāma natthi. Sabbaṃ vijānanalakkhaṇameva. Dvāraṃ pana patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittaṃ pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ hoti. Cakkhunā hi diṭṭhaṃ rūpārammaṇaṃ citteneva vijānāti…pe… manena viññātaṃ dhammārammaṇaṃ citteneva vijānāti. Yathā hi nagaraguttiko nāma nagaramajjhe siṅghāṭake nisīditvā ‘ayaṃ nevāsiko ayaṃ āgantuko’ti āgatāgataṃ janaṃ upadhāreti vavatthapeti – evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Vuttampi cetaṃ mahātherena – ‘‘yathā, mahārāja , nagaraguttiko nāma majjhe nagarassa siṅghāṭake nisinno puratthimato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya… pacchimato… dakkhiṇato… uttarato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya, evameva kho, mahārāja, yaṃ cakkhunā rūpaṃ passati taṃ viññāṇena vijānāti, yaṃ sotena saddaṃ suṇāti, ghānena gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati, manasā dhammaṃ vijānāti, taṃ viññāṇena vijānātī’’ti (mi. pa. 2.3.12). Evaṃ dvāraṃ patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittameva pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ. Tasmā pubbaṅgamarasanti vuccati.
ததே³தங் பச்சி²மங் பச்சி²மங் உப்பஜ்ஜமானங் புரிமங் புரிமங் நிரந்தரங் கத்வா ஸந்த³ஹனமேவ உபட்டா²தீதி ஸந்த³ஹனபச்சுபட்டா²னங். பஞ்சவோகாரப⁴வே பனஸ்ஸ நியமதோ நாமரூபங், சதுவோகாரப⁴வே நாமமேவ பத³ட்டா²னங். தஸ்மா நாமரூபபத³ட்டா²னந்தி வுத்தங்.
Tadetaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ uppajjamānaṃ purimaṃ purimaṃ nirantaraṃ katvā sandahanameva upaṭṭhātīti sandahanapaccupaṭṭhānaṃ. Pañcavokārabhave panassa niyamato nāmarūpaṃ, catuvokārabhave nāmameva padaṭṭhānaṃ. Tasmā nāmarūpapadaṭṭhānanti vuttaṃ.
கிங் பனேதங் சித்தங் புரிமனித்³தி³ட்ட²சித்தேன ஸத்³தி⁴ங் ஏகமேவ உதா³ஹு அஞ்ஞந்தி? ஏகமேவ. அத² கஸ்மா புரிமனித்³தி³ட்ட²ங் புன வுத்தந்தி? அவிசாரிதங் ஏதங் அட்ட²கதா²யங். அயங் பனெத்த² யுத்தி – யதா² ஹி ரூபாதீ³னி உபாதா³ய பஞ்ஞத்தா ஸூரியாத³யோ ந அத்த²தோ ரூபாதீ³ஹி அஞ்ஞே ஹொந்தி, தேனேவ யஸ்மிங் ஸமயே ஸூரியோ உதே³தி தஸ்மிங் ஸமயே தஸ்ஸ தேஜஸங்கா²தங் ரூபம்பீதி. ஏவங் வுச்சமானேபி ந ரூபாதீ³ஹி அஞ்ஞோ ஸூரியோ நாம அத்தி². ந ததா² சித்தங்; ப²ஸ்ஸாத³யோ த⁴ம்மே உபாதா³ய பஞ்ஞாபியதி; அத்த²தோ பனேதங் தேஹி அஞ்ஞமேவ. தேன ‘யஸ்மிங் ஸமயே சித்தங் உப்பன்னங் ஹோதி ஏகங்ஸேனேவ தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸாதீ³ஹி அத்த²தோ அஞ்ஞமேவ தங் ஹோதீ’தி இமஸ்ஸத்த²ஸ்ஸ தீ³பனத்தா²ய ஏதங் புன வுத்தந்தி வேதி³தப்³ப³ங்.
Kiṃ panetaṃ cittaṃ purimaniddiṭṭhacittena saddhiṃ ekameva udāhu aññanti? Ekameva. Atha kasmā purimaniddiṭṭhaṃ puna vuttanti? Avicāritaṃ etaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Ayaṃ panettha yutti – yathā hi rūpādīni upādāya paññattā sūriyādayo na atthato rūpādīhi aññe honti, teneva yasmiṃ samaye sūriyo udeti tasmiṃ samaye tassa tejasaṅkhātaṃ rūpampīti. Evaṃ vuccamānepi na rūpādīhi añño sūriyo nāma atthi. Na tathā cittaṃ; phassādayo dhamme upādāya paññāpiyati; atthato panetaṃ tehi aññameva. Tena ‘yasmiṃ samaye cittaṃ uppannaṃ hoti ekaṃseneva tasmiṃ samaye phassādīhi atthato aññameva taṃ hotī’ti imassatthassa dīpanatthāya etaṃ puna vuttanti veditabbaṃ.
யதா² ச ‘‘யஸ்மிங் ஸமயே ரூபூபபத்தியா மக்³க³ங் பா⁴வேதி…பே॰… பத²வீகஸிணங், தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸோ ஹோதி வேத³னா ஹோதீ’’திஆதீ³ஸு (த⁴॰ ஸ॰ 160) பன பா⁴வெந்தேன வவத்தா²பிதே ஸமயே யோ பா⁴வேதி ந ஸோ அத்த²தோ உப்பஜ்ஜதி நாம, தேனேவ தத்த² யதா² ‘‘ப²ஸ்ஸோ ஹோதி வேத³னா ஹோதீ’’தி வுத்தங், ந ஏவங் ‘‘யோ பா⁴வேதி ஸோ ஹோதீ’’தி வுத்தங். ‘‘யஸ்மிங் ஸமயே காமாவசரங் குஸலங் சித்தங் உப்பன்னங் ஹோதீ’’திஆதீ³ஸு பன சித்தேன வவத்தா²பிதே ஸமயே ஸமயவவத்தா²பிதங் சித்தங் ந ததா² அத்த²தோ நுப்பஜ்ஜதி . யதே²வ பன ததா³ ‘ப²ஸ்ஸோ ஹோதி வேத³னா ஹோதி’, ததா² ‘சித்தம்பி ஹோதீ’தி இமஸ்ஸபி அத்த²ஸ்ஸ தீ³பனத்த²மித³ங் புன வுத்தந்தி வேதி³தப்³ப³ங். இத³ங் பனெத்த² ஸன்னிட்டா²னங் – உத்³தே³ஸவாரே ஸங்க³ண்ஹனத்த²ங் நித்³தே³ஸவாரே ச விப⁴ஜனத்த²ங் புரிமேன ஹி ‘சித்த’-ஸத்³தே³ன கேவலங் ஸமயோ வவத்தா²பிதோ. தஸ்மிங் பன சித்தேன வவத்தா²பிதஸமயே யே த⁴ம்மா ஹொந்தி தேஸங் த³ஸ்ஸனத்த²ங் ‘‘ப²ஸ்ஸோ ஹோதீ’’திஆதி³ ஆரத்³த⁴ங். சித்தஞ்சாபி தஸ்மிங் ஸமயே ஹோதியேவ. தஸ்மா தஸ்ஸாபி ஸங்க³ண்ஹனத்த²மேதங் புன வுத்தங். இமஸ்மிஞ்ச டா²னே ஏதஸ்மிங் அவுச்சமானே ‘‘கதமங் தஸ்மிங் ஸமயே சித்த’’ந்தி ந ஸக்கா ப⁴வெய்ய நித்³தே³ஸவாரே விப⁴ஜிதுங். ஏவமஸ்ஸ விப⁴ஜனங்யேவ பரிஹாயேத². தஸ்மா தஸ்ஸ நித்³தே³ஸவாரே விப⁴ஜனத்த²ம்பி ஏதஞ்ச வுத்தந்தி வேதி³தப்³ப³ங்.
Yathā ca ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti…pe… pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti vedanā hotī’’tiādīsu (dha. sa. 160) pana bhāventena vavatthāpite samaye yo bhāveti na so atthato uppajjati nāma, teneva tattha yathā ‘‘phasso hoti vedanā hotī’’ti vuttaṃ, na evaṃ ‘‘yo bhāveti so hotī’’ti vuttaṃ. ‘‘Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādīsu pana cittena vavatthāpite samaye samayavavatthāpitaṃ cittaṃ na tathā atthato nuppajjati . Yatheva pana tadā ‘phasso hoti vedanā hoti’, tathā ‘cittampi hotī’ti imassapi atthassa dīpanatthamidaṃ puna vuttanti veditabbaṃ. Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – uddesavāre saṅgaṇhanatthaṃ niddesavāre ca vibhajanatthaṃ purimena hi ‘citta’-saddena kevalaṃ samayo vavatthāpito. Tasmiṃ pana cittena vavatthāpitasamaye ye dhammā honti tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ. Cittañcāpi tasmiṃ samaye hotiyeva. Tasmā tassāpi saṅgaṇhanatthametaṃ puna vuttaṃ. Imasmiñca ṭhāne etasmiṃ avuccamāne ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye citta’’nti na sakkā bhaveyya niddesavāre vibhajituṃ. Evamassa vibhajanaṃyeva parihāyetha. Tasmā tassa niddesavāre vibhajanatthampi etañca vuttanti veditabbaṃ.
யஸ்மா வா ‘‘உப்பன்னங் ஹோதீ’’தி எத்த² சித்தங் உப்பன்னந்தி ஏதங் தே³ஸனாஸீஸமேவ, ‘ந பன சித்தங் ஏகமேவ உப்பஜ்ஜதீ’தி அட்ட²கதா²யங் விசாரிதங், தஸ்மா சித்தங் ‘‘உப்பன்ன’’ந்தி எத்தா²பி சித்தமத்தமேவ அக்³க³ஹெத்வா பரோபண்ணாஸகுஸலத⁴ம்மேஹி ஸத்³தி⁴ங்யேவ சித்தங் க³ஹிதங். ஏவங் தத்த² ஸங்கே²பதோ ஸப்³பே³பி சித்தசேதஸிகத⁴ம்மே க³ஹெத்வா இத⁴ ஸரூபேன பபே⁴த³தோ த³ஸ்ஸேதுங் ‘‘ப²ஸ்ஸோ ஹோதீ’’திஆதி³ ஆரத்³த⁴ங். இதி ப²ஸ்ஸாத³யோ விய சித்தம்பி வுத்தமேவாதி வேதி³தப்³ப³ங்.
Yasmā vā ‘‘uppannaṃ hotī’’ti ettha cittaṃ uppannanti etaṃ desanāsīsameva, ‘na pana cittaṃ ekameva uppajjatī’ti aṭṭhakathāyaṃ vicāritaṃ, tasmā cittaṃ ‘‘uppanna’’nti etthāpi cittamattameva aggahetvā paropaṇṇāsakusaladhammehi saddhiṃyeva cittaṃ gahitaṃ. Evaṃ tattha saṅkhepato sabbepi cittacetasikadhamme gahetvā idha sarūpena pabhedato dassetuṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ. Iti phassādayo viya cittampi vuttamevāti veditabbaṃ.
