| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ធម្មុទ្ទេសវារកថា
Dhammuddesavārakathā
ផស្សបញ្ចមករាសិវណ្ណនា
Phassapañcamakarāsivaṇṇanā
អាចរិយានន្តិ រេវតាចរិយស្ស។ ន បនេតំ សារតោ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ ផស្សាទីនំ កាមាវចរាទិភាវទស្សនត្ថំ ឥទមារទ្ធំ, កិន្តុ តស្មិំ សមយេ ផស្សាទិសភាវទស្សនត្ថន្តិ។
Ācariyānanti revatācariyassa. Na panetaṃ sārato daṭṭhabbaṃ. Na hi phassādīnaṃ kāmāvacarādibhāvadassanatthaṃ idamāraddhaṃ, kintu tasmiṃ samaye phassādisabhāvadassanatthanti.
ចិត្តស្ស បឋមាភិនិបាតត្តាតិ សព្ពេ ចេតសិកា ចិត្តាយត្តា ចិត្តកិរិយាភាវេន វុច្ចន្តីតិ ផស្សោ ‘‘ចិត្តស្ស បឋមាភិនិបាតោ’’តិ វុត្តោ។ កាមំ ឧប្បន្នផស្សោ បុគ្គលោ ចិត្តចេតសិករាសិ វា អារម្មណេន ផុដ្ឋោ ផស្សសហជាតាយ វេទនាយ តំសមកាលមេវ វេទេតិ, ផស្សោ បន ឱភាសស្ស បទីបោ វិយ វេទនាទីនំ បច្ចយវិសេសោ ហោតីតិ បុរិមកាលោ វិយ វុត្តោ។ គោបានសីនំ ឧបរិ តិរិយំ ឋបិតកដ្ឋំ បក្ខបាសោ។ កដ្ឋទ្វយាទិ វិយ ឯកទេសេន ឯកបស្សេន អនល្លីយមានោបិ រូបេន សហ ផស្សស្ស សាមញ្ញំ អនល្លីយមានំ សង្ឃដ្ដនមេវ, ន វិសយភាវោ, សង្ឃដ្ដនញ្ច ផស្សស្ស ចិត្តារម្មណានំ សន្និបតនភាវោ ឯវ។ វត្ថារម្មណសន្និបាតេន សម្បជ្ជតីតិ សង្ឃដ្ដនសម្បត្តិកោ ផស្សោ។ បាណិទ្វយស្ស សន្និបាតោ វិយ ចិត្តារម្មណសន្និបាតោ ផស្សោ ចិត្តស្ស អារម្មណេ សន្និបតិតប្បវត្តិយា បច្ចយោ ហោតីតិ កិច្ចដ្ឋេនេវ រសេន សង្ឃដ្ដនរសោ។ តថា បច្ចយភាវោ ហិ តស្ស ផស្សស្ស សង្ឃដ្ដនកិច្ចន្តិ។ យថា ហិ បាណិយា បាណិម្ហិ សង្ឃដ្ដនំ តព្ពិសេសភូតា រូបធម្មា, ឯវំ ចិត្តស្ស អារម្មណេ សង្ឃដ្ដនំ តព្ពិសេសភូតោ ឯកោ ចេតសិកធម្មោ ទដ្ឋព្ពោ។ ចិត្តេយេវាតិ ឯតេន ចេតសិកសភាវតំ វត្ថារម្មណេហិ អសំសដ្ឋំ សង្ឃដ្ដនំ វេទនាយ ទស្សេតិ, ន បន វត្ថុនិស្សយតំ បដិក្ខិបតិ។ តស្ស ផស្សស្ស ការណភូតោ តទនុរូបោ សមន្នាហារោ តជ្ជាសមន្នាហារោ។ ឥន្ទ្រិយស្ស តទភិមុខភាវោ អាវជ្ជនាយ ច អារម្មណករណំ វិសយស្ស បរិក្ខតតា អភិសង្ខតតា វិញ្ញាណស្ស វិសយភាវករណន្តិ អត្ថោ។
Cittassa paṭhamābhinipātattāti sabbe cetasikā cittāyattā cittakiriyābhāvena vuccantīti phasso ‘‘cittassa paṭhamābhinipāto’’ti vutto. Kāmaṃ uppannaphasso puggalo cittacetasikarāsi vā ārammaṇena phuṭṭho phassasahajātāya vedanāya taṃsamakālameva vedeti, phasso pana obhāsassa padīpo viya vedanādīnaṃ paccayaviseso hotīti purimakālo viya vutto. Gopānasīnaṃ upari tiriyaṃ ṭhapitakaṭṭhaṃ pakkhapāso. Kaṭṭhadvayādi viya ekadesena ekapassena anallīyamānopi rūpena saha phassassa sāmaññaṃ anallīyamānaṃ saṅghaṭṭanameva, na visayabhāvo, saṅghaṭṭanañca phassassa cittārammaṇānaṃ sannipatanabhāvo eva. Vatthārammaṇasannipātena sampajjatīti saṅghaṭṭanasampattiko phasso. Pāṇidvayassa sannipāto viya cittārammaṇasannipāto phasso cittassa ārammaṇe sannipatitappavattiyā paccayo hotīti kiccaṭṭheneva rasena saṅghaṭṭanaraso. Tathā paccayabhāvo hi tassa phassassa saṅghaṭṭanakiccanti. Yathā hi pāṇiyā pāṇimhi saṅghaṭṭanaṃ tabbisesabhūtā rūpadhammā, evaṃ cittassa ārammaṇe saṅghaṭṭanaṃ tabbisesabhūto eko cetasikadhammo daṭṭhabbo. Citteyevāti etena cetasikasabhāvataṃ vatthārammaṇehi asaṃsaṭṭhaṃ saṅghaṭṭanaṃ vedanāya dasseti, na pana vatthunissayataṃ paṭikkhipati. Tassa phassassa kāraṇabhūto tadanurūpo samannāhāro tajjāsamannāhāro. Indriyassa tadabhimukhabhāvo āvajjanāya ca ārammaṇakaraṇaṃ visayassa parikkhatatā abhisaṅkhatatā viññāṇassa visayabhāvakaraṇanti attho.
សុខវេទនាយមេវ លព្ភតិ អស្សាទភាវតោតិ អធិប្បាយោ។ វិស្សវិតាយាតិ អរហតាយ។ អនេកត្ថត្តា ហិ ធាតូនំ អរហត្ថោ វិបុព្ពោ សុសទ្ទោ។ វិស្សវំ វា សជនំ វសិតា កាមការិតា វិស្សវិតា។ អារម្មណរសេកទេសមេវ អនុភវន្តីតិ ឥទំ ផុសនាទិកិច្ចំ ឯកទេសានុភវនមិវ ហោតីតិ កត្វា វុត្តំ។ វេទយិតសភាវោ ឯវ ហិ អនុភវនន្តិ។ ផុសនាទិភាវេន វា អារម្មណគ្គហណំ ឯកទេសានុភវនំ, វេទយិតភាវេន គហណំ យថាកាមំ សព្ពានុភវនំ។ ឯវំ សភាវានេវ តានិ គហណានីតិ ន វេទនាយ វិយ ផស្សាទីនម្បិ យថាសកកិច្ចករណេន សាមិភាវានុភវនំ ចោទេតព្ពំ។ អយំ ឥធាតិ ឯតេន បញ្ចសុ វេទនាសុ ឥមស្មិំ ចិត្តេ អធិប្បេតំ សោមនស្សវេទនំ វទតិ, តស្មា អសោមនស្សវេទនំ អបនេត្វា គហិតាយ សោមនស្សវេទនាយ សមានា ឥដ្ឋាការសម្ភោគរសតា វុត្តាតិ វេទិតព្ពា។
Sukhavedanāyameva labbhati assādabhāvatoti adhippāyo. Vissavitāyāti arahatāya. Anekatthattā hi dhātūnaṃ arahattho vipubbo susaddo. Vissavaṃ vā sajanaṃ vasitā kāmakāritā vissavitā. Ārammaṇarasekadesameva anubhavantīti idaṃ phusanādikiccaṃ ekadesānubhavanamiva hotīti katvā vuttaṃ. Vedayitasabhāvo eva hi anubhavananti. Phusanādibhāvena vā ārammaṇaggahaṇaṃ ekadesānubhavanaṃ, vedayitabhāvena gahaṇaṃ yathākāmaṃ sabbānubhavanaṃ. Evaṃ sabhāvāneva tāni gahaṇānīti na vedanāya viya phassādīnampi yathāsakakiccakaraṇena sāmibhāvānubhavanaṃ codetabbaṃ. Ayaṃ idhāti etena pañcasu vedanāsu imasmiṃ citte adhippetaṃ somanassavedanaṃ vadati, tasmā asomanassavedanaṃ apanetvā gahitāya somanassavedanāya samānā iṭṭhākārasambhogarasatā vuttāti veditabbā.
និមិត្តេន បុនសញ្ជាននកិច្ចា បច្ចាភិញ្ញាណរសា។ បុនសញ្ជាននស្ស បច្ចយោ បុនសញ្ជាននបច្ចយោ, តទេវ និមិត្តំ បុន…បេ.… និមិត្តំ, តស្ស ករណំ បុន…បេ.… ករណំ។ បុនសញ្ជាននបច្ចយភូតំ វា និមិត្តករណំ បុន…បេ.… ករណំ, តទស្សា កិច្ចន្តិ អត្ថោ។ បុនសញ្ជាននបច្ចយនិមិត្តករណំ និមិត្តការិកាយ និមិត្តេន សញ្ជានន្តិយា ច សព្ពាយ សញ្ញាយ សមានំ វេទិតព្ពំ។ ញាណមេវ អនុវត្តតិ, តស្មា អភិនិវេសការិកា វិបរីតគ្គាហិកា ច ន ហោតីតិ អធិប្បាយោ។ ឯតេនុបាយេន សមាធិសម្បយុត្តាយ អចិរដ្ឋានតា ច ន ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពា។
Nimittena punasañjānanakiccā paccābhiññāṇarasā. Punasañjānanassa paccayo punasañjānanapaccayo, tadeva nimittaṃ puna…pe… nimittaṃ, tassa karaṇaṃ puna…pe… karaṇaṃ. Punasañjānanapaccayabhūtaṃ vā nimittakaraṇaṃ puna…pe… karaṇaṃ, tadassā kiccanti attho. Punasañjānanapaccayanimittakaraṇaṃ nimittakārikāya nimittena sañjānantiyā ca sabbāya saññāya samānaṃ veditabbaṃ. Ñāṇameva anuvattati, tasmā abhinivesakārikā viparītaggāhikā ca na hotīti adhippāyo. Etenupāyena samādhisampayuttāya aciraṭṭhānatā ca na hotīti daṭṭhabbā.
អភិសន្ទហតីតិ បពន្ធតិ បវត្តេតិ។ ចេតនាភាវោ ព្យាបារភាវោ។ ទិគុណុស្សាហាតិ ន ទិគុណំ វីរិយយោគំ សន្ធាយ វុត្តំ, អត្តនោ ឯវ បន ព្យាបារកិច្ចស្ស មហន្តភាវំ ទីបេតិ។ ឧស្សាហនភាវេនាតិ អាទរភាវេន។ សា ហិ សយំ អាទរភូតា សម្បយុត្តេ អាទរយតីតិ។
Abhisandahatīti pabandhati pavatteti. Cetanābhāvo byāpārabhāvo. Diguṇussāhāti na diguṇaṃ vīriyayogaṃ sandhāya vuttaṃ, attano eva pana byāpārakiccassa mahantabhāvaṃ dīpeti. Ussāhanabhāvenāti ādarabhāvena. Sā hi sayaṃ ādarabhūtā sampayutte ādarayatīti.
វិជាននំ អារម្មណស្ស ឧបលទ្ធិ។ សន្ទហនំ ចិត្តន្តរស្ស អនុប្បពន្ធនំ។ ចក្ខុនា ហិ ទិដ្ឋន្តិ ចក្ខុនា ទដ្ឋព្ពំ។ យថា ‘‘ទិដ្ឋំ សុតំ មុតំ វិញ្ញាត’’ន្តិ ទដ្ឋព្ពាទិ វុច្ចតិ, ឯវមិធាបិ វេទិតព្ពំ។ ចក្ខុនា ហីតិអាទីសុ ចក្ខុនា…បេ.… មនសា ទ្វារេនាតិ អត្ថោ។ នគរគុត្តិកស្ស វិយ ចិត្តស្ស អារម្មណវិភាវនមត្តំ ឧបធារណមត្តំ ឧបលទ្ធិមត្តំ កិច្ចំ, អារម្មណបដិវេធនបច្ចាភិញ្ញាណាទិ បន កិច្ចំ បញ្ញាសញ្ញាទីនន្តិ វេទិតព្ពំ។ បុរិមនិទ្ទិដ្ឋន្តិ សមយវវត្ថានេ និទ្ទិដ្ឋំ។ ភាវេន្តោ វិយ ន ន ឧប្បជ្ជតិ, កិន្តុ ឧប្បជ្ជតីតិ ទស្សេតុំ ‘‘ចិត្តំ ហោតី’’តិ វុត្តន្តិ ឯតំ ហោតិ-សទ្ទស្ស ឧប្បជ្ជតិ-សទ្ទស្ស ច សមានត្ថត្តេ សតិ យុជ្ជេយ្យ, តទត្ថត្តេ ច តត្ថ ឧប្បន្នំ ហោតីតិ ន វុច្ចេយ្យ។ ន ហិ យុត្តំ ឧប្បន្នំ ឧប្បជ្ជតីតិ វត្តុំ។ ចិត្តស្ស ច ឧប្បន្នតា សមយវវត្ថានេ វុត្តា ឯវាតិ កិំ តស្ស បុន ឧប្បត្តិទស្សនេន។ យេន ច សមយវវត្ថានំ កតំ, តស្ស និទ្ទេសោ ន ន សក្កា កាតុន្តិ កិំ តំ និទ្ទេសត្ថំ ឧទ្ទេសេន ទុតិយេន, និទ្ទេសេនេវ ច ផស្សាទីហិ ច អញ្ញត្តំ ចិត្តស្ស សិជ្ឈតីតិ កិំ តទត្ថេន បុន វចនេន, អញ្ញប្បយោជនត្តា បន បុរិមស្ស ចិត្តវចនស្ស បច្ឆិមំ វុត្តំ។ បុរិមញ្ហិ សមយវវត្ថានត្ថមេវ វុត្តំ, ន វវត្ថិតសមយេ វិជ្ជមានធម្មទស្សនត្ថំ, ឥតរញ្ច តស្មិំ សមយេ វិជ្ជមានធម្មទស្សនត្ថំ វុត្តំ, ន សមយវវត្ថានត្ថំ, ន ច អញ្ញទត្ថំ វចនំ អញ្ញទត្ថំ វទតិ, ន ច លេសេន វុត្តោតិ កត្វា មហាការុណិកោ អត្ថំ បាកដំ ន ករោតីតិ។
Vijānanaṃ ārammaṇassa upaladdhi. Sandahanaṃ cittantarassa anuppabandhanaṃ. Cakkhunā hi diṭṭhanti cakkhunā daṭṭhabbaṃ. Yathā ‘‘diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññāta’’nti daṭṭhabbādi vuccati, evamidhāpi veditabbaṃ. Cakkhunā hītiādīsu cakkhunā…pe… manasā dvārenāti attho. Nagaraguttikassa viya cittassa ārammaṇavibhāvanamattaṃ upadhāraṇamattaṃ upaladdhimattaṃ kiccaṃ, ārammaṇapaṭivedhanapaccābhiññāṇādi pana kiccaṃ paññāsaññādīnanti veditabbaṃ. Purimaniddiṭṭhanti samayavavatthāne niddiṭṭhaṃ. Bhāvento viya na na uppajjati, kintu uppajjatīti dassetuṃ ‘‘cittaṃ hotī’’ti vuttanti etaṃ hoti-saddassa uppajjati-saddassa ca samānatthatte sati yujjeyya, tadatthatte ca tattha uppannaṃ hotīti na vucceyya. Na hi yuttaṃ uppannaṃ uppajjatīti vattuṃ. Cittassa ca uppannatā samayavavatthāne vuttā evāti kiṃ tassa puna uppattidassanena. Yena ca samayavavatthānaṃ kataṃ, tassa niddeso na na sakkā kātunti kiṃ taṃ niddesatthaṃ uddesena dutiyena, niddeseneva ca phassādīhi ca aññattaṃ cittassa sijjhatīti kiṃ tadatthena puna vacanena, aññappayojanattā pana purimassa cittavacanassa pacchimaṃ vuttaṃ. Purimañhi samayavavatthānatthameva vuttaṃ, na vavatthitasamaye vijjamānadhammadassanatthaṃ, itarañca tasmiṃ samaye vijjamānadhammadassanatthaṃ vuttaṃ, na samayavavatthānatthaṃ, na ca aññadatthaṃ vacanaṃ aññadatthaṃ vadati, na ca lesena vuttoti katvā mahākāruṇiko atthaṃ pākaṭaṃ na karotīti.
ផស្សបញ្ចមករាសិវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Phassapañcamakarāsivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ផស្សបញ្ចមករាសិវណ្ណនា • Phassapañcamakarāsivaṇṇanā
