Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    ဓမ္မုဒ္ဒေသဝာရော

    Dhammuddesavāro

    ဖသ္သပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ

    Phassapañcamakarāsivaṇṇanā

    တသ္မိံ သမယေတိ ဣဒံ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌသ္သ သမယသ္သ နိယမတော ပဋိနိဒ္ဒေသဝစနံ။ တသ္မာ ‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ သမယေ ဖသ္သော ဟောတိ။ပေ.။ အဝိက္ခေပော ဟောတီ’တိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယထေဝ စိတ္တံ ဧဝံ ဖသ္သာဒီသုပိ ဖသ္သော ဟောတိ။ ကိံ ဟောတိ? ‘ကာမာဝစရော ဟောတိ, ကုသလော ဟောတိ, ဥပ္ပန္နော ဟောတိ, သောမနသ္သသဟဂတော ဟောတီ’တိအာဒိနာ နယေန လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝေဒနာယဉ္ဟိ ‘သောမနသ္သသဟဂတာ’တိ ပညိန္ဒ္ရိယေ စ ‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တ’န္တိ န လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘လဗ္ဘမာနပဒဝသေနာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကံ အာစရိယာနံ မတံ; န ပနေတံ သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Tasmiṃ samayeti idaṃ aniyamaniddiṭṭhassa samayassa niyamato paṭiniddesavacanaṃ. Tasmā ‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hotī’ti ayamattho veditabbo. Tattha yatheva cittaṃ evaṃ phassādīsupi phasso hoti. Kiṃ hoti? ‘Kāmāvacaro hoti, kusalo hoti, uppanno hoti, somanassasahagato hotī’tiādinā nayena labbhamānapadavasena yojanā kātabbā. Vedanāyañhi ‘somanassasahagatā’ti paññindriye ca ‘ñāṇasampayutta’nti na labbhati, tasmā ‘labbhamānapadavasenā’ti vuttaṃ. Idaṃ aṭṭhakathāmuttakaṃ ācariyānaṃ mataṃ; na panetaṃ sārato daṭṭhabbaṃ.

    ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဖသ္သောဝ ပဌမံ ဝုတ္တောတိ? စိတ္တသ္သ ပဌမာဘိနိပာတတ္တာ။ အာရမ္မဏသ္မိဉ္ဟိ စိတ္တသ္သ ပဌမာဘိနိပာတော ဟုတ္ဝာ ဖသ္သော အာရမ္မဏံ ဖုသမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဖသ္သေန ပန ဖုသိတ္ဝာ ဝေဒနာယ ဝေဒယတိ, သညာယ သဉ္ဇာနာတိ, စေတနာယ စေတေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဖုဋ္ဌော, ဘိက္ခဝေ, ဝေဒေတိ, ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ။

    Kasmā panettha phassova paṭhamaṃ vuttoti? Cittassa paṭhamābhinipātattā. Ārammaṇasmiñhi cittassa paṭhamābhinipāto hutvā phasso ārammaṇaṃ phusamāno uppajjati, tasmā paṭhamaṃ vutto. Phassena pana phusitvā vedanāya vedayati, saññāya sañjānāti, cetanāya ceteti. Tena vuttaṃ – ‘‘phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho sañjānāti phuṭṭho cetetī’’ti.

    အပိစ , အယံ ဖသ္သော နာမ ယထာ ပာသာဒံ ပတ္ဝာ ထမ္ဘော နာမ သေသဒဗ္ဗသမ္ဘာရာနံ ဗလဝပစ္စယော, တုလာသင္ဃာဋဘိတ္တိပာဒကူဋဂောပာနသီပက္ခပာသကမုခဝဋ္ဋိယော ထမ္ဘာဗဒ္ဓာ ထမ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတာ, ဧဝမေဝ သဟဇာတသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဗလဝပစ္စယော ဟောတိ။ ထမ္ဘသဒိသော ဟိ ဧသ။ အဝသေသာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရသဒိသာတိ။ တသ္မာပိ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဣဒံ ပန အကာရဏံ။ ဧကစိတ္တသ္မိဉ္ဟိ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနံ ‘အယံ ပဌမံ ဥပ္ပန္နော အယံ ပစ္ဆာ’တိ ဣဒံ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘာ။ ဗလဝပစ္စယဘာဝေပိ ဖသ္သသ္သ ကာရဏံ န ဒိသ္သတိ။ ဒေသနာဝာရေနေဝ ပန ဖသ္သော ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဝေဒနာ ဟောတိ ဖသ္သော ဟောတိ, သညာ ဟောတိ ဖသ္သော ဟောတိ, စေတနာ ဟောတိ ဖသ္သော ဟောတိ, စိတ္တံ ဟောတိ ဖသ္သော ဟောတိ, ဝေဒနာ ဟောတိ သညာ ဟောတိ, စေတနာ ဟောတိ ဝိတက္ကော ဟောတီတိ အာဟရိတုမ္ပိ ဟိ ဝဋ္ဋေယ္ယ။ ဒေသနာဝာရေန ပန ဖသ္သောဝ ပဌမံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ သေသဓမ္မေသုပိ ပုဗ္ဗာပရက္ကမော နာမ န ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဝစနတ္ထလက္ခဏရသာဒီဟိ ပန ဓမ္မာ ဧဝ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။

    Apica , ayaṃ phasso nāma yathā pāsādaṃ patvā thambho nāma sesadabbasambhārānaṃ balavapaccayo, tulāsaṅghāṭabhittipādakūṭagopānasīpakkhapāsakamukhavaṭṭiyo thambhābaddhā thambhe patiṭṭhitā, evameva sahajātasampayuttadhammānaṃ balavapaccayo hoti. Thambhasadiso hi esa. Avasesā dabbasambhārasadisāti. Tasmāpi paṭhamaṃ vutto. Idaṃ pana akāraṇaṃ. Ekacittasmiñhi uppannadhammānaṃ ‘ayaṃ paṭhamaṃ uppanno ayaṃ pacchā’ti idaṃ vattuṃ na labbhā. Balavapaccayabhāvepi phassassa kāraṇaṃ na dissati. Desanāvāreneva pana phasso paṭhamaṃ vutto. Vedanā hoti phasso hoti, saññā hoti phasso hoti, cetanā hoti phasso hoti, cittaṃ hoti phasso hoti, vedanā hoti saññā hoti, cetanā hoti vitakko hotīti āharitumpi hi vaṭṭeyya. Desanāvārena pana phassova paṭhamaṃ vuttoti veditabbo. Yathā cettha evaṃ sesadhammesupi pubbāparakkamo nāma na pariyesitabbo. Vacanatthalakkhaṇarasādīhi pana dhammā eva pariyesitabbā.

    သေယ္ယထိဒံ – ဖုသတီတိ ဖသ္သော။ သ္ဝာယံ ဖုသနလက္ခဏော, သင္ဃဋ္ဋနရသော, သန္နိပာတပစ္စုပဋ္ဌာနော, အာပာထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော။

    Seyyathidaṃ – phusatīti phasso. Svāyaṃ phusanalakkhaṇo, saṅghaṭṭanaraso, sannipātapaccupaṭṭhāno, āpāthagatavisayapadaṭṭhāno.

    အယဉ္ဟိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဖုသနလက္ခဏော။ ဧကဒေသေန စ အနလ္လီယမာနောပိ ရူပံ ဝိယ စက္ခုံ, သဒ္ဒော ဝိယ စ သောတံ, စိတ္တံ အာရမ္မဏဉ္စ သင္ဃဋ္ဋေတီတိ သင္ဃဋ္ဋနရသော။ ဝတ္ထာရမ္မဏသင္ဃဋ္ဋနတော ဝာ ဥပ္ပန္နတ္တာ သမ္ပတ္တိအတ္ထေနပိ ရသေန သင္ဃဋ္ဋနရသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ အဋ္ဌကထာယံ – ‘‘စတုဘူမကဖသ္သော ဟိ နောဖုသနလက္ခဏော နာမ နတ္ထိ။ သင္ဃဋ္ဋနရသော ပန ပဉ္စဒ္ဝာရိကောဝ ဟောတိ။ ပဉ္စဒ္ဝာရိကသ္သ ဟိ ဖုသနလက္ခဏောတိပိ သင္ဃဋ္ဋနရသောတိပိ နာမံ; မနောဒ္ဝာရိကသ္သ ဖုသနလက္ခဏောတ္ဝေဝ နာမံ, န သင္ဃဋ္ဋနရသော’’တိ။

    Ayañhi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattatīti phusanalakkhaṇo. Ekadesena ca anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ, cittaṃ ārammaṇañca saṅghaṭṭetīti saṅghaṭṭanaraso. Vatthārammaṇasaṅghaṭṭanato vā uppannattā sampattiatthenapi rasena saṅghaṭṭanarasoti veditabbo. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘catubhūmakaphasso hi nophusanalakkhaṇo nāma natthi. Saṅghaṭṭanaraso pana pañcadvārikova hoti. Pañcadvārikassa hi phusanalakkhaṇotipi saṅghaṭṭanarasotipi nāmaṃ; manodvārikassa phusanalakkhaṇotveva nāmaṃ, na saṅghaṭṭanaraso’’ti.

    ဣဒဉ္စ ဝတ္ဝာ ဣဒံ သုတ္တံ အာဘတံ – ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ဒ္ဝေ မေဏ္ဍာ ယုဇ္ဈေယ္ယုံ, တေသု ယထာ ဧကော မေဏ္ဍော ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ ဒုတိယော မေဏ္ဍော ဧဝံ ရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ; ယထာ တေသံ သန္နိပာတော ဧဝံ ဖသ္သော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’။ ဧဝံ ဖုသနလက္ခဏော စ ဖသ္သော, သင္ဃဋ္ဋနရသော စ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ဒ္ဝေ သမ္မာ ဝဇ္ဇေယ္ယုံ။ပေ.။ ဒ္ဝေ ပာဏီ ဝဇ္ဇေယ္ယုံ, ယထာ ဧကော ပာဏိ ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ ဒုတိယော ပာဏိ ဧဝံ ရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ တေသံ သန္နိပာတော ဧဝံ ဖသ္သော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဖုသနလက္ခဏော စ ဖသ္သော သင္ဃဋ္ဋနရသော စာ’’တိ (မိ. ပ. ၂.၃.၈) ဝိတ္ထာရော။

    Idañca vatvā idaṃ suttaṃ ābhataṃ – ‘‘yathā, mahārāja, dve meṇḍā yujjheyyuṃ, tesu yathā eko meṇḍo evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo meṇḍo evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ; yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo’’. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso, saṅghaṭṭanaraso ca. ‘‘Yathā, mahārāja, dve sammā vajjeyyuṃ…pe… dve pāṇī vajjeyyuṃ, yathā eko pāṇi evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo pāṇi evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso saṅghaṭṭanaraso cā’’ti (mi. pa. 2.3.8) vitthāro.

    ယထာ ဝာ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသ္ဝာ’’တိအာဒီသု (ဓ. သ. ၁၃၅၂, ၁၃၅၄) စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ စက္ခုအာဒိနာမေန ဝုတ္တာနိ, ဧဝမိဓာပိ တာနိ စက္ခုအာဒိနာမေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာ ‘ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗ’န္တိအာဒီသု ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေ စိတ္တာရမ္မဏသင္ဃဋ္ဋနတော ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ ကိစ္စဋ္ဌေနေဝ ရသေန သင္ဃဋ္ဋနရသောတိ သိဒ္ဓော ဟောတိ။

    Yathā vā ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā’’tiādīsu (dha. sa. 1352, 1354) cakkhuviññāṇādīni cakkhuādināmena vuttāni, evamidhāpi tāni cakkhuādināmena vuttānīti veditabbāni. Tasmā ‘evaṃ cakkhu daṭṭhabba’ntiādīsu evaṃ cakkhuviññāṇaṃ daṭṭhabbanti iminā nayena attho veditabbo. Evaṃ sante cittārammaṇasaṅghaṭṭanato imasmimpi sutte kiccaṭṭheneva rasena saṅghaṭṭanarasoti siddho hoti.

    တိကသန္နိပာတသင္ခာတသ္သ ပန အတ္တနော ကာရဏသ္သ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ သန္နိပာတပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အယဉ္ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘တိဏ္ဏံ သင္ဂတိ ဖသ္သော’’တိ ဧဝံ ကာရဏသ္သ ဝသေန ပဝေဒိတောတိ။ ဣမသ္သ စ သုတ္တပဒသ္သ တိဏ္ဏံ သင္ဂတိယာ ဖသ္သောတိ အယမတ္ထော; န သင္ဂတိမတ္တမေဝ ဖသ္သောတိ။

    Tikasannipātasaṅkhātassa pana attano kāraṇassa vasena paveditattā sannipātapaccupaṭṭhāno. Ayañhi tattha tattha ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti evaṃ kāraṇassa vasena paveditoti. Imassa ca suttapadassa tiṇṇaṃ saṅgatiyā phassoti ayamattho; na saṅgatimattameva phassoti.

    ဧဝံ ပဝေဒိတတ္တာ ပန တေနေဝာကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ သန္နိပာတပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဝုတ္တော။ ဖလဋ္ဌေန ပန ပစ္စုပဋ္ဌာနေနေသ ဝေဒနာပစ္စုပဋ္ဌာနော နာမ ဟောတိ။ ဝေဒနဉ္ဟေသ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပာဒယမာနော စ ယထာ ဗဟိဒ္ဓာ ဥဏ္ဟပစ္စယာပိ လာခာသင္ခာတဓာတုနိသ္သိတာ ဥသ္မာ အတ္တနော နိသ္သယေ မုဒုဘာဝကာရီ ဟောတိ, န အတ္တနော ပစ္စယဘူတေပိ ဗဟိဒ္ဓာ ဝီတစ္စိတင္ဂာရသင္ခာတေ ဥဏ္ဟဘာဝေ, ဧဝံ ဝတ္ထာရမ္မဏသင္ခာတအညပစ္စယောပိ သမာနော, စိတ္တနိသ္သိတတ္တာ အတ္တနော နိသ္သယဘူတေ စိတ္တေ ဧဝ ဧသ ဝေဒနုပ္ပာဒကော ဟောတိ, န အတ္တနော ပစ္စယဘူတေပိ ဝတ္ထုမ္ဟိ အာရမ္မဏေ ဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဇ္ဇာသမန္နာဟာရေန ပန ဣန္ဒ္ရိယေန စ ပရိက္ခတေ ဝိသယေ အနန္တရာယေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဧသ အာပာထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနောတိ ဝုစ္စတိ။

    Evaṃ paveditattā pana tenevākārena paccupaṭṭhātīti sannipātapaccupaṭṭhānoti vutto. Phalaṭṭhena pana paccupaṭṭhānenesa vedanāpaccupaṭṭhāno nāma hoti. Vedanañhesa paccupaṭṭhāpeti uppādetīti attho. Uppādayamāno ca yathā bahiddhā uṇhapaccayāpi lākhāsaṅkhātadhātunissitā usmā attano nissaye mudubhāvakārī hoti, na attano paccayabhūtepi bahiddhā vītaccitaṅgārasaṅkhāte uṇhabhāve, evaṃ vatthārammaṇasaṅkhātaaññapaccayopi samāno, cittanissitattā attano nissayabhūte citte eva esa vedanuppādako hoti, na attano paccayabhūtepi vatthumhi ārammaṇe vāti veditabbo. Tajjāsamannāhārena pana indriyena ca parikkhate visaye anantarāyena uppajjanato esa āpāthagatavisayapadaṭṭhānoti vuccati.

    ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ သာ ဝေဒယိတလက္ခဏာ, အနုဘဝနရသာ ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသာ ဝာ, စေတသိကအသ္သာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပသ္သဒ္ဓိပဒဋ္ဌာနာ။

    Vedayatīti vedanā. Sā vedayitalakkhaṇā, anubhavanarasā iṭṭhākārasambhogarasā vā, cetasikaassādapaccupaṭṭhānā, passaddhipadaṭṭhānā.

    ‘စတုဘူမိကဝေဒနာ ဟိ နောဝေဒယိတလက္ခဏာ နာမ နတ္ထိ။ အနုဘဝနရသတာ ပန သုခဝေဒနာယမေဝ လဗ္ဘတီ’တိ ဝတ္ဝာ ပုန တံ ဝာဒံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ‘သုခဝေဒနာ ဝာ ဟောတု, ဒုက္ခဝေဒနာ ဝာ, အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ ဝာ, သဗ္ဗာ အနုဘဝနရသာ’တိ ဝတ္ဝာ အယမတ္ထော ဒီပိတော – အာရမ္မဏရသာနုဘဝနဋ္ဌာနံ ပတ္ဝာ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဧကဒေသမတ္တကမေဝ အနုဘဝန္တိ။ ဖသ္သသ္သ ဟိ ဖုသနမတ္တကမေဝ ဟောတိ, သညာယ သဉ္ဇာနနမတ္တကမေဝ, စေတနာယ စေတနာမတ္တကမေဝ, ဝိညာဏသ္သ ဝိဇာနနမတ္တကမေဝ။ ဧကံသတော ပန ဣသ္သရဝတာယ ဝိသ္သဝိတာယ သာမိဘာဝေန ဝေဒနာဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ။

    ‘Catubhūmikavedanā hi novedayitalakkhaṇā nāma natthi. Anubhavanarasatā pana sukhavedanāyameva labbhatī’ti vatvā puna taṃ vādaṃ paṭikkhipitvā ‘sukhavedanā vā hotu, dukkhavedanā vā, adukkhamasukhavedanā vā, sabbā anubhavanarasā’ti vatvā ayamattho dīpito – ārammaṇarasānubhavanaṭṭhānaṃ patvā sesasampayuttadhammā ekadesamattakameva anubhavanti. Phassassa hi phusanamattakameva hoti, saññāya sañjānanamattakameva, cetanāya cetanāmattakameva, viññāṇassa vijānanamattakameva. Ekaṃsato pana issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena vedanāva ārammaṇarasaṃ anubhavati.

    ရာဇာ ဝိယ ဟိ ဝေဒနာ, သူဒော ဝိယ သေသဓမ္မာ။ ယထာ သူဒော နာနာရသဘောဇနံ သမ္ပာဒေတ္ဝာ ပေဠာယ ပက္ခိပိတ္ဝာ လဉ္ဆနံ ဒတ္ဝာ ရညော သန္တိကေ ဩတာရေတ္ဝာ လဉ္ဆနံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ပေဠံ ဝိဝရိတ္ဝာ သဗ္ဗသူပဗ္ယဉ္ဇနေဟိ အဂ္ဂဂ္ဂံ အာဒာယ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတ္ဝာ သဒောသနိဒ္ဒောသဘာဝဝီမံသနတ္ထံ အဇ္ဈောဟရတိ, တတော ရညော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဥပနာမေတိ။ ရာဇာ ဣသ္သရဝတာယ ဝိသ္သဝိတာယ သာမီ ဟုတ္ဝာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ဘုဉ္ဇတိ။ တတ္ထ ဟိ သူဒသ္သ ဘတ္တဝီမံသနမတ္တမိဝ အဝသေသဓမ္မာနံ အာရမ္မဏရသသ္သ ဧကဒေသာနုဘဝနံ။ ယထာ ဟိ သူဒော ဘတ္တေကဒေသမတ္တမေဝ ဝီမံသတိ ဧဝံ သေသဓမ္မာပိ အာရမ္မဏရသေကဒေသမေဝ အနုဘဝန္တိ။ ယထာ ပန ရာဇာ ဣသ္သရဝတာယ ဝိသ္သဝိတာယ သာမီ ဟုတ္ဝာ ယဒိစ္ဆကံ ဘုဉ္ဇတိ, ဧဝံ ဝေဒနာပိ ဣသ္သရဝတာယ ဝိသ္သဝိတာယ သာမိဘာဝေန အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ။ တသ္မာ အနုဘဝနရသာတိ ဝုစ္စတိ။

    Rājā viya hi vedanā, sūdo viya sesadhammā. Yathā sūdo nānārasabhojanaṃ sampādetvā peḷāya pakkhipitvā lañchanaṃ datvā rañño santike otāretvā lañchanaṃ bhinditvā peḷaṃ vivaritvā sabbasūpabyañjanehi aggaggaṃ ādāya bhājane pakkhipitvā sadosaniddosabhāvavīmaṃsanatthaṃ ajjhoharati, tato rañño nānaggarasabhojanaṃ upanāmeti. Rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā icchiticchitaṃ bhuñjati. Tattha hi sūdassa bhattavīmaṃsanamattamiva avasesadhammānaṃ ārammaṇarasassa ekadesānubhavanaṃ. Yathā hi sūdo bhattekadesamattameva vīmaṃsati evaṃ sesadhammāpi ārammaṇarasekadesameva anubhavanti. Yathā pana rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā yadicchakaṃ bhuñjati, evaṃ vedanāpi issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ anubhavati. Tasmā anubhavanarasāti vuccati.

    ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ ဝေဒနာ ယထာ ဝာ တထာ ဝာ အာရမ္မဏသ္သ ဣဋ္ဌာကာရမေဝ သမ္ဘုဉ္ဇတီတိ ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသာတိ ဝုတ္တာ။ စေတသိကအသ္သာဒတော ပနေသာ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ စေတသိကအသ္သာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ပသ္သဒ္ဓိကာယော သုခံ ဝေဒေတိ’’ တသ္မာ ပသ္သဒ္ဓိပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Dutiye atthavikappe ayaṃ idha adhippetā vedanā yathā vā tathā vā ārammaṇassa iṭṭhākārameva sambhuñjatīti iṭṭhākārasambhogarasāti vuttā. Cetasikaassādato panesā attano sabhāveneva upaṭṭhānaṃ sandhāya cetasikaassādapaccupaṭṭhānāti vuttā. Yasmā pana ‘‘passaddhikāyo sukhaṃ vedeti’’ tasmā passaddhipadaṭṭhānāti veditabbā.

    နီလာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ။ သာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ ပစ္စာဘိညာဏရသာ။ စတုဘူမိကသညာ ဟိ နောသဉ္ဇာနနလက္ခဏာ နာမ နတ္ထိ ။ သဗ္ဗာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာဝ။ ယာ ပနေတ္ထ အဘိညာဏေန သဉ္ဇာနာတိ သာ ပစ္စာဘိညာဏရသာ နာမ ဟောတိ။

    Nīlādibhedaṃ ārammaṇaṃ sañjānātīti saññā. Sā sañjānanalakkhaṇā paccābhiññāṇarasā. Catubhūmikasaññā hi nosañjānanalakkhaṇā nāma natthi . Sabbā sañjānanalakkhaṇāva. Yā panettha abhiññāṇena sañjānāti sā paccābhiññāṇarasā nāma hoti.

    တသ္သာ, ဝဍ္ဎကိသ္သ ဒာရုမ္ဟိ အဘိညာဏံ ကတ္ဝာ ပုန တေန အဘိညာဏေန တံ ပစ္စာဘိဇာနနကာလေ, ပုရိသသ္သ ကာဠတိလကာဒိအဘိညာဏံ သလ္လက္ခေတ္ဝာ ပုန တေန အဘိညာဏေန အသုကော နာမ ဧသောတိ တသ္သ ပစ္စာဘိဇာနနကာလေ, ရညော ပိဠန္ဓနဂောပကဘဏ္ဍာဂာရိကသ္သ တသ္မိံ တသ္မိံ ပိဠန္ဓနေ နာမပဏ္ဏကံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ‘အသုကံ ပိဠန္ဓနံ နာမ အာဟရာ’တိ ဝုတ္တေ ဒီပံ ဇာလေတ္ဝာ ရတနဂဗ္ဘံ ပဝိသိတ္ဝာ ပဏ္ဏံ ဝာစေတ္ဝာ တသ္သ တသ္သေဝ ပိဠန္ဓနသ္သ အာဟရဏကာလေ စ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Tassā, vaḍḍhakissa dārumhi abhiññāṇaṃ katvā puna tena abhiññāṇena taṃ paccābhijānanakāle, purisassa kāḷatilakādiabhiññāṇaṃ sallakkhetvā puna tena abhiññāṇena asuko nāma esoti tassa paccābhijānanakāle, rañño piḷandhanagopakabhaṇḍāgārikassa tasmiṃ tasmiṃ piḷandhane nāmapaṇṇakaṃ bandhitvā ‘asukaṃ piḷandhanaṃ nāma āharā’ti vutte dīpaṃ jāletvā ratanagabbhaṃ pavisitvā paṇṇaṃ vācetvā tassa tasseva piḷandhanassa āharaṇakāle ca pavatti veditabbā.

    အပရော နယော – သဗ္ဗသင္ဂာဟိကဝသေန ဟိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ သညာ။ ပုနသဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏရသာ, ဒာရုအာဒီသု တစ္ဆကာဒယော ဝိယ။ ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသကရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဟတ္ထိဒသ္သကအန္ဓာ ဝိယ။ အာရမ္မဏေ အနောဂာဠ္ဟဝုတ္တိတာယ အစိရဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝာ, ဝိဇ္ဇု ဝိယ။ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ, တိဏပုရိသကေသု မိဂပောတကာနံ ‘ပုရိသာ’တိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ။ ယာ ပနေတ္ထ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟောတိ သာ သညာ ဉာဏမေဝ အနုဝတ္တတိ။ သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု သေသဓမ္မာ ပထဝီအာဒီနိ ဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Aparo nayo – sabbasaṅgāhikavasena hi sañjānanalakkhaṇā saññā. Punasañjānanapaccayanimittakaraṇarasā, dāruādīsu tacchakādayo viya. Yathāgahitanimittavasena abhinivesakaraṇapaccupaṭṭhānā, hatthidassakaandhā viya. Ārammaṇe anogāḷhavuttitāya aciraṭṭhānapaccupaṭṭhānā vā, vijju viya. Yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā, tiṇapurisakesu migapotakānaṃ ‘purisā’ti uppannasaññā viya. Yā panettha ñāṇasampayuttā hoti sā saññā ñāṇameva anuvattati. Sasambhārapathavīādīsu sesadhammā pathavīādīni viyāti veditabbā.

    စေတယတီတိ စေတနာ သဒ္ဓိံ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော။ သာ စေတယိတလက္ခဏာ, စေတနာဘာဝလက္ခဏာတိ အတ္ထော။ အာယူဟနရသာ။ စတုဘူမိကစေတနာ ဟိ နောစေတယိတလက္ခဏာ နာမ နတ္ထိ။ သဗ္ဗာ စေတယိတလက္ခဏာဝ။ အာယူဟနရသတာ ပန ကုသလာကုသလေသု ဧဝ ဟောတိ။ ကုသလာကုသလကမ္မာယူဟနဋ္ဌာနဉ္ဟိ ပတ္ဝာ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဧကဒေသမတ္တကမေဝ ကိစ္စံ ဟောတိ။ စေတနာ ပန အတိရေကဥသ္သာဟာ အတိရေကဝာယာမာ, ဒိဂုဏုသ္သာဟာ ဒိဂုဏဝာယာမာ။ တေနာဟု ပောရာဏာ – ‘‘ထာဝရိယသဘာဝသဏ္ဌိတာ စ ပနေသာ စေတနာ’’တိ။ ထာဝရိယောတိ ခေတ္တသာမီ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ခေတ္တသာမီ ပုရိသော ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဗလိပုရိသေ ဂဟေတ္ဝာ ‘လာယိသ္သာမီ’တိ ဧကတော ခေတ္တံ ဩတရတိ။ တသ္သ အတိရေကော ဥသ္သာဟော အတိရေကော ဝာယာမော, ဒိဂုဏော ဥသ္သာဟော ဒိဂုဏော ဝာယာမော ဟောတိ, ‘နိရန္တရံ ဂဏ္ဟထာ’တိအာဒီနိ ဝဒတိ, သီမံ အာစိက္ခတိ, တေသံ သုရာဘတ္တဂန္ဓမာလာဒီနိ ဇာနာတိ, မဂ္ဂံ သမကံ ဟရတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ။ ခေတ္တသာမိပုရိသော ဝိယ ဟိ စေတနာ။ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဗလိပုရိသာ ဝိယ စိတ္တင္ဂဝသေန ဥပ္ပန္နာ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ခေတ္တသာမိပုရိသသ္သ ဒိဂုဏုသ္သာဟဒိဂုဏဝာယာမကရဏကာလော ဝိယ ကုသလာကုသလကမ္မာယူဟနဋ္ဌာနံ ပတ္ဝာ စေတနာယ ဒိဂုဏုသ္သာဟော ဒိဂုဏဝာယာမော ဟောတိ။ ဧဝမသ္သာ အာယူဟနရသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Cetayatīti cetanā saddhiṃ attanā sampayuttadhamme ārammaṇe abhisandahatīti attho. Sā cetayitalakkhaṇā, cetanābhāvalakkhaṇāti attho. Āyūhanarasā. Catubhūmikacetanā hi nocetayitalakkhaṇā nāma natthi. Sabbā cetayitalakkhaṇāva. Āyūhanarasatā pana kusalākusalesu eva hoti. Kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānañhi patvā sesasampayuttadhammānaṃ ekadesamattakameva kiccaṃ hoti. Cetanā pana atirekaussāhā atirekavāyāmā, diguṇussāhā diguṇavāyāmā. Tenāhu porāṇā – ‘‘thāvariyasabhāvasaṇṭhitā ca panesā cetanā’’ti. Thāvariyoti khettasāmī vuccati. Yathā khettasāmī puriso pañcapaṇṇāsa balipurise gahetvā ‘lāyissāmī’ti ekato khettaṃ otarati. Tassa atireko ussāho atireko vāyāmo, diguṇo ussāho diguṇo vāyāmo hoti, ‘nirantaraṃ gaṇhathā’tiādīni vadati, sīmaṃ ācikkhati, tesaṃ surābhattagandhamālādīni jānāti, maggaṃ samakaṃ harati. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ . Khettasāmipuriso viya hi cetanā. Pañcapaṇṇāsa balipurisā viya cittaṅgavasena uppannā pañcapaṇṇāsa kusalā dhammā. Khettasāmipurisassa diguṇussāhadiguṇavāyāmakaraṇakālo viya kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānaṃ patvā cetanāya diguṇussāho diguṇavāyāmo hoti. Evamassā āyūhanarasatā veditabbā.

    သာ ပနေသာ သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သံဝိဒဟမာနာ ဟိ အယံ ဥပဋ္ဌာတိ, သကိစ္စပရကိစ္စသာဓကာ, ဇေဋ္ဌသိသ္သမဟာဝဍ္ဎကီအာဒယော ဝိယ။ ယထာ ဟိ ဇေဋ္ဌသိသ္သော ဥပဇ္ဈာယံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ သယံ အဓီယမာနော ဣတရေပိ ဒာရကေ အတ္တနော အတ္တနော အဇ္ဈယနကမ္မေ ပဝတ္တယတိ, တသ္မိဉ္ဟိ အဓီယိတုံ အာရဒ္ဓေ တေပိ အဓီယန္တိ, တဒနုဝတ္တိတာယ။ ယထာ စ မဟာဝဍ္ဎကီ သယံ တစ္ဆန္တော ဣတရေပိ တစ္ဆကေ အတ္တနော အတ္တနော တစ္ဆနကမ္မေ ပဝတ္တယတိ, တသ္မိဉ္ဟိ တစ္ဆိတုံ အာရဒ္ဓေ တေပိ တစ္ဆန္တိ, တဒနုဝတ္တိတာယ။ ယထာ စ ယောဓနာယကော သယံ ယုဇ္ဈမာနော ဣတရေပိ ယောဓေ သမ္ပဟာရဝုတ္တိယံ ပဝတ္တယတိ, တသ္မိဉ္ဟိ ယုဇ္ဈိတုံ အာရဒ္ဓေ တေပိ အနိဝတ္တမာနာ ယုဇ္ဈန္တိ, တဒနုဝတ္တိတာယ။ ဧဝမေသာပိ အတ္တနော ကိစ္စေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာ အညေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အတ္တနော အတ္တနော ကိရိယာယ ပဝတ္တေတိ။ တသ္သာ ဟိ အတ္တနော ကိစ္စံ အာရဒ္ဓာယ, တံသမ္ပယုတ္တာပိ အာရဘန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘သကိစ္စပရကိစ္စသာဓကာ, ဇေဋ္ဌသိသ္သမဟာဝဍ္ဎကီအာဒယော ဝိယာ’တိ။ အစ္စာယိကကမ္မာနုသ္သရဏာဒီသု စ ပနာယံ သမ္ပယုတ္တာနံ ဥသ္သာဟနဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ ပာကဋာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Sā panesā saṃvidahanapaccupaṭṭhānā. Saṃvidahamānā hi ayaṃ upaṭṭhāti, sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viya. Yathā hi jeṭṭhasisso upajjhāyaṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sayaṃ adhīyamāno itarepi dārake attano attano ajjhayanakamme pavattayati, tasmiñhi adhīyituṃ āraddhe tepi adhīyanti, tadanuvattitāya. Yathā ca mahāvaḍḍhakī sayaṃ tacchanto itarepi tacchake attano attano tacchanakamme pavattayati, tasmiñhi tacchituṃ āraddhe tepi tacchanti, tadanuvattitāya. Yathā ca yodhanāyako sayaṃ yujjhamāno itarepi yodhe sampahāravuttiyaṃ pavattayati, tasmiñhi yujjhituṃ āraddhe tepi anivattamānā yujjhanti, tadanuvattitāya. Evamesāpi attano kiccena ārammaṇe pavattamānā aññepi sampayuttadhamme attano attano kiriyāya pavatteti. Tassā hi attano kiccaṃ āraddhāya, taṃsampayuttāpi ārabhanti. Tena vuttaṃ – ‘sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viyā’ti. Accāyikakammānussaraṇādīsu ca panāyaṃ sampayuttānaṃ ussāhanabhāvena pavattamānā pākaṭā hotīti veditabbā.

    ‘အာရမ္မဏံ စိန္တေတီ’တိ စိတ္တန္တိ နယေန စိတ္တသ္သ ဝစနတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ။ လက္ခဏာဒိတော ပန ဝိဇာနနလက္ခဏံ စိတ္တံ, ပုဗ္ဗင္ဂမရသံ, သန္ဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။ စတုဘူမကစိတ္တဉ္ဟိ နောဝိဇာနနလက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ သဗ္ဗံ ဝိဇာနနလက္ခဏမေဝ။ ဒ္ဝာရံ ပန ပတ္ဝာ အာရမ္မဏဝိဘာဝနဋ္ဌာနေ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ဟောတိ။ စက္ခုနာ ဟိ ဒိဋ္ဌံ ရူပာရမ္မဏံ စိတ္တေနေဝ ဝိဇာနာတိ။ပေ.။ မနေန ဝိညာတံ ဓမ္မာရမ္မဏံ စိတ္တေနေဝ ဝိဇာနာတိ။ ယထာ ဟိ နဂရဂုတ္တိကော နာမ နဂရမဇ္ဈေ သိင္ဃာဋကေ နိသီဒိတ္ဝာ ‘အယံ နေဝာသိကော အယံ အာဂန္တုကော’တိ အာဂတာဂတံ ဇနံ ဥပဓာရေတိ ဝဝတ္ထပေတိ – ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ မဟာထေရေန – ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ , နဂရဂုတ္တိကော နာမ မဇ္ဈေ နဂရသ္သ သိင္ဃာဋကေ နိသိန္နော ပုရတ္ထိမတော ဒိသတော ပုရိသံ အာဂစ္ဆန္တံ ပသ္သေယ္ယ။ ပစ္ဆိမတော။ ဒက္ခိဏတော။ ဥတ္တရတော ဒိသတော ပုရိသံ အာဂစ္ဆန္တံ ပသ္သေယ္ယ, ဧဝမေဝ ခော, မဟာရာဇ, ယံ စက္ခုနာ ရူပံ ပသ္သတိ တံ ဝိညာဏေန ဝိဇာနာတိ, ယံ သောတေန သဒ္ဒံ သုဏာတိ, ဃာနေန ဂန္ဓံ ဃာယတိ, ဇိဝ္ဟာယ ရသံ သာယတိ, ကာယေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသတိ, မနသာ ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ, တံ ဝိညာဏေန ဝိဇာနာတီ’’တိ (မိ. ပ. ၂.၃.၁၂)။ ဧဝံ ဒ္ဝာရံ ပတ္ဝာ အာရမ္မဏဝိဘာဝနဋ္ဌာနေ စိတ္တမေဝ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ပုရေစာရိကံ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗင္ဂမရသန္တိ ဝုစ္စတိ။

    ‘Ārammaṇaṃ cintetī’ti cittanti nayena cittassa vacanattho vutto eva. Lakkhaṇādito pana vijānanalakkhaṇaṃ cittaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, sandahanapaccupaṭṭhānaṃ, nāmarūpapadaṭṭhānaṃ. Catubhūmakacittañhi novijānanalakkhaṇaṃ nāma natthi. Sabbaṃ vijānanalakkhaṇameva. Dvāraṃ pana patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittaṃ pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ hoti. Cakkhunā hi diṭṭhaṃ rūpārammaṇaṃ citteneva vijānāti…pe… manena viññātaṃ dhammārammaṇaṃ citteneva vijānāti. Yathā hi nagaraguttiko nāma nagaramajjhe siṅghāṭake nisīditvā ‘ayaṃ nevāsiko ayaṃ āgantuko’ti āgatāgataṃ janaṃ upadhāreti vavatthapeti – evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Vuttampi cetaṃ mahātherena – ‘‘yathā, mahārāja , nagaraguttiko nāma majjhe nagarassa siṅghāṭake nisinno puratthimato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya… pacchimato… dakkhiṇato… uttarato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya, evameva kho, mahārāja, yaṃ cakkhunā rūpaṃ passati taṃ viññāṇena vijānāti, yaṃ sotena saddaṃ suṇāti, ghānena gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati, manasā dhammaṃ vijānāti, taṃ viññāṇena vijānātī’’ti (mi. pa. 2.3.12). Evaṃ dvāraṃ patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittameva pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ. Tasmā pubbaṅgamarasanti vuccati.

    တဒေတံ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုရိမံ ပုရိမံ နိရန္တရံ ကတ္ဝာ သန္ဒဟနမေဝ ဥပဋ္ဌာတီတိ သန္ဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပဉ္စဝောကာရဘဝေ ပနသ္သ နိယမတော နာမရူပံ, စတုဝောကာရဘဝေ နာမမေဝ ပဒဋ္ဌာနံ။ တသ္မာ နာမရူပပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ။

    Tadetaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ uppajjamānaṃ purimaṃ purimaṃ nirantaraṃ katvā sandahanameva upaṭṭhātīti sandahanapaccupaṭṭhānaṃ. Pañcavokārabhave panassa niyamato nāmarūpaṃ, catuvokārabhave nāmameva padaṭṭhānaṃ. Tasmā nāmarūpapadaṭṭhānanti vuttaṃ.

    ကိံ ပနေတံ စိတ္တံ ပုရိမနိဒ္ဒိဋ္ဌစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကမေဝ ဥဒာဟု အညန္တိ? ဧကမေဝ။ အထ ကသ္မာ ပုရိမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပုန ဝုတ္တန္တိ? အဝိစာရိတံ ဧတံ အဋ္ဌကထာယံ။ အယံ ပနေတ္ထ ယုတ္တိ – ယထာ ဟိ ရူပာဒီနိ ဥပာဒာယ ပညတ္တာ သူရိယာဒယော န အတ္ထတော ရူပာဒီဟိ အညေ ဟောန္တိ, တေနေဝ ယသ္မိံ သမယေ သူရိယော ဥဒေတိ တသ္မိံ သမယေ တသ္သ တေဇသင္ခာတံ ရူပမ္ပီတိ။ ဧဝံ ဝုစ္စမာနေပိ န ရူပာဒီဟိ အညော သူရိယော နာမ အတ္ထိ။ န တထာ စိတ္တံ; ဖသ္သာဒယော ဓမ္မေ ဥပာဒာယ ပညာပိယတိ; အတ္ထတော ပနေတံ တေဟိ အညမေဝ။ တေန ‘ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဧကံသေနေဝ တသ္မိံ သမယေ ဖသ္သာဒီဟိ အတ္ထတော အညမေဝ တံ ဟောတီ’တိ ဣမသ္သတ္ထသ္သ ဒီပနတ္ထာယ ဧတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Kiṃ panetaṃ cittaṃ purimaniddiṭṭhacittena saddhiṃ ekameva udāhu aññanti? Ekameva. Atha kasmā purimaniddiṭṭhaṃ puna vuttanti? Avicāritaṃ etaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Ayaṃ panettha yutti – yathā hi rūpādīni upādāya paññattā sūriyādayo na atthato rūpādīhi aññe honti, teneva yasmiṃ samaye sūriyo udeti tasmiṃ samaye tassa tejasaṅkhātaṃ rūpampīti. Evaṃ vuccamānepi na rūpādīhi añño sūriyo nāma atthi. Na tathā cittaṃ; phassādayo dhamme upādāya paññāpiyati; atthato panetaṃ tehi aññameva. Tena ‘yasmiṃ samaye cittaṃ uppannaṃ hoti ekaṃseneva tasmiṃ samaye phassādīhi atthato aññameva taṃ hotī’ti imassatthassa dīpanatthāya etaṃ puna vuttanti veditabbaṃ.

    ယထာ စ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ပေ.။ ပထဝီကသိဏံ, တသ္မိံ သမယေ ဖသ္သော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဓ. သ. ၁၆၀) ပန ဘာဝေန္တေန ဝဝတ္ထာပိတေ သမယေ ယော ဘာဝေတိ န သော အတ္ထတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, တေနေဝ တတ္ထ ယထာ ‘‘ဖသ္သော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဧဝံ ‘‘ယော ဘာဝေတိ သော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ပန စိတ္တေန ဝဝတ္ထာပိတေ သမယေ သမယဝဝတ္ထာပိတံ စိတ္တံ န တထာ အတ္ထတော နုပ္ပဇ္ဇတိ ။ ယထေဝ ပန တဒာ ‘ဖသ္သော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတိ’, တထာ ‘စိတ္တမ္ပိ ဟောတီ’တိ ဣမသ္သပိ အတ္ထသ္သ ဒီပနတ္ထမိဒံ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ဥဒ္ဒေသဝာရေ သင္ဂဏ္ဟနတ္ထံ နိဒ္ဒေသဝာရေ စ ဝိဘဇနတ္ထံ ပုရိမေန ဟိ ‘စိတ္တ’-သဒ္ဒေန ကေဝလံ သမယော ဝဝတ္ထာပိတော။ တသ္မိံ ပန စိတ္တေန ဝဝတ္ထာပိတသမယေ ယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ တေသံ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဖသ္သော ဟောတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တဉ္စာပိ တသ္မိံ သမယေ ဟောတိယေဝ။ တသ္မာ တသ္သာပိ သင္ဂဏ္ဟနတ္ထမေတံ ပုန ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ ဌာနေ ဧတသ္မိံ အဝုစ္စမာနေ ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တ’’န္တိ န သက္ကာ ဘဝေယ္ယ နိဒ္ဒေသဝာရေ ဝိဘဇိတုံ။ ဧဝမသ္သ ဝိဘဇနံယေဝ ပရိဟာယေထ။ တသ္မာ တသ္သ နိဒ္ဒေသဝာရေ ဝိဘဇနတ္ထမ္ပိ ဧတဉ္စ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Yathā ca ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti…pe… pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti vedanā hotī’’tiādīsu (dha. sa. 160) pana bhāventena vavatthāpite samaye yo bhāveti na so atthato uppajjati nāma, teneva tattha yathā ‘‘phasso hoti vedanā hotī’’ti vuttaṃ, na evaṃ ‘‘yo bhāveti so hotī’’ti vuttaṃ. ‘‘Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādīsu pana cittena vavatthāpite samaye samayavavatthāpitaṃ cittaṃ na tathā atthato nuppajjati . Yatheva pana tadā ‘phasso hoti vedanā hoti’, tathā ‘cittampi hotī’ti imassapi atthassa dīpanatthamidaṃ puna vuttanti veditabbaṃ. Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – uddesavāre saṅgaṇhanatthaṃ niddesavāre ca vibhajanatthaṃ purimena hi ‘citta’-saddena kevalaṃ samayo vavatthāpito. Tasmiṃ pana cittena vavatthāpitasamaye ye dhammā honti tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ. Cittañcāpi tasmiṃ samaye hotiyeva. Tasmā tassāpi saṅgaṇhanatthametaṃ puna vuttaṃ. Imasmiñca ṭhāne etasmiṃ avuccamāne ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye citta’’nti na sakkā bhaveyya niddesavāre vibhajituṃ. Evamassa vibhajanaṃyeva parihāyetha. Tasmā tassa niddesavāre vibhajanatthampi etañca vuttanti veditabbaṃ.

    ယသ္မာ ဝာ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဧတံ ဒေသနာသီသမေဝ, ‘န ပန စိတ္တံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝိစာရိတံ, တသ္မာ စိတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္ထာပိ စိတ္တမတ္တမေဝ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပရောပဏ္ဏာသကုသလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ စိတ္တံ ဂဟိတံ။ ဧဝံ တတ္ထ သင္ခေပတော သဗ္ဗေပိ စိတ္တစေတသိကဓမ္မေ ဂဟေတ္ဝာ ဣဓ သရူပေန ပဘေဒတော ဒသ္သေတုံ ‘‘ဖသ္သော ဟောတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣတိ ဖသ္သာဒယော ဝိယ စိတ္တမ္ပိ ဝုတ္တမေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Yasmā vā ‘‘uppannaṃ hotī’’ti ettha cittaṃ uppannanti etaṃ desanāsīsameva, ‘na pana cittaṃ ekameva uppajjatī’ti aṭṭhakathāyaṃ vicāritaṃ, tasmā cittaṃ ‘‘uppanna’’nti etthāpi cittamattameva aggahetvā paropaṇṇāsakusaladhammehi saddhiṃyeva cittaṃ gahitaṃ. Evaṃ tattha saṅkhepato sabbepi cittacetasikadhamme gahetvā idha sarūpena pabhedato dassetuṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ. Iti phassādayo viya cittampi vuttamevāti veditabbaṃ.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact