Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸವಾರಕಥಾ

    Dhammuddesavārakathā

    ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕರಾಸಿವಣ್ಣನಾ

    Phassapañcamakarāsivaṇṇanā

    ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಫಸ್ಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಕಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಕಾಮಾವಚರತಾದಿದಸ್ಸನೇ ನ ತಪ್ಪರಭಾವೋ, ಸಭಾವದಸ್ಸನೇ ಏವ ಪನ ತಪ್ಪರಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನ ಹಿ ಫಸ್ಸಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ।

    ‘‘Tasmiṃ samaye phasso hotī’’tiādikāya pāḷiyā phassādīnaṃ kāmāvacaratādidassane na tapparabhāvo, sabhāvadassane eva pana tapparabhāvoti dasseti ‘‘na hi phassādīna’’ntiādinā.

    ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾಭಾವೇನಾತಿ ಚಿತ್ತಬ್ಯಾಪಾರಭಾವೇನ। ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜ್ಜನಮುಪ್ಪಜ್ಜನಮೇವ। ಸನ್ನಿಪತಿತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಸನ್ನಿಪಾತಕಾರಣಂ ಫಸ್ಸೋ ಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಸನ್ನಿಪಾತೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಫಸ್ಸೋ ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಫುಸನಾಕಾರೇನೇವ ಪವತ್ತಿತೋ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸನ್ನಿಪತಿತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾ ಚಸ್ಸ ಫುಸನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿ ಸಾಖಗ್ಗೇ ಠಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭೂಮಿಸಣ್ಠಿತಸ್ಸ ಅವೀರಕಪುರಿಸಸ್ಸ ಜಙ್ಘಚಲನಂ, ಅಮ್ಬಿಲಅಮ್ಬಪಕ್ಕಾದಿಂ ಖಾದನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮುಖೇ ಖೇಳುಪ್ಪತ್ತಿ, ದಯಾಲುಕಸ್ಸ ಪರಂ ಹಞ್ಞಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸರೀರಕಮ್ಪನನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾ ಹೋತಿ। ತಬ್ಬಿಸೇಸಭೂತಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾತಿ ಯಥಾ ಪಟಿಹನನವಸೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಸನ್ನತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸು ರೂಪಧಮ್ಮವಿಸೇಸೇಸು ಸಙ್ಘಟ್ಟನಪರಿಯಾಯೋ, ಏವಂ ಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾನಂ ವಿಸಯಕರಣವಿಸಯಭಾವಪ್ಪತ್ತಿ ಪಟಿಹನನಾಕಾರೇನ ಹೋತಿ। ಸೋ ಚ ಚಿತ್ತನಿಸ್ಸಿತೋ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತೋ, ಯದಾಹ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ ಫಸ್ಸೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೋವ, ನ ಇತರೋ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಭಾವತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಉಪಚಾರಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಸ್ಸ। ಇತರಥಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಸ್ಸಪಿ ತಂ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಮನಸಿಕಾರೇಸು ಯಥಾಪವತ್ತಮಾನೇಸು ತಂತಂಆರಮ್ಮಣೇ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತೇಸಂ ತಥಾಪವತ್ತಿಯೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವಕರಣಂ

    Cittakiriyābhāvenāti cittabyāpārabhāvena. Phassassa sampajjanamuppajjanameva. Sannipatitappavattiyā paccayo hotīti etena cittārammaṇasannipātakāraṇaṃ phasso cittārammaṇasannipātoti vuttoti dasseti. Phasso hi cittassa ārammaṇe phusanākāreneva pavattito tassa ārammaṇe sannipatitappavattiyā paccayoti ca vuccati. Sā cassa phusanākārappavatti sākhagge ṭhitaṃ disvā bhūmisaṇṭhitassa avīrakapurisassa jaṅghacalanaṃ, ambilaambapakkādiṃ khādantaṃ disvā mukhe kheḷuppatti, dayālukassa paraṃ haññamānaṃ disvā sarīrakampananti evamādīsu paribyattā hoti. Tabbisesabhūtā rūpadhammāti yathā paṭihananavasena aññamaññaṃ āsannataraṃ uppajjamānesu rūpadhammavisesesu saṅghaṭṭanapariyāyo, evaṃ cittārammaṇānaṃ visayakaraṇavisayabhāvappatti paṭihananākārena hoti. So ca cittanissito dhammaviseso saṅghaṭṭanapariyāyena vutto, yadāha ‘‘eva’’ntiādi. Keci pana ‘‘saṅghaṭṭanaraso phasso pañcadvārikova, na itaro vatthārammaṇasaṅghaṭṭanābhāvato’’ti vadanti, taṃ na yujjati upacārasiddhattā saṅghaṭṭanassa. Itarathā pañcadvārikassapi taṃ na sambhaveyyāti. Indriyamanasikāresu yathāpavattamānesu taṃtaṃārammaṇe viññāṇaṃ uppajjati, tesaṃ tathāpavattiyeva viññāṇassa visayabhāvakaraṇaṃ.

    ‘‘ಯಂ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮಾನಂ ಅಸ್ಸಾದೋ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೩೪) ಸುಖವೇದನಾವ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸಾದಭಾವತೋ’’ತಿ। ಫುಸನಾದಿಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಂ ಏಕದೇಸಾನುಭವನನ್ತಿ ಅನುಪಚರಿತಮೇವ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಅನುಭವನಕಿಚ್ಚಮಾಹ।

    ‘‘Yaṃ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ vuccati kāmānaṃ assādo’’tiādivacanato (a. ni. 9.34) sukhavedanāva assādoti āha ‘‘assādabhāvato’’ti. Phusanādibhāvena ārammaṇaggahaṇaṃ ekadesānubhavananti anupacaritameva phassādīnaṃ anubhavanakiccamāha.

    ನಿಮಿತ್ತೇನಾತಿ ನೀಲಾದಿನಾ ದೀಘಾದಿನಾ ಚ ನಿಮಿತ್ತೇನ। ಏತೇನುಪಾಯೇನಾತಿ ಯಥಾ ಞಾಣಪ್ಪಧಾನೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಸಞ್ಞಾ ಞಾಣಮನುವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನೇ ಸಮಾಧಿನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Nimittenāti nīlādinā dīghādinā ca nimittena. Etenupāyenāti yathā ñāṇappadhāne cittuppāde saññā ñāṇamanuvattati, evaṃ samādhippadhāne samādhinti dasseti.

    ಪಬನ್ಧತೀತಿ ಪಟ್ಠಪೇತಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚೇ ಪಟ್ಠಪೇತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ತದತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ ಆಹ।

    Pabandhatīti paṭṭhapeti sampayuttadhamme sakasakakicce paṭṭhapeti. Teneva hi tadatthaṃ vivaranto ‘‘pavattetī’’ti āha.

    ವಿಜ್ಜಮಾನತಾವಾಚೀ ಹೋತಿ-ಸದ್ದೋ, ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ ಚ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನೇನ ವಿನಾ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ನ ತಥಾ ಅತ್ಥತೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಏವ, ತಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮವಟ್ಠಿತೇ ಹೋತಿ-ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ-ಸದ್ದಾನಂ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಜನಂ ದಿಸ್ಸತಿ। ಅಥ ವಾ ಭವನಂ ನಾಮ ಸತ್ತಾ, ಸತ್ತಾ ಚ ಉಪ್ಪಾದಾದಿನಾ ಸಮಙ್ಗಿತಾತಿ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನತಾ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಹೋತಿ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಯೋ ಭಾವೋ ಉಪ್ಪಾದಸಮಙ್ಗೀ, ನ ಸೋ ನ ಹೋತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ-ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹೋತಿ-ಸದ್ದವಚನೀಯತಾ ನ ನ ಸಮ್ಭವತಿ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನ-ಸದ್ದೇನೇವ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಸಮಙ್ಗಿತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ತಬ್ಭಾವಾನತಿವತ್ತಿ ಪನ ಹೋತಿ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾ ಖಣತ್ತಯವೀತಿವತ್ತೇಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವತ್ತನತೋ, ತಸ್ಮಾ ನ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥತಾಸಬ್ಭಾವದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಪಾಕಟಕರಣಭಾವತೋ। ಇತರಥಾ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಕಿಂ ಪುನ ವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವದಸ್ಸನೇನಾತಿ ನ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಸಮಯವವತ್ಥಾನವಸೇನ ಸವಿಸೇಸಂ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಫಸ್ಸಾದೀಹಿ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠುತರಂ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪುನ ವಚನಂ। ಉದ್ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಚೇತ್ಥ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ವಿಭಜನಂ, ನ ವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಯ ಪಾಳಿಯಾ ಆರುಳ್ಹಸಬ್ಬಪದಾನನ್ತಿ ‘‘ಉದ್ದೇಸವಾರೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತ್ಥಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ವಿಭಜನತ್ಥ’’ನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ನಿಚ್ಚಲೋ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಮಗ್ಗಾದಯೋ ನ ವಿಭತ್ತಾ। ಅಪಿಚ ಅಧಿಪತಿಭಾವೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ವಿಯ ಫಸ್ಸವೇದನಾಸಞ್ಞಾಚೇತನಾಹಿ ಸಹ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಾಧಾರಣರಾಸಿಯಂ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಮಯವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Vijjamānatāvācī hoti-saddo, vijjamānatā ca saṅkhatadhammānaṃ uppajjanena vinā natthīti ‘‘cittaṃ na tathā atthato nuppajjatī’’ti vuttaṃ. Tena yasmā cittaṃ na nuppajjati uppajjati eva, tasmā cittaṃ hotīti vuttanti ayamettha aṭṭhakathāya attho. Evamavaṭṭhite hoti-uppajjati-saddānaṃ samānatthattena na kiñci payojanaṃ dissati. Atha vā bhavanaṃ nāma sattā, sattā ca uppādādinā samaṅgitāti phassādīnaṃ khaṇattayapariyāpannatā ‘‘phasso hotī’’tiādīsu hoti-saddena vuttā. Tattha yo bhāvo uppādasamaṅgī, na so na hoti nāma, tasmā uppajjati-saddena vuccamānassa atthassa hoti-saddavacanīyatā na na sambhavati. Uppannaṃ hotīti ettha pana kiñcāpi uppanna-saddeneva uppādādisamaṅgitā vuccati, tabbhāvānativatti pana hoti-saddena vuttā khaṇattayavītivattepi uppanna-saddassa vattanato, tasmā na ettha uppajjati-saddena samānatthatāsabbhāvadassanaṃ viya uppajjatidassanampi virujjhati pākaṭakaraṇabhāvato. Itarathā ‘‘cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti imināva cittassa vijjamānabhāvo dassitoti kiṃ puna vijjamānabhāvadassanenāti na na sakkā vattuṃ, samayavavatthānavasena savisesaṃ vuttampi cittaṃ phassādīhi sahuppattiyā suṭṭhutaraṃ nibbisesanti dassetuṃ cittassa puna vacanaṃ. Uddiṭṭhadhammānaṃyeva cettha niddesavāre vibhajanaṃ, na vibhaṅge viya pāḷiyā āruḷhasabbapadānanti ‘‘uddesavāre saṅgaṇhanatthaṃ niddesavāre vibhajanattha’’nti ayampi attho niccalo. Tathā hi ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’tiādīsu maggādayo na vibhattā. Apica adhipatibhāvena indriyesu viya phassavedanāsaññācetanāhi saha sabbacittuppādasādhāraṇarāsiyaṃ gahetabbattā samayavavatthāne vuttampi cittaṃ phassapañcamake vuttanti daṭṭhabbaṃ.







    Related texts:



    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕರಾಸಿವಣ್ಣನಾ • Phassapañcamakarāsivaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact