Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā

    ധമ്മുദ്ദേസവാരകഥാ

    Dhammuddesavārakathā

    ഫസ്സപഞ്ചമകരാസിവണ്ണനാ

    Phassapañcamakarāsivaṇṇanā

    ‘‘തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതീ’’തിആദികായ പാളിയാ ഫസ്സാദീനം കാമാവചരതാദിദസ്സനേ ന തപ്പരഭാവോ, സഭാവദസ്സനേ ഏവ പന തപ്പരഭാവോതി ദസ്സേതി ‘‘ന ഹി ഫസ്സാദീന’’ന്തിആദിനാ.

    ‘‘Tasmiṃ samaye phasso hotī’’tiādikāya pāḷiyā phassādīnaṃ kāmāvacaratādidassane na tapparabhāvo, sabhāvadassane eva pana tapparabhāvoti dasseti ‘‘na hi phassādīna’’ntiādinā.

    ചിത്തകിരിയാഭാവേനാതി ചിത്തബ്യാപാരഭാവേന. ഫസ്സസ്സ സമ്പജ്ജനമുപ്പജ്ജനമേവ. സന്നിപതിതപ്പവത്തിയാ പച്ചയോ ഹോതീതി ഏതേന ചിത്താരമ്മണസന്നിപാതകാരണം ഫസ്സോ ചിത്താരമ്മണസന്നിപാതോതി വുത്തോതി ദസ്സേതി. ഫസ്സോ ഹി ചിത്തസ്സ ആരമ്മണേ ഫുസനാകാരേനേവ പവത്തിതോ തസ്സ ആരമ്മണേ സന്നിപതിതപ്പവത്തിയാ പച്ചയോതി ച വുച്ചതി. സാ ചസ്സ ഫുസനാകാരപ്പവത്തി സാഖഗ്ഗേ ഠിതം ദിസ്വാ ഭൂമിസണ്ഠിതസ്സ അവീരകപുരിസസ്സ ജങ്ഘചലനം, അമ്ബിലഅമ്ബപക്കാദിം ഖാദന്തം ദിസ്വാ മുഖേ ഖേളുപ്പത്തി, ദയാലുകസ്സ പരം ഹഞ്ഞമാനം ദിസ്വാ സരീരകമ്പനന്തി ഏവമാദീസു പരിബ്യത്താ ഹോതി. തബ്ബിസേസഭൂതാ രൂപധമ്മാതി യഥാ പടിഹനനവസേന അഞ്ഞമഞ്ഞം ആസന്നതരം ഉപ്പജ്ജമാനേസു രൂപധമ്മവിസേസേസു സങ്ഘട്ടനപരിയായോ, ഏവം ചിത്താരമ്മണാനം വിസയകരണവിസയഭാവപ്പത്തി പടിഹനനാകാരേന ഹോതി. സോ ച ചിത്തനിസ്സിതോ ധമ്മവിസേസോ സങ്ഘട്ടനപരിയായേന വുത്തോ, യദാഹ ‘‘ഏവ’’ന്തിആദി. കേചി പന ‘‘സങ്ഘട്ടനരസോ ഫസ്സോ പഞ്ചദ്വാരികോവ, ന ഇതരോ വത്ഥാരമ്മണസങ്ഘട്ടനാഭാവതോ’’തി വദന്തി, തം ന യുജ്ജതി ഉപചാരസിദ്ധത്താ സങ്ഘട്ടനസ്സ. ഇതരഥാ പഞ്ചദ്വാരികസ്സപി തം ന സമ്ഭവേയ്യാതി. ഇന്ദ്രിയമനസികാരേസു യഥാപവത്തമാനേസു തംതംആരമ്മണേ വിഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, തേസം തഥാപവത്തിയേവ വിഞ്ഞാണസ്സ വിസയഭാവകരണം.

    Cittakiriyābhāvenāti cittabyāpārabhāvena. Phassassa sampajjanamuppajjanameva. Sannipatitappavattiyā paccayo hotīti etena cittārammaṇasannipātakāraṇaṃ phasso cittārammaṇasannipātoti vuttoti dasseti. Phasso hi cittassa ārammaṇe phusanākāreneva pavattito tassa ārammaṇe sannipatitappavattiyā paccayoti ca vuccati. Sā cassa phusanākārappavatti sākhagge ṭhitaṃ disvā bhūmisaṇṭhitassa avīrakapurisassa jaṅghacalanaṃ, ambilaambapakkādiṃ khādantaṃ disvā mukhe kheḷuppatti, dayālukassa paraṃ haññamānaṃ disvā sarīrakampananti evamādīsu paribyattā hoti. Tabbisesabhūtā rūpadhammāti yathā paṭihananavasena aññamaññaṃ āsannataraṃ uppajjamānesu rūpadhammavisesesu saṅghaṭṭanapariyāyo, evaṃ cittārammaṇānaṃ visayakaraṇavisayabhāvappatti paṭihananākārena hoti. So ca cittanissito dhammaviseso saṅghaṭṭanapariyāyena vutto, yadāha ‘‘eva’’ntiādi. Keci pana ‘‘saṅghaṭṭanaraso phasso pañcadvārikova, na itaro vatthārammaṇasaṅghaṭṭanābhāvato’’ti vadanti, taṃ na yujjati upacārasiddhattā saṅghaṭṭanassa. Itarathā pañcadvārikassapi taṃ na sambhaveyyāti. Indriyamanasikāresu yathāpavattamānesu taṃtaṃārammaṇe viññāṇaṃ uppajjati, tesaṃ tathāpavattiyeva viññāṇassa visayabhāvakaraṇaṃ.

    ‘‘യം ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇമേ പഞ്ച കാമഗുണേ പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി സുഖം സോമനസ്സം, അയം വുച്ചതി കാമാനം അസ്സാദോ’’തിആദിവചനതോ (അ॰ നി॰ ൯.൩൪) സുഖവേദനാവ അസ്സാദോതി ആഹ ‘‘അസ്സാദഭാവതോ’’തി. ഫുസനാദിഭാവേന ആരമ്മണഗ്ഗഹണം ഏകദേസാനുഭവനന്തി അനുപചരിതമേവ ഫസ്സാദീനം അനുഭവനകിച്ചമാഹ.

    ‘‘Yaṃ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ vuccati kāmānaṃ assādo’’tiādivacanato (a. ni. 9.34) sukhavedanāva assādoti āha ‘‘assādabhāvato’’ti. Phusanādibhāvena ārammaṇaggahaṇaṃ ekadesānubhavananti anupacaritameva phassādīnaṃ anubhavanakiccamāha.

    നിമിത്തേനാതി നീലാദിനാ ദീഘാദിനാ ച നിമിത്തേന. ഏതേനുപായേനാതി യഥാ ഞാണപ്പധാനേ ചിത്തുപ്പാദേ സഞ്ഞാ ഞാണമനുവത്തതി, ഏവം സമാധിപ്പധാനേ സമാധിന്തി ദസ്സേതി.

    Nimittenāti nīlādinā dīghādinā ca nimittena. Etenupāyenāti yathā ñāṇappadhāne cittuppāde saññā ñāṇamanuvattati, evaṃ samādhippadhāne samādhinti dasseti.

    പബന്ധതീതി പട്ഠപേതി സമ്പയുത്തധമ്മേ സകസകകിച്ചേ പട്ഠപേതി. തേനേവ ഹി തദത്ഥം വിവരന്തോ ‘‘പവത്തേതീ’’തി ആഹ.

    Pabandhatīti paṭṭhapeti sampayuttadhamme sakasakakicce paṭṭhapeti. Teneva hi tadatthaṃ vivaranto ‘‘pavattetī’’ti āha.

    വിജ്ജമാനതാവാചീ ഹോതി-സദ്ദോ, വിജ്ജമാനതാ ച സങ്ഖതധമ്മാനം ഉപ്പജ്ജനേന വിനാ നത്ഥീതി ‘‘ചിത്തം ന തഥാ അത്ഥതോ നുപ്പജ്ജതീ’’തി വുത്തം. തേന യസ്മാ ചിത്തം ന നുപ്പജ്ജതി ഉപ്പജ്ജതി ഏവ, തസ്മാ ചിത്തം ഹോതീതി വുത്തന്തി അയമേത്ഥ അട്ഠകഥായ അത്ഥോ. ഏവമവട്ഠിതേ ഹോതി-ഉപ്പജ്ജതി-സദ്ദാനം സമാനത്ഥത്തേന ന കിഞ്ചി പയോജനം ദിസ്സതി. അഥ വാ ഭവനം നാമ സത്താ, സത്താ ച ഉപ്പാദാദിനാ സമങ്ഗിതാതി ഫസ്സാദീനം ഖണത്തയപരിയാപന്നതാ ‘‘ഫസ്സോ ഹോതീ’’തിആദീസു ഹോതി-സദ്ദേന വുത്താ. തത്ഥ യോ ഭാവോ ഉപ്പാദസമങ്ഗീ, ന സോ ന ഹോതി നാമ, തസ്മാ ഉപ്പജ്ജതി-സദ്ദേന വുച്ചമാനസ്സ അത്ഥസ്സ ഹോതി-സദ്ദവചനീയതാ ന ന സമ്ഭവതി. ഉപ്പന്നം ഹോതീതി ഏത്ഥ പന കിഞ്ചാപി ഉപ്പന്ന-സദ്ദേനേവ ഉപ്പാദാദിസമങ്ഗിതാ വുച്ചതി, തബ്ഭാവാനതിവത്തി പന ഹോതി-സദ്ദേന വുത്താ ഖണത്തയവീതിവത്തേപി ഉപ്പന്ന-സദ്ദസ്സ വത്തനതോ, തസ്മാ ന ഏത്ഥ ഉപ്പജ്ജതി-സദ്ദേന സമാനത്ഥതാസബ്ഭാവദസ്സനം വിയ ഉപ്പജ്ജതിദസ്സനമ്പി വിരുജ്ഝതി പാകടകരണഭാവതോ. ഇതരഥാ ‘‘ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതീ’’തി ഇമിനാവ ചിത്തസ്സ വിജ്ജമാനഭാവോ ദസ്സിതോതി കിം പുന വിജ്ജമാനഭാവദസ്സനേനാതി ന ന സക്കാ വത്തും, സമയവവത്ഥാനവസേന സവിസേസം വുത്തമ്പി ചിത്തം ഫസ്സാദീഹി സഹുപ്പത്തിയാ സുട്ഠുതരം നിബ്ബിസേസന്തി ദസ്സേതും ചിത്തസ്സ പുന വചനം. ഉദ്ദിട്ഠധമ്മാനംയേവ ചേത്ഥ നിദ്ദേസവാരേ വിഭജനം, ന വിഭങ്ഗേ വിയ പാളിയാ ആരുള്ഹസബ്ബപദാനന്തി ‘‘ഉദ്ദേസവാരേ സങ്ഗണ്ഹനത്ഥം നിദ്ദേസവാരേ വിഭജനത്ഥ’’ന്തി അയമ്പി അത്ഥോ നിച്ചലോ. തഥാ ഹി ‘‘യസ്മിം സമയേ രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതീ’’തിആദീസു മഗ്ഗാദയോ ന വിഭത്താ. അപിച അധിപതിഭാവേന ഇന്ദ്രിയേസു വിയ ഫസ്സവേദനാസഞ്ഞാചേതനാഹി സഹ സബ്ബചിത്തുപ്പാദസാധാരണരാസിയം ഗഹേതബ്ബത്താ സമയവവത്ഥാനേ വുത്തമ്പി ചിത്തം ഫസ്സപഞ്ചമകേ വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം.

    Vijjamānatāvācī hoti-saddo, vijjamānatā ca saṅkhatadhammānaṃ uppajjanena vinā natthīti ‘‘cittaṃ na tathā atthato nuppajjatī’’ti vuttaṃ. Tena yasmā cittaṃ na nuppajjati uppajjati eva, tasmā cittaṃ hotīti vuttanti ayamettha aṭṭhakathāya attho. Evamavaṭṭhite hoti-uppajjati-saddānaṃ samānatthattena na kiñci payojanaṃ dissati. Atha vā bhavanaṃ nāma sattā, sattā ca uppādādinā samaṅgitāti phassādīnaṃ khaṇattayapariyāpannatā ‘‘phasso hotī’’tiādīsu hoti-saddena vuttā. Tattha yo bhāvo uppādasamaṅgī, na so na hoti nāma, tasmā uppajjati-saddena vuccamānassa atthassa hoti-saddavacanīyatā na na sambhavati. Uppannaṃ hotīti ettha pana kiñcāpi uppanna-saddeneva uppādādisamaṅgitā vuccati, tabbhāvānativatti pana hoti-saddena vuttā khaṇattayavītivattepi uppanna-saddassa vattanato, tasmā na ettha uppajjati-saddena samānatthatāsabbhāvadassanaṃ viya uppajjatidassanampi virujjhati pākaṭakaraṇabhāvato. Itarathā ‘‘cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti imināva cittassa vijjamānabhāvo dassitoti kiṃ puna vijjamānabhāvadassanenāti na na sakkā vattuṃ, samayavavatthānavasena savisesaṃ vuttampi cittaṃ phassādīhi sahuppattiyā suṭṭhutaraṃ nibbisesanti dassetuṃ cittassa puna vacanaṃ. Uddiṭṭhadhammānaṃyeva cettha niddesavāre vibhajanaṃ, na vibhaṅge viya pāḷiyā āruḷhasabbapadānanti ‘‘uddesavāre saṅgaṇhanatthaṃ niddesavāre vibhajanattha’’nti ayampi attho niccalo. Tathā hi ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’tiādīsu maggādayo na vibhattā. Apica adhipatibhāvena indriyesu viya phassavedanāsaññācetanāhi saha sabbacittuppādasādhāraṇarāsiyaṃ gahetabbattā samayavavatthāne vuttampi cittaṃ phassapañcamake vuttanti daṭṭhabbaṃ.







    Related texts:



    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ഫസ്സപഞ്ചമകരാസിവണ്ണനാ • Phassapañcamakarāsivaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact