| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya |
๓. เผณปิณฺฑูปมสุตฺตํ
3. Pheṇapiṇḍūpamasuttaṃ
๙๕. เอกํ สมยํ ภควา อยุชฺฌายํ 1 วิหรติ คงฺคาย นทิยา ตีเรฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามเนฺตสิ –
95. Ekaṃ samayaṃ bhagavā ayujjhāyaṃ 2 viharati gaṅgāya nadiyā tīre. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi –
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อยํ คงฺคา นที มหนฺตํ เผณปิณฺฑํ อาวเหยฺยฯ ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปเสฺสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริเกฺขยฺยฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกเญฺญว ขาเยยฺย, อสารกเญฺญว ขาเยยฺยฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, เผณปิเณฺฑ สาโร? เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยํ กิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… ยํ ทูเร สนฺติเก วา ตํ ภิกฺขุ ปสฺสติ นิชฺฌายติ โยนิโส อุปปริกฺขติฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขายติ , ตุจฺฉกเญฺญว ขายติ, อสารกเญฺญว ขายติฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, รูเป สาโร?
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ayaṃ gaṅgā nadī mahantaṃ pheṇapiṇḍaṃ āvaheyya. Tamenaṃ cakkhumā puriso passeyya nijjhāyeyya yoniso upaparikkheyya. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyeyya, tucchakaññeva khāyeyya, asārakaññeva khāyeyya. Kiñhi siyā, bhikkhave, pheṇapiṇḍe sāro? Evameva kho, bhikkhave, yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… yaṃ dūre santike vā taṃ bhikkhu passati nijjhāyati yoniso upaparikkhati. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyati , tucchakaññeva khāyati, asārakaññeva khāyati. Kiñhi siyā, bhikkhave, rūpe sāro?
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สรทสมเย ถุลฺลผุสิตเก เทเว วสฺสเนฺต อุทเก อุทกปุพฺพุฬํ 3 อุปฺปชฺชติ เจว นิรุชฺฌติ จฯ ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปเสฺสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริเกฺขยฺยฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกเญฺญว ขาเยยฺย, อสารกเญฺญว ขาเยยฺยฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, อุทกปุพฺพุเฬ สาโร? เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยา กาจิ เวทนา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา…เป.… ยา ทูเร สนฺติเก วา ตํ ภิกฺขุ ปสฺสติ นิชฺฌายติ โยนิโส อุปปริกฺขติฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขายติ, ตุจฺฉกเญฺญว ขายติ, อสารกเญฺญว ขายติฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, เวทนาย สาโร?
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, saradasamaye thullaphusitake deve vassante udake udakapubbuḷaṃ 4 uppajjati ceva nirujjhati ca. Tamenaṃ cakkhumā puriso passeyya nijjhāyeyya yoniso upaparikkheyya. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyeyya, tucchakaññeva khāyeyya, asārakaññeva khāyeyya. Kiñhi siyā, bhikkhave, udakapubbuḷe sāro? Evameva kho, bhikkhave, yā kāci vedanā atītānāgatapaccuppannā…pe… yā dūre santike vā taṃ bhikkhu passati nijjhāyati yoniso upaparikkhati. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyati, tucchakaññeva khāyati, asārakaññeva khāyati. Kiñhi siyā, bhikkhave, vedanāya sāro?
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส ฐิเต มชฺฌนฺหิเก กาเล มรีจิกา ผนฺทติฯ ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปเสฺสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริเกฺขยฺยฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกเญฺญว ขาเยยฺย…เป.… กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, มรีจิกาย สาโร? เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยา กาจิ สญฺญา…เป.…ฯ
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, gimhānaṃ pacchime māse ṭhite majjhanhike kāle marīcikā phandati. Tamenaṃ cakkhumā puriso passeyya nijjhāyeyya yoniso upaparikkheyya. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyeyya, tucchakaññeva khāyeyya…pe… kiñhi siyā, bhikkhave, marīcikāya sāro? Evameva kho, bhikkhave, yā kāci saññā…pe….
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี สารปริเยสนํ จรมาโน ติณฺหํ กุฐาริํ 5 อาทาย วนํ ปวิเสยฺยฯ โส ตตฺถ ปเสฺสยฺย มหนฺตํ กทลิกฺขนฺธํ อุชุํ นวํ อกุกฺกุกชาตํ 6ฯ ตเมนํ มูเล ฉิเนฺทยฺย; มูเล เฉตฺวา อเคฺค ฉิเนฺทยฺย, อเคฺค เฉตฺวา ปตฺตวฎฺฎิํ วินิพฺภุเชยฺยฯ โส ตสฺส ปตฺตวฎฺฎิํ วินิพฺภุชโนฺต เผคฺคุมฺปิ นาธิคเจฺฉยฺย, กุโต สารํ! ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปเสฺสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริเกฺขยฺยฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกเญฺญว ขาเยยฺย, อสารกเญฺญว ขาเยยฺยฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, กทลิกฺขเนฺธ สาโร? เอวเมว โข, ภิกฺขเว, เย เกจิ สงฺขารา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา…เป.… เย ทูเร สนฺติเก วา ตํ ภิกฺขุ ปสฺสติ นิชฺฌายติ โยนิโส อุปปริกฺขติฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขายติ, ตุจฺฉกเญฺญว ขายติ, อสารกเญฺญว ขายติฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, สงฺขาเรสุ สาโร?
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso sāratthiko sāragavesī sārapariyesanaṃ caramāno tiṇhaṃ kuṭhāriṃ 7 ādāya vanaṃ paviseyya. So tattha passeyya mahantaṃ kadalikkhandhaṃ ujuṃ navaṃ akukkukajātaṃ 8. Tamenaṃ mūle chindeyya; mūle chetvā agge chindeyya, agge chetvā pattavaṭṭiṃ vinibbhujeyya. So tassa pattavaṭṭiṃ vinibbhujanto pheggumpi nādhigaccheyya, kuto sāraṃ! Tamenaṃ cakkhumā puriso passeyya nijjhāyeyya yoniso upaparikkheyya. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyeyya, tucchakaññeva khāyeyya, asārakaññeva khāyeyya. Kiñhi siyā, bhikkhave, kadalikkhandhe sāro? Evameva kho, bhikkhave, ye keci saṅkhārā atītānāgatapaccuppannā…pe… ye dūre santike vā taṃ bhikkhu passati nijjhāyati yoniso upaparikkhati. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyati, tucchakaññeva khāyati, asārakaññeva khāyati. Kiñhi siyā, bhikkhave, saṅkhāresu sāro?
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มายากาโร วา มายาการเนฺตวาสี วา จตุมหาปเถ 9 มายํ วิทํเสยฺยฯ ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปเสฺสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริเกฺขยฺยฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกเญฺญว ขาเยยฺย, อสารกเญฺญว ขาเยยฺยฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, มายาย สาโร? เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… ยํ ทูเร สนฺติเก วา, ตํ ภิกฺขุ ปสฺสติ นิชฺฌายติ โยนิโส อุปปริกฺขติฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกเญฺญว ขายติ, ตุจฺฉกเญฺญว ขายติ, อสารกเญฺญว ขายติฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, วิญฺญาเณ สาโร?
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, māyākāro vā māyākārantevāsī vā catumahāpathe 10 māyaṃ vidaṃseyya. Tamenaṃ cakkhumā puriso passeyya nijjhāyeyya yoniso upaparikkheyya. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyeyya, tucchakaññeva khāyeyya, asārakaññeva khāyeyya. Kiñhi siyā, bhikkhave, māyāya sāro? Evameva kho, bhikkhave, yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… yaṃ dūre santike vā, taṃ bhikkhu passati nijjhāyati yoniso upaparikkhati. Tassa taṃ passato nijjhāyato yoniso upaparikkhato rittakaññeva khāyati, tucchakaññeva khāyati, asārakaññeva khāyati. Kiñhi siyā, bhikkhave, viññāṇe sāro?
‘‘เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ… สญฺญายปิ… สงฺขาเรสุปิ … วิญฺญาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติฯ วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ’’ฯ
‘‘Evaṃ passaṃ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako rūpasmimpi nibbindati, vedanāyapi… saññāyapi… saṅkhāresupi … viññāṇasmimpi nibbindati. Nibbindaṃ virajjati; virāgā vimuccati. Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti…pe… nāparaṃ itthattāyāti pajānāti’’.
อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna sugato athāparaṃ etadavoca satthā –
มรีจิกูปมา สญฺญา, สงฺขารา กทลูปมา;
Marīcikūpamā saññā, saṅkhārā kadalūpamā;
มายูปมญฺจ วิญฺญาณํ, เทสิตาทิจฺจพนฺธุนาฯ
Māyūpamañca viññāṇaṃ, desitādiccabandhunā.
‘‘ยถา ยถา นิชฺฌายติ, โยนิโส อุปปริกฺขติ;
‘‘Yathā yathā nijjhāyati, yoniso upaparikkhati;
ริตฺตกํ ตุจฺฉกํ โหติ, โย นํ ปสฺสติ โยนิโสฯ
Rittakaṃ tucchakaṃ hoti, yo naṃ passati yoniso.
‘‘อิมญฺจ กายํ อารพฺภ, ภูริปเญฺญน เทสิตํ;
‘‘Imañca kāyaṃ ārabbha, bhūripaññena desitaṃ;
‘‘อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณํ, ยทา กายํ ชหนฺติมํ;
‘‘Āyu usmā ca viññāṇaṃ, yadā kāyaṃ jahantimaṃ;
‘‘เอตาทิสายํ สนฺตาโน, มายายํ พาลลาปินี;
‘‘Etādisāyaṃ santāno, māyāyaṃ bālalāpinī;
วธโก เอส อกฺขาโต, สาโร เอตฺถ น วิชฺชติฯ
Vadhako esa akkhāto, sāro ettha na vijjati.
‘‘เอวํ ขเนฺธ อเวเกฺขยฺย, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย;
‘‘Evaṃ khandhe avekkheyya, bhikkhu āraddhavīriyo;
ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, สมฺปชาโน ปฎิสฺสโตฯ
Divā vā yadi vā rattiṃ, sampajāno paṭissato.
‘‘ชเหยฺย สพฺพสํโยคํ, กเรยฺย สรณตฺตโน;
‘‘Jaheyya sabbasaṃyogaṃ, kareyya saraṇattano;
จเรยฺยาทิตฺตสีโสว, ปตฺถยํ อจฺจุตํ ปท’’นฺติฯ ตติยํ;
Careyyādittasīsova, patthayaṃ accutaṃ pada’’nti. tatiyaṃ;
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๓. เผณปิณฺฑูปมสุตฺตวณฺณนา • 3. Pheṇapiṇḍūpamasuttavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ๓. เผณปิณฺฑูปมสุตฺตวณฺณนา • 3. Pheṇapiṇḍūpamasuttavaṇṇanā
