| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
३. फेणपिण्डूपमसुत्तवण्णना
3. Pheṇapiṇḍūpamasuttavaṇṇanā
९५. ततिये गङ्गाय नदिया तीरेति अयुज्झपुरवासिनो अपरिमाणभिक्खुपरिवारं चारिकं चरमानं तथागतं अत्तनो नगरं सम्पत्तं दिस्वा एकस्मिं गङ्गाय निवत्तनट्ठाने महावनसण्डमण्डितप्पदेसे सत्थु विहारं कत्वा अदंसु। भगवा तत्थ विहरति। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘गङ्गाय नदिया तीरे’’ति। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसीति तस्मिं विहारे वसन्तो भगवा सायन्हसमयं गन्धकुटितो निक्खमित्वा गङ्गातीरे पञ्ञत्तवरबुद्धासने निसिन्नो गङ्गाय नदिया आगच्छन्तं महन्तं फेणपिण्डं दिस्वा, ‘‘मम सासने पञ्चक्खन्धनिस्सितं एकं धम्मं कथेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा परिवारेत्वा निसिन्ने भिक्खू आमन्तेसि।
95. Tatiye gaṅgāya nadiyā tīreti ayujjhapuravāsino aparimāṇabhikkhuparivāraṃ cārikaṃ caramānaṃ tathāgataṃ attano nagaraṃ sampattaṃ disvā ekasmiṃ gaṅgāya nivattanaṭṭhāne mahāvanasaṇḍamaṇḍitappadese satthu vihāraṃ katvā adaṃsu. Bhagavā tattha viharati. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘gaṅgāya nadiyā tīre’’ti. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesīti tasmiṃ vihāre vasanto bhagavā sāyanhasamayaṃ gandhakuṭito nikkhamitvā gaṅgātīre paññattavarabuddhāsane nisinno gaṅgāya nadiyā āgacchantaṃ mahantaṃ pheṇapiṇḍaṃ disvā, ‘‘mama sāsane pañcakkhandhanissitaṃ ekaṃ dhammaṃ kathessāmī’’ti cintetvā parivāretvā nisinne bhikkhū āmantesi.
महन्तं फेणपिण्डन्ति उट्ठानुट्ठाने बदरपक्कप्पमाणतो पट्ठाय अनुसोतागमनेन अनुपुब्बेन पवड्ढित्वा पब्बतकूटमत्तं जातं, यत्थ उदकसप्पादयो अनेकपाणयो निवसन्ति, एवरूपं महन्तं फेणपिण्डं। आवहेय्याति आहरेय्य। सो पनायं फेणपिण्डो उट्ठितट्ठानेपि भिज्जति , थोकं गन्त्वापि, एकद्वियोजनादिवसेन दूरं गन्त्वापि, अन्तरा पन अभिज्जन्तोपि महासमुद्दं पत्वा अवस्समेव भिज्जति। निज्झायेय्याति ओलोकेय्य। योनिसो उपपरिक्खेय्याति कारणेन उपपरिक्खेय्य। किञ्हि सिया, भिक्खवे, फेणपिण्डे सारोति, भिक्खवे, फेणपिण्डम्हि सारो नाम किं भवेय्य? विलीयित्वा विद्धंसेय्येव।
Mahantaṃpheṇapiṇḍanti uṭṭhānuṭṭhāne badarapakkappamāṇato paṭṭhāya anusotāgamanena anupubbena pavaḍḍhitvā pabbatakūṭamattaṃ jātaṃ, yattha udakasappādayo anekapāṇayo nivasanti, evarūpaṃ mahantaṃ pheṇapiṇḍaṃ. Āvaheyyāti āhareyya. So panāyaṃ pheṇapiṇḍo uṭṭhitaṭṭhānepi bhijjati , thokaṃ gantvāpi, ekadviyojanādivasena dūraṃ gantvāpi, antarā pana abhijjantopi mahāsamuddaṃ patvā avassameva bhijjati. Nijjhāyeyyāti olokeyya. Yoniso upaparikkheyyāti kāraṇena upaparikkheyya. Kiñhi siyā, bhikkhave, pheṇapiṇḍe sāroti, bhikkhave, pheṇapiṇḍamhi sāro nāma kiṃ bhaveyya? Vilīyitvā viddhaṃseyyeva.
एवमेव खोति यथा फेणपिण्डो निस्सारो, एवं रूपम्पि निच्चसारधुवसारअत्तसारविरहेन निस्सारमेव। यथा च सो ‘‘इमिना पत्तं वा थालकं वा करिस्सामी’’ति गहेतुं न सक्का, गहितोपि तमत्थं न साधेति, भिज्जति एव, एवं रूपम्पि निच्चन्ति वा धुवन्ति वा अहन्ति वा ममन्ति वा गहेतुं न सक्का, गहितम्पि न तथा तिट्ठति, अनिच्चं दुक्खं अनत्ता असुभञ्ञेव होतीति एवं फेणपिण्डसदिसमेव होति। यथा वा पन फेणपिण्डो छिद्दावछिद्दो अनेकसन्धिघटितो बहूनं उदकसप्पादीनं पाणानं आवासो, एवं रूपम्पि छिद्दावछिद्दं अनेकसन्धिघटितं, कुलवसेनेवेत्थ असीति किमिकुलानि वसन्ति, तदेव तेसं सूतिघरम्पि वच्चकुटिपि गिलानसालापि सुसानम्पि, न ते अञ्ञत्थ गन्त्वा गब्भवुट्ठानादीनि करोन्ति, एवम्पि फेणपिण्डसदिसं।
Evamevakhoti yathā pheṇapiṇḍo nissāro, evaṃ rūpampi niccasāradhuvasāraattasāravirahena nissārameva. Yathā ca so ‘‘iminā pattaṃ vā thālakaṃ vā karissāmī’’ti gahetuṃ na sakkā, gahitopi tamatthaṃ na sādheti, bhijjati eva, evaṃ rūpampi niccanti vā dhuvanti vā ahanti vā mamanti vā gahetuṃ na sakkā, gahitampi na tathā tiṭṭhati, aniccaṃ dukkhaṃ anattā asubhaññeva hotīti evaṃ pheṇapiṇḍasadisameva hoti. Yathā vā pana pheṇapiṇḍo chiddāvachiddo anekasandhighaṭito bahūnaṃ udakasappādīnaṃ pāṇānaṃ āvāso, evaṃ rūpampi chiddāvachiddaṃ anekasandhighaṭitaṃ, kulavasenevettha asīti kimikulāni vasanti, tadeva tesaṃ sūtigharampi vaccakuṭipi gilānasālāpi susānampi, na te aññattha gantvā gabbhavuṭṭhānādīni karonti, evampi pheṇapiṇḍasadisaṃ.
यथा च फेणपिण्डो आदितो बदरपक्कमत्तो हुत्वा अनुपुब्बेन पब्बतकूटमत्तोपि होति, एवं रूपम्पि आदितो कललमत्तं हुत्वा अनुपुब्बेन ब्याममत्तम्पि गोमहिंसहत्थिआदीनं वसेन पब्बतकूटादिमत्तं होति मच्छकच्छपादीनं वसेन अनेकयोजनसतपमाणम्पि, एवम्पि फेणपिण्डसदिसं। यथा च फेणपिण्डो उट्ठितमत्तोपि भिज्जति, थोकं गन्त्वापि, दूरं गन्त्वापि, समुद्दं पत्वा पन अवस्समेव भिज्जति, एवमेवं रूपम्पि कललभावेपि भिज्जति अब्बुदादिभावेपि, अन्तरा पन अभिज्जमानम्पि वस्ससतायुकानं वस्ससतं पत्वा अवस्समेव भिज्जति, मरणमुखे चुण्णविचुण्णं होति, एवम्पि फेणपिण्डसदिसं।
Yathā ca pheṇapiṇḍo ādito badarapakkamatto hutvā anupubbena pabbatakūṭamattopi hoti, evaṃ rūpampi ādito kalalamattaṃ hutvā anupubbena byāmamattampi gomahiṃsahatthiādīnaṃ vasena pabbatakūṭādimattaṃ hoti macchakacchapādīnaṃ vasena anekayojanasatapamāṇampi, evampi pheṇapiṇḍasadisaṃ. Yathā ca pheṇapiṇḍo uṭṭhitamattopi bhijjati, thokaṃ gantvāpi, dūraṃ gantvāpi, samuddaṃ patvā pana avassameva bhijjati, evamevaṃ rūpampi kalalabhāvepi bhijjati abbudādibhāvepi, antarā pana abhijjamānampi vassasatāyukānaṃ vassasataṃ patvā avassameva bhijjati, maraṇamukhe cuṇṇavicuṇṇaṃ hoti, evampi pheṇapiṇḍasadisaṃ.
किञ्हि सिया, भिक्खवे, वेदनाय सारोतिआदीसु वेदनादीनं पुब्बुळादीहि एवं सदिसता वेदितब्बा। यथा हि पुब्बुळो असारो एवं वेदनापि। यथा च सो अबलो अगय्हूपगो, न सक्का तं गहेत्वा फलकं वा आसनं वा कातुं, गहितोपि भिज्जतेव, एवं वेदनापि अबला अगय्हूपगा, न सक्का निच्चाति वा धुवाति वा गहेतुं, गहितापि न तथा तिट्ठति, एवं अगय्हूपगतायपि वेदना पुब्बुळसदिसा। यथा पन तस्मिं तस्मिं उदकबिन्दुम्हि पुब्बुळो उप्पज्जति चेव भिज्जति च, न चिरट्ठितिको होति, एवं वेदनापि उप्पज्जति चेव भिज्जति च, न चिरट्ठितिका होति। एकच्छरक्खणे कोटिसतसहस्ससङ्खा उप्पज्जित्वा निरुज्झति। यथा च पुब्बुळो उदकतलं, उदकबिन्दुं, उदकजल्लं, सङ्कड्ढित्वा पुटं कत्वा गहणवातञ्चाति चत्तारि कारणानि पटिच्च उप्पज्जति, एवं वेदनापि वत्थुं आरम्मणं किलेसजल्लं फस्ससङ्घट्टनञ्चाति चत्तारि कारणानि पटिच्च उप्पज्जति। एवम्पि वेदना पुब्बुळसदिसा।
Kiñhisiyā, bhikkhave, vedanāya sārotiādīsu vedanādīnaṃ pubbuḷādīhi evaṃ sadisatā veditabbā. Yathā hi pubbuḷo asāro evaṃ vedanāpi. Yathā ca so abalo agayhūpago, na sakkā taṃ gahetvā phalakaṃ vā āsanaṃ vā kātuṃ, gahitopi bhijjateva, evaṃ vedanāpi abalā agayhūpagā, na sakkā niccāti vā dhuvāti vā gahetuṃ, gahitāpi na tathā tiṭṭhati, evaṃ agayhūpagatāyapi vedanā pubbuḷasadisā. Yathā pana tasmiṃ tasmiṃ udakabindumhi pubbuḷo uppajjati ceva bhijjati ca, na ciraṭṭhitiko hoti, evaṃ vedanāpi uppajjati ceva bhijjati ca, na ciraṭṭhitikā hoti. Ekaccharakkhaṇe koṭisatasahassasaṅkhā uppajjitvā nirujjhati. Yathā ca pubbuḷo udakatalaṃ, udakabinduṃ, udakajallaṃ, saṅkaḍḍhitvā puṭaṃ katvā gahaṇavātañcāti cattāri kāraṇāni paṭicca uppajjati, evaṃ vedanāpi vatthuṃ ārammaṇaṃ kilesajallaṃ phassasaṅghaṭṭanañcāti cattāri kāraṇāni paṭicca uppajjati. Evampi vedanā pubbuḷasadisā.
सञ्ञापि असारकट्ठेन मरीचिसदिसा। तथा अगय्हूपगट्ठेन। न हि सक्का तं गहेत्वा पिवितुं वा न्हायितुं वा भाजनं वा पूरेतुं। अपिच यथा मरीचि विप्फन्दति, सञ्जातूमिवेगा विय खायति, एवं नीलसञ्ञादिभेदा सञ्ञापि नीलादिअनुभवनत्थाय फन्दति विप्फन्दति। यथा च मरीचि महाजनं विप्पलम्भेति ‘‘पुण्णवापि विय पुण्णनदी विय दिस्सती’’ति वदापेति, एवं सञ्ञापि विप्पलम्भेति, ‘‘इदं नीलकं सुभं सुखं निच्च’’न्ति वदापेति। पीतकादीसुपि एसेव नयो। एवं सञ्ञा विप्पलम्भनेनापि मरीचिसदिसा।
Saññāpi asārakaṭṭhena marīcisadisā. Tathā agayhūpagaṭṭhena. Na hi sakkā taṃ gahetvā pivituṃ vā nhāyituṃ vā bhājanaṃ vā pūretuṃ. Apica yathā marīci vipphandati, sañjātūmivegā viya khāyati, evaṃ nīlasaññādibhedā saññāpi nīlādianubhavanatthāya phandati vipphandati. Yathā ca marīci mahājanaṃ vippalambheti ‘‘puṇṇavāpi viya puṇṇanadī viya dissatī’’ti vadāpeti, evaṃ saññāpi vippalambheti, ‘‘idaṃ nīlakaṃ subhaṃ sukhaṃ nicca’’nti vadāpeti. Pītakādīsupi eseva nayo. Evaṃ saññā vippalambhanenāpi marīcisadisā.
अकुक्कुकजातन्ति अन्तो असञ्जातघनदण्डकं। सङ्खारापि असारकट्ठेन कदलिक्खन्धसदिसा, तथा अगय्हूपगट्ठेन । यथेव हि कदलिक्खन्धतो किञ्चि गहेत्वा न सक्का गोपानसिआदीनं अत्थाय उपनेतुं, उपनीतम्पि न तथा होति, एवं सङ्खारापि न सक्का निच्चादिवसेन गहेतुं, गहितापि न तथा होन्ति। यथा च कदलिक्खन्धो बहुपत्तवट्टिसमोधानो होति, एवं सङ्खारक्खन्धो बहुधम्मसमोधानो। यथा च कदलिक्खन्धो नानालक्खणो। अञ्ञोयेव हि बाहिराय पत्तवट्टिया वण्णो, अञ्ञो ततो अब्भन्तरअब्भन्तरानं, एवमेव सङ्खारक्खन्धेपि अञ्ञदेव फस्सस्स लक्खणं, अञ्ञा चेतनादीनं, समोधानेत्वा पन सङ्खारक्खन्धोव वुच्चतीति एवम्पि सङ्खारक्खन्धो कदलिक्खन्धसदिसो।
Akukkukajātanti anto asañjātaghanadaṇḍakaṃ. Saṅkhārāpi asārakaṭṭhena kadalikkhandhasadisā, tathā agayhūpagaṭṭhena . Yatheva hi kadalikkhandhato kiñci gahetvā na sakkā gopānasiādīnaṃ atthāya upanetuṃ, upanītampi na tathā hoti, evaṃ saṅkhārāpi na sakkā niccādivasena gahetuṃ, gahitāpi na tathā honti. Yathā ca kadalikkhandho bahupattavaṭṭisamodhāno hoti, evaṃ saṅkhārakkhandho bahudhammasamodhāno. Yathā ca kadalikkhandho nānālakkhaṇo. Aññoyeva hi bāhirāya pattavaṭṭiyā vaṇṇo, añño tato abbhantaraabbhantarānaṃ, evameva saṅkhārakkhandhepi aññadeva phassassa lakkhaṇaṃ, aññā cetanādīnaṃ, samodhānetvā pana saṅkhārakkhandhova vuccatīti evampi saṅkhārakkhandho kadalikkhandhasadiso.
चक्खुमा पुरिसोति मंसचक्खुना चेव पञ्ञाचक्खुना चाति द्वीहि चक्खूहि चक्खुमा। मंसचक्खुम्पि हिस्स परिसुद्धं वट्टति अपगतपटलपिळकं, पञ्ञाचक्खुम्पि असारभावदस्सनसमत्थं। विञ्ञाणम्पि असारकट्ठेन मायासदिसं, तथा अगय्हूपगट्ठेन। यथा च माया इत्तरा लहुपच्चुपट्ठाना, एवं विञ्ञाणं। तञ्हि ततोपि इत्तरतरञ्चेव लहुपच्चुपट्ठानतरञ्च। तेनेव हि चित्तेन पुरिसो आगतो विय गतो विय ठितो विय निसिन्नो विय होति। अञ्ञदेव च आगमनकाले चित्तं, अञ्ञं गमनकालादीसु। एवम्पि विञ्ञाणं मायासदिसं। माया च महाजनं वञ्चेति, यंकिञ्चिदेव ‘‘इदं सुवण्णं रजतं मुत्ता’’ति गाहापेति, विञ्ञाणम्पि महाजनं वञ्चेति। तेनेव हि चित्तेन आगच्छन्तं विय गच्छन्तं विय ठितं विय निसिन्नं विय कत्वा गाहापेति। अञ्ञदेव च आगमने चित्तं, अञ्ञं गमनादीसु। एवम्पि विञ्ञाणं मायासदिसं।
Cakkhumā purisoti maṃsacakkhunā ceva paññācakkhunā cāti dvīhi cakkhūhi cakkhumā. Maṃsacakkhumpi hissa parisuddhaṃ vaṭṭati apagatapaṭalapiḷakaṃ, paññācakkhumpi asārabhāvadassanasamatthaṃ. Viññāṇampi asārakaṭṭhena māyāsadisaṃ, tathā agayhūpagaṭṭhena. Yathā ca māyā ittarā lahupaccupaṭṭhānā, evaṃ viññāṇaṃ. Tañhi tatopi ittaratarañceva lahupaccupaṭṭhānatarañca. Teneva hi cittena puriso āgato viya gato viya ṭhito viya nisinno viya hoti. Aññadeva ca āgamanakāle cittaṃ, aññaṃ gamanakālādīsu. Evampi viññāṇaṃ māyāsadisaṃ. Māyā ca mahājanaṃ vañceti, yaṃkiñcideva ‘‘idaṃ suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā’’ti gāhāpeti, viññāṇampi mahājanaṃ vañceti. Teneva hi cittena āgacchantaṃ viya gacchantaṃ viya ṭhitaṃ viya nisinnaṃ viya katvā gāhāpeti. Aññadeva ca āgamane cittaṃ, aññaṃ gamanādīsu. Evampi viññāṇaṃ māyāsadisaṃ.
भूरिपञ्ञेनाति सण्हपञ्ञेन चेव विपुलवित्थतपञ्ञेन च। आयूति जीवितिन्द्रियं। उस्माति कम्मजतेजोधातु। परभत्तन्ति नानाविधानं किमिगणादीनं भत्तं हुत्वा। एतादिसायं सन्तानोति एतादिसी अयं पवेणी मतकस्स याव सुसाना घट्टीयतीति। मायायं बाललापिनीति य्वायं विञ्ञाणक्खन्धो नाम, अयं बालमहाजनलपापनिकमाया नाम। वधकोति द्वीहि कारणेहि अयं खन्धसङ्खातो वधको अञ्ञमञ्ञघातनेनपि, खन्धेसु सति वधो पञ्ञायतीतिपि। एका हि पथवीधातु भिज्जमाना सेसधातुयो गहेत्वाव भिज्जति, तथा आपोधातुआदयो। रूपक्खन्धो च भिज्जमानो अरूपक्खन्धे गहेत्वाव भिज्जति, तथा अरूपक्खन्धेसु वेदनादयो सञ्ञादिके। चत्तारोपि चेते वत्थुरूपन्ति एवं अञ्ञमञ्ञवधनेनेत्थ वधकता वेदितब्बा। खन्धेसु पन सति वधबन्धनच्छेदादीनि सम्भवन्ति, एवं एतेसु सति वधभावतोपि वधकता वेदितब्बा। सब्बसंयोगन्ति सब्बं दसविधम्पि संयोजनं। अच्चुतं पदन्ति निब्बानं। ततियं।
Bhūripaññenāti saṇhapaññena ceva vipulavitthatapaññena ca. Āyūti jīvitindriyaṃ. Usmāti kammajatejodhātu. Parabhattanti nānāvidhānaṃ kimigaṇādīnaṃ bhattaṃ hutvā. Etādisāyaṃ santānoti etādisī ayaṃ paveṇī matakassa yāva susānā ghaṭṭīyatīti. Māyāyaṃ bālalāpinīti yvāyaṃ viññāṇakkhandho nāma, ayaṃ bālamahājanalapāpanikamāyā nāma. Vadhakoti dvīhi kāraṇehi ayaṃ khandhasaṅkhāto vadhako aññamaññaghātanenapi, khandhesu sati vadho paññāyatītipi. Ekā hi pathavīdhātu bhijjamānā sesadhātuyo gahetvāva bhijjati, tathā āpodhātuādayo. Rūpakkhandho ca bhijjamāno arūpakkhandhe gahetvāva bhijjati, tathā arūpakkhandhesu vedanādayo saññādike. Cattāropi cete vatthurūpanti evaṃ aññamaññavadhanenettha vadhakatā veditabbā. Khandhesu pana sati vadhabandhanacchedādīni sambhavanti, evaṃ etesu sati vadhabhāvatopi vadhakatā veditabbā. Sabbasaṃyoganti sabbaṃ dasavidhampi saṃyojanaṃ. Accutaṃ padanti nibbānaṃ. Tatiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. फेणपिण्डूपमसुत्तं • 3. Pheṇapiṇḍūpamasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३. फेणपिण्डूपमसुत्तवण्णना • 3. Pheṇapiṇḍūpamasuttavaṇṇanā
