Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౧౭. తింసనిపాతో
17. Tiṃsanipāto
౧. ఫుస్సత్థేరగాథావణ్ణనా
1. Phussattheragāthāvaṇṇanā
తింసనిపాతే పాసాదికే బహూ దిస్వాతిఆదికా ఆయస్మతో ఫుస్సత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే ఏకస్స మణ్డలికరఞ్ఞో పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, ఫుస్సోతి నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో ఖత్తియకుమారేహి సిక్ఖితబ్బసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతో. ఉపనిస్సయసమ్పన్నత్తా కామేసు అలగ్గచిత్తో అఞ్ఞతరస్స మహాథేరస్స సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా చరియానుకూలం కమ్మట్ఠానం గహేత్వా భావనం అనుయుఞ్జన్తో ఝానాని నిబ్బత్తేత్వా ఝానపాదకం విపస్సనం పట్ఠపేత్వా నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. అథేకదివసం పణ్డరగోత్తో నామ ఏకో తాపసో తస్స సన్తికే ధమ్మం సుత్వా నిసిన్నో సమ్బహులే భిక్ఖూ సీలాచారసమ్పన్నే సుసంవుతిన్ద్రియే భావితకాయే భావితచిత్తే దిస్వా పసన్నచిత్తో ‘‘సాధు వతాయం పటిపత్తి లోకే చిరం తిట్ఠేయ్యా’’తి చిన్తేత్వా ‘‘కథం ను ఖో, భన్తే, అనాగతమద్ధానం భిక్ఖూనం పటిపత్తి భవిస్సతీ’’తి థేరం పుచ్ఛి. తమత్థం దస్సేన్తో సఙ్గీతికారా –
Tiṃsanipāte pāsādike bahū disvātiādikā āyasmato phussattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde ekassa maṇḍalikarañño putto hutvā nibbatti, phussoti nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto khattiyakumārehi sikkhitabbasippesu nipphattiṃ gato. Upanissayasampannattā kāmesu alaggacitto aññatarassa mahātherassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvanaṃ anuyuñjanto jhānāni nibbattetvā jhānapādakaṃ vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Athekadivasaṃ paṇḍaragotto nāma eko tāpaso tassa santike dhammaṃ sutvā nisinno sambahule bhikkhū sīlācārasampanne susaṃvutindriye bhāvitakāye bhāvitacitte disvā pasannacitto ‘‘sādhu vatāyaṃ paṭipatti loke ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti cintetvā ‘‘kathaṃ nu kho, bhante, anāgatamaddhānaṃ bhikkhūnaṃ paṭipatti bhavissatī’’ti theraṃ pucchi. Tamatthaṃ dassento saṅgītikārā –
౯౪౯.
949.
‘‘పాసాదికే బహూ దిస్వా, భావితత్తే సుసంవుతే;
‘‘Pāsādike bahū disvā, bhāvitatte susaṃvute;
ఇసి పణ్డరసగోత్తో, అపుచ్ఛి ఫుస్ససవ్హయ’’న్తి. – గాథం ఆదితో ఠపేసుం;
Isi paṇḍarasagotto, apucchi phussasavhaya’’nti. – gāthaṃ ādito ṭhapesuṃ;
తత్థ పాసాదికేతి అత్తనో పటిపత్తియా పసాదారహే. బహూతి సమ్బహులే. భావితత్తేతి సమథవిపస్సనాభావనాహి భావితచిత్తే. సుసంవుతేతి సుట్ఠు సంవుతిన్ద్రియే. ఇసీతి తాపసో. పణ్డరసగోత్తోతి పణ్డరస్స నామ ఇసినో వంసే జాతత్తా తేన సమానగోత్తో. ఫుస్ససవ్హయన్తి ఫుస్ససద్దేన అవ్హాతబ్బం, ఫుస్సనామకన్తి అత్థో.
Tattha pāsādiketi attano paṭipattiyā pasādārahe. Bahūti sambahule. Bhāvitatteti samathavipassanābhāvanāhi bhāvitacitte. Susaṃvuteti suṭṭhu saṃvutindriye. Isīti tāpaso. Paṇḍarasagottoti paṇḍarassa nāma isino vaṃse jātattā tena samānagotto. Phussasavhayanti phussasaddena avhātabbaṃ, phussanāmakanti attho.
౯౫౦.
950.
‘‘కిం ఛన్దా కిమధిప్పాయా, కిమాకప్పా భవిస్సరే;
‘‘Kiṃ chandā kimadhippāyā, kimākappā bhavissare;
అనాగతమ్హి కాలమ్హి, తం మే అక్ఖాహి పుచ్ఛితో’’తి. –
Anāgatamhi kālamhi, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti. –
అయం తస్స ఇసినో పుచ్ఛాగాథా.
Ayaṃ tassa isino pucchāgāthā.
తత్థ కిం ఛన్దాతి ఇమస్మిం సాసనే అనాగతే భిక్ఖూ కీదిసచ్ఛన్దా కీదిసాధిముత్తికా, కిం హీనాధిముత్తికా, ఉదాహు పణీతాధిముత్తికాతి అత్థో. కిమధిప్పాయాతి కీదిసాధిప్పాయా కీదిసజ్ఝాసయా, కిం సంకిలేసజ్ఝాసయా, ఉదాహు వోదానజ్ఝాసయాతి అత్థో. అథ వా ఛన్దా నామ కత్తుకమ్యతా, తస్మా కీదిసీ తేసం కత్తుకమ్యతాతి అత్థో. అధిప్పాయో అజ్ఝాసయోయేవ. కిమాకప్పాతి కీదిసాకప్పా. ఆకప్పాతి చ వేసగహణాదివారిత్తచారిత్తవన్తోతి అత్థో. భవిస్సరేతి భవిస్సన్తి. తం మేతి తం అనాగతే భిక్ఖూనం ఛన్దాధిప్పాయాకప్పభేదం పుచ్ఛితో మయ్హం అక్ఖాహి కథేహీతి థేరం అజ్ఝేసతి. తస్స థేరో తమత్థం ఆచిక్ఖన్తో సక్కచ్చసవనే తావ నియోజేతుం –
Tattha kiṃ chandāti imasmiṃ sāsane anāgate bhikkhū kīdisacchandā kīdisādhimuttikā, kiṃ hīnādhimuttikā, udāhu paṇītādhimuttikāti attho. Kimadhippāyāti kīdisādhippāyā kīdisajjhāsayā, kiṃ saṃkilesajjhāsayā, udāhu vodānajjhāsayāti attho. Atha vā chandā nāma kattukamyatā, tasmā kīdisī tesaṃ kattukamyatāti attho. Adhippāyo ajjhāsayoyeva. Kimākappāti kīdisākappā. Ākappāti ca vesagahaṇādivārittacārittavantoti attho. Bhavissareti bhavissanti. Taṃ meti taṃ anāgate bhikkhūnaṃ chandādhippāyākappabhedaṃ pucchito mayhaṃ akkhāhi kathehīti theraṃ ajjhesati. Tassa thero tamatthaṃ ācikkhanto sakkaccasavane tāva niyojetuṃ –
౯౫౧.
951.
‘‘సుణోహి వచనం మయ్హం, ఇసి పణ్డరసవ్హయ;
‘‘Suṇohi vacanaṃ mayhaṃ, isi paṇḍarasavhaya;
సక్కచ్చం ఉపధారేహి, ఆచిక్ఖిస్సామ్యనాగత’’న్తి. – గాథమాహ;
Sakkaccaṃ upadhārehi, ācikkhissāmyanāgata’’nti. – gāthamāha;
తస్సత్థో – భో పణ్డరనామ ఇసి, యం త్వం మం పుచ్ఛసి, తం తే అనాగతం ఆచిక్ఖిస్సామి, ఆచిక్ఖతో పన మమ వచనం సుణాహి అనాగతత్థదీపనతో సంవేగావహతో చ సక్కచ్చం ఉపధారేహీతి.
Tassattho – bho paṇḍaranāma isi, yaṃ tvaṃ maṃ pucchasi, taṃ te anāgataṃ ācikkhissāmi, ācikkhato pana mama vacanaṃ suṇāhi anāgatatthadīpanato saṃvegāvahato ca sakkaccaṃ upadhārehīti.
అథ థేరో అనాగతంసఞాణేన భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనఞ్చ భావినిం పవత్తిం యథాభూతం దిస్వా తస్స ఆచిక్ఖన్తో –
Atha thero anāgataṃsañāṇena bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca bhāviniṃ pavattiṃ yathābhūtaṃ disvā tassa ācikkhanto –
౯౫౨.
952.
‘‘కోధనా ఉపనాహీ చ, మక్ఖీ థమ్భీ సఠా బహూ;
‘‘Kodhanā upanāhī ca, makkhī thambhī saṭhā bahū;
ఇస్సుకీ నానావాదా చ, భవిస్సన్తి అనాగతే.
Issukī nānāvādā ca, bhavissanti anāgate.
౯౫౩.
953.
‘‘అఞ్ఞాతమానినో ధమ్మే, గమ్భీరే తీరగోచరా;
‘‘Aññātamānino dhamme, gambhīre tīragocarā;
లహుకా అగరూ ధమ్మే, అఞ్ఞమఞ్ఞమగారవా.
Lahukā agarū dhamme, aññamaññamagāravā.
౯౫౪.
954.
‘‘బహూ ఆదీనవా లోకే, ఉప్పజ్జిస్సన్త్యనాగతే;
‘‘Bahū ādīnavā loke, uppajjissantyanāgate;
సుదేసితం ఇమం ధమ్మం, కిలేసిస్సన్తి దుమ్మతీ.
Sudesitaṃ imaṃ dhammaṃ, kilesissanti dummatī.
౯౫౫.
955.
‘‘గుణహీనాపి సఙ్ఘమ్హి, వోహరన్తా విసారదా;
‘‘Guṇahīnāpi saṅghamhi, voharantā visāradā;
బలవన్తో భవిస్సన్తి, ముఖరా అస్సుతావినో.
Balavanto bhavissanti, mukharā assutāvino.
౯౫౬.
956.
‘‘గుణవన్తోపి సఙ్ఘమ్హి, వోహరన్తా యథాత్థతో;
‘‘Guṇavantopi saṅghamhi, voharantā yathātthato;
దుబ్బలా తే భవిస్సన్తి, హిరీమనా అనత్థికా.
Dubbalā te bhavissanti, hirīmanā anatthikā.
౯౫౭.
957.
‘‘రజతం జాతరూపఞ్చ, ఖేత్తం వత్థుమజేళకం.
‘‘Rajataṃ jātarūpañca, khettaṃ vatthumajeḷakaṃ.
దాసిదాసఞ్చ దుమ్మేధా, సాదియిస్సన్త్యనాగతే.
Dāsidāsañca dummedhā, sādiyissantyanāgate.
౯౫౮.
958.
‘‘ఉజ్ఝానసఞ్ఞినో బాలా, సీలేసు అసమాహితా;
‘‘Ujjhānasaññino bālā, sīlesu asamāhitā;
ఉన్నళా విచరిస్సన్తి, కలహాభిరతా మగా.
Unnaḷā vicarissanti, kalahābhiratā magā.
౯౫౯.
959.
‘‘ఉద్ధతా చ భవిస్సన్తి, నీలచీవరపారుతా;
‘‘Uddhatā ca bhavissanti, nīlacīvarapārutā;
కుహా థద్ధా లపా సిఙ్గీ, చరిస్సన్త్యరియా వియ.
Kuhā thaddhā lapā siṅgī, carissantyariyā viya.
౯౬౦.
960.
‘‘తేలసణ్ఠేహి కేసేహి, చపలా అఞ్జనక్ఖికా;
‘‘Telasaṇṭhehi kesehi, capalā añjanakkhikā;
రథియాయ గమిస్సన్తి, దన్తవణ్ణికపారుతా.
Rathiyāya gamissanti, dantavaṇṇikapārutā.
౯౬౧.
961.
‘‘అజేగుచ్ఛం విముత్తేహి, సురత్తం అరహద్ధజం;
‘‘Ajegucchaṃ vimuttehi, surattaṃ arahaddhajaṃ;
జిగుచ్ఛిస్సన్తి కాసావం, ఓదాతేసు సముచ్ఛితా.
Jigucchissanti kāsāvaṃ, odātesu samucchitā.
౯౬౨.
962.
‘‘లాభకామా భవిస్సన్తి, కుసీతా హీనవీరియా;
‘‘Lābhakāmā bhavissanti, kusītā hīnavīriyā;
కిచ్ఛన్తా వనపత్థాని, గామన్తేసు వసిస్సరే.
Kicchantā vanapatthāni, gāmantesu vasissare.
౯౬౩.
963.
‘‘యే యే లాభం లభిస్సన్తి, మిచ్ఛాజీవరతా సదా;
‘‘Ye ye lābhaṃ labhissanti, micchājīvaratā sadā;
తే తేవ అనుసిక్ఖన్తా, భజిస్సన్తి అసంయతా.
Te teva anusikkhantā, bhajissanti asaṃyatā.
౯౬౪.
964.
‘‘యే యే అలాభినో లాభం, న తే పుజ్జా భవిస్సరే;
‘‘Ye ye alābhino lābhaṃ, na te pujjā bhavissare;
సుపేసలేపి తే ధీరే, సేవిస్సన్తి న తే తదా.
Supesalepi te dhīre, sevissanti na te tadā.
౯౬౫.
965.
‘‘మిలక్ఖురజనం రత్తం, గరహన్తా సకం ధజం;
‘‘Milakkhurajanaṃ rattaṃ, garahantā sakaṃ dhajaṃ;
తిత్థియానం ధజం కేచి, ధారిస్సన్త్యవదాతకం.
Titthiyānaṃ dhajaṃ keci, dhārissantyavadātakaṃ.
౯౬౬.
966.
‘‘అగారవో చ కాసావే, తదా తేసం భవిస్సతి;
‘‘Agāravo ca kāsāve, tadā tesaṃ bhavissati;
పటిసఙ్ఖా చ కాసావే, భిక్ఖూనం న భవిస్సతి.
Paṭisaṅkhā ca kāsāve, bhikkhūnaṃ na bhavissati.
౯౬౭.
967.
‘‘అభిభూతస్స దుక్ఖేన, సల్లవిద్ధస్స రుప్పతో;
‘‘Abhibhūtassa dukkhena, sallaviddhassa ruppato;
పటిసఙ్ఖా మహాఘోరా, నాగస్సాసి అచిన్తియా.
Paṭisaṅkhā mahāghorā, nāgassāsi acintiyā.
౯౬౮.
968.
‘‘ఛద్దన్తో హి తదా దిస్వా, సురత్తం అరహద్ధజం;
‘‘Chaddanto hi tadā disvā, surattaṃ arahaddhajaṃ;
తావదేవభణీ గాథా, గజో అత్థోపసంహితా.
Tāvadevabhaṇī gāthā, gajo atthopasaṃhitā.
౯౬౯.
969.
‘‘అనిక్కసావో కాసావం, యో వత్థం పరిధస్సతి;
‘‘Anikkasāvo kāsāvaṃ, yo vatthaṃ paridhassati;
అపేతో దమసచ్చేన, న సో కాసావమరహతి.
Apeto damasaccena, na so kāsāvamarahati.
౯౭౦.
970.
‘‘యో చ వన్తకసావస్స, సీలేసు సుసమాహితో;
‘‘Yo ca vantakasāvassa, sīlesu susamāhito;
ఉపేతో దమసచ్చేన, స వే కాసావమరహతి.
Upeto damasaccena, sa ve kāsāvamarahati.
౯౭౧.
971.
‘‘విపన్నసీలో దుమ్మేధో, పాకటో కామకారియో;
‘‘Vipannasīlo dummedho, pākaṭo kāmakāriyo;
విబ్భన్తచిత్తో నిస్సుక్కో, న సో కాసావమరహతి.
Vibbhantacitto nissukko, na so kāsāvamarahati.
౯౭౨.
972.
‘‘యో చ సీలేన సమ్పన్నో, వీతరాగో సమాహితో;
‘‘Yo ca sīlena sampanno, vītarāgo samāhito;
ఓదాతమనసఙ్కప్పో, స వే కాసావమరహతి.
Odātamanasaṅkappo, sa ve kāsāvamarahati.
౯౭౩.
973.
‘‘ఉద్ధతో ఉన్నళో బాలో, సీలం యస్స న విజ్జతి;
‘‘Uddhato unnaḷo bālo, sīlaṃ yassa na vijjati;
ఓదాతకం అరహతి, కాసావం కిం కరిస్సతి.
Odātakaṃ arahati, kāsāvaṃ kiṃ karissati.
౯౭౪.
974.
‘‘భిక్ఖూ చ భిక్ఖునియో చ, దుట్ఠచిత్తా అనాదరా;
‘‘Bhikkhū ca bhikkhuniyo ca, duṭṭhacittā anādarā;
తాదీనం మేత్తచిత్తానం, నిగ్గణ్హిస్సన్త్యనాగతే.
Tādīnaṃ mettacittānaṃ, niggaṇhissantyanāgate.
౯౭౫.
975.
‘‘సిక్ఖాపేన్తాపి థేరేహి, బాలా చీవరధారణం;
‘‘Sikkhāpentāpi therehi, bālā cīvaradhāraṇaṃ;
న సుణిస్సన్తి దుమ్మేధా, పాకటా కామకారియా.
Na suṇissanti dummedhā, pākaṭā kāmakāriyā.
౯౭౬.
976.
‘‘తే తథా సిక్ఖితా బాలా, అఞ్ఞమఞ్ఞం అగారవా;
‘‘Te tathā sikkhitā bālā, aññamaññaṃ agāravā;
నాదియిస్సన్తుపజ్ఝాయే, ఖళుఙ్కో వియ సారథిం.
Nādiyissantupajjhāye, khaḷuṅko viya sārathiṃ.
౯౭౭.
977.
‘‘ఏవం అనాగతద్ధానం, పటిపత్తి భవిస్సతి;
‘‘Evaṃ anāgataddhānaṃ, paṭipatti bhavissati;
భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనఞ్చ, పత్తే కాలమ్హి పచ్ఛిమే.
Bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca, patte kālamhi pacchime.
౯౭౮.
978.
‘‘పురా ఆగచ్ఛతే ఏతం, అనాగతం మహబ్భయం;
‘‘Purā āgacchate etaṃ, anāgataṃ mahabbhayaṃ;
సుబ్బచా హోథ సఖిలా, అఞ్ఞమఞ్ఞం సగారవా.
Subbacā hotha sakhilā, aññamaññaṃ sagāravā.
౯౭౯.
979.
‘‘మేత్తచిత్తా కారుణికా, హోథ సీలేసు సంవుతా;
‘‘Mettacittā kāruṇikā, hotha sīlesu saṃvutā;
ఆరద్ధవీరియా పహితత్తా, నిచ్చం దళ్హపరక్కమా.
Āraddhavīriyā pahitattā, niccaṃ daḷhaparakkamā.
౯౮౦.
980.
‘‘పమాదం భయతో దిస్వా, అప్పమాదఞ్చ ఖేమతో;
‘‘Pamādaṃ bhayato disvā, appamādañca khemato;
భావేథట్ఠఙ్గికం మగ్గం, ఫుసన్తా అమతం పద’’న్తి. – ఇమా గాథా అభాసి;
Bhāvethaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, phusantā amataṃ pada’’nti. – imā gāthā abhāsi;
తత్థ కోధనాతి కుజ్ఝనసీలా. భవిస్సన్తి అనాగతేతి సమ్బన్ధో. కిం థేరస్స కాలే తథా నాహేసున్తి? న నాహేసుం. తదా పన కల్యాణమిత్తబహులతాయ ఓవాదకేసు విఞ్ఞాపకేసు సబ్రహ్మచారీసు బహూసు విజ్జమానేసు కిలేసేసు బలవన్తేసు పటిసఙ్ఖానబహులతాయ చ యేభుయ్యేన భిక్ఖూ అక్కోధనా అహేసుం, ఆయతిం తబ్బిపరియాయే అతికోధనా భవిస్సన్తి, తస్మా ‘‘అనాగతే’’తి వుత్తం. సేసపదేసుపి ఏసేవ నయో. ఉపనాహీతి ఆఘాతవత్థూసు ఆఘాతస్స ఉపనయ్హనసీలా ఉపనాహసమ్భవతో వా ఉపనాహీ. తత్థ పురిమకాలికో బ్యాపాదో కోధో, అపరకాలికో ఉపనాహో. సకిం పవత్తో వా దోసో కోధో, అనేకక్ఖత్తుం పవత్తో ఉపనాహో. పరేసం విజ్జమానే గుణే మక్ఖన్తి పుఞ్జన్తి, తేసం వా ఉదకపుఞ్జనియా వియ ఉదకస్స మక్ఖో మక్ఖనం పుఞ్జనం ఏతేసం అత్థీతి మక్ఖీ. అతిమానలక్ఖణో థమ్భో ఏతేసం అత్థీతి థమ్భీ. సఠాతి అసన్తగుణవిభావనలక్ఖణేన సాఠేయ్యేన సమన్నాగతా. ఇస్సుకీతి పరసమ్పత్తిఖియ్యనలక్ఖణాయ ఇస్సాయ సమన్నాగతా. నానావాదాతి అఞ్ఞమఞ్ఞం విరుద్ధవాదా విరుద్ధదిట్ఠికా, కలహకారకా చాతి అత్థో.
Tattha kodhanāti kujjhanasīlā. Bhavissanti anāgateti sambandho. Kiṃ therassa kāle tathā nāhesunti? Na nāhesuṃ. Tadā pana kalyāṇamittabahulatāya ovādakesu viññāpakesu sabrahmacārīsu bahūsu vijjamānesu kilesesu balavantesu paṭisaṅkhānabahulatāya ca yebhuyyena bhikkhū akkodhanā ahesuṃ, āyatiṃ tabbipariyāye atikodhanā bhavissanti, tasmā ‘‘anāgate’’ti vuttaṃ. Sesapadesupi eseva nayo. Upanāhīti āghātavatthūsu āghātassa upanayhanasīlā upanāhasambhavato vā upanāhī. Tattha purimakāliko byāpādo kodho, aparakāliko upanāho. Sakiṃ pavatto vā doso kodho, anekakkhattuṃ pavatto upanāho. Paresaṃ vijjamāne guṇe makkhanti puñjanti, tesaṃ vā udakapuñjaniyā viya udakassa makkho makkhanaṃ puñjanaṃ etesaṃ atthīti makkhī. Atimānalakkhaṇo thambho etesaṃ atthīti thambhī. Saṭhāti asantaguṇavibhāvanalakkhaṇena sāṭheyyena samannāgatā. Issukīti parasampattikhiyyanalakkhaṇāya issāya samannāgatā. Nānāvādāti aññamaññaṃ viruddhavādā viruddhadiṭṭhikā, kalahakārakā cāti attho.
అఞ్ఞాతమానినో ధమ్మే, గమ్భీరే తీరగోచరాతి గమ్భీరే దురోభాసే సద్ధమ్మే అఞ్ఞాతే ఏవ ‘‘ఞాతోతి, దిట్ఠో’’తి ఏవం మానినో, తతో ఏవ తస్స ఓరభాగే పవత్తితాయ ఓరిమతీరగోచరా. లహుకాతి లహుసభావా చపలా. అగరూ ధమ్మేతి సద్ధమ్మే గారవరహితా. అఞ్ఞమఞ్ఞమగారవాతి అఞ్ఞమఞ్ఞస్మిం అప్పతిస్సా, సఙ్ఘే సబ్రహ్మచారీసు చ గరుగారవవిరహితా. బహూ ఆదీనవాతి వుత్తప్పకారా, వక్ఖమానా చ బహూ అనేకదోసా అన్తరాయా . లోకేతి సత్తలోకే. ఉప్పజ్జిస్సన్త్యనాగతేతి అనాగతే పాతు భవిస్సన్తి. సుదేసితం ఇమం ధమ్మన్తి, సమ్మాసమ్బుద్ధేన సుట్ఠు అవిపరీతం ఆదికల్యాణాదిప్పకారేన దేసితం ఇమం ఆగమసద్ధమ్మం. కిలేసిస్సన్తీతి కిలిట్ఠం కిలేసదూసితం కరిస్సన్తి, ‘‘ఆపత్తిం ‘అనాపత్తీ’తి గరుకాపత్తిం ‘లహుకాపత్తీ’’’తిఆదినా దుచ్చరితసంకిలేసేన అసద్ధమ్మేన సణ్హసుఖుమం రూపారూపధమ్మం పటిక్ఖిపిస్సన్తి, దిట్ఠిసంకిలేసేన ఉభయత్రాపి తణ్హాసంకిలేసేన సంకిలేసిస్సన్తి మలినం కరిస్సన్తి. దుమ్మతీతి నిప్పఞ్ఞా. వుత్తఞ్హేతం భగవతా – ‘‘భవిస్సన్తి, భిక్ఖవే, భిక్ఖూ అనాగతమద్ధానం…పే॰… అభిధమ్మకథం వేదల్లకథం కథేన్తా కణ్హధమ్మం ఓక్కమమానా న బుజ్ఝిస్సన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౫.౭౯).
Aññātamānino dhamme, gambhīre tīragocarāti gambhīre durobhāse saddhamme aññāte eva ‘‘ñātoti, diṭṭho’’ti evaṃ mānino, tato eva tassa orabhāge pavattitāya orimatīragocarā. Lahukāti lahusabhāvā capalā. Agarū dhammeti saddhamme gāravarahitā. Aññamaññamagāravāti aññamaññasmiṃ appatissā, saṅghe sabrahmacārīsu ca garugāravavirahitā. Bahū ādīnavāti vuttappakārā, vakkhamānā ca bahū anekadosā antarāyā . Loketi sattaloke. Uppajjissantyanāgateti anāgate pātu bhavissanti. Sudesitaṃ imaṃ dhammanti, sammāsambuddhena suṭṭhu aviparītaṃ ādikalyāṇādippakārena desitaṃ imaṃ āgamasaddhammaṃ. Kilesissantīti kiliṭṭhaṃ kilesadūsitaṃ karissanti, ‘‘āpattiṃ ‘anāpattī’ti garukāpattiṃ ‘lahukāpattī’’’tiādinā duccaritasaṃkilesena asaddhammena saṇhasukhumaṃ rūpārūpadhammaṃ paṭikkhipissanti, diṭṭhisaṃkilesena ubhayatrāpi taṇhāsaṃkilesena saṃkilesissanti malinaṃ karissanti. Dummatīti nippaññā. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘bhavissanti, bhikkhave, bhikkhū anāgatamaddhānaṃ…pe… abhidhammakathaṃ vedallakathaṃ kathentā kaṇhadhammaṃ okkamamānā na bujjhissantī’’ti (a. ni. 5.79).
గుణహీనాతి సీలాదిగుణవిరహితా దుస్సీలా, అలజ్జినో చ. అథ వా గుణహీనాతి వినయవారిత్తాదిగుణేన హీనా ధమ్మవినయే అప్పకతఞ్ఞునో. సఙ్ఘమ్హీతి సఙ్ఘమజ్ఝే. వోహరన్తాతి కథేన్తా, సఙ్ఘే వినిచ్ఛయకథాయ వత్తమానాయ యంకిఞ్చి భణన్తా. విసారదాతి నిబ్భయా పగబ్భా. బలవన్తోతి పక్ఖబలేన బలవన్తో. ముఖరాతి ముఖఖరా ఖరవాదినో. అస్సుతావినోతి న సుతవన్తో, కేవలం లాభసక్కారసిలోకసన్నిస్సయేన గుణధరా హుత్వా ‘‘ధమ్మం ‘అధమ్మో’తి, అధమ్మఞ్చ ‘ధమ్మో’తి, వినయం ‘అవినయో’తి, అవినయఞ్చ ‘వినయో’’’తి ఏవం అత్తనా యథిచ్ఛితమత్థం సఙ్ఘమజ్ఝే పతిట్ఠపేన్తా బలవన్తో భవిస్సన్తి.
Guṇahīnāti sīlādiguṇavirahitā dussīlā, alajjino ca. Atha vā guṇahīnāti vinayavārittādiguṇena hīnā dhammavinaye appakataññuno. Saṅghamhīti saṅghamajjhe. Voharantāti kathentā, saṅghe vinicchayakathāya vattamānāya yaṃkiñci bhaṇantā. Visāradāti nibbhayā pagabbhā. Balavantoti pakkhabalena balavanto. Mukharāti mukhakharā kharavādino. Assutāvinoti na sutavanto, kevalaṃ lābhasakkārasilokasannissayena guṇadharā hutvā ‘‘dhammaṃ ‘adhammo’ti, adhammañca ‘dhammo’ti, vinayaṃ ‘avinayo’ti, avinayañca ‘vinayo’’’ti evaṃ attanā yathicchitamatthaṃ saṅghamajjhe patiṭṭhapentā balavanto bhavissanti.
గుణవన్తోతి సీలాదిగుణసమ్పన్నా. వోహరన్తా యథాత్థతోతి అత్థానురూపం, అవిపరీతత్థం ‘‘ధమ్మం ‘ధమ్మో’తి, అధమ్మం ‘అధమ్మో’తి, వినయం ‘వినయో’తి అవినయం ‘అవినయో’’’తి ఏవం దీపేన్తా. దుబ్బలా తే భవిస్సన్తీతి పరిసాయం అలజ్జుస్సన్నతాయ బలవిరహితా తే భవిస్సన్తి, తేసం వచనం న తిట్ఠిస్సతి. హిరీమనా అనత్థికాతి హిరీమన్తో కేనచి అనత్థికా. తే హి ధమ్మేన వత్తుం సమత్థాపి పాపజిగుచ్ఛతాయ అప్పకిచ్చతాయ చ కేహిచి విరోధం అకరోన్తా అత్తనో వాదం పతిట్ఠాపేతుం న వాయమన్తా దిట్ఠావికమ్మం వా అధిట్ఠానం వా అకత్వా తుణ్హీ హోన్తి.
Guṇavantoti sīlādiguṇasampannā. Voharantā yathātthatoti atthānurūpaṃ, aviparītatthaṃ ‘‘dhammaṃ ‘dhammo’ti, adhammaṃ ‘adhammo’ti, vinayaṃ ‘vinayo’ti avinayaṃ ‘avinayo’’’ti evaṃ dīpentā. Dubbalā te bhavissantīti parisāyaṃ alajjussannatāya balavirahitā te bhavissanti, tesaṃ vacanaṃ na tiṭṭhissati. Hirīmanā anatthikāti hirīmanto kenaci anatthikā. Te hi dhammena vattuṃ samatthāpi pāpajigucchatāya appakiccatāya ca kehici virodhaṃ akarontā attano vādaṃ patiṭṭhāpetuṃ na vāyamantā diṭṭhāvikammaṃ vā adhiṭṭhānaṃ vā akatvā tuṇhī honti.
రజతన్తి రూపియం, తేన కహాపణలోహమాసకాదీనమ్పి సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. జాతరూపన్తి సువణ్ణం, తేన మణిముత్తాదీనమ్పి సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. వా-సద్దో సముచ్చయత్థో ‘‘అపదా వా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ౫.౩౨; ఇతివు॰ ౯౦) వియ. ‘‘రజతజాతరూపఞ్చా’’తి వా పాఠో. ఖేత్తన్తి యత్థ పుబ్బణ్ణాపరణ్ణం రుహతి, తం ఖేత్తం. తదత్థం అకతభూమిభాగో వత్థు. అజేళకన్తి ఏళకా నామ అజాయేవ, తే ఠపేత్వా అవసేసా పసుజాతీ అజా నామ. అజేళకగ్గహణేనేవ హేత్థ గోమహింసాదీనమ్పి సఙ్గహో కతో. దాసిదాసఞ్చాతి దాసియో చ దాసే చ. దుమ్మేధాతి అవిద్దసునో , కప్పియాకప్పియం సారుప్పాసారుప్పం అజానన్తా అత్తనో అత్థాయ సాదియిస్సన్తి సమ్పటిచ్ఛిస్సన్తి.
Rajatanti rūpiyaṃ, tena kahāpaṇalohamāsakādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ, tena maṇimuttādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Vā-saddo samuccayattho ‘‘apadā vā’’tiādīsu (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90) viya. ‘‘Rajatajātarūpañcā’’ti vā pāṭho. Khettanti yattha pubbaṇṇāparaṇṇaṃ ruhati, taṃ khettaṃ. Tadatthaṃ akatabhūmibhāgo vatthu. Ajeḷakanti eḷakā nāma ajāyeva, te ṭhapetvā avasesā pasujātī ajā nāma. Ajeḷakaggahaṇeneva hettha gomahiṃsādīnampi saṅgaho kato. Dāsidāsañcāti dāsiyo ca dāse ca. Dummedhāti aviddasuno , kappiyākappiyaṃ sāruppāsāruppaṃ ajānantā attano atthāya sādiyissanti sampaṭicchissanti.
ఉజ్ఝానసఞ్ఞినోతి పరే హేట్ఠతో కత్వా ఓలోకనచిత్తా, అనుజ్ఝాయితబ్బట్ఠానేపి వా ఉజ్ఝానసీలా. బాలాతి దుచ్చిన్తితచిన్తనాదినా బాలలక్ఖణేన సమన్నాగతా, తతో ఏవ సీలేసు అసమాహితా చతుపారిసుద్ధిసీలేసు న సమాహితచిత్తా. ఉన్నళాతి, సముస్సితతుచ్ఛమానా. విచరిస్సన్తీతి మానద్ధజం ఉక్ఖిపిత్వా విచరిస్సన్తి. కలహాభిరతా మగాతి సారమ్భబహులతాయ కరణుత్తరియపసుతా కలహే ఏవ అభిరతా మగసదిసా మిగా వియ అత్తహితాపేక్ఖా ఘాసేసనాభిరతా దుబ్బలవిహేసపరాతి అత్థో.
Ujjhānasaññinoti pare heṭṭhato katvā olokanacittā, anujjhāyitabbaṭṭhānepi vā ujjhānasīlā. Bālāti duccintitacintanādinā bālalakkhaṇena samannāgatā, tato eva sīlesu asamāhitā catupārisuddhisīlesu na samāhitacittā. Unnaḷāti, samussitatucchamānā. Vicarissantīti mānaddhajaṃ ukkhipitvā vicarissanti. Kalahābhiratā magāti sārambhabahulatāya karaṇuttariyapasutā kalahe eva abhiratā magasadisā migā viya attahitāpekkhā ghāsesanābhiratā dubbalavihesaparāti attho.
ఉద్ధతాతి ఉద్ధచ్చేన సమన్నాగతా చిత్తేకగ్గతారహితా. నీలచీవరపారుతాతి అకప్పియరజనరత్తేన నీలవణ్ణేన చీవరేన పారుతా, తాదిసం చీవరం నివాసేత్వా చేవ పారుపిత్వా చ విచరణకా. కుహాతి సామన్తజప్పనాదినా కుహనవత్థునా కుహకా, అసన్తగుణసమ్భావనిచ్ఛాయ కోహఞ్ఞం కత్వా పరేసం విమ్హాపయా. థద్ధాతి కోధేన మానేన చ థద్ధమానసా కక్ఖళహదయా. లపాతి లపనకా కుహనవుత్తికా, పసన్నమానసేహి మనుస్సేహి ‘‘కేన, భన్తే, అయ్యస్స అత్థో’’తి పచ్చయదాయకానం వదాపనకా, పయుత్తవాచావసేన, నిప్పేసికతావసేన చ పచ్చయత్థం లపకాతి వా అత్థో. సిఙ్గీతి ‘‘తత్థ కతమం సిఙ్గం? యం సిఙ్గం సిఙ్గారతా చాతురతా చాతురియం పరిక్ఖతతా పారిక్ఖతియ’’న్తి (విభ॰ ౮౫౨) ఏవం వుత్తేహి సిఙ్గసదిసేహి పాకటకిలేసేహి సమన్నాగతా, సిఙ్గారచరితాతి అత్థో. ‘‘అరియా వియా’’తి ఇదం ‘‘కుహా’’తి ఏతస్సేవ అత్థదస్సనం. కుహకానఞ్హి అరియానమివ ఠితభావం దస్సేన్తో అరియా వియ విచరన్తీతి ఆహ.
Uddhatāti uddhaccena samannāgatā cittekaggatārahitā. Nīlacīvarapārutāti akappiyarajanarattena nīlavaṇṇena cīvarena pārutā, tādisaṃ cīvaraṃ nivāsetvā ceva pārupitvā ca vicaraṇakā. Kuhāti sāmantajappanādinā kuhanavatthunā kuhakā, asantaguṇasambhāvanicchāya kohaññaṃ katvā paresaṃ vimhāpayā. Thaddhāti kodhena mānena ca thaddhamānasā kakkhaḷahadayā. Lapāti lapanakā kuhanavuttikā, pasannamānasehi manussehi ‘‘kena, bhante, ayyassa attho’’ti paccayadāyakānaṃ vadāpanakā, payuttavācāvasena, nippesikatāvasena ca paccayatthaṃ lapakāti vā attho. Siṅgīti ‘‘tattha katamaṃ siṅgaṃ? Yaṃ siṅgaṃ siṅgāratā cāturatā cāturiyaṃ parikkhatatā pārikkhatiya’’nti (vibha. 852) evaṃ vuttehi siṅgasadisehi pākaṭakilesehi samannāgatā, siṅgāracaritāti attho. ‘‘Ariyā viyā’’ti idaṃ ‘‘kuhā’’ti etasseva atthadassanaṃ. Kuhakānañhi ariyānamiva ṭhitabhāvaṃ dassento ariyā viya vicarantīti āha.
తేలసణ్ఠేహీతి సిత్థకతేలేన వా ఉదకతేలేన వా ఓసణ్ఠితేహి. చపలాతి కాయమణ్డనపరిక్ఖారమణ్డనాదినా చాపల్లేన యుత్తా. అఞ్జనక్ఖికాతి అలఙ్కారఞ్జనేన అఞ్జితనేత్తా. రథియాయ గమిస్సన్తీతి భిక్ఖాచరియాయ కులూపసఙ్కమనాపదేసేహి, మహారచ్ఛాయ ఇతో చితో చ పరిబ్భమిస్సన్తి. దన్తవణ్ణికపారుతాతి దన్తవణ్ణరత్తేన చీవరేన పారుతసరీరా.
Telasaṇṭhehīti sitthakatelena vā udakatelena vā osaṇṭhitehi. Capalāti kāyamaṇḍanaparikkhāramaṇḍanādinā cāpallena yuttā. Añjanakkhikāti alaṅkārañjanena añjitanettā. Rathiyāya gamissantīti bhikkhācariyāya kulūpasaṅkamanāpadesehi, mahāracchāya ito cito ca paribbhamissanti. Dantavaṇṇikapārutāti dantavaṇṇarattena cīvarena pārutasarīrā.
అజేగుచ్ఛన్తి అజిగుచ్ఛితబ్బం. విముత్తేహీతి అరియేహి. సురత్తన్తి కప్పియరజనేన సుట్ఠు రత్తం, అరహన్తానం బుద్ధాదీనం చిణ్ణతాయ అరహద్ధజం జిగుచ్ఛిస్సన్తి కాసావం. కస్మా? ఓదాతేసు సముచ్ఛితా గేధం ఆపన్నా. దన్తవణ్ణపారుపనస్స హి ఇదం కారణవచనం. తే హి సేతకం సమ్భావేన్తా ‘‘సబ్బేన సబ్బం సేతకే గహితే లిఙ్గపరిచ్చాగో ఏవ సియా’’తి దన్తవణ్ణం పారుపన్తి.
Ajegucchanti ajigucchitabbaṃ. Vimuttehīti ariyehi. Surattanti kappiyarajanena suṭṭhu rattaṃ, arahantānaṃ buddhādīnaṃ ciṇṇatāya arahaddhajaṃ jigucchissanti kāsāvaṃ. Kasmā? Odātesu samucchitā gedhaṃ āpannā. Dantavaṇṇapārupanassa hi idaṃ kāraṇavacanaṃ. Te hi setakaṃ sambhāventā ‘‘sabbena sabbaṃ setake gahite liṅgapariccāgo eva siyā’’ti dantavaṇṇaṃ pārupanti.
లాభకామాతి లాభగిద్ధా. భిక్ఖాచరియాసుపి కోసజ్జయోగతో కుసీతా. సమణధమ్మం కాతుం చిత్తస్స ఉస్సాహాభావేన హీనవీరియా. కిచ్ఛన్తాతి, కిలమన్తా, వనపత్థేసు వసితుం కిచ్ఛన్తా కిలన్తచిత్తాతి అత్థో. గామన్తేసూతి గామన్తసేనాసనేసు గామసమీపేసు సేనాసనేసు, గామద్వారేసు వా సేనాసనేసు. వసిస్సరేతి వసిస్సన్తి.
Lābhakāmāti lābhagiddhā. Bhikkhācariyāsupi kosajjayogato kusītā. Samaṇadhammaṃ kātuṃ cittassa ussāhābhāvena hīnavīriyā. Kicchantāti, kilamantā, vanapatthesu vasituṃ kicchantā kilantacittāti attho. Gāmantesūti gāmantasenāsanesu gāmasamīpesu senāsanesu, gāmadvāresu vā senāsanesu. Vasissareti vasissanti.
తే తేవ అనుసిక్ఖన్తాతి యే యే మిచ్ఛాజీవప్పయోగేన లద్ధలాభా, తే తే ఏవ పుగ్గలే అనుసిక్ఖన్తా భమిస్సన్తి. భమిస్సన్తీతి సయమ్పి తే వియ మిచ్ఛాజీవేన లాభం ఉప్పాదేతుం రాజకులాదీని సేవన్తా పరిబ్భమిస్సన్తి. ‘‘భజిస్సన్తీ’’తి వా పాఠో, సేవిస్సన్తీతి అత్థో. అసంయతాతి సీలసంయమరహితా.
Te teva anusikkhantāti ye ye micchājīvappayogena laddhalābhā, te te eva puggale anusikkhantā bhamissanti. Bhamissantīti sayampi te viya micchājīvena lābhaṃ uppādetuṃ rājakulādīni sevantā paribbhamissanti. ‘‘Bhajissantī’’ti vā pāṭho, sevissantīti attho. Asaṃyatāti sīlasaṃyamarahitā.
యే యే అలాభినో లాభన్తి యే యే భిక్ఖూ మిచ్ఛాజీవపరివజ్జనేన అప్పపుఞ్ఞతాయ చ లాభస్స పచ్చయస్స న లాభినో, తే పుజ్జా పూజనీయా పాసంసా తదా అనాగతే కాలే న భవిస్సన్తి. సుపేసలేపి తే ధీరేతి ధితిసమ్పన్నతాయ ధీరే సుట్ఠు పేసలేపి తే భిక్ఖూ న సేవిస్సన్తి, తదా అనాగతే తే లాభినో లాభకామావ భిక్ఖూతి అత్థో.
Ye ye alābhino lābhanti ye ye bhikkhū micchājīvaparivajjanena appapuññatāya ca lābhassa paccayassa na lābhino, te pujjā pūjanīyā pāsaṃsā tadā anāgate kāle na bhavissanti. Supesalepi te dhīreti dhitisampannatāya dhīre suṭṭhu pesalepi te bhikkhū na sevissanti, tadā anāgate te lābhino lābhakāmāva bhikkhūti attho.
మిలక్ఖురజనం రత్తన్తి కాలకచ్ఛకరజనేన రత్తం. సమాసపదఞ్హేతం, గాథాసుఖత్థం సానునాసికనిద్దేసో. గరహన్తా సకం ధజన్తి అత్తనో ధజభూతం కాసావం జిగుచ్ఛన్తా. సాసనే పబ్బజితానఞ్హి కాసావో ధజో నామ. తిత్థియానం ధజం కేచీతి కేచి సక్యపుత్తియభావం పటిజానన్తా ఏవ తిత్థియానం సేతవత్థికానం ధజభూతం అవదాతకం సేతవత్థం ధారేస్సన్తి.
Milakkhurajanaṃ rattanti kālakacchakarajanena rattaṃ. Samāsapadañhetaṃ, gāthāsukhatthaṃ sānunāsikaniddeso. Garahantā sakaṃ dhajanti attano dhajabhūtaṃ kāsāvaṃ jigucchantā. Sāsane pabbajitānañhi kāsāvo dhajo nāma. Titthiyānaṃ dhajaṃ kecīti keci sakyaputtiyabhāvaṃ paṭijānantā eva titthiyānaṃ setavatthikānaṃ dhajabhūtaṃ avadātakaṃ setavatthaṃ dhāressanti.
అగారవో చ కాసావేతి అరహద్ధజభూతే కాసావే అగారవో అబహుమానం తదా అనాగతే తేసం భవిస్సతి. పటిసఙ్ఖా చ కాసావేతి ‘‘పటిసఙ్ఖా యోనిసో చీవరం పటిసేవామీ’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౨౩; అ॰ ని॰ ౬.౫౮) నయేన పచ్చవేక్ఖణమత్తమ్పి కాసావపరిభోగే న భవిస్సతి.
Agāravoca kāsāveti arahaddhajabhūte kāsāve agāravo abahumānaṃ tadā anāgate tesaṃ bhavissati. Paṭisaṅkhā ca kāsāveti ‘‘paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevāmī’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) nayena paccavekkhaṇamattampi kāsāvaparibhoge na bhavissati.
కాసావం ధారేన్తేన కాసావం బహుమానేన ‘‘దుచ్చరితతో ఓరమితబ్బ’’న్తి కాసావస్స గరుకాతబ్బభావే ఛద్దన్తజాతకముదాహరన్తో ‘‘అభిభూతస్స దుక్ఖేనా’’తిఆదిమాహ. తత్థ సల్లవిద్ధస్సాతి పుథునా సవిసేన సల్లేన విద్ధస్స, తతో ఏవ మహతా దుక్ఖేన అభిభూతస్స. రుప్పతోతి సరీరవికారం ఆపజ్జతో. మహాఘోరాతి సరీరజీవితేసు నిరపేక్ఖతాయ భిమ్మా గరుతరా పటిసఙ్ఖా అఞ్ఞేహి అచిన్తియా చిన్తామత్తేన పవత్తేతుం అసక్కుణేయ్యా ఛద్దన్తమహానాగస్సఆసి, అహోసి. ఛద్దన్తనాగరాజకాలే హి బోధిసత్తో సోణుత్తరేన నామ నేసాదేన పటిచ్ఛన్నట్ఠానే ఠత్వా విసపీతేన సల్లేన విద్ధో మహతా దుక్ఖేన అభిభూతో తం గహేత్వా పరిదహితం కాసావం దిస్వా ‘‘అయం అరియద్ధజేన పటిచ్ఛన్నో, న మయా హింసితబ్బో’’తి తత్థ మేత్తచిత్తమేవ పచ్చుపట్ఠపేత్వా ఉపరిధమ్మం దేసేసి. యథాహ –
Kāsāvaṃ dhārentena kāsāvaṃ bahumānena ‘‘duccaritato oramitabba’’nti kāsāvassa garukātabbabhāve chaddantajātakamudāharanto ‘‘abhibhūtassa dukkhenā’’tiādimāha. Tattha sallaviddhassāti puthunā savisena sallena viddhassa, tato eva mahatā dukkhena abhibhūtassa. Ruppatoti sarīravikāraṃ āpajjato. Mahāghorāti sarīrajīvitesu nirapekkhatāya bhimmā garutarā paṭisaṅkhā aññehi acintiyā cintāmattena pavattetuṃ asakkuṇeyyā chaddantamahānāgassaāsi, ahosi. Chaddantanāgarājakāle hi bodhisatto soṇuttarena nāma nesādena paṭicchannaṭṭhāne ṭhatvā visapītena sallena viddho mahatā dukkhena abhibhūto taṃ gahetvā paridahitaṃ kāsāvaṃ disvā ‘‘ayaṃ ariyaddhajena paṭicchanno, na mayā hiṃsitabbo’’ti tattha mettacittameva paccupaṭṭhapetvā uparidhammaṃ desesi. Yathāha –
‘‘సమప్పితో పుథుసల్లేన నాగో,
‘‘Samappito puthusallena nāgo,
అదుట్ఠచిత్తో లుద్దకమజ్ఝభాసి;
Aduṭṭhacitto luddakamajjhabhāsi;
కిమత్థయం కిస్స వా సమ్మ హేతు,
Kimatthayaṃ kissa vā samma hetu,
మమం వధీ కస్స వాయం పయోగో’’తిఆది. (జా॰ ౧.౧౬.౧౨౪);
Mamaṃ vadhī kassa vāyaṃ payogo’’tiādi. (jā. 1.16.124);
ఇమమత్థం దస్సేన్తో థేరో ‘‘ఛద్దన్తో హీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ సురత్తం అరహద్ధజన్తి సోణుత్తరేన పరిదహితకాసావం సన్ధాయాహ. అభణీతి అభాసి. గాథాతి గాథాయో. గజోతి ఛద్దన్తో నాగరాజా. అత్థోపసంహితాతి అత్థసన్నిస్సితా హితా, హితయుత్తాతి అత్థో.
Imamatthaṃ dassento thero ‘‘chaddanto hī’’tiādimāha. Tattha surattaṃ arahaddhajanti soṇuttarena paridahitakāsāvaṃ sandhāyāha. Abhaṇīti abhāsi. Gāthāti gāthāyo. Gajoti chaddanto nāgarājā. Atthopasaṃhitāti atthasannissitā hitā, hitayuttāti attho.
ఛద్దన్తనాగరాజేన వుత్తగాథాసు అనిక్కసావోతి రాగాదీహి కసావేహి కసావో, పరిదహిస్సతీతి నివాసనపారుపనఅత్థరణవసేన పరిభుఞ్జిస్సతి. ‘‘పరిధస్సతీ’’తి వా పాఠో. అపేతో దమసచ్చేనాతి ఇన్ద్రియదమేన చేవ పరమత్థసచ్చపక్ఖికేన వచీసచ్చేన చ అపేతో, వియుత్తో పరిచ్చత్తోతి అత్థో. న సోతి సో ఏవరూపో పుగ్గలో కాసావం పరిదహితుం నారహతి.
Chaddantanāgarājena vuttagāthāsu anikkasāvoti rāgādīhi kasāvehi kasāvo, paridahissatīti nivāsanapārupanaattharaṇavasena paribhuñjissati. ‘‘Paridhassatī’’ti vā pāṭho. Apeto damasaccenāti indriyadamena ceva paramatthasaccapakkhikena vacīsaccena ca apeto, viyutto pariccattoti attho. Na soti so evarūpo puggalo kāsāvaṃ paridahituṃ nārahati.
వన్తకసావస్సాతి చతూహి మగ్గేహి వన్తకసావో ఛడ్డితకసావో పహీనకసావో అస్స భవేయ్యాతి అత్థో. సీలేసూతి చతుపారిసుద్ధిసీలేసు. సుసమాహితోతి సుట్ఠు సమాహితో. ఉపేతోతి ఇన్ద్రియదమేన చేవ వుత్తప్పకారేన సచ్చేన చ ఉపగతో సమన్నాగతో. స వేతి సో ఏవరూపో పుగ్గలో తం గన్ధకాసావవత్థం ఏకన్తేన అరహతీతి అత్థో.
Vantakasāvassāti catūhi maggehi vantakasāvo chaḍḍitakasāvo pahīnakasāvo assa bhaveyyāti attho. Sīlesūti catupārisuddhisīlesu. Susamāhitoti suṭṭhu samāhito. Upetoti indriyadamena ceva vuttappakārena saccena ca upagato samannāgato. Sa veti so evarūpo puggalo taṃ gandhakāsāvavatthaṃ ekantena arahatīti attho.
విపన్నసీలోతి భిన్నసీలో. దుమ్మేధోతి నిప్పఞ్ఞో సీలవిసోధనపఞ్ఞాయ విరహితో. పాకటోతి ‘‘దుస్సీలో అయ’’న్తి పాకటో పకాసో, విక్ఖిత్తిన్ద్రియతాయ వా పాకటో పాకటిన్ద్రియోతి అత్థో. కామకారియోతి భిన్నసంవరతాయ యథిచ్ఛితకారకో, కామస్స వా మారస్స యథాకామకరణీయో. విబ్భన్తచిత్తోతి రూపాదీసు విసయేసు విక్ఖిత్తచిత్తో. నిస్సుక్కోతి అసుక్కో సుక్కధమ్మరహితో హిరోత్తప్పవివజ్జితో, కుసలధమ్మసమ్పాదనఉస్సుక్కరహితో వా.
Vipannasīloti bhinnasīlo. Dummedhoti nippañño sīlavisodhanapaññāya virahito. Pākaṭoti ‘‘dussīlo aya’’nti pākaṭo pakāso, vikkhittindriyatāya vā pākaṭo pākaṭindriyoti attho. Kāmakāriyoti bhinnasaṃvaratāya yathicchitakārako, kāmassa vā mārassa yathākāmakaraṇīyo. Vibbhantacittoti rūpādīsu visayesu vikkhittacitto. Nissukkoti asukko sukkadhammarahito hirottappavivajjito, kusaladhammasampādanaussukkarahito vā.
వీతరాగోతి విగతచ్ఛన్దరాగో. ఓదాతమనసఙ్కప్పోతి సువిసుద్ధమనోవితక్కో, అనావిలసఙ్కప్పో వా.
Vītarāgoti vigatacchandarāgo. Odātamanasaṅkappoti suvisuddhamanovitakko, anāvilasaṅkappo vā.
కాసావం కిం కరిస్సతీతి యస్స సీలం నత్థి, తస్స కాసావం కిం నామ పయోజనం సాధేస్సతి, చిత్తకతసదిసం తస్స పబ్బజితలిఙ్గన్తి అత్థో.
Kāsāvaṃ kiṃ karissatīti yassa sīlaṃ natthi, tassa kāsāvaṃ kiṃ nāma payojanaṃ sādhessati, cittakatasadisaṃ tassa pabbajitaliṅganti attho.
దుట్ఠచిత్తాతి రాగాదిదోసేహి దూసితచిత్తా. అనాదరాతి సత్థరి ధమ్మే అఞ్ఞమఞ్ఞఞ్చ ఆదరరహితా అగారవా. తాదీనం మేత్తచిత్తానన్తి మేత్తాభావనాయ సమ్పయుత్తహదయే తేనేవ అరహత్తాధిగమేన ఇట్ఠాదీసు తాదిభావప్పత్తే ఉళారగుణే. ఉపయోగత్థే హి ఇదం సామివచనం. నిగ్గణ్హిస్సన్తీతి ‘‘సీలాదిసమ్పన్నే దిస్వా తే సమ్భావేన్తా విపన్నసీలే అమ్హే న బహుం మఞ్ఞిస్సన్తీ’’తి అత్తని అగారవభయేన యథా తే ఉబ్బాళ్హా పక్కమిస్సన్తి, తథా బాధిస్సన్తీతి అత్థో.
Duṭṭhacittāti rāgādidosehi dūsitacittā. Anādarāti satthari dhamme aññamaññañca ādararahitā agāravā. Tādīnaṃ mettacittānanti mettābhāvanāya sampayuttahadaye teneva arahattādhigamena iṭṭhādīsu tādibhāvappatte uḷāraguṇe. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Niggaṇhissantīti ‘‘sīlādisampanne disvā te sambhāventā vipannasīle amhe na bahuṃ maññissantī’’ti attani agāravabhayena yathā te ubbāḷhā pakkamissanti, tathā bādhissantīti attho.
సిక్ఖాపేన్తాపీతి సిక్ఖాపియమానాపి. కమ్మత్థే హి అయం కత్తునిద్దేసో. థేరేహీతి అత్తనో ఆచరియుపజ్ఝాయేహి. చీవరధారణన్తి ఇదం సమణపటిపత్తియా నిదస్సనమత్తం, తస్మా ‘‘ఏవం తే అభిక్కమితబ్బం, ఏవం తే పటిక్కమితబ్బ’’న్తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౪.౧౨౨) సిక్ఖాపియమానాపీతి అత్థో. న సుణిస్సన్తీతి ఓవాదం న గణ్హిస్సన్తి.
Sikkhāpentāpīti sikkhāpiyamānāpi. Kammatthe hi ayaṃ kattuniddeso. Therehīti attano ācariyupajjhāyehi. Cīvaradhāraṇanti idaṃ samaṇapaṭipattiyā nidassanamattaṃ, tasmā ‘‘evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādinā (a. ni. 4.122) sikkhāpiyamānāpīti attho. Na suṇissantīti ovādaṃ na gaṇhissanti.
తే తథా సిక్ఖితా బాలాతి తే అన్ధబాలా ఆచరియుపజ్ఝాయేహి సిక్ఖాపియమానాపి అనాదరతాయ అసిక్ఖితాతి. నాదియిస్సన్తుపజ్ఝాయేతి ఉపజ్ఝాయే ఆచరియే చ ఆదరం న కరోన్తి, తేసం అనుసాసనియం న తిట్ఠన్తి. యథా కిం? ఖళుఙ్కో వియ సారథిం యథా ఖళుఙ్కో దుట్ఠస్సో అస్సదమకం నాదియతి న తస్స ఉపదేసే తిట్ఠతి, ఏవం తేపి ఉపజ్ఝాయాచరియే న భాయన్తి న సారజ్జన్తీతి అత్థో.
Te tathā sikkhitā bālāti te andhabālā ācariyupajjhāyehi sikkhāpiyamānāpi anādaratāya asikkhitāti. Nādiyissantupajjhāyeti upajjhāye ācariye ca ādaraṃ na karonti, tesaṃ anusāsaniyaṃ na tiṭṭhanti. Yathā kiṃ? Khaḷuṅko viya sārathiṃ yathā khaḷuṅko duṭṭhasso assadamakaṃ nādiyati na tassa upadese tiṭṭhati, evaṃ tepi upajjhāyācariye na bhāyanti na sārajjantīti attho.
‘‘ఏవ’’న్తిఆది వుత్తస్సేవత్థస్స నిగమనం. తత్థ ఏవన్తి వుత్తప్పకారేన. అనాగతద్ధానన్తి అనాగతమద్ధానం, అనాగతే కాలేతి అత్థో. తంయేవ సరూపతో దస్సేన్తో ‘‘పత్తే కాలమ్హి పచ్ఛిమే’’తి ఆహ. తత్థ కతమో పచ్ఛిమకాలో? ‘‘తతియసఙ్గీతితో పట్ఠాయ పచ్ఛిమకాలో’’తి కేచి, తం ఏకే నానుజానన్తి. సాసనస్స హి పఞ్చయుగాని విముత్తియుగం, సమాధియుగం, సీలయుగం, సుతయుగం, దానయుగన్తి. తేసు పఠమం విముత్తియుగం, తస్మిం అన్తరహితే సమాధియుగం వత్తతి, తస్మిమ్పి అన్తరహితే సీలయుగం వత్తతి, తస్మిమ్పి అన్తరహితే సుతయుగం వత్తతేవ. అపరిసుద్ధసీలో హి ఏకదేసేన పరియత్తిబాహుసచ్చం పగ్గయ్హ తిట్ఠతి లాభాదికామతాయ. యదా పన మాతికాపరియోసానా పరియత్తి సబ్బసో అన్తరధాయతి, తతో పట్ఠాయ లిఙ్గమత్తమేవ అవసిస్సతి, తదా యథా తథా ధనం సంహరిత్వా దానముఖేన విస్సజ్జేన్తి, సా కిర నేసం చరిమా సమ్మాపటిపత్తి. తత్థ సుతయుగతో పట్ఠాయ పచ్ఛిమకాలో, ‘‘సీలయుగతో పట్ఠాయా’’తి అపరే.
‘‘Eva’’ntiādi vuttassevatthassa nigamanaṃ. Tattha evanti vuttappakārena. Anāgataddhānanti anāgatamaddhānaṃ, anāgate kāleti attho. Taṃyeva sarūpato dassento ‘‘patte kālamhi pacchime’’ti āha. Tattha katamo pacchimakālo? ‘‘Tatiyasaṅgītito paṭṭhāya pacchimakālo’’ti keci, taṃ eke nānujānanti. Sāsanassa hi pañcayugāni vimuttiyugaṃ, samādhiyugaṃ, sīlayugaṃ, sutayugaṃ, dānayuganti. Tesu paṭhamaṃ vimuttiyugaṃ, tasmiṃ antarahite samādhiyugaṃ vattati, tasmimpi antarahite sīlayugaṃ vattati, tasmimpi antarahite sutayugaṃ vattateva. Aparisuddhasīlo hi ekadesena pariyattibāhusaccaṃ paggayha tiṭṭhati lābhādikāmatāya. Yadā pana mātikāpariyosānā pariyatti sabbaso antaradhāyati, tato paṭṭhāya liṅgamattameva avasissati, tadā yathā tathā dhanaṃ saṃharitvā dānamukhena vissajjenti, sā kira nesaṃ carimā sammāpaṭipatti. Tattha sutayugato paṭṭhāya pacchimakālo, ‘‘sīlayugato paṭṭhāyā’’ti apare.
ఏవం థేరో పచ్ఛిమే కాలే ఉప్పజ్జనకం మహాభయం దస్సేత్వా పున తత్థ సన్నిపతితభిక్ఖూనం ఓవాదం దదన్తో ‘‘పురా ఆగచ్ఛతే’’తిఆదినా తిస్సో గాథా అభాసి. తత్థ పురా ఆగచ్ఛతే ఏతన్తి ఏతం మయా తుమ్హాకం వుత్తం పటిపత్తిఅన్తరాయకరం అనాగతం మహాభయం ఆగచ్ఛతి పురా, యావ ఆగమిస్సతి, తావదేవాతి అత్థో. సుబ్బచాతి వచనక్ఖమా సోవచస్సకారకేహి ధమ్మేహి సమన్నాగతా, గరూనం అనుసాసనియో పదక్ఖిణగ్గాహినో హోథాతి అత్థో. సఖిలాతి ముదుహదయా.
Evaṃ thero pacchime kāle uppajjanakaṃ mahābhayaṃ dassetvā puna tattha sannipatitabhikkhūnaṃ ovādaṃ dadanto ‘‘purā āgacchate’’tiādinā tisso gāthā abhāsi. Tattha purā āgacchate etanti etaṃ mayā tumhākaṃ vuttaṃ paṭipattiantarāyakaraṃ anāgataṃ mahābhayaṃ āgacchati purā, yāva āgamissati, tāvadevāti attho. Subbacāti vacanakkhamā sovacassakārakehi dhammehi samannāgatā, garūnaṃ anusāsaniyo padakkhiṇaggāhino hothāti attho. Sakhilāti muduhadayā.
మేత్తచిత్తాతి సబ్బసత్తేసు హితూపసంహారలక్ఖణాయ మేత్తాయ సమ్పయుత్తచిత్తా. కారుణికాతి కరుణాయ నియుత్తా పరేసం దుక్ఖాపనయనాకారవుత్తియా కరుణాయ సమన్నాగతా. ఆరద్ధవీరియాతి అకుసలానం పహానాయ కుసలానం ఉపసమ్పదాయ పగ్గహితవీరియా. పహితత్తాతి నిబ్బానం పటిపేసితచిత్తా. నిచ్చన్తి సబ్బకాలం. దళ్హపరక్కమాతి థిరవీరియా.
Mettacittāti sabbasattesu hitūpasaṃhāralakkhaṇāya mettāya sampayuttacittā. Kāruṇikāti karuṇāya niyuttā paresaṃ dukkhāpanayanākāravuttiyā karuṇāya samannāgatā. Āraddhavīriyāti akusalānaṃ pahānāya kusalānaṃ upasampadāya paggahitavīriyā. Pahitattāti nibbānaṃ paṭipesitacittā. Niccanti sabbakālaṃ. Daḷhaparakkamāti thiravīriyā.
పమాదన్తి పమజ్జనం, కుసలానం ధమ్మానం అననుట్ఠానం, అకుసలేసు చ ధమ్మేసు చిత్తవోస్సగ్గో. వుత్తఞ్హి –
Pamādanti pamajjanaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ ananuṭṭhānaṃ, akusalesu ca dhammesu cittavossaggo. Vuttañhi –
‘‘తత్థ కతమో పమాదో? కాయదుచ్చరితే వా వచీదుచ్చరితే వా మనోదుచ్చరితే వా పఞ్చసు వా కామగుణేసు చిత్తస్స వోస్సగ్గో వోస్సగ్గానుప్పదానం, కుసలానం ధమ్మానం భావనాయ అసక్కచ్చకిరియతా’’తిఆది (విభ॰ ౯౩౦).
‘‘Tattha katamo pamādo? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo vossaggānuppadānaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā’’tiādi (vibha. 930).
అప్పమాదన్తి అప్పమజ్జనం, సో పమాదస్స పటిపక్ఖతో వేదితబ్బో. అత్థతో హి అప్పమాదో నామ సతియా అవిప్పవాసో, ఉపట్ఠితాయ సతియా ఏవ చేతం నామం. అయఞ్హేత్థ అత్థో – యస్మా పమాదమూలకా సబ్బే అనత్థా, అప్పమాదమూలకా చ సబ్బే అత్థా, తస్మా పమాదం భయతో ఉపద్దవతో దిస్వా అప్పమాదఞ్చ ఖేమతో అనుపద్దవతో దిస్వా అప్పమాదపటిపత్తియా సిఖాభూతం సీలాదిక్ఖన్ధత్తయసఙ్గహం సమ్మాదిట్ఠిఆదీనం అట్ఠన్నం అఙ్గానం వసేన అట్ఠఙ్గికం అరియమగ్గం భావేథ, అమతం నిబ్బానం ఫుసన్తా సచ్ఛికరోన్తా అత్తనో సన్తానే ఉప్పాదేథ, దస్సనమగ్గమత్తే అట్ఠత్వా ఉపరి తిణ్ణం మగ్గానం ఉప్పాదనవసేన వడ్ఢేథ, ఏవం వో అప్పమాదభావనా సిఖాపత్తా భవిస్సతీతి.
Appamādanti appamajjanaṃ, so pamādassa paṭipakkhato veditabbo. Atthato hi appamādo nāma satiyā avippavāso, upaṭṭhitāya satiyā eva cetaṃ nāmaṃ. Ayañhettha attho – yasmā pamādamūlakā sabbe anatthā, appamādamūlakā ca sabbe atthā, tasmā pamādaṃ bhayato upaddavato disvā appamādañca khemato anupaddavato disvā appamādapaṭipattiyā sikhābhūtaṃ sīlādikkhandhattayasaṅgahaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ vasena aṭṭhaṅgikaṃ ariyamaggaṃ bhāvetha, amataṃ nibbānaṃ phusantā sacchikarontā attano santāne uppādetha, dassanamaggamatte aṭṭhatvā upari tiṇṇaṃ maggānaṃ uppādanavasena vaḍḍhetha, evaṃ vo appamādabhāvanā sikhāpattā bhavissatīti.
ఏవం థేరో సమ్పత్తపరిసం ఓవదతి. ఇమా ఏవ చిమస్స థేరస్స అఞ్ఞాబ్యాకరణగాథా అహేసున్తి.
Evaṃ thero sampattaparisaṃ ovadati. Imā eva cimassa therassa aññābyākaraṇagāthā ahesunti.
ఫుస్సత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Phussattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧. ఫుస్సత్థేరగాథా • 1. Phussattheragāthā