| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
६. पिलिन्दवच्छसुत्तवण्णना
6. Pilindavacchasuttavaṇṇanā
२६. छट्ठे पिलिन्दवच्छोति पिलिन्दातिस्स नामं, वच्छोति गोत्तवसेन थेरं सञ्जानन्ति। वसलवादेन समुदाचरतीति ‘‘एहि, वसल, अपेहि, वसला’’तिआदिना भिक्खू वसलवादेन वोहरति आलपति। सम्बहुला भिक्खूति बहू भिक्खू। ते थेरं तथा समुदाचरन्तं दिस्वा ‘‘अरहाव समानो अप्पहीनवासनत्ता एवं भणती’’ति अजानन्ता ‘‘दोसन्तरो मञ्ञे अयं थेरो एवं समुदाचरती’’ति चिन्तेत्वा उल्लपनाधिप्पाया तं ततो वुट्ठापेतुं भगवतो आरोचेसुं। तेन वुत्तं – ‘‘आयस्मा, भन्ते, पिलिन्दवच्छो भिक्खू वसलवादेन समुदाचरती’’ति। केचि पनाहु – ‘‘इमं थेरं भिक्खू ‘अरहा’ति सञ्जानन्ति, अयञ्च भिक्खू फरुसवचनेन एवं समुदाचरति, ‘अभूतो एव नु खो इमस्मिं उत्तरिमनुस्सधम्मो’ति वासनावसेन तस्स तथा समुदाचारं अजानन्ता अरियभावञ्चस्स असद्दहन्ता उज्झानसञ्ञिनो भगवतो तमत्थं आरोचेसु’’न्ति। भगवा थेरस्स दोसन्तराभावं पकासेतुकामो एकेन भिक्खुना तं पक्कोसापेत्वा सम्मुखा तस्स ‘‘पुब्बाचिण्णवसेनायं तथा समुदाचरति, न फरुसवचनाधिप्पायो’’ति आह। तेन वुत्तं – ‘‘अथ खो भगवा अञ्ञतरं भिक्खुं आमन्तेसी’’तिआदि।
26. Chaṭṭhe pilindavacchoti pilindātissa nāmaṃ, vacchoti gottavasena theraṃ sañjānanti. Vasalavādena samudācaratīti ‘‘ehi, vasala, apehi, vasalā’’tiādinā bhikkhū vasalavādena voharati ālapati. Sambahulā bhikkhūti bahū bhikkhū. Te theraṃ tathā samudācarantaṃ disvā ‘‘arahāva samāno appahīnavāsanattā evaṃ bhaṇatī’’ti ajānantā ‘‘dosantaro maññe ayaṃ thero evaṃ samudācaratī’’ti cintetvā ullapanādhippāyā taṃ tato vuṭṭhāpetuṃ bhagavato ārocesuṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘āyasmā, bhante, pilindavaccho bhikkhū vasalavādena samudācaratī’’ti. Keci panāhu – ‘‘imaṃ theraṃ bhikkhū ‘arahā’ti sañjānanti, ayañca bhikkhū pharusavacanena evaṃ samudācarati, ‘abhūto eva nu kho imasmiṃ uttarimanussadhammo’ti vāsanāvasena tassa tathā samudācāraṃ ajānantā ariyabhāvañcassa asaddahantā ujjhānasaññino bhagavato tamatthaṃ ārocesu’’nti. Bhagavā therassa dosantarābhāvaṃ pakāsetukāmo ekena bhikkhunā taṃ pakkosāpetvā sammukhā tassa ‘‘pubbāciṇṇavasenāyaṃ tathā samudācarati, na pharusavacanādhippāyo’’ti āha. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesī’’tiādi.
तत्थ पुब्बेनिवासं मनसि करित्वाति सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं, वच्छ, भिक्खू वसलवादेन समुदाचरसी’’ति थेरं पुच्छित्वा तेन ‘‘एवं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘अयं वच्छो किलेसवासनाय वसलवादं न परिच्चजति, किं नु खो अतीतेसुपि अत्तभावेसु ब्राह्मणजातिको अहोसी’’ति आवज्जेन्तो पुब्बेनिवासञाणेन सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन वा तस्स पुब्बेनिवासं अतीतासु जातीसु निवुत्थक्खन्धसन्तानं मनसि करित्वा हत्थतले ठपितं आमलकं विय पच्चक्खकरणवसेन अत्तनो मनसि कत्वा। भिक्खू आमन्तेसीति ते भिक्खू सञ्ञापेतुं आलपि, अभासि। तेन वुत्तं ‘‘मा खो तुम्हे, भिक्खवे’’तिआदि।
Tattha pubbenivāsaṃ manasi karitvāti satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, vaccha, bhikkhū vasalavādena samudācarasī’’ti theraṃ pucchitvā tena ‘‘evaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘ayaṃ vaccho kilesavāsanāya vasalavādaṃ na pariccajati, kiṃ nu kho atītesupi attabhāvesu brāhmaṇajātiko ahosī’’ti āvajjento pubbenivāsañāṇena sabbaññutaññāṇena vā tassa pubbenivāsaṃ atītāsu jātīsu nivutthakkhandhasantānaṃ manasi karitvā hatthatale ṭhapitaṃ āmalakaṃ viya paccakkhakaraṇavasena attano manasi katvā. Bhikkhū āmantesīti te bhikkhū saññāpetuṃ ālapi, abhāsi. Tena vuttaṃ ‘‘mā kho tumhe, bhikkhave’’tiādi.
तत्थ माति पटिसेधे निपातो, तस्स ‘‘उज्झायित्था’’ति इमिना सम्बन्धो। मा उज्झायित्थाति मा हेट्ठा कत्वा चिन्तयित्थ, ओलोकयित्थाति अत्थो। वच्छस्स भिक्खुनोति च उज्झायनस्स उसूयनत्थत्ता सम्पदानवचनं। इदानिस्स अनुज्झायितब्बे कारणं दस्सेन्तो ‘‘न, भिक्खवे, वच्छो दोसन्तरो भिक्खू वसलवादेन समुदाचरती’’ति आह। तस्सत्थो – भिक्खवे, अयं वच्छो दोसन्तरो दोसचित्तो दोसेन ब्यापादेन दूसितचित्तो हुत्वा भिक्खू वसलवादेन न समुदाचरति , मग्गेनेव चस्स ब्यापादो समुग्घातितो। एवं अदोसन्तरत्तेपि तस्स तथा समुदाचारस्स पुरिमजातिसिद्धं कारणं दस्सेन्तो ‘‘वच्छस्स, भिक्खवे’’तिआदिमाह।
Tattha māti paṭisedhe nipāto, tassa ‘‘ujjhāyitthā’’ti iminā sambandho. Mā ujjhāyitthāti mā heṭṭhā katvā cintayittha, olokayitthāti attho. Vacchassa bhikkhunoti ca ujjhāyanassa usūyanatthattā sampadānavacanaṃ. Idānissa anujjhāyitabbe kāraṇaṃ dassento ‘‘na, bhikkhave, vaccho dosantaro bhikkhū vasalavādena samudācaratī’’ti āha. Tassattho – bhikkhave, ayaṃ vaccho dosantaro dosacitto dosena byāpādena dūsitacitto hutvā bhikkhū vasalavādena na samudācarati , maggeneva cassa byāpādo samugghātito. Evaṃ adosantarattepi tassa tathā samudācārassa purimajātisiddhaṃ kāraṇaṃ dassento ‘‘vacchassa, bhikkhave’’tiādimāha.
तत्थ अब्बोकिण्णानीति खत्तियादिजातिअन्तरेहि अवोमिस्सानि अनन्तरितानि। पञ्च जातिसतानि ब्राह्मणकुले पच्चाजातानीति सब्बानि तानि वच्छस्स पञ्च जातिसतानि पटिपाटिया ब्राह्मणकुले एव जातानि, अहेसुन्ति अत्थो। सो तस्स वसलवादो दीघरत्तं समुदाचिण्णोति यो एतरहि खीणासवेनपि सता पवत्तियति, सो तस्स वच्छस्स भिक्खुनो वसलवादो दीघरत्तं इतो जातितो पट्ठाय उद्धं आरोहनवसेन पञ्चजातिसतमत्तं कालं ब्राह्मणजातिकत्ता समुदाचिण्णो समुदाचरितो अहोसि। ब्राह्मणा हि जातिसिद्धेन मानेन थद्धा अञ्ञं वसलवादेन समुदाचरन्ति। ‘‘अज्झाचिण्णो’’तिपि पठन्ति, सो एव अत्थो। तेनाति तेन दीघरत्तं तथा समुदाचिण्णभावेन, एतेनस्स तथा समुदाचारस्स कारणं वासनाति दस्सेति। का पनायं वासना नाम? यं किलेसरहितस्सापि सन्ताने अप्पहीनकिलेसानं समाचारसदिससमाचारहेतुभूतं, अनादिकालभावितेहि किलेसेहि आहितं सामत्थियमत्तं, तथारूपा अधिमुत्तीति वदन्ति। तं पनेतं अभिनीहारसम्पत्तिया ञेय्यावरणप्पहानवसेन यत्थ किलेसा पहीना, तत्थ भगवतो सन्ताने नत्थि। यत्थ पन तथा किलेसा न पहीना, तत्थ सावकानं पच्चेकबुद्धानञ्च सन्ताने अत्थि, ततो तथागतोव अनावरणञाणदस्सनो।
Tattha abbokiṇṇānīti khattiyādijātiantarehi avomissāni anantaritāni. Pañca jātisatāni brāhmaṇakule paccājātānīti sabbāni tāni vacchassa pañca jātisatāni paṭipāṭiyā brāhmaṇakule eva jātāni, ahesunti attho. So tassa vasalavādo dīgharattaṃ samudāciṇṇoti yo etarahi khīṇāsavenapi satā pavattiyati, so tassa vacchassa bhikkhuno vasalavādo dīgharattaṃ ito jātito paṭṭhāya uddhaṃ ārohanavasena pañcajātisatamattaṃ kālaṃ brāhmaṇajātikattā samudāciṇṇo samudācarito ahosi. Brāhmaṇā hi jātisiddhena mānena thaddhā aññaṃ vasalavādena samudācaranti. ‘‘Ajjhāciṇṇo’’tipi paṭhanti, so eva attho. Tenāti tena dīgharattaṃ tathā samudāciṇṇabhāvena, etenassa tathā samudācārassa kāraṇaṃ vāsanāti dasseti. Kā panāyaṃ vāsanā nāma? Yaṃ kilesarahitassāpi santāne appahīnakilesānaṃ samācārasadisasamācārahetubhūtaṃ, anādikālabhāvitehi kilesehi āhitaṃ sāmatthiyamattaṃ, tathārūpā adhimuttīti vadanti. Taṃ panetaṃ abhinīhārasampattiyā ñeyyāvaraṇappahānavasena yattha kilesā pahīnā, tattha bhagavato santāne natthi. Yattha pana tathā kilesā na pahīnā, tattha sāvakānaṃ paccekabuddhānañca santāne atthi, tato tathāgatova anāvaraṇañāṇadassano.
एतमत्थं विदित्वाति एतं आयस्मतो पिलिन्दवच्छस्स सतिपि वसलसमुदाचारे दोसन्तराभावसङ्खातं अत्थं विदित्वा। इमं उदानन्ति तस्स अग्गफलाधिगमविभावनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ āyasmato pilindavacchassa satipi vasalasamudācāre dosantarābhāvasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti tassa aggaphalādhigamavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ यम्हि न माया वसति न मानोति यस्मिं अरियपुग्गले सन्तदोसप्पटिच्छादनलक्खणा माया, ‘‘सेय्योहमस्मी’’तिआदिना सम्पग्गहवसेन पवत्तो उण्णतिलक्खणो मानो च न वसति, मग्गेन समुग्घातितत्ता न पवत्तति न उप्पज्जति। यो वीतलोभो अममो निरासोति यो च रागादिपरियायवसेन पवत्तस्स आरम्मणग्गहणलक्खणस्स लोभस्स सब्बथा विगतत्ता वीतलोभो, ततो एव रूपादीसु कत्थचि ममायनाभावतो अममो अपरिग्गहो, अनागतानम्पि भवादीनं अनासीसनतो निरासो। पनुण्णकोधोति कुज्झनलक्खणस्स कोधस्स अनागामिमग्गेन सब्बसो पहीनत्ता पनुण्णकोधो समुच्छिन्नाघातो। अभिनिब्बुतत्तोति यो एवं मायामानलोभकोधानं समुग्घातेन तदेकट्ठताय सब्बस्स संकिलेसपक्खस्स सुप्पहीनत्ता सब्बसो किलेसपरिनिब्बानेन अभिनिब्बुतचित्तो सीतिभूतो। सो ब्राह्मणो सो समणो स भिक्खूति सो एवरूपो खीणासवो सब्बसो बाहितपापत्ता ब्राह्मणो, सो एव समितपापत्ता समचरियाय च समणो, सो एव च सब्बसो भिन्नकिलेसत्ता भिक्खु नाम। एवंभूतो च, भिक्खवे, वच्छो सो कथं दोसन्तरो किञ्चि कायकम्मादिं पवत्तेय्य, केवलं पन वासनाय अप्पहीनत्ता वसलवादेन समुदाचरतीति।
Tattha yamhi na māyā vasati na mānoti yasmiṃ ariyapuggale santadosappaṭicchādanalakkhaṇā māyā, ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā sampaggahavasena pavatto uṇṇatilakkhaṇo māno ca na vasati, maggena samugghātitattā na pavattati na uppajjati. Yo vītalobho amamo nirāsoti yo ca rāgādipariyāyavasena pavattassa ārammaṇaggahaṇalakkhaṇassa lobhassa sabbathā vigatattā vītalobho, tato eva rūpādīsu katthaci mamāyanābhāvato amamo apariggaho, anāgatānampi bhavādīnaṃ anāsīsanato nirāso. Panuṇṇakodhoti kujjhanalakkhaṇassa kodhassa anāgāmimaggena sabbaso pahīnattā panuṇṇakodho samucchinnāghāto. Abhinibbutattoti yo evaṃ māyāmānalobhakodhānaṃ samugghātena tadekaṭṭhatāya sabbassa saṃkilesapakkhassa suppahīnattā sabbaso kilesaparinibbānena abhinibbutacitto sītibhūto. So brāhmaṇoso samaṇo sa bhikkhūti so evarūpo khīṇāsavo sabbaso bāhitapāpattā brāhmaṇo, so eva samitapāpattā samacariyāya ca samaṇo, so eva ca sabbaso bhinnakilesattā bhikkhu nāma. Evaṃbhūto ca, bhikkhave, vaccho so kathaṃ dosantaro kiñci kāyakammādiṃ pavatteyya, kevalaṃ pana vāsanāya appahīnattā vasalavādena samudācaratīti.
छट्ठसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ६. पिलिन्दवच्छसुत्तं • 6. Pilindavacchasuttaṃ
