| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
५. पिलिन्दवच्छत्थेरअपदानवण्णना
5. Pilindavacchattheraapadānavaṇṇanā
निब्बुते लोकनाथम्हीतिआदिकं आयस्मतो पिलिन्दवच्छत्थेरस्स अपदानं। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो पदुमुत्तरस्स भगवतो काले हंसवतीनगरे महाभोगकुले निब्बत्तो हेट्ठा वुत्तनयेन सत्थु सन्तिके धम्मं सुणन्तो सत्थारं एकं भिक्खुं देवतानं पियमनापभावेन अग्गट्ठाने ठपेन्तं दिस्वा तं ठानन्तरं पत्थेत्वा यावजीवं कुसलं कत्वा ततो चुतो देवमनुस्सेसु संसरन्तो सुमेधस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तो। परिनिब्बुते भगवति तस्स थूपं पूजेत्वा सङ्घस्स महादानं पवत्तेत्वा ततो चवित्वा देवमनुस्सेसु उभयसम्पत्तियो अनुभवित्वा अनुप्पन्ने बुद्धे चक्कवत्ती राजा हुत्वा महाजनं पञ्चसीलेसु पतिट्ठापेत्वा सग्गपरायनं अकासि। सो अनुप्पन्नेयेव अम्हाकं भगवति सावत्थियं ब्राह्मणकुले निब्बत्ति, पिलिन्दोतिस्स नामं अकंसु। वच्छोति गोत्तं। सो अपरभागे पिलिन्दवच्छोति पञ्ञायित्थ। संसारे पन संवेगबहुलताय परिब्बाजकपब्बज्जं पब्बजित्वा चूळगन्धारं नाम विज्जं साधेत्वा ताय विज्जाय आकासचारी परचित्तविदू च हुत्वा राजगहे लाभग्गयसग्गपत्तो पटिवसति।
Nibbutelokanāthamhītiādikaṃ āyasmato pilindavacchattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto heṭṭhā vuttanayena satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto. Parinibbute bhagavati tassa thūpaṃ pūjetvā saṅghassa mahādānaṃ pavattetvā tato cavitvā devamanussesu ubhayasampattiyo anubhavitvā anuppanne buddhe cakkavattī rājā hutvā mahājanaṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyanaṃ akāsi. So anuppanneyeva amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, pilindotissa nāmaṃ akaṃsu. Vacchoti gottaṃ. So aparabhāge pilindavacchoti paññāyittha. Saṃsāre pana saṃvegabahulatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā cūḷagandhāraṃ nāma vijjaṃ sādhetvā tāya vijjāya ākāsacārī paracittavidū ca hutvā rājagahe lābhaggayasaggapatto paṭivasati.
अथ अम्हाकं भगवा अभिसम्बुद्धो हुत्वा अनुक्कमेन राजगहं उपगतो। ततो पट्ठाय बुद्धानुभावेन तस्स सा विज्जा न सम्पज्जति, अत्तनो किच्चं न साधेति। सो चिन्तेसि – ‘‘सुतं खो पनेतं आचरियपाचरियानं भासमानानं ‘यत्थ महागन्धारविज्जा धरति , तत्थ चूळगन्धारविज्जा न सम्पज्जती’ति समणस्स पन गोतमस्स आगतकालतो पट्ठाय नायं मम विज्जा सम्पज्जति, निस्संसयं समणो गोतमो महागन्धारविज्जं जानाति, यंनूनाहं तं पयिरुपासित्वा तस्स सन्तिके तं विज्जं परियापुणेय्य’’न्ति। सो भगवन्तं उपसङ्कमित्वा एतदवोच – ‘‘अहं, महासमण, तव सन्तिके एकं विज्जं परियापुणितुकामो, ओकासं मे करोही’’ति। ‘‘तेन हि मम सन्तिके पब्बजाही’’ति आह। सो ‘‘विज्जाय परिकम्मं पब्बज्जा’’ति मञ्ञमानो पब्बजि। तस्स भगवा धम्मं कथेत्वा चरितानुकूलं कम्मट्ठानं अदासि। सो उपनिस्सयसम्पन्नताय नचिरस्सेव विपस्सनं पट्ठपेत्वा अरहत्तं पापुणि।
Atha amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā anukkamena rājagahaṃ upagato. Tato paṭṭhāya buddhānubhāvena tassa sā vijjā na sampajjati, attano kiccaṃ na sādheti. So cintesi – ‘‘sutaṃ kho panetaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ ‘yattha mahāgandhāravijjā dharati , tattha cūḷagandhāravijjā na sampajjatī’ti samaṇassa pana gotamassa āgatakālato paṭṭhāya nāyaṃ mama vijjā sampajjati, nissaṃsayaṃ samaṇo gotamo mahāgandhāravijjaṃ jānāti, yaṃnūnāhaṃ taṃ payirupāsitvā tassa santike taṃ vijjaṃ pariyāpuṇeyya’’nti. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, mahāsamaṇa, tava santike ekaṃ vijjaṃ pariyāpuṇitukāmo, okāsaṃ me karohī’’ti. ‘‘Tena hi mama santike pabbajāhī’’ti āha. So ‘‘vijjāya parikammaṃ pabbajjā’’ti maññamāno pabbaji. Tassa bhagavā dhammaṃ kathetvā caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ adāsi. So upanissayasampannatāya nacirasseva vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi.
५५. या पन पुरिमजातियं तस्सोवादे ठत्वा सग्गे निब्बत्ता देवता, ता कतञ्ञुतं निस्साय तस्मिं सञ्जातबहुमाना सायं पातं थेरं पयिरुपासित्वा गच्छन्ति। तस्मा नं भगवा देवतानं अतिविय पियमनापभावेन अग्गभावे ठपेसि ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खूनं देवतानं पियमनापानं यदिदं पिलिन्दवच्छो’’ति (अ॰ नि॰ १.२०९, २१५)। एवं सो पत्तअग्गट्ठानो अत्तनो पुब्बकम्मं अनुस्सरित्वा पीतिसोमनस्सवसेन पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो निब्बुते लोकनाथम्हीतिआदिमाह।
55. Yā pana purimajātiyaṃ tassovāde ṭhatvā sagge nibbattā devatā, tā kataññutaṃ nissāya tasmiṃ sañjātabahumānā sāyaṃ pātaṃ theraṃ payirupāsitvā gacchanti. Tasmā naṃ bhagavā devatānaṃ ativiya piyamanāpabhāvena aggabhāve ṭhapesi ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ devatānaṃ piyamanāpānaṃ yadidaṃ pilindavaccho’’ti (a. ni. 1.209, 215). Evaṃ so pattaaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ anussaritvā pītisomanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento nibbute lokanāthamhītiādimāha.
तत्थ कामरूपारूपलोकस्स नाथो पधानोति लोकनाथो। मेधा वुच्चन्ति सब्बञ्ञुतञ्ञाणअनावरणञाणादयो, सुन्दरा, पसट्ठा वा मेधा यस्स सो सुमेधो, अग्गो च सो पुग्गलो चाति अग्गपुग्गलो, तस्मिं सुमेधे लोकनायके अग्गपुग्गले खन्धपरिनिब्बानेन निब्बुते सतीति सम्बन्धो। पसन्नचित्तो सुमनोति सद्धाय पसादितचित्तो सोमनस्सेन सुन्दरमनो अहं तस्स सुमेधस्स भगवतो थूपपूजं चेतियपूजं अकासिन्ति अत्थो।
Tattha kāmarūpārūpalokassa nātho padhānoti lokanātho. Medhā vuccanti sabbaññutaññāṇaanāvaraṇañāṇādayo, sundarā, pasaṭṭhā vā medhā yassa so sumedho, aggo ca so puggalo cāti aggapuggalo, tasmiṃ sumedhe lokanāyake aggapuggale khandhaparinibbānena nibbute satīti sambandho. Pasannacitto sumanoti saddhāya pasāditacitto somanassena sundaramano ahaṃ tassa sumedhassa bhagavato thūpapūjaṃ cetiyapūjaṃ akāsinti attho.
५६. ये च खीणासवा तत्थाति तस्मिं समागमे ये च खीणासवा पहीनकिलेसा छळभिञ्ञा छहि अभिञ्ञाहि समन्नागता महिद्धिका महन्तेहि इद्धीहि समन्नागता सन्ति, ते सब्बे खीणासवे अहं तत्थ समानेत्वा सुट्ठु आदरेन आनेत्वा सङ्घभत्तं सकलसङ्घस्स दातब्बभत्तं अकासिं तेसं भोजेसिन्ति अत्थो।
56.Ye ca khīṇāsavā tatthāti tasmiṃ samāgame ye ca khīṇāsavā pahīnakilesā chaḷabhiññā chahi abhiññāhi samannāgatā mahiddhikā mahantehi iddhīhi samannāgatā santi, te sabbe khīṇāsave ahaṃ tattha samānetvā suṭṭhu ādarena ānetvā saṅghabhattaṃ sakalasaṅghassa dātabbabhattaṃ akāsiṃ tesaṃ bhojesinti attho.
५७. उपट्ठाको तदा अहूति तदा मम सङ्घभत्तदानकाले सुमेधस्स भगवतो नामेन सुमेधो नाम उपट्ठाकसावको अहु अहोसीति अत्थो। सो सावको मय्हं पूजासक्कारं अनुमोदित्थ अनुमोदितो आनिसंसं कथेसीति अत्थो।
57.Upaṭṭhāko tadā ahūti tadā mama saṅghabhattadānakāle sumedhassa bhagavato nāmena sumedho nāma upaṭṭhākasāvako ahu ahosīti attho. So sāvako mayhaṃ pūjāsakkāraṃ anumodittha anumodito ānisaṃsaṃ kathesīti attho.
५८. तेन चित्तप्पसादेनाति तेन थूपपूजाकरणवसेन उप्पन्नेन चित्तप्पसादेन देवलोके दिब्बविमानं उपपज्जिं उपगतो अस्मीति अत्थो, तत्थ निब्बत्तोम्हीति वुत्तं होति। छळासीतिसहस्सानीति तस्मिं विमाने छ असीतिसहस्सानि देवच्छरायो मे मय्हं चित्तं रमिंसु रमापेसुन्ति सम्बन्धो।
58.Tena cittappasādenāti tena thūpapūjākaraṇavasena uppannena cittappasādena devaloke dibbavimānaṃ upapajjiṃ upagato asmīti attho, tattha nibbattomhīti vuttaṃ hoti. Chaḷāsītisahassānīti tasmiṃ vimāne cha asītisahassāni devaccharāyo me mayhaṃ cittaṃ ramiṃsu ramāpesunti sambandho.
५९. ममेव अनुवत्तन्तीति ता अच्छरायो सब्बकामेहि दिब्बेहि रूपादिवत्थुकामेहि उपट्ठहन्तियो ममं एव अनुवत्तन्ति मम वचनं अनुकरोन्ति सदा निच्चकालन्ति अत्थो। सेसं सुविञ्ञेय्यमेवाति।
59.Mameva anuvattantīti tā accharāyo sabbakāmehi dibbehi rūpādivatthukāmehi upaṭṭhahantiyo mamaṃ eva anuvattanti mama vacanaṃ anukaronti sadā niccakālanti attho. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
पिलिन्दवच्छत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Pilindavacchattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ५. पिलिन्दवच्छत्थेरअपदानं • 5. Pilindavacchattheraapadānaṃ
