Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౯. పిలిన్దవచ్ఛత్థేరగాథావణ్ణనా
9. Pilindavacchattheragāthāvaṇṇanā
స్వాగతన్తి ఆయస్మతో పిలిన్దవచ్ఛత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయం కిర పదుముత్తరబుద్ధకాలే హంసవతీనగరే మహాభోగకులే నిబ్బత్తో హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం దేవతానం పియమనాపభావేన అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా తం ఠానన్తరం పత్థేత్వా యావజీవం కుసలం కత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే మనుస్సలోకే నిబ్బత్తిత్వా భగవతి పరినిబ్బుతే సత్థు థూపస్స పూజం కత్వా సఙ్ఘే చ మహాదానం పవత్తేత్వా తతో చుతో దేవమనుస్సేసు ఏవ సంసరన్తో అనుప్పన్నే బుద్ధే చక్కవత్తీ రాజా హుత్వా మహాజనం పఞ్చసు సీలేసు పతిట్ఠాపేత్వా సగ్గపరాయణం అకాసి. సో అనుప్పన్నేయేవ అమ్హాకం భగవతి సావత్థియం బ్రాహ్మణగేహే నిబ్బత్తి. ‘‘పిలిన్దో’’తిస్స నామం అకంసు. వచ్ఛోతి పన గోత్తం . తేన సో అపరభాగే ‘‘పిలిన్దవచ్ఛో’’తి పఞ్ఞాయిత్థ. సంసారే పన సంవేగబహులతాయ పరిబ్బాజకపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా చూళగన్ధారం నామ విజ్జం సాధేత్వా తాయ విజ్జాయ ఆకాసచారీ పరచిత్తవిదూ చ హుత్వా రాజగహే లాభగ్గయసగ్గప్పత్తో పటివసతి.
Svāgatanti āyasmato pilindavacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto heṭṭhā vuttanayeneva satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto sumedhassa bhagavato kāle manussaloke nibbattitvā bhagavati parinibbute satthu thūpassa pūjaṃ katvā saṅghe ca mahādānaṃ pavattetvā tato cuto devamanussesu eva saṃsaranto anuppanne buddhe cakkavattī rājā hutvā mahājanaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyaṇaṃ akāsi. So anuppanneyeva amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ brāhmaṇagehe nibbatti. ‘‘Pilindo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Vacchoti pana gottaṃ . Tena so aparabhāge ‘‘pilindavaccho’’ti paññāyittha. Saṃsāre pana saṃvegabahulatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā cūḷagandhāraṃ nāma vijjaṃ sādhetvā tāya vijjāya ākāsacārī paracittavidū ca hutvā rājagahe lābhaggayasaggappatto paṭivasati.
అథ యదా అమ్హాకం భగవా అభిసమ్బుద్ధో హుత్వా అనుక్కమేన రాజగహం ఉపగతో, తతో పట్ఠాయ బుద్ధానుభావేన తస్స సా విజ్జా న సమ్పజ్జతి, అత్తనో కిచ్చం న సాధేతి. సో చిన్తేసి – ‘‘సుతం ఖో పన మేతం ఆచరియపాచరియానం భాసమానానం ‘యత్థ మహాగన్ధారవిజ్జా ధరతి, తత్థ చూళగన్ధారవిజ్జా న సమ్పజ్జతీ’తి, సమణస్స పన గోతమస్స ఆగతకాలతో పట్ఠాయ నాయం మమ విజ్జా సమ్పజ్జతి, నిస్సంసయం సమణో గోతమో మహాగన్ధారవిజ్జం జానాతి, యంనూనాహం తం పయిరుపాసిత్వా తస్స సన్తికే తం విజ్జం పరియాపుణేయ్య’’న్తి. సో భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా ఏతదవోచ – ‘‘అహం, మహాసమణ, తవ సన్తికే ఏకం విజ్జం పరియాపుణితుకామో, ఓకాసం మే కరోహీ’’తి. భగవా ‘‘తేన హి పబ్బజా’’తి ఆహ. సో ‘‘విజ్జాయ పరికమ్మం పబ్బజ్జా’’తి మఞ్ఞమానో పబ్బజి. తస్స భగవా ధమ్మం కథేత్వా చరితానుకూలం కమ్మట్ఠానం అదాసి. సో ఉపనిస్సయసమ్పన్నతాయ నచిరస్సేవ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. యా పన పురిమజాతియం తస్సోవాదే ఠత్వా సగ్గే నిబ్బత్తా దేవతా, తం కతఞ్ఞుతం నిస్సాయ సఞ్జాతబహుమానా సాయం పాతం థేరం పయిరుపాసిత్వా గచ్ఛన్తి. తస్మా థేరో దేవతానం పియమనాపతాయ అగ్గతం పత్తో. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౨.౫౫-౬౭) –
Atha yadā amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā anukkamena rājagahaṃ upagato, tato paṭṭhāya buddhānubhāvena tassa sā vijjā na sampajjati, attano kiccaṃ na sādheti. So cintesi – ‘‘sutaṃ kho pana metaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ ‘yattha mahāgandhāravijjā dharati, tattha cūḷagandhāravijjā na sampajjatī’ti, samaṇassa pana gotamassa āgatakālato paṭṭhāya nāyaṃ mama vijjā sampajjati, nissaṃsayaṃ samaṇo gotamo mahāgandhāravijjaṃ jānāti, yaṃnūnāhaṃ taṃ payirupāsitvā tassa santike taṃ vijjaṃ pariyāpuṇeyya’’nti. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, mahāsamaṇa, tava santike ekaṃ vijjaṃ pariyāpuṇitukāmo, okāsaṃ me karohī’’ti. Bhagavā ‘‘tena hi pabbajā’’ti āha. So ‘‘vijjāya parikammaṃ pabbajjā’’ti maññamāno pabbaji. Tassa bhagavā dhammaṃ kathetvā caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ adāsi. So upanissayasampannatāya nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Yā pana purimajātiyaṃ tassovāde ṭhatvā sagge nibbattā devatā, taṃ kataññutaṃ nissāya sañjātabahumānā sāyaṃ pātaṃ theraṃ payirupāsitvā gacchanti. Tasmā thero devatānaṃ piyamanāpatāya aggataṃ patto. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.55-67) –
‘‘నిబ్బుతే లోకనాథమ్హి, సుమేధే అగ్గపుగ్గలే;
‘‘Nibbute lokanāthamhi, sumedhe aggapuggale;
పసన్నచిత్తో సుమనో, థూపపూజం అకాసహం.
Pasannacitto sumano, thūpapūjaṃ akāsahaṃ.
‘‘యే చ ఖీణాసవా తత్థ, ఛళభిఞ్ఞా మహిద్ధికా;
‘‘Ye ca khīṇāsavā tattha, chaḷabhiññā mahiddhikā;
తేహం తత్థ సమానేత్వా, సఙ్ఘభత్తం అకాసహం.
Tehaṃ tattha samānetvā, saṅghabhattaṃ akāsahaṃ.
‘‘సుమేధస్స భగవతో, ఉపట్ఠాకో తదా అహు;
‘‘Sumedhassa bhagavato, upaṭṭhāko tadā ahu;
సుమేధో నామ నామేన, అనుమోదిత్థ సో తదా.
Sumedho nāma nāmena, anumodittha so tadā.
‘‘తేన చిత్తప్పసాదేన, విమానం ఉపపజ్జహం;
‘‘Tena cittappasādena, vimānaṃ upapajjahaṃ;
ఛళాసీతిసహస్సాని, అచ్ఛరాయో రమింసు మే.
Chaḷāsītisahassāni, accharāyo ramiṃsu me.
‘‘మమేవ అనువత్తన్తి, సబ్బకామేహి తా సదా;
‘‘Mameva anuvattanti, sabbakāmehi tā sadā;
అఞ్ఞే దేవే అభిభోమి, పుఞ్ఞకమ్మస్సిదం ఫలం.
Aññe deve abhibhomi, puññakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘పఞ్చవీసమ్హి కప్పమ్హి, వరుణో నామ ఖత్తియో;
‘‘Pañcavīsamhi kappamhi, varuṇo nāma khattiyo;
విసుద్ధభోజనో ఆసిం, చక్కవత్తీ అహం తదా.
Visuddhabhojano āsiṃ, cakkavattī ahaṃ tadā.
‘‘న తే బీజం పవప్పన్తి, నపి నీయన్తి నఙ్గలా;
‘‘Na te bījaṃ pavappanti, napi nīyanti naṅgalā;
అకట్ఠపాకిమం సాలిం, పరిభుఞ్జన్తి మానుసా.
Akaṭṭhapākimaṃ sāliṃ, paribhuñjanti mānusā.
‘‘తత్థ రజ్జం కరిత్వాన, దేవత్తం పున గచ్ఛహం;
‘‘Tattha rajjaṃ karitvāna, devattaṃ puna gacchahaṃ;
తదాపి ఏదిసా మయ్హం, నిబ్బత్తా భోగసమ్పదా.
Tadāpi edisā mayhaṃ, nibbattā bhogasampadā.
‘‘న మం మిత్తా అమిత్తా వా, హింసన్తి సబ్బపాణినో;
‘‘Na maṃ mittā amittā vā, hiṃsanti sabbapāṇino;
సబ్బేసమ్పి పియో హోమి, పుఞ్ఞకమ్మస్సిదం ఫలం.
Sabbesampi piyo homi, puññakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘తింసకప్పసహస్సమ్హి , యం దానమదదిం తదా;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi , yaṃ dānamadadiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, గన్ధాలేపస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, gandhālepassidaṃ phalaṃ.
‘‘ఇమస్మిం భద్దకే కప్పే, ఏకో ఆసిం జనాధిపో;
‘‘Imasmiṃ bhaddake kappe, eko āsiṃ janādhipo;
మహానుభావో రాజాహం, చక్కవత్తీ మహబ్బలో.
Mahānubhāvo rājāhaṃ, cakkavattī mahabbalo.
‘‘సోహం పఞ్చసు సీలేసు, ఠపేత్వా జనతం బహుం;
‘‘Sohaṃ pañcasu sīlesu, ṭhapetvā janataṃ bahuṃ;
పాపేత్వా సుగతింయేవ, దేవతానం పియో అహుం.
Pāpetvā sugatiṃyeva, devatānaṃ piyo ahuṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
తథా దేవతాహి అతివియ పియాయితబ్బభావతో ఇమం థేరం భగవా దేవతానం పియమనాపభావేన అగ్గట్ఠానే ఠపేసి – ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం దేవతానం పియమనాపానం యదిదం పిలిన్దవచ్ఛో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౦౯, ౨౧౫) సో ఏకదివసం భిక్ఖుసఙ్ఘమజ్ఝే నిసిన్నో అత్తనో గుణే పచ్చవేక్ఖిత్వా తేసం కారణభూతం విజ్జానిమిత్తం భగవతో సన్తికే ఆగమనం పసంసన్తో ‘‘స్వాగతం నాపగత’’న్తి గాథం అభాసి.
Tathā devatāhi ativiya piyāyitabbabhāvato imaṃ theraṃ bhagavā devatānaṃ piyamanāpabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ devatānaṃ piyamanāpānaṃ yadidaṃ pilindavaccho’’ti (a. ni. 1.209, 215) so ekadivasaṃ bhikkhusaṅghamajjhe nisinno attano guṇe paccavekkhitvā tesaṃ kāraṇabhūtaṃ vijjānimittaṃ bhagavato santike āgamanaṃ pasaṃsanto ‘‘svāgataṃ nāpagata’’nti gāthaṃ abhāsi.
౯. తత్థ స్వాగతన్తి సున్దరం ఆగమనం, ఇదం మమాతి సమ్బన్ధో. అథ వా స్వాగతన్తి సుట్ఠు ఆగతం, మయాతి విభత్తి విపరిణామేతబ్బా. నాపగతన్తి న అపగతం హితాభివుద్ధితో న అపేతం. నయిదం దుమన్తితం మమాతి ఇదం మమ దుట్ఠు కథితం, దుట్ఠు వా వీమంసితం న హోతి. ఇదం వుత్తం హోతి – యం భగవతో సన్తికే మమాగమనం, యం వా మయా తత్థ ఆగతం, తం స్వాగతం, స్వాగతత్తాయేవ న దురాగతం. యం ‘‘భగవతో సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పబ్బజిస్సామీ’’తి మమ మన్తితం గదితం కథితం, చిత్తేన వా వీమంసితం ఇదమ్పి న దుమ్మన్తిన్తి. ఇదాని తత్థ కారణం దస్సేన్తో ‘‘సంవిభత్తేసూ’’తిఆదిమాహ. సంవిభత్తేసూతి పకారతో విభత్తేసు. ధమ్మేసూతి ఞేయ్యధమ్మేసు సమథధమ్మేసు వా, నానాతిత్థియేహి పకతిఆదివసేన, సమ్మాసమ్బుద్ధేహి దుక్ఖాదివసేన సంవిభజిత్వా వుత్తధమ్మేసు. యం సేట్ఠం తదుపాగమిన్తి యం తత్థ సేట్ఠం, తం చతుసచ్చధమ్మం, తస్స వా బోధకం సాసనధమ్మం ఉపాగమిం, ‘‘అయం ధమ్మో అయం వినయో’’తి ఉపగచ్ఛిం. సమ్మాసమ్బుద్ధేహి ఏవ వా కుసలాదివసేన ఖన్ధాదివసేన యథాసభావతో సంవిభత్తేసు సభావధమ్మేసు యం తత్థ సేట్ఠం ఉత్తమం పవరం, తం మగ్గఫలనిబ్బానధమ్మం ఉపాగమిం, అత్తపచ్చక్ఖతో ఉపగచ్ఛిం సచ్ఛాకాసిం, తస్మా స్వాగతం మమ న అపగతం సుమన్తితం న దుమ్మన్తితన్తి యోజనా.
9. Tattha svāgatanti sundaraṃ āgamanaṃ, idaṃ mamāti sambandho. Atha vā svāgatanti suṭṭhu āgataṃ, mayāti vibhatti vipariṇāmetabbā. Nāpagatanti na apagataṃ hitābhivuddhito na apetaṃ. Nayidaṃ dumantitaṃ mamāti idaṃ mama duṭṭhu kathitaṃ, duṭṭhu vā vīmaṃsitaṃ na hoti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ bhagavato santike mamāgamanaṃ, yaṃ vā mayā tattha āgataṃ, taṃ svāgataṃ, svāgatattāyeva na durāgataṃ. Yaṃ ‘‘bhagavato santike dhammaṃ sutvā pabbajissāmī’’ti mama mantitaṃ gaditaṃ kathitaṃ, cittena vā vīmaṃsitaṃ idampi na dummantinti. Idāni tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘saṃvibhattesū’’tiādimāha. Saṃvibhattesūti pakārato vibhattesu. Dhammesūti ñeyyadhammesu samathadhammesu vā, nānātitthiyehi pakatiādivasena, sammāsambuddhehi dukkhādivasena saṃvibhajitvā vuttadhammesu. Yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgaminti yaṃ tattha seṭṭhaṃ, taṃ catusaccadhammaṃ, tassa vā bodhakaṃ sāsanadhammaṃ upāgamiṃ, ‘‘ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo’’ti upagacchiṃ. Sammāsambuddhehi eva vā kusalādivasena khandhādivasena yathāsabhāvato saṃvibhattesu sabhāvadhammesu yaṃ tattha seṭṭhaṃ uttamaṃ pavaraṃ, taṃ maggaphalanibbānadhammaṃ upāgamiṃ, attapaccakkhato upagacchiṃ sacchākāsiṃ, tasmā svāgataṃ mama na apagataṃ sumantitaṃ na dummantitanti yojanā.
పిలిన్దవచ్ఛత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pilindavacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౯. పిలిన్దవచ్ఛత్థేరగాథా • 9. Pilindavacchattheragāthā