Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
9. පිලින්දවච්ඡත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
9. Pilindavacchattheragāthāvaṇṇanā
ස්වාගතන්ති ආයස්මතො පිලින්දවච්ඡත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයං කිර පදුමුත්තරබුද්ධකාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තො හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං දෙවතානං පියමනාපභාවෙන අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ මනුස්සලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා භගවති පරිනිබ්බුතෙ සත්ථු ථූපස්ස පූජං කත්වා සඞ්ඝෙ ච මහාදානං පවත්තෙත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු එව සංසරන්තො අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ චක්කවත්තී රාජා හුත්වා මහාජනං පඤ්චසු සීලෙසු පතිට්ඨාපෙත්වා සග්ගපරායණං අකාසි. සො අනුප්පන්නෙයෙව අම්හාකං භගවති සාවත්ථියං බ්රාහ්මණගෙහෙ නිබ්බත්ති. ‘‘පිලින්දො’’තිස්ස නාමං අකංසු. වච්ඡොති පන ගොත්තං . තෙන සො අපරභාගෙ ‘‘පිලින්දවච්ඡො’’ති පඤ්ඤායිත්ථ. සංසාරෙ පන සංවෙගබහුලතාය පරිබ්බාජකපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා චූළගන්ධාරං නාම විජ්ජං සාධෙත්වා තාය විජ්ජාය ආකාසචාරී පරචිත්තවිදූ ච හුත්වා රාජගහෙ ලාභග්ගයසග්ගප්පත්තො පටිවසති.
Svāgatanti āyasmato pilindavacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto heṭṭhā vuttanayeneva satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto sumedhassa bhagavato kāle manussaloke nibbattitvā bhagavati parinibbute satthu thūpassa pūjaṃ katvā saṅghe ca mahādānaṃ pavattetvā tato cuto devamanussesu eva saṃsaranto anuppanne buddhe cakkavattī rājā hutvā mahājanaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyaṇaṃ akāsi. So anuppanneyeva amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ brāhmaṇagehe nibbatti. ‘‘Pilindo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Vacchoti pana gottaṃ . Tena so aparabhāge ‘‘pilindavaccho’’ti paññāyittha. Saṃsāre pana saṃvegabahulatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā cūḷagandhāraṃ nāma vijjaṃ sādhetvā tāya vijjāya ākāsacārī paracittavidū ca hutvā rājagahe lābhaggayasaggappatto paṭivasati.
අථ යදා අම්හාකං භගවා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා අනුක්කමෙන රාජගහං උපගතො, තතො පට්ඨාය බුද්ධානුභාවෙන තස්ස සා විජ්ජා න සම්පජ්ජති, අත්තනො කිච්චං න සාධෙති. සො චින්තෙසි – ‘‘සුතං ඛො පන මෙතං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං ‘යත්ථ මහාගන්ධාරවිජ්ජා ධරති, තත්ථ චූළගන්ධාරවිජ්ජා න සම්පජ්ජතී’ති, සමණස්ස පන ගොතමස්ස ආගතකාලතො පට්ඨාය නායං මම විජ්ජා සම්පජ්ජති, නිස්සංසයං සමණො ගොතමො මහාගන්ධාරවිජ්ජං ජානාති, යංනූනාහං තං පයිරුපාසිත්වා තස්ස සන්තිකෙ තං විජ්ජං පරියාපුණෙය්ය’’න්ති. සො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච – ‘‘අහං, මහාසමණ, තව සන්තිකෙ එකං විජ්ජං පරියාපුණිතුකාමො, ඔකාසං මෙ කරොහී’’ති. භගවා ‘‘තෙන හි පබ්බජා’’ති ආහ. සො ‘‘විජ්ජාය පරිකම්මං පබ්බජ්ජා’’ති මඤ්ඤමානො පබ්බජි. තස්ස භගවා ධම්මං කථෙත්වා චරිතානුකූලං කම්මට්ඨානං අදාසි. සො උපනිස්සයසම්පන්නතාය නචිරස්සෙව විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. යා පන පුරිමජාතියං තස්සොවාදෙ ඨත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තා දෙවතා, තං කතඤ්ඤුතං නිස්සාය සඤ්ජාතබහුමානා සායං පාතං ථෙරං පයිරුපාසිත්වා ගච්ඡන්ති. තස්මා ථෙරො දෙවතානං පියමනාපතාය අග්ගතං පත්තො. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.2.55-67) –
Atha yadā amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā anukkamena rājagahaṃ upagato, tato paṭṭhāya buddhānubhāvena tassa sā vijjā na sampajjati, attano kiccaṃ na sādheti. So cintesi – ‘‘sutaṃ kho pana metaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ ‘yattha mahāgandhāravijjā dharati, tattha cūḷagandhāravijjā na sampajjatī’ti, samaṇassa pana gotamassa āgatakālato paṭṭhāya nāyaṃ mama vijjā sampajjati, nissaṃsayaṃ samaṇo gotamo mahāgandhāravijjaṃ jānāti, yaṃnūnāhaṃ taṃ payirupāsitvā tassa santike taṃ vijjaṃ pariyāpuṇeyya’’nti. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, mahāsamaṇa, tava santike ekaṃ vijjaṃ pariyāpuṇitukāmo, okāsaṃ me karohī’’ti. Bhagavā ‘‘tena hi pabbajā’’ti āha. So ‘‘vijjāya parikammaṃ pabbajjā’’ti maññamāno pabbaji. Tassa bhagavā dhammaṃ kathetvā caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ adāsi. So upanissayasampannatāya nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Yā pana purimajātiyaṃ tassovāde ṭhatvā sagge nibbattā devatā, taṃ kataññutaṃ nissāya sañjātabahumānā sāyaṃ pātaṃ theraṃ payirupāsitvā gacchanti. Tasmā thero devatānaṃ piyamanāpatāya aggataṃ patto. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.55-67) –
‘‘නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හි, සුමෙධෙ අග්ගපුග්ගලෙ;
‘‘Nibbute lokanāthamhi, sumedhe aggapuggale;
පසන්නචිත්තො සුමනො, ථූපපූජං අකාසහං.
Pasannacitto sumano, thūpapūjaṃ akāsahaṃ.
‘‘යෙ ච ඛීණාසවා තත්ථ, ඡළභිඤ්ඤා මහිද්ධිකා;
‘‘Ye ca khīṇāsavā tattha, chaḷabhiññā mahiddhikā;
තෙහං තත්ථ සමානෙත්වා, සඞ්ඝභත්තං අකාසහං.
Tehaṃ tattha samānetvā, saṅghabhattaṃ akāsahaṃ.
‘‘සුමෙධස්ස භගවතො, උපට්ඨාකො තදා අහු;
‘‘Sumedhassa bhagavato, upaṭṭhāko tadā ahu;
සුමෙධො නාම නාමෙන, අනුමොදිත්ථ සො තදා.
Sumedho nāma nāmena, anumodittha so tadā.
‘‘තෙන චිත්තප්පසාදෙන, විමානං උපපජ්ජහං;
‘‘Tena cittappasādena, vimānaṃ upapajjahaṃ;
ඡළාසීතිසහස්සානි, අච්ඡරායො රමිංසු මෙ.
Chaḷāsītisahassāni, accharāyo ramiṃsu me.
‘‘මමෙව අනුවත්තන්ති, සබ්බකාමෙහි තා සදා;
‘‘Mameva anuvattanti, sabbakāmehi tā sadā;
අඤ්ඤෙ දෙවෙ අභිභොමි, පුඤ්ඤකම්මස්සිදං ඵලං.
Aññe deve abhibhomi, puññakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘පඤ්චවීසම්හි කප්පම්හි, වරුණො නාම ඛත්තියො;
‘‘Pañcavīsamhi kappamhi, varuṇo nāma khattiyo;
විසුද්ධභොජනො ආසිං, චක්කවත්තී අහං තදා.
Visuddhabhojano āsiṃ, cakkavattī ahaṃ tadā.
‘‘න තෙ බීජං පවප්පන්ති, නපි නීයන්ති නඞ්ගලා;
‘‘Na te bījaṃ pavappanti, napi nīyanti naṅgalā;
අකට්ඨපාකිමං සාලිං, පරිභුඤ්ජන්ති මානුසා.
Akaṭṭhapākimaṃ sāliṃ, paribhuñjanti mānusā.
‘‘තත්ථ රජ්ජං කරිත්වාන, දෙවත්තං පුන ගච්ඡහං;
‘‘Tattha rajjaṃ karitvāna, devattaṃ puna gacchahaṃ;
තදාපි එදිසා මය්හං, නිබ්බත්තා භොගසම්පදා.
Tadāpi edisā mayhaṃ, nibbattā bhogasampadā.
‘‘න මං මිත්තා අමිත්තා වා, හිංසන්ති සබ්බපාණිනො;
‘‘Na maṃ mittā amittā vā, hiṃsanti sabbapāṇino;
සබ්බෙසම්පි පියො හොමි, පුඤ්ඤකම්මස්සිදං ඵලං.
Sabbesampi piyo homi, puññakammassidaṃ phalaṃ.
‘‘තිංසකප්පසහස්සම්හි , යං දානමදදිං තදා;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi , yaṃ dānamadadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ගන්ධාලෙපස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, gandhālepassidaṃ phalaṃ.
‘‘ඉමස්මිං භද්දකෙ කප්පෙ, එකො ආසිං ජනාධිපො;
‘‘Imasmiṃ bhaddake kappe, eko āsiṃ janādhipo;
මහානුභාවො රාජාහං, චක්කවත්තී මහබ්බලො.
Mahānubhāvo rājāhaṃ, cakkavattī mahabbalo.
‘‘සොහං පඤ්චසු සීලෙසු, ඨපෙත්වා ජනතං බහුං;
‘‘Sohaṃ pañcasu sīlesu, ṭhapetvā janataṃ bahuṃ;
පාපෙත්වා සුගතිංයෙව, දෙවතානං පියො අහුං.
Pāpetvā sugatiṃyeva, devatānaṃ piyo ahuṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
තථා දෙවතාහි අතිවිය පියායිතබ්බභාවතො ඉමං ථෙරං භගවා දෙවතානං පියමනාපභාවෙන අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි – ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං දෙවතානං පියමනාපානං යදිදං පිලින්දවච්ඡො’’ති (අ. නි. 1.209, 215) සො එකදිවසං භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසින්නො අත්තනො ගුණෙ පච්චවෙක්ඛිත්වා තෙසං කාරණභූතං විජ්ජානිමිත්තං භගවතො සන්තිකෙ ආගමනං පසංසන්තො ‘‘ස්වාගතං නාපගත’’න්ති ගාථං අභාසි.
Tathā devatāhi ativiya piyāyitabbabhāvato imaṃ theraṃ bhagavā devatānaṃ piyamanāpabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ devatānaṃ piyamanāpānaṃ yadidaṃ pilindavaccho’’ti (a. ni. 1.209, 215) so ekadivasaṃ bhikkhusaṅghamajjhe nisinno attano guṇe paccavekkhitvā tesaṃ kāraṇabhūtaṃ vijjānimittaṃ bhagavato santike āgamanaṃ pasaṃsanto ‘‘svāgataṃ nāpagata’’nti gāthaṃ abhāsi.
9. තත්ථ ස්වාගතන්ති සුන්දරං ආගමනං, ඉදං මමාති සම්බන්ධො. අථ වා ස්වාගතන්ති සුට්ඨු ආගතං, මයාති විභත්ති විපරිණාමෙතබ්බා. නාපගතන්ති න අපගතං හිතාභිවුද්ධිතො න අපෙතං. නයිදං දුමන්තිතං මමාති ඉදං මම දුට්ඨු කථිතං, දුට්ඨු වා වීමංසිතං න හොති. ඉදං වුත්තං හොති – යං භගවතො සන්තිකෙ මමාගමනං, යං වා මයා තත්ථ ආගතං, තං ස්වාගතං, ස්වාගතත්තායෙව න දුරාගතං. යං ‘‘භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පබ්බජිස්සාමී’’ති මම මන්තිතං ගදිතං කථිතං, චිත්තෙන වා වීමංසිතං ඉදම්පි න දුම්මන්තින්ති. ඉදානි තත්ථ කාරණං දස්සෙන්තො ‘‘සංවිභත්තෙසූ’’තිආදිමාහ. සංවිභත්තෙසූති පකාරතො විභත්තෙසු. ධම්මෙසූති ඤෙය්යධම්මෙසු සමථධම්මෙසු වා, නානාතිත්ථියෙහි පකතිආදිවසෙන, සම්මාසම්බුද්ධෙහි දුක්ඛාදිවසෙන සංවිභජිත්වා වුත්තධම්මෙසු. යං සෙට්ඨං තදුපාගමින්ති යං තත්ථ සෙට්ඨං, තං චතුසච්චධම්මං, තස්ස වා බොධකං සාසනධම්මං උපාගමිං, ‘‘අයං ධම්මො අයං විනයො’’ති උපගච්ඡිං. සම්මාසම්බුද්ධෙහි එව වා කුසලාදිවසෙන ඛන්ධාදිවසෙන යථාසභාවතො සංවිභත්තෙසු සභාවධම්මෙසු යං තත්ථ සෙට්ඨං උත්තමං පවරං, තං මග්ගඵලනිබ්බානධම්මං උපාගමිං, අත්තපච්චක්ඛතො උපගච්ඡිං සච්ඡාකාසිං, තස්මා ස්වාගතං මම න අපගතං සුමන්තිතං න දුම්මන්තිතන්ති යොජනා.
9. Tattha svāgatanti sundaraṃ āgamanaṃ, idaṃ mamāti sambandho. Atha vā svāgatanti suṭṭhu āgataṃ, mayāti vibhatti vipariṇāmetabbā. Nāpagatanti na apagataṃ hitābhivuddhito na apetaṃ. Nayidaṃ dumantitaṃ mamāti idaṃ mama duṭṭhu kathitaṃ, duṭṭhu vā vīmaṃsitaṃ na hoti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ bhagavato santike mamāgamanaṃ, yaṃ vā mayā tattha āgataṃ, taṃ svāgataṃ, svāgatattāyeva na durāgataṃ. Yaṃ ‘‘bhagavato santike dhammaṃ sutvā pabbajissāmī’’ti mama mantitaṃ gaditaṃ kathitaṃ, cittena vā vīmaṃsitaṃ idampi na dummantinti. Idāni tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘saṃvibhattesū’’tiādimāha. Saṃvibhattesūti pakārato vibhattesu. Dhammesūti ñeyyadhammesu samathadhammesu vā, nānātitthiyehi pakatiādivasena, sammāsambuddhehi dukkhādivasena saṃvibhajitvā vuttadhammesu. Yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgaminti yaṃ tattha seṭṭhaṃ, taṃ catusaccadhammaṃ, tassa vā bodhakaṃ sāsanadhammaṃ upāgamiṃ, ‘‘ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo’’ti upagacchiṃ. Sammāsambuddhehi eva vā kusalādivasena khandhādivasena yathāsabhāvato saṃvibhattesu sabhāvadhammesu yaṃ tattha seṭṭhaṃ uttamaṃ pavaraṃ, taṃ maggaphalanibbānadhammaṃ upāgamiṃ, attapaccakkhato upagacchiṃ sacchākāsiṃ, tasmā svāgataṃ mama na apagataṃ sumantitaṃ na dummantitanti yojanā.
පිලින්දවච්ඡත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Pilindavacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 9. පිලින්දවච්ඡත්ථෙරගාථා • 9. Pilindavacchattheragāthā