| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
६. पिण्डोलसुत्तवण्णना
6. Piṇḍolasuttavaṇṇanā
३६. छट्ठे पिण्डोलभारद्वाजोति पिण्डं उलमानो परियेसमानो पब्बजितोति पिण्डोलो। सो किर परिजिण्णभोगो ब्राह्मणो हुत्वा महन्तं भिक्खुसङ्घस्स लाभसक्कारं दिस्वा पिण्डत्थाय निक्खमित्वा पब्बजितो। सो महन्तं कपल्लं ‘‘पत्त’’न्ति गहेत्वा चरति, कपल्लपूरं यागुं पिवति, भत्तं भुञ्जति, पूवखज्जकञ्च खादति। अथस्स महग्घसभावं सत्थु आरोचेसुं। सत्था तस्स पत्तत्थविकं नानुजानि, हेट्ठामञ्चे पत्तं निक्कुज्जित्वा ठपेति, सो ठपेन्तोपि घंसेन्तोव पणामेत्वा ठपेति, गण्हन्तोपि घंसेन्तोव आकड्ढित्वा गण्हाति। तं गच्छन्ते गच्छन्ते काले घंसनेन परिक्खीणं, नाळिकोदनमत्तस्सेव गण्हनकं जातं। ततो सत्थु आरोचेसुं, अथस्स सत्था पत्तत्थविकं अनुजानि। थेरो अपरेन समयेन इन्द्रियभावनं भावेन्तो अग्गफले अरहत्ते पतिट्ठासि। इति सो पुब्बे सविसेसं पिण्डत्थाय उलतीति पिण्डोलो, गोत्तेन पन भारद्वाजोति उभयं एकतो कत्वा ‘‘पिण्डोलभारद्वाजो’’ति वुच्चति।
36. Chaṭṭhe piṇḍolabhāradvājoti piṇḍaṃ ulamāno pariyesamāno pabbajitoti piṇḍolo. So kira parijiṇṇabhogo brāhmaṇo hutvā mahantaṃ bhikkhusaṅghassa lābhasakkāraṃ disvā piṇḍatthāya nikkhamitvā pabbajito. So mahantaṃ kapallaṃ ‘‘patta’’nti gahetvā carati, kapallapūraṃ yāguṃ pivati, bhattaṃ bhuñjati, pūvakhajjakañca khādati. Athassa mahagghasabhāvaṃ satthu ārocesuṃ. Satthā tassa pattatthavikaṃ nānujāni, heṭṭhāmañce pattaṃ nikkujjitvā ṭhapeti, so ṭhapentopi ghaṃsentova paṇāmetvā ṭhapeti, gaṇhantopi ghaṃsentova ākaḍḍhitvā gaṇhāti. Taṃ gacchante gacchante kāle ghaṃsanena parikkhīṇaṃ, nāḷikodanamattasseva gaṇhanakaṃ jātaṃ. Tato satthu ārocesuṃ, athassa satthā pattatthavikaṃ anujāni. Thero aparena samayena indriyabhāvanaṃ bhāvento aggaphale arahatte patiṭṭhāsi. Iti so pubbe savisesaṃ piṇḍatthāya ulatīti piṇḍolo, gottena pana bhāradvājoti ubhayaṃ ekato katvā ‘‘piṇḍolabhāradvājo’’ti vuccati.
आरञ्ञकोति गामन्तसेनासनपटिक्खिपनेन अरञ्ञे निवासो अस्साति आरञ्ञको, आरञ्ञकधुतङ्गं समादाय वत्तन्तस्सेतं नामं। तथा भिक्खासङ्खातानं आमिसपिण्डानं पातो पिण्डपातो, परेहि दिन्नानं पिण्डानं पत्ते निपतनन्ति अत्थो। पिण्डपातं उञ्छति तं तं कुलं उपसङ्कमन्तो गवेसतीति पिण्डपातिको, पिण्डाय वा पतितुं चरितुं वतमेतस्साति पिण्डपाती, पिण्डपातीयेव पिण्डपातिको। सङ्कारकूटादीसु पंसूनं उपरि ठितत्ता अब्भुग्गतट्ठेन पंसुकूलं वियाति पंसुकूलं, पंसु विय वा कुच्छितभावं उलति गच्छतीति पंसुकूलं, पंसुकूलस्स धारणं पंसुकूलं, तं सीलं एतस्साति पंसुकूलिको। सङ्घाटिउत्तरासङ्गअन्तरवासकसङ्खातानि तीणि चीवरानि तिचीवरं, तिचीवरस्स धारणं तिचीवरं, तं सीलं एतस्साति तेचीवरिको। अप्पिच्छोतिआदीनं पदानं अत्थो हेट्ठा वुत्तोयेव।
Āraññakoti gāmantasenāsanapaṭikkhipanena araññe nivāso assāti āraññako, āraññakadhutaṅgaṃ samādāya vattantassetaṃ nāmaṃ. Tathā bhikkhāsaṅkhātānaṃ āmisapiṇḍānaṃ pāto piṇḍapāto, parehi dinnānaṃ piṇḍānaṃ patte nipatananti attho. Piṇḍapātaṃ uñchati taṃ taṃ kulaṃ upasaṅkamanto gavesatīti piṇḍapātiko, piṇḍāya vā patituṃ carituṃ vatametassāti piṇḍapātī, piṇḍapātīyeva piṇḍapātiko. Saṅkārakūṭādīsu paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena paṃsukūlaṃ viyāti paṃsukūlaṃ, paṃsu viya vā kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlaṃ, paṃsukūlassa dhāraṇaṃ paṃsukūlaṃ, taṃ sīlaṃ etassāti paṃsukūliko. Saṅghāṭiuttarāsaṅgaantaravāsakasaṅkhātāni tīṇi cīvarāni ticīvaraṃ, ticīvarassa dhāraṇaṃ ticīvaraṃ, taṃ sīlaṃ etassāti tecīvariko. Appicchotiādīnaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vuttoyeva.
धुतवादोति धुतो वुच्चति धुतकिलेसो पुग्गलो, किलेसधुननकधम्मो वा। तत्थ अत्थि धुतो, न धुतवादो, अत्थि न धुतो, धुतवादो, अत्थि नेव धुतो, न धुतवादो, अत्थि धुतो चेव, धुतवादो चाति इदं चतुक्कं वेदितब्बं। तेसु यो सयं धुतधम्मे समादाय वत्तति, न परं तदत्थाय समादपेति, अयं पठमो। यो पन सयं न धुतधम्मे समादाय वत्तति, परं समादपेति, अयं दुतियो। यो उभयरहितो, अयं ततियो। यो पन उभयसम्पन्नो, अयं चतुत्थो। एवरूपो च आयस्मा पिण्डोलभारद्वाजोति। तेन वुत्तं ‘‘धुतवादो’’ति। एकदेससरूपेकसेसवसेन हि अयं निद्देसो यथा तं ‘‘नामरूप’’न्ति।
Dhutavādoti dhuto vuccati dhutakileso puggalo, kilesadhunanakadhammo vā. Tattha atthi dhuto, na dhutavādo, atthi na dhuto, dhutavādo, atthi neva dhuto, na dhutavādo, atthi dhuto ceva, dhutavādo cāti idaṃ catukkaṃ veditabbaṃ. Tesu yo sayaṃ dhutadhamme samādāya vattati, na paraṃ tadatthāya samādapeti, ayaṃ paṭhamo. Yo pana sayaṃ na dhutadhamme samādāya vattati, paraṃ samādapeti, ayaṃ dutiyo. Yo ubhayarahito, ayaṃ tatiyo. Yo pana ubhayasampanno, ayaṃ catuttho. Evarūpo ca āyasmā piṇḍolabhāradvājoti. Tena vuttaṃ ‘‘dhutavādo’’ti. Ekadesasarūpekasesavasena hi ayaṃ niddeso yathā taṃ ‘‘nāmarūpa’’nti.
अधिचित्तमनुयुत्तोति एत्थ अट्ठसमापत्तिसम्पयोगतो अरहत्तफलसमापत्तिसम्पयोगतो वा चित्तस्स अधिचित्तभावो वेदितब्बो, इध पन ‘‘अरहत्तफलचित्त’’न्ति वदन्ति। तंतंसमापत्तीसु समाधि एव अधिचित्तं, इध पन अरहत्तफलसमाधि वेदितब्बो। केचि पन ‘‘अधिचित्तमनुयुत्तेन, भिक्खवे, भिक्खुना कालेन कालं तीणि निमित्तानि मनसि कातब्बानीति एतस्मिं अधिचित्तसुत्ते (अ॰ नि॰ ३.१०३) विय समथविपस्सनाचित्तं अधिचित्तन्ति इधाधिप्पेत’’न्ति वदन्ति, तं न सुन्दरं। पुरिमोयेवत्थो गहेतब्बो।
Adhicittamanuyuttoti ettha aṭṭhasamāpattisampayogato arahattaphalasamāpattisampayogato vā cittassa adhicittabhāvo veditabbo, idha pana ‘‘arahattaphalacitta’’nti vadanti. Taṃtaṃsamāpattīsu samādhi eva adhicittaṃ, idha pana arahattaphalasamādhi veditabbo. Keci pana ‘‘adhicittamanuyuttena, bhikkhave, bhikkhunā kālena kālaṃ tīṇi nimittāni manasi kātabbānīti etasmiṃ adhicittasutte (a. ni. 3.103) viya samathavipassanācittaṃ adhicittanti idhādhippeta’’nti vadanti, taṃ na sundaraṃ. Purimoyevattho gahetabbo.
एतमत्थं विदित्वाति एतं आयस्मतो पिण्डोलभारद्वाजस्स अधिट्ठानपरिक्खारसम्पदासम्पन्नं अधिचित्तानुयोगसङ्खातं अत्थं सब्बाकारतो विदित्वा। एवं ‘‘अधिचित्तानुयोगो मम सासनानुट्ठान’’न्ति दीपेन्तो इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃviditvāti etaṃ āyasmato piṇḍolabhāradvājassa adhiṭṭhānaparikkhārasampadāsampannaṃ adhicittānuyogasaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā. Evaṃ ‘‘adhicittānuyogo mama sāsanānuṭṭhāna’’nti dīpento imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ अनूपवादोति वाचाय कस्सचिपि अनुपवदनं। अनूपघातोति कायेन कस्सचि उपघाताकरणं। पातिमोक्खेति एत्थ पातिमोक्खपदस्स अत्थो हेट्ठा नानप्पकारेहि वुत्तो, तस्मिं पातिमोक्खे। सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं अवीतिक्कमलक्खणो संवरो। मत्तञ्ञुताति पटिग्गहणपरिभोगवसेन पमाणञ्ञुता। पन्तञ्च सयनासनन्ति विवित्तं सङ्घट्टनविरहितं सेनासनं। अधिचित्ते च आयोगोति अट्ठन्नं समापत्तीनं अधिगमाय भावनानुयोगो।
Tattha anūpavādoti vācāya kassacipi anupavadanaṃ. Anūpaghātoti kāyena kassaci upaghātākaraṇaṃ. Pātimokkheti ettha pātimokkhapadassa attho heṭṭhā nānappakārehi vutto, tasmiṃ pātimokkhe. Sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamalakkhaṇo saṃvaro. Mattaññutāti paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā. Pantañca sayanāsananti vivittaṃ saṅghaṭṭanavirahitaṃ senāsanaṃ. Adhicitte ca āyogoti aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ adhigamāya bhāvanānuyogo.
अपरो नयो – अनूपवादोति कस्सचिपि उपरुज्झनवचनस्स अवदनं। तेन सब्बम्पि वाचसिकं सीलं सङ्गण्हाति। अनूपघातोति कायेन कस्सचि उपघातस्स परविहेठनस्स अकरणं। तेन सब्बम्पि कायिकं सीलं सङ्गण्हाति। यादिसं पनिदं उभयं बुद्धानं सासनन्तोगधं होति, तं दस्सेतुं – ‘‘पातिमोक्खे च संवरो’’ति वुत्तं। चसद्दो निपातमत्तं। पातिमोक्खे च संवरोति पातिमोक्खसंवरभूतो अनूपवादो अनूपघातो चाति अत्थो।
Aparo nayo – anūpavādoti kassacipi uparujjhanavacanassa avadanaṃ. Tena sabbampi vācasikaṃ sīlaṃ saṅgaṇhāti. Anūpaghātoti kāyena kassaci upaghātassa paraviheṭhanassa akaraṇaṃ. Tena sabbampi kāyikaṃ sīlaṃ saṅgaṇhāti. Yādisaṃ panidaṃ ubhayaṃ buddhānaṃ sāsanantogadhaṃ hoti, taṃ dassetuṃ – ‘‘pātimokkhe ca saṃvaro’’ti vuttaṃ. Casaddo nipātamattaṃ. Pātimokkhe ca saṃvaroti pātimokkhasaṃvarabhūto anūpavādo anūpaghāto cāti attho.
अथ वा पातिमोक्खेति अधिकरणे भुम्मं। पातिमोक्खे निस्सयभूते संवरो। को पन सोति? अनूपवादो अनूपघातो। उपसम्पदवेलायञ्हि अविसेसेन पातिमोक्खसीलं समादिन्नं नाम होति, तस्मिं पातिमोक्खे ठितस्स ततो परं उपवादूपघातानं अकरणवसेन संवरो, सो अनूपवादो अनूपघातो चाति वुत्तो।
Atha vā pātimokkheti adhikaraṇe bhummaṃ. Pātimokkhe nissayabhūte saṃvaro. Ko pana soti? Anūpavādo anūpaghāto. Upasampadavelāyañhi avisesena pātimokkhasīlaṃ samādinnaṃ nāma hoti, tasmiṃ pātimokkhe ṭhitassa tato paraṃ upavādūpaghātānaṃ akaraṇavasena saṃvaro, so anūpavādo anūpaghāto cāti vutto.
अथ वा पातिमोक्खेति निप्फादेतब्बे भुम्मं यथा ‘‘चेतसो अवूपसमो अयोनिसोमनसिकारपदट्ठान’’न्ति (सं॰ नि॰ ५.२३२)। तेन पातिमोक्खेन साधेतब्बो अनूपवादो अनूपघातो, पातिमोक्खसंवरसङ्गहितो अनूपवादो अनूपघातोइच्चेव अत्थो। संवरोति इमिना पन सतिसंवरो , ञाणसंवरो, खन्तिसंवरो, वीरियसंवरोति इमेसं चतुन्नं संवरानं गहणं, पातिमोक्खसाधनं इदं संवरचतुक्कं।
Atha vā pātimokkheti nipphādetabbe bhummaṃ yathā ‘‘cetaso avūpasamo ayonisomanasikārapadaṭṭhāna’’nti (saṃ. ni. 5.232). Tena pātimokkhena sādhetabbo anūpavādo anūpaghāto, pātimokkhasaṃvarasaṅgahito anūpavādo anūpaghātoicceva attho. Saṃvaroti iminā pana satisaṃvaro , ñāṇasaṃvaro, khantisaṃvaro, vīriyasaṃvaroti imesaṃ catunnaṃ saṃvarānaṃ gahaṇaṃ, pātimokkhasādhanaṃ idaṃ saṃvaracatukkaṃ.
मत्तञ्ञुता च भत्तस्मिन्ति परियेसनपटिग्गहणपरिभोगविस्सज्जनानं वसेन भोजने पमाणञ्ञुता। पन्तञ्च सयनासनन्ति भावनानुकूलं अरञ्ञरुक्खमूलादिविवित्तसेनासनं। अधिचित्ते च आयोगोति सब्बचित्तानं अधिकत्ता उत्तमत्ता अधिचित्तसङ्खाते अरहत्तफलचित्ते साधेतब्बे तस्स निप्फादनत्थं समथविपस्सनाभावनावसेन आयोगो। एतं बुद्धान सासनन्ति एतं परस्स अनूपवदनं, अनूपघातनं, पातिमोक्खसंवरो , परियेसनपटिग्गहणादीसु मत्तञ्ञुता, विवित्तवासो, यथावुत्तअधिचित्तानुयोगो च बुद्धानं सासनं ओवादो अनुसिट्ठीति अत्थो। एवं इमाय गाथाय तिस्सो सिक्खा कथिताति वेदितब्बा।
Mattaññutā ca bhattasminti pariyesanapaṭiggahaṇaparibhogavissajjanānaṃ vasena bhojane pamāṇaññutā. Pantañca sayanāsananti bhāvanānukūlaṃ araññarukkhamūlādivivittasenāsanaṃ. Adhicitte ca āyogoti sabbacittānaṃ adhikattā uttamattā adhicittasaṅkhāte arahattaphalacitte sādhetabbe tassa nipphādanatthaṃ samathavipassanābhāvanāvasena āyogo. Etaṃ buddhāna sāsananti etaṃ parassa anūpavadanaṃ, anūpaghātanaṃ, pātimokkhasaṃvaro , pariyesanapaṭiggahaṇādīsu mattaññutā, vivittavāso, yathāvuttaadhicittānuyogo ca buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhīti attho. Evaṃ imāya gāthāya tisso sikkhā kathitāti veditabbā.
छट्ठसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ६. पिण्डोलसुत्तं • 6. Piṇḍolasuttaṃ
