Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / బుద్ధవంస-అట్ఠకథా • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
౧౫. పియదస్సీబుద్ధవంసవణ్ణనా
15. Piyadassībuddhavaṃsavaṇṇanā
సుజాతస్స పన అపరభాగే ఇతో అట్ఠకప్పసతాధికసహస్సకప్పమత్థకే ఏకస్మిం కప్పే పియదస్సీ, అత్థదస్సీ, ధమ్మదస్సీతి తయో బుద్ధా నిబ్బత్తింసు. తత్థ పియదస్సీ నామ భగవా పారమియో పూరేత్వా తుసితపురే నిబ్బత్తిత్వా తతో చవిత్వా సుధఞ్ఞవతీనగరే సుదత్తస్స నామ రఞ్ఞో అగ్గమహేసియా చన్దసదిసవదనాయ చన్దాదేవియా నామ కుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం గహేత్వా దసన్నం మాసానం అచ్చయేన వరుణుయ్యానే మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమి. తస్స పన నామగ్గహణదివసే లోకస్స పియానం పాటిహారియవిసేసానం దస్సితత్తా ‘‘పియదస్సీ’’త్వేవ నామమకంసు. సో నవవస్ససహస్సాని అగారం అజ్ఝావసి. తస్స కిర సునిమ్మలవిమలగిరిబ్రహానామకా తయో పాసాదా అహేసుం. విమలామహాదేవిప్పముఖాని తేత్తింస ఇత్థిసహస్సాని పచ్చుపట్ఠితాని అహేసుం.
Sujātassa pana aparabhāge ito aṭṭhakappasatādhikasahassakappamatthake ekasmiṃ kappe piyadassī, atthadassī, dhammadassīti tayo buddhā nibbattiṃsu. Tattha piyadassī nāma bhagavā pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā sudhaññavatīnagare sudattassa nāma rañño aggamahesiyā candasadisavadanāya candādeviyā nāma kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena varuṇuyyāne mātukucchito nikkhami. Tassa pana nāmaggahaṇadivase lokassa piyānaṃ pāṭihāriyavisesānaṃ dassitattā ‘‘piyadassī’’tveva nāmamakaṃsu. So navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Tassa kira sunimmalavimalagiribrahānāmakā tayo pāsādā ahesuṃ. Vimalāmahādevippamukhāni tettiṃsa itthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
సో చత్తారి నిమిత్తాని దిస్వా విమలాదేవియా కఞ్చనవేళే నామ పుత్తే ఉప్పన్నే ఆజఞ్ఞరథేన మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిత్వా పబ్బజి. ఏకా చ నం పురిసకోటి అనుపబ్బజి. సో తేహి పరివుతో మహాపురిసో ఛ మాసే పధానచరియం చరిత్వా విసాఖపుణ్ణమాయ వరుణబ్రాహ్మణగామే వసభబ్రాహ్మణస్స ధీతాయ దిన్నం మధుపాయాసం పరిభుఞ్జిత్వా సాలవనే దివావిహారం వీతినామేత్వా సుజాతాజీవకేన దిన్నా అట్ఠ తిణముట్ఠియో గహేత్వా కకుధబోధిం ఉపసఙ్కమిత్వా తేపఞ్ఞాసహత్థవిత్థతం తిణసన్థరం సన్థరిత్వా పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పటివిజ్ఝిత్వా ‘‘అనేకజాతిసంసార’’న్తి ఉదానం ఉదానేత్వా తత్థేవ సత్తసత్తాహం వీతినామేత్వా అత్తనా సహ పబ్బజితానం అరియధమ్మపటివేధసమత్థతం ఞత్వా ఆకాసేన తత్థ గన్త్వా ఉసభవతీనగరసమీపే ఉసభవతుయ్యానే ఓతరిత్వా భిక్ఖుకోటిపరివుతో ధమ్మచక్కం పవత్తేసి. తదా కోటిసతసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. అయం పఠమో అభిసమయో.
So cattāri nimittāni disvā vimalādeviyā kañcanaveḷe nāma putte uppanne ājaññarathena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Ekā ca naṃ purisakoṭi anupabbaji. So tehi parivuto mahāpuriso cha māse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya varuṇabrāhmaṇagāme vasabhabrāhmaṇassa dhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sujātājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā kakudhabodhiṃ upasaṅkamitvā tepaññāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā tattheva sattasattāhaṃ vītināmetvā attanā saha pabbajitānaṃ ariyadhammapaṭivedhasamatthataṃ ñatvā ākāsena tattha gantvā usabhavatīnagarasamīpe usabhavatuyyāne otaritvā bhikkhukoṭiparivuto dhammacakkaṃ pavattesi. Tadā koṭisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ paṭhamo abhisamayo.
పున ఉసభవతియా నామ నగరస్స అవిదూరే సుదస్సనపబ్బతే సుదస్సనో నామ దేవరాజా పటివసతి. సో మిచ్ఛాదిట్ఠికో అహోసి. సకలజమ్బుదీపే పన మనుస్సా తస్స అనుసంవచ్ఛరం సతసహస్సగ్ఘనికం బలిం ఉపసంహరన్తి. సో సుదస్సనో దేవరాజా నరరాజేన సద్ధిం ఏకాసనే నిసీదిత్వా బలిం సమ్పటిచ్ఛతి. అథ పియదస్సీ భగవా ‘‘తస్స సుదస్సనస్స దేవరాజస్స తం దిట్ఠిగతం వినోదేస్సామీ’’తి తస్మిం దేవరాజే యక్ఖసమాగమం గతే తస్స భవనం పవిసిత్వా సిరిసయనం ఆరుహిత్వా ఛబ్బణ్ణరంసియో ముఞ్చన్తో యుగన్ధరపబ్బతే సరదసమయే సూరియో వియ నిసీది. తస్స పరివారపరిచారికా దేవతాయో మాలాగన్ధవిలేపనాదీహి దసబలం పూజేత్వా పరివారేత్వా అట్ఠంసు.
Puna usabhavatiyā nāma nagarassa avidūre sudassanapabbate sudassano nāma devarājā paṭivasati. So micchādiṭṭhiko ahosi. Sakalajambudīpe pana manussā tassa anusaṃvaccharaṃ satasahassagghanikaṃ baliṃ upasaṃharanti. So sudassano devarājā nararājena saddhiṃ ekāsane nisīditvā baliṃ sampaṭicchati. Atha piyadassī bhagavā ‘‘tassa sudassanassa devarājassa taṃ diṭṭhigataṃ vinodessāmī’’ti tasmiṃ devarāje yakkhasamāgamaṃ gate tassa bhavanaṃ pavisitvā sirisayanaṃ āruhitvā chabbaṇṇaraṃsiyo muñcanto yugandharapabbate saradasamaye sūriyo viya nisīdi. Tassa parivāraparicārikā devatāyo mālāgandhavilepanādīhi dasabalaṃ pūjetvā parivāretvā aṭṭhaṃsu.
సుదస్సనోపి దేవరాజా యక్ఖసమాగమతో ఆగచ్ఛన్తో అత్తనో భవనతో ఛబ్బణ్ణరస్మియో నిచ్ఛరన్తే దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘అఞ్ఞేసు పన దివసేసు మమ భవనస్స ఏదిసీ అనేకరంసిజాలసముజ్జలవిభూతి న దిట్ఠపుబ్బా. కో ను ఖో ఇధ పవిట్ఠో దేవో వా మనుస్సో వా’’తి ఓలోకేన్తో ఉదయగిరిసిఖరమత్థకే సరదసమయదివసకరమివ ఛబ్బణ్ణరంసిజాలేన అభిజ్జలన్తం నిసిన్నం భగవన్తం దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘అయం ముణ్డకసమణో మమ పరివారేన పరిజనేన పరివుతో వరసయనే నిసిన్నో’’తి కోధాభిభూతమానసో – ‘‘హన్దాహం ఇమస్స అత్తనో బలం దస్సేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా సకలం తం పబ్బతం ఏకజాలమకాసి. ‘‘ఇమినా అగ్గిజాలేన ఛారికాభూతో ముణ్డకసమణో’’తి ఓలోకేన్తో అనేకరంసిజాలవిసరవిప్ఫురితవరసరీరం పసన్నవదనవణ్ణసోభం విప్పసన్నచ్ఛవిరాగం దసబలమభిజ్జలన్తం దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘అయం సమణో అగ్గిదాహం సహతి, హన్దాహం ఇమం సమణం ఉదకోఘేన ఓసాదేత్వా మారేస్సామీ’’తి అతిగమ్భీరం ఉదకోఘం విమానాభిముఖం పవత్తేసి.
Sudassanopi devarājā yakkhasamāgamato āgacchanto attano bhavanato chabbaṇṇarasmiyo niccharante disvā cintesi – ‘‘aññesu pana divasesu mama bhavanassa edisī anekaraṃsijālasamujjalavibhūti na diṭṭhapubbā. Ko nu kho idha paviṭṭho devo vā manusso vā’’ti olokento udayagirisikharamatthake saradasamayadivasakaramiva chabbaṇṇaraṃsijālena abhijjalantaṃ nisinnaṃ bhagavantaṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ muṇḍakasamaṇo mama parivārena parijanena parivuto varasayane nisinno’’ti kodhābhibhūtamānaso – ‘‘handāhaṃ imassa attano balaṃ dassessāmī’’ti cintetvā sakalaṃ taṃ pabbataṃ ekajālamakāsi. ‘‘Iminā aggijālena chārikābhūto muṇḍakasamaṇo’’ti olokento anekaraṃsijālavisaravipphuritavarasarīraṃ pasannavadanavaṇṇasobhaṃ vippasannacchavirāgaṃ dasabalamabhijjalantaṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ samaṇo aggidāhaṃ sahati, handāhaṃ imaṃ samaṇaṃ udakoghena osādetvā māressāmī’’ti atigambhīraṃ udakoghaṃ vimānābhimukhaṃ pavattesi.
తతో ఉదకోఘేన పుణ్ణే తస్మిం విమానే నిసిన్నస్స తస్స భగవతో చీవరే అంసుమత్తం వా సరీరే లోమమత్తం వా న తేమిత్థ. తతో సుదస్సనో దేవరాజా – ‘‘ఇమినా సమణో నిరస్సాసో మతో భవిస్సతీ’’తి మన్త్వా ఉదకం సఙ్ఖిపిత్వా ఓలోకేన్తో భగవన్తం అసితజలధరవివరగతం సరదసమయరజనికరమివ వివిధరంసిజాలవిసరేన విరోచమానం సకపరిసపరివుతం నిసిన్నం దిస్వా అత్తనో మక్ఖం అసహమానో – ‘‘హన్ద మారేస్సామి న’’న్తి కోధేన నవవిధఆవుధవస్సం వస్సేసి. అథస్స భగవతో ఆనుభావేన సబ్బావుధాని నానావిధపరమరుచిరదస్సనా సురభికుసుమమాలా హుత్వా దసబలస్స పాదమూలే నిపతింసు.
Tato udakoghena puṇṇe tasmiṃ vimāne nisinnassa tassa bhagavato cīvare aṃsumattaṃ vā sarīre lomamattaṃ vā na temittha. Tato sudassano devarājā – ‘‘iminā samaṇo nirassāso mato bhavissatī’’ti mantvā udakaṃ saṅkhipitvā olokento bhagavantaṃ asitajaladharavivaragataṃ saradasamayarajanikaramiva vividharaṃsijālavisarena virocamānaṃ sakaparisaparivutaṃ nisinnaṃ disvā attano makkhaṃ asahamāno – ‘‘handa māressāmi na’’nti kodhena navavidhaāvudhavassaṃ vassesi. Athassa bhagavato ānubhāvena sabbāvudhāni nānāvidhaparamaruciradassanā surabhikusumamālā hutvā dasabalassa pādamūle nipatiṃsu.
తతో తం అచ్ఛరియం దిస్వా సుదస్సనో దేవరాజా పరమకుపితమానసో భగవన్తం ఉభోహి హత్థేహి పాదేసు గహేత్వా అత్తనో భవనతో నీహరితుకామో ఉక్ఖిపిత్వా మహాసముద్దం అతిక్కమిత్వా చక్కవాళపబ్బతం గన్త్వా – ‘‘కిం ను ఖో సమణో జీవతి వా మతో వా’’తి ఓలోకేన్తో తస్మింయేవ ఆసనే నిసిన్నం దిస్వా – ‘‘అహో మహానుభావో అయం సమణో, నాహం ఇమం సమణం ఇతో నిక్కడ్ఢితుం సక్కోమి. యది హి మం కోచి జానిస్సతి, అనప్పకో మే అయసో భవిస్సతి. యావిమం కోచి న పస్సతి, తావ నం విస్సజ్జేత్వా గమిస్సామీ’’తి చిన్తేసి.
Tato taṃ acchariyaṃ disvā sudassano devarājā paramakupitamānaso bhagavantaṃ ubhohi hatthehi pādesu gahetvā attano bhavanato nīharitukāmo ukkhipitvā mahāsamuddaṃ atikkamitvā cakkavāḷapabbataṃ gantvā – ‘‘kiṃ nu kho samaṇo jīvati vā mato vā’’ti olokento tasmiṃyeva āsane nisinnaṃ disvā – ‘‘aho mahānubhāvo ayaṃ samaṇo, nāhaṃ imaṃ samaṇaṃ ito nikkaḍḍhituṃ sakkomi. Yadi hi maṃ koci jānissati, anappako me ayaso bhavissati. Yāvimaṃ koci na passati, tāva naṃ vissajjetvā gamissāmī’’ti cintesi.
అథ దసబలో తస్స చిత్తాచారం ఞత్వా తథా అధిట్ఠాసి, యథా నం సబ్బే దేవమనుస్సా పస్సన్తి. తస్మిఞ్చ దివసే సకలజమ్బుదీపే ఏకసతరాజానో తస్సేవ ఉపహారదానత్థాయ సన్నిపతింసు. తే భగవతో పాదే గహేత్వా నిసిన్నం సుదస్సనం దేవరాజానం నరరాజానో దిస్వా – ‘‘అమ్హాకం దేవరాజా మునిరాజస్స పియదస్సిస్స సత్థునో పాదపరిచరియం కరోతి, అహో బుద్ధా నామ అచ్ఛరియా, అహో బుద్ధగుణా విసిట్ఠా’’తి భగవతి, పసన్నచిత్తా సబ్బే భగవన్తం నమస్సమానా సిరస్మిం అఞ్జలిం కత్వా అట్ఠంసు. తత్థ పియదస్సీ భగవా తం సుదస్సనం దేవరాజానం పముఖం కత్వా ధమ్మం దేసేసి. తదా దేవమనుస్సానం నవుతికోటిసహస్సాని అరహత్తం పాపుణింసు. సో దుతియో అభిసమయో అహోసి.
Atha dasabalo tassa cittācāraṃ ñatvā tathā adhiṭṭhāsi, yathā naṃ sabbe devamanussā passanti. Tasmiñca divase sakalajambudīpe ekasatarājāno tasseva upahāradānatthāya sannipatiṃsu. Te bhagavato pāde gahetvā nisinnaṃ sudassanaṃ devarājānaṃ nararājāno disvā – ‘‘amhākaṃ devarājā munirājassa piyadassissa satthuno pādaparicariyaṃ karoti, aho buddhā nāma acchariyā, aho buddhaguṇā visiṭṭhā’’ti bhagavati, pasannacittā sabbe bhagavantaṃ namassamānā sirasmiṃ añjaliṃ katvā aṭṭhaṃsu. Tattha piyadassī bhagavā taṃ sudassanaṃ devarājānaṃ pamukhaṃ katvā dhammaṃ desesi. Tadā devamanussānaṃ navutikoṭisahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu. So dutiyo abhisamayo ahosi.
యదా పన నవయోజనప్పమాణే కుముదనగరే బుద్ధపచ్చత్థికో దేవదత్తో వియ సోణత్థేరో నామ మహాపదుమకుమారేన సద్ధిం మన్తేత్వా తస్స పితరం ఘాతేత్వా పున పియదస్సీబుద్ధస్స వధాయ నానప్పకారం పయోగం కత్వాపి ఘాతేతుం అసక్కోన్తో సో దోణముఖనాగరాజారోహం పక్కోసాపేత్వా తం పలోభేత్వా తమత్థం ఆరోచేసి – ‘‘యదా పనాయం సమణో పియదస్సీ ఇమం నగరం పిణ్డాయ పవిసతి, తదా దోణముఖం నామ గజవరం విస్సజ్జేత్వా పియదస్సీసమణం మారేహీ’’తి.
Yadā pana navayojanappamāṇe kumudanagare buddhapaccatthiko devadatto viya soṇatthero nāma mahāpadumakumārena saddhiṃ mantetvā tassa pitaraṃ ghātetvā puna piyadassībuddhassa vadhāya nānappakāraṃ payogaṃ katvāpi ghātetuṃ asakkonto so doṇamukhanāgarājārohaṃ pakkosāpetvā taṃ palobhetvā tamatthaṃ ārocesi – ‘‘yadā panāyaṃ samaṇo piyadassī imaṃ nagaraṃ piṇḍāya pavisati, tadā doṇamukhaṃ nāma gajavaraṃ vissajjetvā piyadassīsamaṇaṃ mārehī’’ti.
అథ సో ఆరోహో హితాహితవిచారణరహితో రాజవల్లభో – ‘‘అయం సమణో ఠానన్తరాపి మం చావేయ్యా’’తి మన్త్వా ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా దుతియదివసే దసబలస్స నగరప్పవేసనసమయం సల్లక్ఖేత్వా సుజాతమత్థకపిణ్డకుమ్భనలాటం ధనుసదిసదీఘసుణ్డతటం సువిపులముదుకణ్ణం మధుపిఙ్గలనయనం సున్దరక్ఖన్ధాసనం అనువట్టఘనజఘనం నిచితగూళ్హజాణుఅన్తరం ఈసాసదిసరుచిరదన్తం సువాలధిం అపచితమేచకం సబ్బలక్ఖణసమ్పన్నం అసితజలధరసదిసచారుదస్సనం సీహవిక్కన్తలలితగామినం జఙ్గమమివ ధరాధరం సత్తప్పతిట్ఠం సత్తధా పభిన్నం సబ్బసో విస్సవన్తం విగ్గహవన్తమివ అన్తకం ఉపసఙ్కమిత్వా పిణ్డకబళఞ్జనధూపలేపాదివిసేసేహి భియ్యోపి మత్తప్పమత్తం కత్వా అరివారణవారణం ఏరావణవారణమివ అరిజనవారణం మునివారణం మారణత్థాయ పేసేసి. అథ సో ద్విరదవరో ముత్తమత్తోవ గజమహింసతురఙ్గనరనారియో హన్త్వా హతరుధిరపరిరఞ్జితసదన్తకరసరీరో అన్తజాలపరియోనద్ధనయనో సకటకవాటకూటాగారద్వారతోరణాదీని భఞ్జిత్వా కాక-కులల-గిజ్ఝాదీహి అనుపరియాయమానో హతమహింసనరతురఙ్గదిరదాదీనం అఙ్గాని ఆలుమ్పిత్వా మనుస్సభక్ఖో యక్ఖో వియ భక్ఖయన్తో దూరతోవ దసబలం సిస్సగణపరివుతం ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా అనిలగరుళసదిసవేగో వేగేన భగవన్తమభిగఞ్ఛి.
Atha so āroho hitāhitavicāraṇarahito rājavallabho – ‘‘ayaṃ samaṇo ṭhānantarāpi maṃ cāveyyā’’ti mantvā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā dutiyadivase dasabalassa nagarappavesanasamayaṃ sallakkhetvā sujātamatthakapiṇḍakumbhanalāṭaṃ dhanusadisadīghasuṇḍataṭaṃ suvipulamudukaṇṇaṃ madhupiṅgalanayanaṃ sundarakkhandhāsanaṃ anuvaṭṭaghanajaghanaṃ nicitagūḷhajāṇuantaraṃ īsāsadisaruciradantaṃ suvāladhiṃ apacitamecakaṃ sabbalakkhaṇasampannaṃ asitajaladharasadisacārudassanaṃ sīhavikkantalalitagāminaṃ jaṅgamamiva dharādharaṃ sattappatiṭṭhaṃ sattadhā pabhinnaṃ sabbaso vissavantaṃ viggahavantamiva antakaṃ upasaṅkamitvā piṇḍakabaḷañjanadhūpalepādivisesehi bhiyyopi mattappamattaṃ katvā arivāraṇavāraṇaṃ erāvaṇavāraṇamiva arijanavāraṇaṃ munivāraṇaṃ māraṇatthāya pesesi. Atha so dviradavaro muttamattova gajamahiṃsaturaṅganaranāriyo hantvā hatarudhiraparirañjitasadantakarasarīro antajālapariyonaddhanayano sakaṭakavāṭakūṭāgāradvāratoraṇādīni bhañjitvā kāka-kulala-gijjhādīhi anupariyāyamāno hatamahiṃsanaraturaṅgadiradādīnaṃ aṅgāni ālumpitvā manussabhakkho yakkho viya bhakkhayanto dūratova dasabalaṃ sissagaṇaparivutaṃ āgacchantaṃ disvā anilagaruḷasadisavego vegena bhagavantamabhigañchi.
అథ పురవాసినో పన జనా భయసన్తాపపరిపూరితమానసా పాసాదపాకారచయతరూపగతా తథాగతాభిముఖమభిధావన్తం దిస్వా హాహాకారసద్దమకంసు. కేచి పన ఉపాసకా తం నానప్పకారేహి నయేహి నివారయితుమారభింసు. అథ సో బుద్ధనాగో హత్థినాగమాయన్తమోలోకేత్వా కరుణావిప్ఫారసీతలహదయో మేత్తాయ తం ఫరి. తతో సో హత్థినాగో మేత్తాఫరణేన ముదుకతహదయసన్తానో అత్తనో దోసాపరాధం ఞత్వా లజ్జాయ భగవతో పురతో ఠాతుం అసక్కోన్తో పథవియం పవిసన్తో వియ సిరసా భగవతో పాదేసు నిపతి. ఏవం నిపన్నో పన సో తిమిరనికరసదిససరీరో సఞ్ఛాప్పభానురఞ్జితవరకనకగిరిసిఖరసమీపముపగతో అసితసలిలధరనికరో వియ విరోచిత్థ.
Atha puravāsino pana janā bhayasantāpaparipūritamānasā pāsādapākāracayatarūpagatā tathāgatābhimukhamabhidhāvantaṃ disvā hāhākārasaddamakaṃsu. Keci pana upāsakā taṃ nānappakārehi nayehi nivārayitumārabhiṃsu. Atha so buddhanāgo hatthināgamāyantamoloketvā karuṇāvipphārasītalahadayo mettāya taṃ phari. Tato so hatthināgo mettāpharaṇena mudukatahadayasantāno attano dosāparādhaṃ ñatvā lajjāya bhagavato purato ṭhātuṃ asakkonto pathaviyaṃ pavisanto viya sirasā bhagavato pādesu nipati. Evaṃ nipanno pana so timiranikarasadisasarīro sañchāppabhānurañjitavarakanakagirisikharasamīpamupagato asitasaliladharanikaro viya virocittha.
అథేవం మునిరాజపాదమూలే కరిరాజానం సిరసా నిపతన్తం దిస్వా నాగరజనా పరమపీతిపూరితహదయా సాధుకారసీహనాదం ఉక్కుట్ఠిసద్దం పవత్తయింసు. సురభికుసుమమాలాచన్దనగన్ధచుణ్ణాలఙ్కారాదీహి తం అనేకప్పకారం పూజేసుం. సమన్తతో చేలుక్ఖేపా పవత్తింసు. గగనతలే సురదున్దుభియో అభినదింసు. అథ భగవా తమసితగిరిసిఖరమివ పాదమూలే నిపన్నం దిరదవరం ఓలోకేత్వా అఙ్కుసధజజాలసఙ్ఖచక్కాలఙ్కతేన కరతలేన గజవరమత్థకం పరామసిత్వా తస్స చిత్తాచారానుకూలాయ ధమ్మదేసనాయ తం అనుసాసి –
Athevaṃ munirājapādamūle karirājānaṃ sirasā nipatantaṃ disvā nāgarajanā paramapītipūritahadayā sādhukārasīhanādaṃ ukkuṭṭhisaddaṃ pavattayiṃsu. Surabhikusumamālācandanagandhacuṇṇālaṅkārādīhi taṃ anekappakāraṃ pūjesuṃ. Samantato celukkhepā pavattiṃsu. Gaganatale suradundubhiyo abhinadiṃsu. Atha bhagavā tamasitagirisikharamiva pādamūle nipannaṃ diradavaraṃ oloketvā aṅkusadhajajālasaṅkhacakkālaṅkatena karatalena gajavaramatthakaṃ parāmasitvā tassa cittācārānukūlāya dhammadesanāya taṃ anusāsi –
‘‘గజవర వదతో సుణోహి వాచం, మమ హితమత్థయుతఞ్చ తం భజాహి;
‘‘Gajavara vadato suṇohi vācaṃ, mama hitamatthayutañca taṃ bhajāhi;
తవ వధనిరతం పదుట్ఠభావం, అపనయ సన్తముపేహి చారుదన్తి.
Tava vadhanirataṃ paduṭṭhabhāvaṃ, apanaya santamupehi cārudanti.
‘‘లోభేన దోసేన చ మోహతో వా, యో పాణినో హింసతి వారణిన్ద;
‘‘Lobhena dosena ca mohato vā, yo pāṇino hiṃsati vāraṇinda;
సో పాణఘాతీ సుచిరమ్పి కాలం, దుక్ఖం సుఘోరం నరకేనుభోతి.
So pāṇaghātī sucirampi kālaṃ, dukkhaṃ sughoraṃ narakenubhoti.
‘‘మాకాసి మాతఙ్గ పునేవరూపం, కమ్మం పమాదేన మదేన వాపి;
‘‘Mākāsi mātaṅga punevarūpaṃ, kammaṃ pamādena madena vāpi;
అవీచియం దుక్ఖమసయ్హ కప్పం, పప్పోతి పాణం అతిపాతయన్తో.
Avīciyaṃ dukkhamasayha kappaṃ, pappoti pāṇaṃ atipātayanto.
‘‘దుక్ఖం సుఘోరం నరకేనుభోత్వా, మనుస్సలోకం యది యాతి భియ్యో;
‘‘Dukkhaṃ sughoraṃ narakenubhotvā, manussalokaṃ yadi yāti bhiyyo;
అప్పాయుకో హోతి విరూపరూపో, విహింసకో దుక్ఖవిసేసభాగీ.
Appāyuko hoti virūparūpo, vihiṃsako dukkhavisesabhāgī.
‘‘యథా చ పాణా పరమం పియా తే, మహాజనే కుఞ్జర మన్దనాగ;
‘‘Yathā ca pāṇā paramaṃ piyā te, mahājane kuñjara mandanāga;
తథా పరస్సాపి పియాతి ఞత్వా, పాణాతిపాతో పరివజ్జనీయో.
Tathā parassāpi piyāti ñatvā, pāṇātipāto parivajjanīyo.
‘‘దోసే చ హింసానిరతే విదిత్వా, పాణాతిపాతా విరతే గుణే చ;
‘‘Dose ca hiṃsānirate viditvā, pāṇātipātā virate guṇe ca;
పాణాతిపాతం పరివజ్జయ త్వం, సగ్గే సుఖం ఇచ్ఛసి చే పరత్థ.
Pāṇātipātaṃ parivajjaya tvaṃ, sagge sukhaṃ icchasi ce parattha.
‘‘పాణాతిపాతా విరతో సుదన్తో, పియో మనాపో భవతీధ లోకే;
‘‘Pāṇātipātā virato sudanto, piyo manāpo bhavatīdha loke;
కాయస్స భేదా చ పరం పనస్స, సగ్గాధివాసం కథయన్తి బుద్ధా.
Kāyassa bhedā ca paraṃ panassa, saggādhivāsaṃ kathayanti buddhā.
‘‘దుక్ఖాగమం నిచ్ఛతి కోచి లోకే, సబ్బోపి జాతో సుఖమేసతేవ;
‘‘Dukkhāgamaṃ nicchati koci loke, sabbopi jāto sukhamesateva;
తస్మా మహానాగ విహాయ హింసం, భావేహి మేత్తం కరుణఞ్చ కాలే’’తి.
Tasmā mahānāga vihāya hiṃsaṃ, bhāvehi mettaṃ karuṇañca kāle’’ti.
అథేవం దసబలేనానుసాసియమానో దన్తివరో సఞ్ఞం పటిలభిత్వా పరమవినీతో వినయాచారసమ్పన్నో సిస్సో వియ అహోసి. ఏవం సో పియదస్సీ భగవా అమ్హాకం సత్థా వియ ధనపాలం దోణముఖం కరివరం దమిత్వా తత్థ మహాజనసమాగమే ధమ్మం దేసేసి. తదా అసీతికోటిసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. అయం తతియో అభిసమయో అహోసి. తేన వుత్తం –
Athevaṃ dasabalenānusāsiyamāno dantivaro saññaṃ paṭilabhitvā paramavinīto vinayācārasampanno sisso viya ahosi. Evaṃ so piyadassī bhagavā amhākaṃ satthā viya dhanapālaṃ doṇamukhaṃ karivaraṃ damitvā tattha mahājanasamāgame dhammaṃ desesi. Tadā asītikoṭisahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
౧.
1.
‘‘సుజాతస్స అపరేన, సయమ్భూ లోకనాయకో;
‘‘Sujātassa aparena, sayambhū lokanāyako;
దురాసదో అసమసమో, పియదస్సీ మహాయసో.
Durāsado asamasamo, piyadassī mahāyaso.
౨.
2.
‘‘సోపి బుద్ధో అమితయసో, ఆదిచ్చోవ విరోచతి;
‘‘Sopi buddho amitayaso, ādiccova virocati;
సబ్బం తమం నిహన్త్వాన, ధమ్మచక్కం పవత్తయి.
Sabbaṃ tamaṃ nihantvāna, dhammacakkaṃ pavattayi.
౩.
3.
‘‘తస్సాపి అతులతేజస్స, అహేసుం అభిసమయా తయో;
‘‘Tassāpi atulatejassa, ahesuṃ abhisamayā tayo;
కోటిసతసహస్సానం, పఠమాభిసమయో అహు.
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamābhisamayo ahu.
౪.
4.
‘‘సుదస్సనో దేవరాజా, మిచ్ఛాదిట్ఠిమరోచయి;
‘‘Sudassano devarājā, micchādiṭṭhimarocayi;
తస్స దిట్ఠిం వినోదేన్తో, సత్థా ధమ్మమదేసయి.
Tassa diṭṭhiṃ vinodento, satthā dhammamadesayi.
౫.
5.
‘‘జనసన్నిపాతో అతులో, మహాసన్నిపతీ తదా;
‘‘Janasannipāto atulo, mahāsannipatī tadā;
నవుతికోటిసహస్సానం, దుతియాభిసమయో అహు.
Navutikoṭisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
౬.
6.
‘‘యదా దోణముఖం హత్థిం, వినేసి నరసారథి;
‘‘Yadā doṇamukhaṃ hatthiṃ, vinesi narasārathi;
అసీతికోటిసహస్సానం, తతియాభిసమయో అహూ’’తి.
Asītikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
సుమఙ్గలనగరే పాలితో నామ రాజపుత్తో చ పురోహితపుత్తో సబ్బదస్సికుమారో చాతి ద్వే సహాయకా అహేసుం. తే పియదస్సిమ్హి సమ్మాసమ్బుద్ధే చారికం చరన్తే ‘‘అత్తనో నగరం సమ్పత్తో’’తి సుత్వా కోటిసతసహస్సపరివారా పచ్చుగ్గమనం కత్వా తస్స ధమ్మం సుత్వా సత్తాహం మహాదానం దత్వా సత్తమే దివసే భగవతో భత్తానుమోదనావసానే కోటిసతసహస్సేహి సద్ధిం పబ్బజిత్వా అరహత్తం పాపుణింసు. తేసం పన మజ్ఝే భగవా పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసి, సో పఠమో సన్నిపాతో అహోసి. అథాపరేన సమయేన సుదస్సనదేవరాజస్స సమాగమే నవుతికోటియో అరహత్తం పాపుణింసు. తేహి పరివుతో సత్థా పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసి, అయం దుతియో సన్నిపాతో అహోసి. పున దోణముఖవినయనే అసీతికోటియో పబ్బజిత్వా అరహత్తం పాపుణింసు. తేసం మజ్ఝే భగవా పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసి, అయం తతియో సన్నిపాతో అహోసి. తేన వుత్తం –
Sumaṅgalanagare pālito nāma rājaputto ca purohitaputto sabbadassikumāro cāti dve sahāyakā ahesuṃ. Te piyadassimhi sammāsambuddhe cārikaṃ carante ‘‘attano nagaraṃ sampatto’’ti sutvā koṭisatasahassaparivārā paccuggamanaṃ katvā tassa dhammaṃ sutvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhagavato bhattānumodanāvasāne koṭisatasahassehi saddhiṃ pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tesaṃ pana majjhe bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, so paṭhamo sannipāto ahosi. Athāparena samayena sudassanadevarājassa samāgame navutikoṭiyo arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tehi parivuto satthā pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Puna doṇamukhavinayane asītikoṭiyo pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tesaṃ majjhe bhagavā pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
౭.
7.
‘‘సన్నిపాతా తయో ఆసుం, తస్సాపి పియదస్సినో;
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, tassāpi piyadassino;
కోటిసతసహస్సానం, పఠమో ఆసి సమాగమో.
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.
౮.
8.
‘‘తతో పరం నవుతికోటీ, సమింసు ఏకతో మునీ;
‘‘Tato paraṃ navutikoṭī, samiṃsu ekato munī;
తతియే సన్నిపాతమ్హి, అసీతికోటియో అహూ’’తి.
Tatiye sannipātamhi, asītikoṭiyo ahū’’ti.
తదా అమ్హాకం బోధిసత్తో కస్సపో నామ బ్రాహ్మణమాణవో ఇతిహాసపఞ్చమానం తిణ్ణం వేదానం పారగూ హుత్వా సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా కోటిసతసహస్సపరిచ్చాగేన పరమారామం సఙ్ఘారామం కారేత్వా సరణేసు చ పఞ్చసీలేసు చ పతిట్ఠాసి. అథ నం సత్థా – ‘‘ఇతో అట్ఠారసకప్పసతచ్చయేన గోతమో నామ బుద్ధో లోకే భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి. తేన వుత్తం –
Tadā amhākaṃ bodhisatto kassapo nāma brāhmaṇamāṇavo itihāsapañcamānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā koṭisatasahassapariccāgena paramārāmaṃ saṅghārāmaṃ kāretvā saraṇesu ca pañcasīlesu ca patiṭṭhāsi. Atha naṃ satthā – ‘‘ito aṭṭhārasakappasataccayena gotamo nāma buddho loke bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
౯.
9.
‘‘అహం తేన సమయేన, కస్సపో నామ బ్రాహ్మణో;
‘‘Ahaṃ tena samayena, kassapo nāma brāhmaṇo;
అజ్ఝాయకో మన్తధరో, తిణ్ణం వేదాన పారగూ.
Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū.
౧౦.
10.
‘‘తస్స ధమ్మం సుణిత్వాన, పసాదం జనయిం అహం;
‘‘Tassa dhammaṃ suṇitvāna, pasādaṃ janayiṃ ahaṃ;
కోటిసతసహస్సేహి, సఙ్ఘారామం అమాపయిం.
Koṭisatasahassehi, saṅghārāmaṃ amāpayiṃ.
౧౧.
11.
‘‘తస్స దత్వాన ఆరామం, హట్ఠో సంవిగ్గమానసో;
‘‘Tassa datvāna ārāmaṃ, haṭṭho saṃviggamānaso;
సరణే పఞ్చసీలే చ, దళహం కత్వా సమాదియిం.
Saraṇe pañcasīle ca, daḷahaṃ katvā samādiyiṃ.
౧౨.
12.
‘‘సోపి మం బుద్ధో బ్యాకాసి, సఙ్ఘమజ్ఝే నిసీదియ;
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, saṅghamajjhe nisīdiya;
అట్ఠారసే కప్పసతే, అయం బుద్ధో భవిస్సతి.
Aṭṭhārase kappasate, ayaṃ buddho bhavissati.
౧౩.
13.
‘‘పధానం పదహిత్వాన…పే॰… హేస్సామ సమ్ముఖా ఇమం.
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ.
౧౪.
14.
‘‘తస్సాపి వచనం సుత్వా, భియ్యో చిత్తం పసాదయిం;
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ఉత్తరిం వతమధిట్ఠాసిం, దసపారమిపూరియా’’తి.
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
తత్థ సరణే పఞ్చసీలే చాతి తీణి సరణాని పఞ్చ సీలాని చాతి అత్థో. అట్ఠారసే కప్పసతేతి ఇతో అట్ఠసతాధికస్స కప్పసహస్సస్స అచ్చయేనాతి అత్థో.
Tattha saraṇe pañcasīle cāti tīṇi saraṇāni pañca sīlāni cāti attho. Aṭṭhārase kappasateti ito aṭṭhasatādhikassa kappasahassassa accayenāti attho.
తస్స పన భగవతో సుధఞ్ఞం నామ నగరం అహోసి. పితా సుదత్తో నామ రాజా, మాతా సుచన్దా నామ దేవీ, పాలితో చ సబ్బదస్సీ చ ద్వే అగ్గసావకా, సోభితో నాముపట్ఠాకో, సుజాతా చ ధమ్మదిన్నా చ ద్వే అగ్గసావికా, కకుధరుక్ఖో బోధి, సరీరం అసీతిహత్థుబ్బేధం అహోసి, నవుతివస్ససహస్సాని ఆయు, విమలా నామస్స అగ్గమహేసీ అహోసి, కఞ్చనావేళో నామ పుత్తో, సో ఆజఞ్ఞరథేన నిక్ఖమీతి. తేన వుత్తం –
Tassa pana bhagavato sudhaññaṃ nāma nagaraṃ ahosi. Pitā sudatto nāma rājā, mātā sucandā nāma devī, pālito ca sabbadassī ca dve aggasāvakā, sobhito nāmupaṭṭhāko, sujātā ca dhammadinnā ca dve aggasāvikā, kakudharukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, navutivassasahassāni āyu, vimalā nāmassa aggamahesī ahosi, kañcanāveḷo nāma putto, so ājaññarathena nikkhamīti. Tena vuttaṃ –
౧౫.
15.
‘‘సుధఞ్ఞం నామ నగరం, సుదత్తో నామ ఖత్తియో;
‘‘Sudhaññaṃ nāma nagaraṃ, sudatto nāma khattiyo;
చన్దా నామాసి జనికా, పియదస్సిస్స సత్థునో.
Candā nāmāsi janikā, piyadassissa satthuno.
౨౦.
20.
‘‘పాలితో సబ్బదస్సీ చ, అహేసుం అగ్గసావకా;
‘‘Pālito sabbadassī ca, ahesuṃ aggasāvakā;
సోభితో నాముపట్ఠాకో, పియదస్సిస్స సత్థునో.
Sobhito nāmupaṭṭhāko, piyadassissa satthuno.
౨౧.
21.
‘‘సుజాతా ధమ్మదిన్నా చ, అహేసుం అగ్గసావికా;
‘‘Sujātā dhammadinnā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
బోధి తస్స భగవతో, కకుధోతి పవుచ్చతి.
Bodhi tassa bhagavato, kakudhoti pavuccati.
౨౩.
23.
‘‘సోపి బుద్ధో అమితయసో, ద్వత్తింసవరలక్ఖణో;
‘‘Sopi buddho amitayaso, dvattiṃsavaralakkhaṇo;
అసీతిహత్థముబ్బేధో, సాలరాజావ దిస్సతి.
Asītihatthamubbedho, sālarājāva dissati.
౨౪.
24.
‘‘అగ్గిచన్దసూరియానం, నత్థి తాదిసికా పభా;
‘‘Aggicandasūriyānaṃ, natthi tādisikā pabhā;
యథా అహు పభా తస్స, అసమస్స మహేసినో.
Yathā ahu pabhā tassa, asamassa mahesino.
౨౫.
25.
‘‘తస్సాపి దేవదేవస్స, ఆయు తావతకం అహు;
‘‘Tassāpi devadevassa, āyu tāvatakaṃ ahu;
నవుతివస్ససహస్సాని, లోకే అట్ఠాసి చక్ఖుమా.
Navutivassasahassāni, loke aṭṭhāsi cakkhumā.
౨౬.
26.
‘‘సోపి బుద్ధో అసమసమో, యుగానిపి తాని అతులియాని;
‘‘Sopi buddho asamasamo, yugānipi tāni atuliyāni;
సబ్బం తమన్తరహితం, నను రిత్తా సబ్బసఙ్ఖారా’’తి.
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
తత్థ సాలరాజా వాతి సబ్బఫాలిఫుల్లో పరమరమణీయదస్సనో సమవట్టక్ఖన్ధో సాలరాజా వియ దిస్సతి. యుగానిపి తానీతి అగ్గసావకయుగాదీని యుగళాని. సేసగాథాసు సబ్బత్థ ఉత్తానమేవాతి.
Tattha sālarājā vāti sabbaphāliphullo paramaramaṇīyadassano samavaṭṭakkhandho sālarājā viya dissati. Yugānipi tānīti aggasāvakayugādīni yugaḷāni. Sesagāthāsu sabbattha uttānamevāti.
పియదస్సీబుద్ధవంసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Piyadassībuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
నిట్ఠితో తేరసమో బుద్ధవంసో.
Niṭṭhito terasamo buddhavaṃso.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / బుద్ధవంసపాళి • Buddhavaṃsapāḷi / ౧౫. పియదస్సీబుద్ధవంసో • 15. Piyadassībuddhavaṃso