Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౬. పియఞ్జహత్థేరగాథావణ్ణనా
6. Piyañjahattheragāthāvaṇṇanā
ఉప్పతన్తేసు నిపతేతి ఆయస్మతో పియఞ్జహత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సోపి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో ఇతో ఏకనవుతే కప్పే విపస్సిస్స భగవతో కాలే హిమవన్తే రుక్ఖదేవతా హుత్వా పబ్బతన్తరే వసన్తో దేవతాసమాగమేసు అప్పానుభావతాయ పరిసపరియన్తే ఠత్వా ధమ్మం సుత్వా సత్థరి పటిలద్ధసద్ధో ఏకదివసం సువిసుద్ధం రమణీయం గఙ్గాయం పులినప్పదేసం దిస్వా సత్థు గుణే అనుస్సరి – ‘‘ఇతోపి సువిసుద్ధా సత్థు గుణా అనన్తా అపరిమేయ్యా చా’’తి, ఏవం సో సత్థు గుణే ఆరబ్భ చిత్తం పసాదేత్వా తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే వేసాలియం లిచ్ఛవిరాజకులే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో యుద్ధసోణ్డో అపరాజితసఙ్గామో అమిత్తానం పియహానికరణేన పియఞ్జహోతి పఞ్ఞాయిత్థ. సో సత్థు వేసాలిగమనే పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా అరఞ్ఞే వసమానో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౩.౮౪-౯౦) –
Uppatantesu nipateti āyasmato piyañjahattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle himavante rukkhadevatā hutvā pabbatantare vasanto devatāsamāgamesu appānubhāvatāya parisapariyante ṭhatvā dhammaṃ sutvā satthari paṭiladdhasaddho ekadivasaṃ suvisuddhaṃ ramaṇīyaṃ gaṅgāyaṃ pulinappadesaṃ disvā satthu guṇe anussari – ‘‘itopi suvisuddhā satthu guṇā anantā aparimeyyā cā’’ti, evaṃ so satthu guṇe ārabbha cittaṃ pasādetvā tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājakule nibbattitvā vayappatto yuddhasoṇḍo aparājitasaṅgāmo amittānaṃ piyahānikaraṇena piyañjahoti paññāyittha. So satthu vesāligamane paṭiladdhasaddho pabbajitvā araññe vasamāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.84-90) –
‘‘పబ్బతే హిమవన్తమ్హి, వసామి పబ్బతన్తరే;
‘‘Pabbate himavantamhi, vasāmi pabbatantare;
పులినం సోభనం దిస్వా, బుద్ధసేట్ఠం అనుస్సరిం.
Pulinaṃ sobhanaṃ disvā, buddhaseṭṭhaṃ anussariṃ.
‘‘ఞాణే ఉపనిధా నత్థి, సఙ్ఖారం నత్థి సత్థునో;
‘‘Ñāṇe upanidhā natthi, saṅkhāraṃ natthi satthuno;
సబ్బధమ్మం అభిఞ్ఞాయ, ఞాణేన అధిముచ్చతి.
Sabbadhammaṃ abhiññāya, ñāṇena adhimuccati.
‘‘నమో తే పురిసాజఞ్ఞ, నమో తే పురిసుత్తమ;
‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;
ఞాణేన తే సమో నత్థి, యావతా ఞాణముత్తమం.
Ñāṇena te samo natthi, yāvatā ñāṇamuttamaṃ.
‘‘ఞాణే చిత్తం పసాదేత్వా, కప్పం సగ్గమ్హి మోదహం;
‘‘Ñāṇe cittaṃ pasādetvā, kappaṃ saggamhi modahaṃ;
అవసేసేసు కప్పేసు, కుసలం చరితం మయా.
Avasesesu kappesu, kusalaṃ caritaṃ mayā.
‘‘ఏకనవుతితో కప్పే, యం సఞ్ఞమలభిం తదా;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, ఞాణసఞ్ఞాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ñāṇasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ఇతో సత్తతికప్పమ్హి, ఏకో పులినపుప్ఫియో;
‘‘Ito sattatikappamhi, eko pulinapupphiyo;
సత్తరతనసమ్పన్నో, చక్కవత్తీ మహబ్బలో.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా ‘‘అన్ధపుథుజ్జనానం పటిపత్తితో విధురా అరియానం పటిపత్తీ’’తి ఇమస్స అత్థస్స దస్సనవసేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –
Arahattaṃ pana patvā ‘‘andhaputhujjanānaṃ paṭipattito vidhurā ariyānaṃ paṭipattī’’ti imassa atthassa dassanavasena aññaṃ byākaronto –
౭౬.
76.
‘‘ఉప్పతన్తేసు నిపతే, నిపతన్తేసు ఉప్పతే;
‘‘Uppatantesu nipate, nipatantesu uppate;
వసే అవసమానేసు, రమమానేసు నో రమే’’తి. – గాథం అభాసి;
Vase avasamānesu, ramamānesu no rame’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
తత్థ ఉప్పతన్తేసూతి ఉణ్ణమన్తేసు, సత్తేసు మానుద్ధచ్చథమ్భసారమ్భాదీహి అత్తుక్కంసనేన అనుపసన్తేసు. నిపతేతి నమేయ్య, తేసఞ్ఞేవ పాపధమ్మానం పరివజ్జనేన నివాతవుత్తి భవేయ్య. నిపతన్తేసూతి ఓణమన్తేసు, హీనాధిముత్తికతాయ కోసజ్జేన చ గుణతో నిహీయమానేసు. ఉప్పతేతి ఉణ్ణమేయ్య, పణీతాధిముత్తికతాయ వీరియారమ్భేన చ గుణతో ఉస్సుక్కేయ్య. అథ వా ఉప్పతన్తేసూతి ఉట్ఠహన్తేసు, కిలేసేసు పరియుట్ఠానవసేన సీసం ఉక్ఖిపన్తేసు. నిపతేతి పటిసఙ్ఖానబలేన యథా తే న ఉప్పజ్జన్తి, తథా అనురూపపచ్చవేక్ఖణాయ నిపతేయ్య, విక్ఖమ్భేయ్య చేవ సముచ్ఛిన్దేయ్య చ. నిపతన్తేసూతి పరిపతన్తేసు, అయోనిసోమనసికారేసు వీరియపయోగమన్దతాయ వా యథారద్ధేసు సమథవిపస్సనాధమ్మేసు హాయ మానేసు . ఉప్పతేతి యోనిసోమనసికారేన వీరియారమ్భసమ్పదాయ చ తే ఉపట్ఠాపేయ్య ఉప్పాదేయ్య వడ్ఢేయ్య చ. వసే అవసమానేసూతి సత్తేసు మగ్గబ్రహ్మచరియవాసం అరియవాసఞ్చ అవసన్తేసు సయం తం వాసం వసేయ్యాతి, అరియేసు వా కిలేసవాసం దుతియకవాసం అవసన్తేసు యేన వాసేన తే అవసమానా నామ హోన్తి, సయం తథా వసే. రమమానేసు నో రమేతి సత్తేసు కామగుణరతియా కిలేసరతియా రమన్తేసు సయం తథా నో రమే నం రమేయ్య, అరియేసు వా నిరామిసాయ ఝానాదిరతియా రమమానేసు సయమ్పి తథా రమే, తతో అఞ్ఞథా పన కదాచిపి నో రమే నాభిరమేయ్య వాతి అత్థో.
Tattha uppatantesūti uṇṇamantesu, sattesu mānuddhaccathambhasārambhādīhi attukkaṃsanena anupasantesu. Nipateti nameyya, tesaññeva pāpadhammānaṃ parivajjanena nivātavutti bhaveyya. Nipatantesūti oṇamantesu, hīnādhimuttikatāya kosajjena ca guṇato nihīyamānesu. Uppateti uṇṇameyya, paṇītādhimuttikatāya vīriyārambhena ca guṇato ussukkeyya. Atha vā uppatantesūti uṭṭhahantesu, kilesesu pariyuṭṭhānavasena sīsaṃ ukkhipantesu. Nipateti paṭisaṅkhānabalena yathā te na uppajjanti, tathā anurūpapaccavekkhaṇāya nipateyya, vikkhambheyya ceva samucchindeyya ca. Nipatantesūti paripatantesu, ayonisomanasikāresu vīriyapayogamandatāya vā yathāraddhesu samathavipassanādhammesu hāya mānesu . Uppateti yonisomanasikārena vīriyārambhasampadāya ca te upaṭṭhāpeyya uppādeyya vaḍḍheyya ca. Vaseavasamānesūti sattesu maggabrahmacariyavāsaṃ ariyavāsañca avasantesu sayaṃ taṃ vāsaṃ vaseyyāti, ariyesu vā kilesavāsaṃ dutiyakavāsaṃ avasantesu yena vāsena te avasamānā nāma honti, sayaṃ tathā vase. Ramamānesu no rameti sattesu kāmaguṇaratiyā kilesaratiyā ramantesu sayaṃ tathā no rame naṃ rameyya, ariyesu vā nirāmisāya jhānādiratiyā ramamānesu sayampi tathā rame, tato aññathā pana kadācipi no rame nābhirameyya vāti attho.
పియఞ్జహత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Piyañjahattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౬. పియఞ్జహత్థేరగాథా • 6. Piyañjahattheragāthā