Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੬. ਪਿਯਞ੍ਜਹਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
6. Piyañjahattheragāthāvaṇṇanā
ਉਪ੍ਪਤਨ੍ਤੇਸੁ ਨਿਪਤੇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਪਿਯਞ੍ਜਹਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਏਕਨવੁਤੇ ਕਪ੍ਪੇ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਹਿਮવਨ੍ਤੇ ਰੁਕ੍ਖਦੇવਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਰੇ વਸਨ੍ਤੋ ਦੇવਤਾਸਮਾਗਮੇਸੁ ਅਪ੍ਪਾਨੁਭਾવਤਾਯ ਪਰਿਸਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਰਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਂ ਰਮਣੀਯਂ ਗਙ੍ਗਾਯਂ ਪੁਲਿਨਪ੍ਪਦੇਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਗੁਣੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿ – ‘‘ਇਤੋਪਿ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਾ ਸਤ੍ਥੁ ਗੁਣਾ ਅਨਨ੍ਤਾ ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਾ ਚਾ’’ਤਿ, ਏવਂ ਸੋ ਸਤ੍ਥੁ ਗੁਣੇ ਆਰਬ੍ਭ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ વੇਸਾਲਿਯਂ ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਯੁਦ੍ਧਸੋਣ੍ਡੋ ਅਪਰਾਜਿਤਸਙ੍ਗਾਮੋ ਅਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਿਯਹਾਨਿਕਰਣੇਨ ਪਿਯਞ੍ਜਹੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਸੋ ਸਤ੍ਥੁ વੇਸਾਲਿਗਮਨੇ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞੇ વਸਮਾਨੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੩.੮੪-੯੦) –
Uppatantesu nipateti āyasmato piyañjahattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle himavante rukkhadevatā hutvā pabbatantare vasanto devatāsamāgamesu appānubhāvatāya parisapariyante ṭhatvā dhammaṃ sutvā satthari paṭiladdhasaddho ekadivasaṃ suvisuddhaṃ ramaṇīyaṃ gaṅgāyaṃ pulinappadesaṃ disvā satthu guṇe anussari – ‘‘itopi suvisuddhā satthu guṇā anantā aparimeyyā cā’’ti, evaṃ so satthu guṇe ārabbha cittaṃ pasādetvā tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājakule nibbattitvā vayappatto yuddhasoṇḍo aparājitasaṅgāmo amittānaṃ piyahānikaraṇena piyañjahoti paññāyittha. So satthu vesāligamane paṭiladdhasaddho pabbajitvā araññe vasamāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.84-90) –
‘‘ਪਬ੍ਬਤੇ ਹਿਮવਨ੍ਤਮ੍ਹਿ, વਸਾਮਿ ਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਰੇ।
‘‘Pabbate himavantamhi, vasāmi pabbatantare;
ਪੁਲਿਨਂ ਸੋਭਨਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਂ॥
Pulinaṃ sobhanaṃ disvā, buddhaseṭṭhaṃ anussariṃ.
‘‘ਞਾਣੇ ਉਪਨਿਧਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਨਤ੍ਥਿ ਸਤ੍ਥੁਨੋ।
‘‘Ñāṇe upanidhā natthi, saṅkhāraṃ natthi satthuno;
ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਞਾਣੇਨ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਤਿ॥
Sabbadhammaṃ abhiññāya, ñāṇena adhimuccati.
‘‘ਨਮੋ ਤੇ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞ, ਨਮੋ ਤੇ ਪੁਰਿਸੁਤ੍ਤਮ।
‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama;
ਞਾਣੇਨ ਤੇ ਸਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਯਾવਤਾ ਞਾਣਮੁਤ੍ਤਮਂ॥
Ñāṇena te samo natthi, yāvatā ñāṇamuttamaṃ.
‘‘ਞਾਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤ੍વਾ, ਕਪ੍ਪਂ ਸਗ੍ਗਮ੍ਹਿ ਮੋਦਹਂ।
‘‘Ñāṇe cittaṃ pasādetvā, kappaṃ saggamhi modahaṃ;
ਅવਸੇਸੇਸੁ ਕਪ੍ਪੇਸੁ, ਕੁਸਲਂ ਚਰਿਤਂ ਮਯਾ॥
Avasesesu kappesu, kusalaṃ caritaṃ mayā.
‘‘ਏਕਨવੁਤਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਸਞ੍ਞਮਲਭਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਞਾਣਸਞ੍ਞਾਯਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, ñāṇasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ਇਤੋ ਸਤ੍ਤਤਿਕਪ੍ਪਮ੍ਹਿ, ਏਕੋ ਪੁਲਿਨਪੁਪ੍ਫਿਯੋ।
‘‘Ito sattatikappamhi, eko pulinapupphiyo;
ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਮਹਬ੍ਬਲੋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ‘‘ਅਨ੍ਧਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਤੋ વਿਧੁਰਾ ਅਰਿਯਾਨਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ –
Arahattaṃ pana patvā ‘‘andhaputhujjanānaṃ paṭipattito vidhurā ariyānaṃ paṭipattī’’ti imassa atthassa dassanavasena aññaṃ byākaronto –
੭੬.
76.
‘‘ਉਪ੍ਪਤਨ੍ਤੇਸੁ ਨਿਪਤੇ, ਨਿਪਤਨ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਤੇ।
‘‘Uppatantesu nipate, nipatantesu uppate;
વਸੇ ਅવਸਮਾਨੇਸੁ, ਰਮਮਾਨੇਸੁ ਨੋ ਰਮੇ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Vase avasamānesu, ramamānesu no rame’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਤਨ੍ਤੇਸੂਤਿ ਉਣ੍ਣਮਨ੍ਤੇਸੁ, ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਾਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਥਮ੍ਭਸਾਰਮ੍ਭਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨੇਨ ਅਨੁਪਸਨ੍ਤੇਸੁ। ਨਿਪਤੇਤਿ ਨਮੇਯ੍ਯ, ਤੇਸਞ੍ਞੇવ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿવਜ੍ਜਨੇਨ ਨਿવਾਤવੁਤ੍ਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ। ਨਿਪਤਨ੍ਤੇਸੂਤਿ ਓਣਮਨ੍ਤੇਸੁ, ਹੀਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਾਯ ਕੋਸਜ੍ਜੇਨ ਚ ਗੁਣਤੋ ਨਿਹੀਯਮਾਨੇਸੁ। ਉਪ੍ਪਤੇਤਿ ਉਣ੍ਣਮੇਯ੍ਯ, ਪਣੀਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਾਯ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੇਨ ਚ ਗੁਣਤੋ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕੇਯ੍ਯ। ਅਥ વਾ ਉਪ੍ਪਤਨ੍ਤੇਸੂਤਿ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤੇਸੁ, ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੇਸੁ। ਨਿਪਤੇਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ ਯਥਾ ਤੇ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਅਨੁਰੂਪਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ ਨਿਪਤੇਯ੍ਯ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਯ੍ਯ ਚੇવ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ ਚ। ਨਿਪਤਨ੍ਤੇਸੂਤਿ ਪਰਿਪਤਨ੍ਤੇਸੁ, ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਸੁ વੀਰਿਯਪਯੋਗਮਨ੍ਦਤਾਯ વਾ ਯਥਾਰਦ੍ਧੇਸੁ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਾਯ ਮਾਨੇਸੁ । ਉਪ੍ਪਤੇਤਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਸਮ੍ਪਦਾਯ ਚ ਤੇ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯ ਚ। વਸੇ ਅવਸਮਾਨੇਸੂਤਿ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਂ ਅਰਿਯવਾਸਞ੍ਚ ਅવਸਨ੍ਤੇਸੁ ਸਯਂ ਤਂ વਾਸਂ વਸੇਯ੍ਯਾਤਿ, ਅਰਿਯੇਸੁ વਾ ਕਿਲੇਸવਾਸਂ ਦੁਤਿਯਕવਾਸਂ ਅવਸਨ੍ਤੇਸੁ ਯੇਨ વਾਸੇਨ ਤੇ ਅવਸਮਾਨਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਯਂ ਤਥਾ વਸੇ। ਰਮਮਾਨੇਸੁ ਨੋ ਰਮੇਤਿ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਕਾਮਗੁਣਰਤਿਯਾ ਕਿਲੇਸਰਤਿਯਾ ਰਮਨ੍ਤੇਸੁ ਸਯਂ ਤਥਾ ਨੋ ਰਮੇ ਨਂ ਰਮੇਯ੍ਯ, ਅਰਿਯੇਸੁ વਾ ਨਿਰਾਮਿਸਾਯ ਝਾਨਾਦਿਰਤਿਯਾ ਰਮਮਾਨੇਸੁ ਸਯਮ੍ਪਿ ਤਥਾ ਰਮੇ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਪਨ ਕਦਾਚਿਪਿ ਨੋ ਰਮੇ ਨਾਭਿਰਮੇਯ੍ਯ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha uppatantesūti uṇṇamantesu, sattesu mānuddhaccathambhasārambhādīhi attukkaṃsanena anupasantesu. Nipateti nameyya, tesaññeva pāpadhammānaṃ parivajjanena nivātavutti bhaveyya. Nipatantesūti oṇamantesu, hīnādhimuttikatāya kosajjena ca guṇato nihīyamānesu. Uppateti uṇṇameyya, paṇītādhimuttikatāya vīriyārambhena ca guṇato ussukkeyya. Atha vā uppatantesūti uṭṭhahantesu, kilesesu pariyuṭṭhānavasena sīsaṃ ukkhipantesu. Nipateti paṭisaṅkhānabalena yathā te na uppajjanti, tathā anurūpapaccavekkhaṇāya nipateyya, vikkhambheyya ceva samucchindeyya ca. Nipatantesūti paripatantesu, ayonisomanasikāresu vīriyapayogamandatāya vā yathāraddhesu samathavipassanādhammesu hāya mānesu . Uppateti yonisomanasikārena vīriyārambhasampadāya ca te upaṭṭhāpeyya uppādeyya vaḍḍheyya ca. Vaseavasamānesūti sattesu maggabrahmacariyavāsaṃ ariyavāsañca avasantesu sayaṃ taṃ vāsaṃ vaseyyāti, ariyesu vā kilesavāsaṃ dutiyakavāsaṃ avasantesu yena vāsena te avasamānā nāma honti, sayaṃ tathā vase. Ramamānesu no rameti sattesu kāmaguṇaratiyā kilesaratiyā ramantesu sayaṃ tathā no rame naṃ rameyya, ariyesu vā nirāmisāya jhānādiratiyā ramamānesu sayampi tathā rame, tato aññathā pana kadācipi no rame nābhirameyya vāti attho.
ਪਿਯਞ੍ਜਹਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Piyañjahattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੬. ਪਿਯਞ੍ਜਹਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 6. Piyañjahattheragāthā