Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi

१४. पोसालमाणवपुच्छानिद्देसो

14. Posālamāṇavapucchāniddeso

८१.

81.

यो अतीतं आदिसति, [इच्‍चायस्मा पोसालो]

Yoatītaṃ ādisati, [iccāyasmā posālo]

अनेजो छिन्‍नसंसयो।

Anejo chinnasaṃsayo;

पारगुं ¹ सब्बधम्मानं, अत्थि पञ्हेन आगमं॥

Pāraguṃ²sabbadhammānaṃ, atthi pañhena āgamaṃ.

यो अतीतं आदिसतीति। योति यो सो भगवा सयम्भू। अनाचरियको पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु सामं सच्‍चानि अभिसम्बुज्झि, तत्थ च सब्बञ्‍ञुतं पत्तो, बलेसु च वसीभावं। अतीतं आदिसतीति भगवा अत्तनो च परेसञ्‍च अतीतम्पि आदिसति, अनागतम्पि आदिसति, पच्‍चुप्पन्‍नम्पि आदिसति।

Yo atītaṃ ādisatīti. Yoti yo so bhagavā sayambhū. Anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto, balesu ca vasībhāvaṃ. Atītaṃ ādisatīti bhagavā attano ca paresañca atītampi ādisati, anāgatampi ādisati, paccuppannampi ādisati.

कथं भगवा अत्तनो अतीतं आदिसति? भगवा अत्तनो अतीतं एकम्पि जातिं आदिसति, द्वेपि जातियो आदिसति, तिस्सोपि जातियो आदिसति, चतस्सोपि जातियो आदिसति, पञ्‍चपि जातियो आदिसति, दसपि जातियो आदिसति, वीसम्पि जातियो आदिसति, तिंसम्पि जातियो आदिसति, चत्तालीसम्पि जातियो आदिसति , पञ्‍ञासम्पि जातियो आदिसति, जातिसतम्पि…पे॰… जातिसहस्सम्पि… जातिसतसहस्सम्पि… अनेकेपि संवट्टकप्पे… अनेकेपि विवट्टकप्पे… अनेकेपि संवट्टविवट्टकप्पे आदिसति – ‘‘अमुत्रासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो अमुत्र उदपादिं; तत्रापासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो इधूपपन्‍नो’’ति। इति साकारं सउद्देसं अनेकविहितं पुब्बेनिवासं आदिसति। एवं भगवा अत्तनो अतीतं आदिसति।

Kathaṃ bhagavā attano atītaṃ ādisati? Bhagavā attano atītaṃ ekampi jātiṃ ādisati, dvepi jātiyo ādisati, tissopi jātiyo ādisati, catassopi jātiyo ādisati, pañcapi jātiyo ādisati, dasapi jātiyo ādisati, vīsampi jātiyo ādisati, tiṃsampi jātiyo ādisati, cattālīsampi jātiyo ādisati , paññāsampi jātiyo ādisati, jātisatampi…pe… jātisahassampi… jātisatasahassampi… anekepi saṃvaṭṭakappe… anekepi vivaṭṭakappe… anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe ādisati – ‘‘amutrāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṃ; tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno’’ti. Iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ ādisati. Evaṃ bhagavā attano atītaṃ ādisati.

कथं भगवा परेसं अतीतं आदिसति? भगवा परेसं अतीतं एकम्पि जातिं आदिसति, द्वेपि जातियो आदिसति…पे॰… अनेकेपि संवट्टविवट्टकप्पे आदिसति – ‘‘अमुत्रासि एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो अमुत्र उदपादि; तत्रापासि एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो इधूपपन्‍नो’’ति। इति साकारं सउद्देसं अनेकविहितं पुब्बेनिवासं आदिसति। एवं भगवा परेसं अतीतं आदिसति।

Kathaṃ bhagavā paresaṃ atītaṃ ādisati? Bhagavā paresaṃ atītaṃ ekampi jātiṃ ādisati, dvepi jātiyo ādisati…pe… anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe ādisati – ‘‘amutrāsi evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādi; tatrāpāsi evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno’’ti. Iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ ādisati. Evaṃ bhagavā paresaṃ atītaṃ ādisati.

भगवा पञ्‍च जातकसतानि भासन्तो अत्तनो च परेसञ्‍च अतीतं आदिसति, महापदानियसुत्तन्तं ³ भासन्तो अत्तनो च परेसञ्‍च अतीतं आदिसति, महासुदस्सनियसुत्तन्तं भासन्तो अत्तनो च परेसञ्‍च अतीतं आदिसति, महागोविन्दियसुत्तन्तं भासन्तो अत्तनो च परेसञ्‍च अतीतं आदिसति, मघदेवियसुत्तन्तं भासन्तो अत्तनो च परेसञ्‍च अतीतं आदिसति।

Bhagavā pañca jātakasatāni bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, mahāpadāniyasuttantaṃ ⁴ bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, mahāsudassaniyasuttantaṃ bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, mahāgovindiyasuttantaṃ bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, maghadeviyasuttantaṃ bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati.

वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘अतीतं खो, चुन्द, अद्धानं आरब्भ तथागतस्स सतानुसारिञाणं ⁵ होति। सो यावतकं आकङ्खति तावतकं अनुस्सरति। अनागतञ्‍च खो, चुन्द…पे॰… पच्‍चुप्पन्‍नञ्‍च खो, चुन्द, अद्धानं आरब्भ तथागतस्स बोधिजं ञाणं उप्पज्‍जति – ‘अयमन्तिमा जाति, नत्थिदानि पुनब्भवो’’’ति।

Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘atītaṃ kho, cunda, addhānaṃ ārabbha tathāgatassa satānusāriñāṇaṃ ⁶ hoti. So yāvatakaṃ ākaṅkhati tāvatakaṃ anussarati. Anāgatañca kho, cunda…pe… paccuppannañca kho, cunda, addhānaṃ ārabbha tathāgatassa bodhijaṃ ñāṇaṃ uppajjati – ‘ayamantimā jāti, natthidāni punabbhavo’’’ti.

इन्द्रियपरोपरियत्तञाणं ⁷ तथागतस्स तथागतबलं, सत्तानं आसयानुसयञाणं तथागतस्स तथागतबलं, यमकपाटिहीरे ञाणं ⁸ तथागतस्स तथागतबलं, महाकरुणासमापत्तिया ञाणं तथागतस्स तथागतबलं, सब्बञ्‍ञुतञाणं तथागतस्स तथागतबलं, अनावरणञाणं तथागतस्स तथागतबलं, सब्बत्थ असङ्गमप्पटिहतमनावरणञाणं तथागतस्स तथागतबलं। एवं भगवा अत्तनो च परेसञ्‍च अतीतम्पि आदिसति अनागतम्पि आदिसति पच्‍चुप्पन्‍नम्पि आदिसति आचिक्खति देसेति पञ्‍ञपेति पट्ठपेति विवरति विभजति उत्तानीकरोति पकासेतीति – यो अतीतं आदिसति।

Indriyaparopariyattañāṇaṃ ⁹ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sattānaṃ āsayānusayañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, yamakapāṭihīre ñāṇaṃ ¹⁰ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sabbaññutañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, anāvaraṇañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sabbattha asaṅgamappaṭihatamanāvaraṇañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ. Evaṃ bhagavā attano ca paresañca atītampi ādisati anāgatampi ādisati paccuppannampi ādisati ācikkhati deseti paññapeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti pakāsetīti – yo atītaṃ ādisati.

इच्‍चायस्मा पोसालोति। इच्‍चाति पदसन्धि…पे॰… आयस्माति पियवचनं…पे॰… पोसालोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्‍चायस्मा पोसालो।

Iccāyasmā posāloti. Iccāti padasandhi…pe… āyasmāti piyavacanaṃ…pe… posāloti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā posālo.

अनेजो छिन्‍नसंसयोति एजा वुच्‍चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं। सा एजा तण्हा बुद्धस्स भगवतो पहीना उच्छिन्‍नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा। तस्मा बुद्धो अनेजो। एजाय पहीनत्ता अनेजो। भगवा लाभेपि न इञ्‍जति…पे॰… दुक्खेपि न इञ्‍जति न चलति न वेधति नप्पवेधति न सम्पवेधतीति अनेजो। छिन्‍नसंसयोति संसयो वुच्‍चति विचिकिच्छा। दुक्खे कङ्खा…पे॰… छम्भितत्तं चित्तस्स मनोविलेखो। सो संसयो बुद्धस्स भगवतो पहीनो छिन्‍नो उच्छिन्‍नो समुच्छिन्‍नो वूपसन्तो पटिनिस्सग्गो पटिप्पस्सद्धो अभब्बुप्पत्तिको ञाणग्गिना दड्ढो। तस्मा बुद्धो छिन्‍नसंसयोति – अनेजो छिन्‍नसंसयो।

Anejo chinnasaṃsayoti ejā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Sā ejā taṇhā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anejo. Ejāya pahīnattā anejo. Bhagavā lābhepi na iñjati…pe… dukkhepi na iñjati na calati na vedhati nappavedhati na sampavedhatīti anejo. Chinnasaṃsayoti saṃsayo vuccati vicikicchā. Dukkhe kaṅkhā…pe… chambhitattaṃ cittassa manovilekho. So saṃsayo buddhassa bhagavato pahīno chinno ucchinno samucchinno vūpasanto paṭinissaggo paṭippassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho. Tasmā buddho chinnasaṃsayoti – anejo chinnasaṃsayo.

पारगुं सब्बधम्मानन्ति भगवा सब्बधम्मानं अभिञ्‍ञापारगू परिञ्‍ञापारगू पहानपारगू भावनापारगू सच्छिकिरियापारगू समापत्तिपारगू अभिञ्‍ञापारगू सब्बधम्मानं…पे॰… जातिमरणसंसारो नत्थि तस्स पुनब्भवोति – पारगू सब्बधम्मानं।

Pāraguṃsabbadhammānanti bhagavā sabbadhammānaṃ abhiññāpāragū pariññāpāragū pahānapāragū bhāvanāpāragū sacchikiriyāpāragū samāpattipāragū abhiññāpāragū sabbadhammānaṃ…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti – pāragū sabbadhammānaṃ.

अत्थि पञ्हेन आगमन्ति पञ्हेन अत्थिको आगतोम्हि…पे॰… ‘‘वहस्सेतं भार’’न्ति – अत्थि पञ्हेन आगमं। तेनाह सो ब्राह्मणो –

Atthi pañhena āgamanti pañhena atthiko āgatomhi…pe… ‘‘vahassetaṃ bhāra’’nti – atthi pañhena āgamaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –

‘‘यो अतीतं आदिसति, [इच्‍चायस्मा पोसालो]

‘‘Yo atītaṃ ādisati, [iccāyasmā posālo]

अनेजो छिन्‍नसंसयो।

Anejo chinnasaṃsayo;

पारगुं सब्बधम्मानं, अत्थि पञ्हेन आगम’’न्ति॥

Pāraguṃ sabbadhammānaṃ, atthi pañhena āgama’’nti.

८२.

82.

विभूतरूपसञ्‍ञिस्स, सब्बकायप्पहायिनो।

Vibhūtarūpasaññissa, sabbakāyappahāyino;

अज्झत्तञ्‍च बहिद्धा च, नत्थि किञ्‍चीति पस्सतो।

Ajjhattañca bahiddhā ca, natthi kiñcīti passato;

ञाणं सक्‍कानुपुच्छामि, कथं नेय्यो तथाविधो॥

Ñāṇaṃsakkānupucchāmi, kathaṃ neyyo tathāvidho.

विभूतरूपसञ्‍ञिस्साति कतमा रूपसञ्‍ञा? रूपावचरसमापत्तिं समापन्‍नस्स वा उपपन्‍नस्स वा दिट्ठधम्मसुखविहारिस्स वा सञ्‍ञा सञ्‍जानना सञ्‍जानितत्तं – अयं रूपसञ्‍ञा। विभूतरूपसञ्‍ञिस्साति चतस्सो अरूपसमापत्तियो पटिलद्धस्स ¹¹ रूपसञ्‍ञा विभूता होन्ति विगता अतिक्‍कन्ता समतिक्‍कन्ता वीतिवत्ताति – विभूतरूपसञ्‍ञिस्स।

Vibhūtarūpasaññissāti katamā rūpasaññā? Rūpāvacarasamāpattiṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – ayaṃ rūpasaññā. Vibhūtarūpasaññissāti catasso arūpasamāpattiyo paṭiladdhassa ¹² rūpasaññā vibhūtā honti vigatā atikkantā samatikkantā vītivattāti – vibhūtarūpasaññissa.

सब्बकायप्पहायिनोति सब्बो तस्स पटिसन्धिको रूपकायो पहीनो, तदङ्गसमतिक्‍कमा विक्खम्भनप्पहानेन पहीनो तस्स रूपकायोति – सब्बकायप्पहायिनो।

Sabbakāyappahāyinoti sabbo tassa paṭisandhiko rūpakāyo pahīno, tadaṅgasamatikkamā vikkhambhanappahānena pahīno tassa rūpakāyoti – sabbakāyappahāyino.

अज्झत्तञ्‍च बहिद्धा च, नत्थि किञ्‍चीति पस्सतोति। नत्थि किञ्‍चीति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्ति। किंकारणा? नत्थि किञ्‍चीति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्ति। यं विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्तिं सतो समापज्‍जित्वा ततो वुट्ठहित्वा तञ्‍ञेव विञ्‍ञाणं अभावेति, विभावेति, अन्तरधापेति, ‘‘नत्थि किञ्‍ची’’ति पस्सति – तंकारणा नत्थि किञ्‍चीति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्तीति – अज्झत्तञ्‍च बहिद्धा च नत्थि किञ्‍चीति पस्सतो।

Ajjhattañca bahiddhā ca, natthi kiñcīti passatoti. Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti. Kiṃkāraṇā? Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti. Yaṃ viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāveti, vibhāveti, antaradhāpeti, ‘‘natthi kiñcī’’ti passati – taṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpattīti – ajjhattañca bahiddhā ca natthi kiñcīti passato.

ञाणं सक्‍कानुपुच्छामीति। सक्‍काति – सक्‍को। भगवा सक्यकुला पब्बजितोतिपि सक्‍को …पे॰… पहीनभयभेरवो विगतलोमहंसोतिपि सक्‍को। ञाणं सक्‍कानुपुच्छामीति तस्स ञाणं पुच्छामि, पञ्‍ञं पुच्छामि, सम्बुद्धं पुच्छामि। ‘‘कीदिसं किंसण्ठितं किंपकारं किंपटिभागं ञाणं इच्छितब्ब’’न्ति – ञाणं सक्‍कानुपुच्छामि।

Ñāṇaṃ sakkānupucchāmīti. Sakkāti – sakko. Bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko …pe… pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakko. Ñāṇaṃ sakkānupucchāmīti tassa ñāṇaṃ pucchāmi, paññaṃ pucchāmi, sambuddhaṃ pucchāmi. ‘‘Kīdisaṃ kiṃsaṇṭhitaṃ kiṃpakāraṃ kiṃpaṭibhāgaṃ ñāṇaṃ icchitabba’’nti – ñāṇaṃ sakkānupucchāmi.

कथं नेय्यो तथाविधोति कथं सो नेतब्बो विनेतब्बो अनुनेतब्बो पञ्‍ञपेतब्बो निज्झापेतब्बो पेक्खेतब्बो पसादेतब्बो? कथं तेन ¹³ उत्तरि ञाणं उप्पादेतब्बं? तथाविधोति तथाविधो तादिसो तस्सण्ठितो तप्पकारो तप्पटिभागो यो सो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्तिलाभीति – कथं नेय्यो तथाविधो। तेनाह सो ब्राह्मणो –

Kathaṃ neyyo tathāvidhoti kathaṃ so netabbo vinetabbo anunetabbo paññapetabbo nijjhāpetabbo pekkhetabbo pasādetabbo? Kathaṃ tena ¹⁴ uttari ñāṇaṃ uppādetabbaṃ? Tathāvidhoti tathāvidho tādiso tassaṇṭhito tappakāro tappaṭibhāgo yo so ākiñcaññāyatanasamāpattilābhīti – kathaṃ neyyo tathāvidho. Tenāha so brāhmaṇo –

‘‘विभूतरूपसञ्‍ञिस्स, सब्बकायप्पहायिनो।

‘‘Vibhūtarūpasaññissa, sabbakāyappahāyino;

अज्झत्तञ्‍च बहिद्धा च, नत्थि किञ्‍चीति पस्सतो।

Ajjhattañca bahiddhā ca, natthi kiñcīti passato;

ञाणं सक्‍कानुपुच्छामि, कथं नेय्यो तथाविधो’’ति॥

Ñāṇaṃ sakkānupucchāmi, kathaṃ neyyo tathāvidho’’ti.

८३.

83.

विञ्‍ञाणट्ठितियो सब्बा, [पोसालाति भगवा]

Viññāṇaṭṭhitiyo sabbā, [posālāti bhagavā]

अभिजानं तथागतो।

Abhijānaṃ tathāgato;

तिट्ठन्तमेनं जानाति, धिमुत्तं तप्परायणं।

Tiṭṭhantamenaṃ jānāti, dhimuttaṃ tapparāyaṇaṃ;

विञ्‍ञाणट्ठितियो सब्बाति भगवा अभिसङ्खारवसेन चतस्सो विञ्‍ञाणट्ठितियो जानाति, पटिसन्धिवसेन सत्त विञ्‍ञाणट्ठितियो जानाति। कथं भगवा अभिसङ्खारवसेन चतस्सो विञ्‍ञाणट्ठितियो जानाति? वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘रूपुपयं ¹⁵ वा, भिक्खवे, विञ्‍ञाणं तिट्ठमानं तिट्ठेय्य ¹⁶, रूपारम्मणं रूपप्पतिट्ठं नन्दूपसेचनं वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्‍लं आपज्‍जेय्य। वेदनुपयं वा, भिक्खवे…पे॰… सञ्‍ञुपयं वा, भिक्खवे…पे॰… सङ्खारुपयं वा, भिक्खवे, विञ्‍ञाणं तिट्ठमानं तिट्ठेय्य, सङ्खारारम्मणं सङ्खारप्पतिट्ठं नन्दूपसेचनं वुद्धिं विरूळ्हिं वेपुल्‍लं आपज्‍जेय्या’’ति। एवं भगवा अभिसङ्खारवसेन चतस्सो विञ्‍ञाणट्ठितियो जानाति।

Viññāṇaṭṭhitiyo sabbāti bhagavā abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti, paṭisandhivasena satta viññāṇaṭṭhitiyo jānāti. Kathaṃ bhagavā abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti? Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘rūpupayaṃ ¹⁷ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya ¹⁸, rūpārammaṇaṃ rūpappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyya. Vedanupayaṃ vā, bhikkhave…pe… saññupayaṃ vā, bhikkhave…pe… saṅkhārupayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, saṅkhārārammaṇaṃ saṅkhārappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyyā’’ti. Evaṃ bhagavā abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti.

कथं भगवा पटिसन्धिवसेन सत्त विञ्‍ञाणट्ठितियो जानाति? वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘सन्ति, भिक्खवे, सत्ता नानत्तकाया नानत्तसञ्‍ञिनो – सेय्यथापि मनुस्सा एकच्‍चे च देवा एकच्‍चे च विनिपातिका। अयं पठमा विञ्‍ञाणट्ठिति।

Kathaṃ bhagavā paṭisandhivasena satta viññāṇaṭṭhitiyo jānāti? Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘santi, bhikkhave, sattā nānattakāyā nānattasaññino – seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti.

‘‘सन्ति , भिक्खवे, सत्ता नानत्तकाया एकत्तसञ्‍ञिनो, सेय्यथापि देवा ब्रह्मकायिका पठमाभिनिब्बत्ता। अयं दुतिया विञ्‍ञाणट्ठिति।

‘‘Santi , bhikkhave, sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā. Ayaṃ dutiyā viññāṇaṭṭhiti.

‘‘सन्ति, भिक्खवे, सत्ता एकत्तकाया नानत्तसञ्‍ञिनो, सेय्यथापि देवा आभस्सरा। अयं ततिया विञ्‍ञाणट्ठिति।

‘‘Santi, bhikkhave, sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ tatiyā viññāṇaṭṭhiti.

‘‘सन्ति , भिक्खवे, सत्ता एकत्तकाया एकत्तसञ्‍ञिनो, सेय्यथापि देवा सुभकिण्हा। अयं चतुत्थी ¹⁹ विञ्‍ञाणट्ठिति।

‘‘Santi , bhikkhave, sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ catutthī ²⁰ viññāṇaṭṭhiti.

‘‘सन्ति, भिक्खवे, सत्ता सब्बसो रूपसञ्‍ञानं समतिक्‍कमा पटिघसञ्‍ञानं अत्थङ्गमा नानत्तसञ्‍ञानं अमनसिकारा, अनन्तो आकासोति आकासानञ्‍चायतनूपगा। अयं पञ्‍चमी ²¹ विञ्‍ञाणट्ठिति।

‘‘Santi, bhikkhave, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā, ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanūpagā. Ayaṃ pañcamī ²² viññāṇaṭṭhiti.

‘‘सन्ति, भिक्खवे, सत्ता सब्बसो आकासानञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्म, अनन्तं विञ्‍ञाणन्ति विञ्‍ञाणञ्‍चायतनूपगा। अयं छट्ठी ²³ विञ्‍ञाणट्ठिति।

‘‘Santi, bhikkhave, sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma, anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanūpagā. Ayaṃ chaṭṭhī ²⁴ viññāṇaṭṭhiti.

‘‘सन्ति, भिक्खवे, सत्ता सब्बसो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्म, नत्थि किञ्‍चीति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनूपगा। अयं सत्तमी ²⁵ विञ्‍ञाणट्ठिति’’। एवं भगवा पटिसन्धिवसेन सत्त विञ्‍ञाणट्ठितियो जानातीति – विञ्‍ञाणट्ठितियो सब्बा।

‘‘Santi, bhikkhave, sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma, natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanūpagā. Ayaṃ sattamī ²⁶ viññāṇaṭṭhiti’’. Evaṃ bhagavā paṭisandhivasena satta viññāṇaṭṭhitiyo jānātīti – viññāṇaṭṭhitiyo sabbā.

पोसालाति भगवाति। पोसालाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्‍ञत्ति, यदिदं भगवाति – पोसालाति भगवा।

Posālāti bhagavāti. Posālāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – posālāti bhagavā.

अभिजानं तथागतोति। अभिजानन्ति अभिजानन्तो विजानन्तो पटिविजानन्तो पटिविज्झन्तो तथागतो। वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘अतीतं चेपि खो, चुन्द, होति अभूतं अतच्छं अनत्थसञ्हितं, न तं तथागतो ब्याकरोति। अतीतं चेपि, चुन्द, होति भूतं तच्छं अनत्थसञ्हितं, तम्पि तथागतो न ब्याकरोति। अतीतं चेपि खो, चुन्द, होति भूतं तच्छं अत्थसञ्हितं, तत्र कालञ्‍ञू तथागतो होति तस्सेव पञ्हस्स वेय्याकरणाय। अनागतं चेपि, चुन्द, होति…पे॰… पच्‍चुप्पन्‍नं चेपि, चुन्द, होति अभूतं अतच्छं अनत्थसञ्हितं, न तं तथागतो ब्याकरोति। पच्‍चुप्पन्‍नं चेपि, चुन्द, होति भूतं तच्छं अनत्थसञ्हितं, तम्पि तथागतो न ब्याकरोति। पच्‍चुप्पन्‍नं चेपि, चुन्द, होति भूतं तच्छं अत्थसञ्हितं, तत्र कालञ्‍ञू तथागतो होति तस्स पञ्हस्स वेय्याकरणाय। इति खो, चुन्द, अतीतानागतपच्‍चुप्पन्‍नेसु धम्मेसु तथागतो कालवादी भूतवादी अत्थवादी धम्मवादी विनयवादी। तस्मा तथागतोति वुच्‍चति।

Abhijānaṃ tathāgatoti. Abhijānanti abhijānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto tathāgato. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘atītaṃ cepi kho, cunda, hoti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasañhitaṃ, na taṃ tathāgato byākaroti. Atītaṃ cepi, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasañhitaṃ, tampi tathāgato na byākaroti. Atītaṃ cepi kho, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ atthasañhitaṃ, tatra kālaññū tathāgato hoti tasseva pañhassa veyyākaraṇāya. Anāgataṃ cepi, cunda, hoti…pe… paccuppannaṃ cepi, cunda, hoti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasañhitaṃ, na taṃ tathāgato byākaroti. Paccuppannaṃ cepi, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasañhitaṃ, tampi tathāgato na byākaroti. Paccuppannaṃ cepi, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ atthasañhitaṃ, tatra kālaññū tathāgato hoti tassa pañhassa veyyākaraṇāya. Iti kho, cunda, atītānāgatapaccuppannesu dhammesu tathāgato kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī. Tasmā tathāgatoti vuccati.

‘‘यं खो, चुन्द, सदेवकस्स लोकस्स समारकस्स सब्रह्मकस्स सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय दिट्ठं सुतं मुतं विञ्‍ञातं पत्तं परियेसितं अनुविचरितं मनसा , सब्बं तं तथागतेन अभिसम्बुद्धं। तस्मा तथागतोति वुच्‍चति। यञ्‍च, चुन्द, रत्तिं तथागतो अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुज्झति, यञ्‍च रत्तिं अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायति, यं एतस्मिं अन्तरे भासति लपति निद्दिसति सब्बं तं तथेव होति नो अञ्‍ञथा। तस्मा तथागतोति वुच्‍चति। यथावादी, चुन्द, तथागतो तथाकारी; यथाकारी तथावादी। इति यथावादी तथाकारी, यथाकारी तथावादी। तस्मा तथागतोति वुच्‍चति। सदेवके, चुन्द, लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय तथागतो अभिभू अनभिभूतो अञ्‍ञदत्थुदसो वसवत्ती। तस्मा तथागतोति वुच्‍चती’’ति – अभिजानं तथागतो।

‘‘Yaṃ kho, cunda, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā , sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā tathāgatoti vuccati. Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati sabbaṃ taṃ tatheva hoti no aññathā. Tasmā tathāgatoti vuccati. Yathāvādī, cunda, tathāgato tathākārī; yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā tathāgatoti vuccati. Sadevake, cunda, loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī. Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti – abhijānaṃ tathāgato.

तिट्ठन्तमेनं जानातीति भगवा इधत्थञ्‍ञेव ²⁷ जानाति कम्माभिसङ्खारवसेन – ‘‘अयं पुग्गलो कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्‍जिस्सती’’ति। भगवा इधत्थञ्‍ञेव जानाति कम्माभिसङ्खारवसेन – ‘‘अयं पुग्गलो कायस्स भेदा परं मरणा तिरच्छानयोनिं उपपज्‍जिस्सती’’ति। भगवा इधत्थञ्‍ञेव जानाति कम्माभिसङ्खारवसेन – ‘‘अयं पुग्गलो कायस्स भेदा परं मरणा पेत्तिविसयं उपपज्‍जिस्सती’’ति। भगवा इधत्थञ्‍ञेव जानाति कम्माभिसङ्खारवसेन – ‘‘अयं पुग्गलो कायस्स भेदा परं मरणा मनुस्सेसु उप्पज्‍जिस्सती’’ति। भगवा इधत्थञ्‍ञेव जानाति कम्माभिसङ्खारवसेन – ‘‘अयं पुग्गलो सुप्पटिपन्‍नो कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्‍जिस्सती’’ति।

Tiṭṭhantamenaṃ jānātīti bhagavā idhatthaññeva ²⁸ jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā tiracchānayoniṃ upapajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā pettivisayaṃ upapajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā manussesu uppajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo suppaṭipanno kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjissatī’’ti.

वुत्तञ्हेतं भगवता – ‘‘इध पनाहं, सारिपुत्त, एकच्‍चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्‍च पजानामि – ‘तथायं पुग्गलो पटिपन्‍नो, तथा च इरियति, तञ्‍च मग्गं समारूळ्हो, यथा कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्‍जिस्सती’ति।

Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno, tathā ca iriyati, tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti.

‘‘इध पनाहं, सारिपुत्त, एकच्‍चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्‍च पजानामि – ‘तथायं पुग्गलो पटिपन्‍नो तथा च इरियति तञ्‍च मग्गं समारूळ्हो, यथा कायस्स भेदा परं मरणा तिरच्छानयोनिं उपपज्‍जिस्सती’ति।

‘‘Idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca iriyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā tiracchānayoniṃ upapajjissatī’ti.

‘‘इध पनाहं, सारिपुत्त, एकच्‍चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्‍च पजानामि – ‘तथायं पुग्गलो पटिपन्‍नो तथा च इरियति तञ्‍च मग्गं समारूळ्हो, यथा कायस्स भेदा परं मरणा पेत्तिविसयं उपपज्‍जिस्सती’ति।

‘‘इध पनाहं, सारिपुत्त, एकच्‍चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्‍च पजानामि – ‘तथायं पुग्गलो पटिपन्‍नो तथा च इरियति तञ्‍च मग्गं समारूळ्हो, यथा कायस्स भेदा परं मरणा मनुस्सेसु उप्पज्‍जिस्सती’ति।

‘‘इध पनाहं, सारिपुत्त, एकच्‍चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्‍च पजानामि – ‘तथायं पुग्गलो पटिपन्‍नो तथा च इरियति तञ्‍च मग्गं समारूळ्हो, यथा कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्‍जिस्सती’ति।

‘‘इध पनाहं, सारिपुत्त, एकच्‍चं पुग्गलं एवं चेतसा चेतो परिच्‍च पजानामि – ‘तथायं पुग्गलो पटिपन्‍नो तथा च इरियति तञ्‍च मग्गं समारूळ्हो, यथा आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्‍ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्‍ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्‍ज विहरती’’’ति – तिट्ठन्तमेनं जानाति।

‘‘Idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca iriyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’’ti – tiṭṭhantamenaṃ jānāti.

धिमुत्तं तप्परायणन्ति। धिमुत्तन्ति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं। धिमुत्तन्ति विमोक्खेन धिमुत्तं तत्राधिमुत्तं तदधिमुत्तं तदाधिपतेय्यं। अथ वा, भगवा जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो रूपाधिमुत्तो सद्दाधिमुत्तो गन्धाधिमुत्तो रसाधिमुत्तो फोट्ठब्बाधिमुत्तो कुलाधिमुत्तो गणाधिमुत्तो आवासाधिमुत्तो लाभाधिमुत्तो यसाधिमुत्तो पसंसाधिमुत्तो सुखाधिमुत्तो चीवराधिमुत्तो पिण्डपाताधिमुत्तो सेनासनाधिमुत्तो गिलानपच्‍चयभेसज्‍जपरिक्खाराधिमुत्तो सुत्तन्ताधिमुत्तो विनयाधिमुत्तो अभिधम्माधिमुत्तो आरञ्‍ञकङ्गाधिमुत्तो पिण्डपातिकङ्गाधिमुत्तो पंसुकूलिकङ्गाधिमुत्तो तेचीवरिकङ्गाधिमुत्तो सपदानचारिकङ्गाधिमुत्तो खलुपच्छाभत्तिकङ्गाधिमुत्तो नेसज्‍जिकङ्गाधिमुत्तो यथासन्थतिकङ्गाधिमुत्तो पठमज्झानाधिमुत्तो दुतियज्झानाधिमुत्तो ततियज्झानाधिमुत्तो चतुत्थज्झानाधिमुत्तोआकासानञ्‍चायतनसमापत्ताधिमुत्तो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्ताधिमुत्तो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्ताधिमुत्तो नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्ताधिमुत्तो’’तिधिमुत्तं।

Dhimuttaṃ tapparāyaṇanti. Dhimuttanti ākiñcaññāyatanaṃ. Dhimuttanti vimokkhena dhimuttaṃ tatrādhimuttaṃ tadadhimuttaṃ tadādhipateyyaṃ. Atha vā, bhagavā jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo rūpādhimutto saddādhimutto gandhādhimutto rasādhimutto phoṭṭhabbādhimutto kulādhimutto gaṇādhimutto āvāsādhimutto lābhādhimutto yasādhimutto pasaṃsādhimutto sukhādhimutto cīvarādhimutto piṇḍapātādhimutto senāsanādhimutto gilānapaccayabhesajjaparikkhārādhimutto suttantādhimutto vinayādhimutto abhidhammādhimutto āraññakaṅgādhimutto piṇḍapātikaṅgādhimutto paṃsukūlikaṅgādhimutto tecīvarikaṅgādhimutto sapadānacārikaṅgādhimutto khalupacchābhattikaṅgādhimutto nesajjikaṅgādhimutto yathāsanthatikaṅgādhimutto paṭhamajjhānādhimutto dutiyajjhānādhimutto tatiyajjhānādhimutto catutthajjhānādhimuttoākāsānañcāyatanasamāpattādhimutto viññāṇañcāyatanasamāpattādhimutto ākiñcaññāyatanasamāpattādhimutto nevasaññānāsaññāyatanasamāpattādhimutto’’tidhimuttaṃ.

तप्परायणन्ति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनमयं तप्परायणं कम्मपरायणं विपाकपरायणं कम्मगरुकं पटिसन्धिगरुकं । अथ वा, भगवा जानाति – ‘‘अयं पुग्गलो रूपपरायणो…पे॰… नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्तिपरायणो’’ति – धिमुत्तं तप्परायणं। तेनाह भगवा –

Tapparāyaṇanti ākiñcaññāyatanamayaṃ tapparāyaṇaṃ kammaparāyaṇaṃ vipākaparāyaṇaṃ kammagarukaṃ paṭisandhigarukaṃ . Atha vā, bhagavā jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo rūpaparāyaṇo…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiparāyaṇo’’ti – dhimuttaṃ tapparāyaṇaṃ. Tenāha bhagavā –

‘‘विञ्‍ञाणट्ठितियो सब्बा, [पोसालाति भगवा]

‘‘Viññāṇaṭṭhitiyo sabbā, [posālāti bhagavā]

अभिजानं तथागतो।

Abhijānaṃ tathāgato;

तिट्ठन्तमेनं जानाति, धिमुत्तं तप्परायण’’न्ति॥

Tiṭṭhantamenaṃ jānāti, dhimuttaṃ tapparāyaṇa’’nti.

८४.

84.

आकिञ्‍चञ्‍ञासम्भवं ञत्वा, नन्दिसंयोजनं इति।

Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā, nandisaṃyojanaṃ iti;

एवमेतं अभिञ्‍ञाय, ततो तत्थ विपस्सति।

Evametaṃ abhiññāya, tato tattha vipassati;

एतं ञाणं तथं तस्स, ब्राह्मणस्स वुसीमतो॥

Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa, brāhmaṇassa vusīmato.

आकिञ्‍चञ्‍ञासम्भवं ञत्वाति आकिञ्‍चञ्‍ञासम्भवोति वुच्‍चति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसंवत्तनिको कम्माभिसङ्खारो। आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसंवत्तनिकं कम्माभिसङ्खारं आकिञ्‍चञ्‍ञासम्भवोति ञत्वा, लग्गनन्ति ञत्वा, बन्धनन्ति ञत्वा, पलिबोधोति ञत्वा जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वाति – आकिञ्‍चञ्‍ञासम्भवं ञत्वा।

Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvāti ākiñcaññāsambhavoti vuccati ākiñcaññāyatanasaṃvattaniko kammābhisaṅkhāro. Ākiñcaññāyatanasaṃvattanikaṃ kammābhisaṅkhāraṃ ākiñcaññāsambhavoti ñatvā, laggananti ñatvā, bandhananti ñatvā, palibodhoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā.

नन्दिसंयोजनं इतीति नन्दिसंयोजनं वुच्‍चति अरूपरागो। अरूपरागेन तं कम्मं लग्गं लग्गितं पलिबुद्धं अरूपरागं नन्दिसंयोजनन्ति ञत्वा, लग्गनन्ति ञत्वा, बन्धनन्ति ञत्वा, पलिबोधोति ञत्वा जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वा। इतीति पदसन्धि पदसंसग्गो पदपारिपूरी अक्खरसमवायो ब्यञ्‍जनसिलिट्ठता पदानुपुब्बतापेतं इतीति – नन्दिसंयोजनं इति।

Nandisaṃyojanaṃ itīti nandisaṃyojanaṃ vuccati arūparāgo. Arūparāgena taṃ kammaṃ laggaṃ laggitaṃ palibuddhaṃ arūparāgaṃ nandisaṃyojananti ñatvā, laggananti ñatvā, bandhananti ñatvā, palibodhoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Itīti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ itīti – nandisaṃyojanaṃ iti.

एवमेतं अभिञ्‍ञायाति एवं एतं अभिञ्‍ञाय जानित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वाति – एवमेतं अभिञ्‍ञाय।

Evametaṃ abhiññāyāti evaṃ etaṃ abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – evametaṃ abhiññāya.

ततो तत्थ विपस्सतीति। तत्थाति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समापज्‍जित्वा ततो वुट्ठहित्वा तत्थ जाते चित्तचेतसिके धम्मे अनिच्‍चतो विपस्सति, दुक्खतो विपस्सति, रोगतो…पे॰… निस्सरणतो विपस्सति दक्खति ओलोकेति निज्झायति उपपरिक्खतीति – ततो तत्थ विपस्सति।

Tato tattha vipassatīti. Tatthāti ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā tattha jāte cittacetasike dhamme aniccato vipassati, dukkhato vipassati, rogato…pe… nissaraṇato vipassati dakkhati oloketi nijjhāyati upaparikkhatīti – tato tattha vipassati.

एतं ञाणं तथं तस्साति एतं ञाणं तच्छं भूतं याथावं अविपरीतं तस्साति – एतं ञाणं तथं तस्स।

Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassāti etaṃ ñāṇaṃ tacchaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītaṃ tassāti – etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa.

ब्राह्मणस्स वुसीमतोति। ब्राह्मणोति सत्तन्‍नं धम्मानं बाहितत्ता ब्राह्मणो…पे॰… असितो तादि पवुच्‍चते स ब्रह्माति। ब्राह्मणस्स वुसीमतोति पुथुज्‍जनकल्याणं उपादाय सत्त सेक्खा अप्पत्तस्स पत्तिया अनधिगतस्स अधिगमाय असच्छिकतस्स सच्छिकिरियाय वसन्ति संवसन्ति आवसन्ति परिवसन्ति; अरहा वुसितवा कतकरणीयो ओहितभारो अनुप्पत्तसदत्थो परिक्खीणभवसंयोजनो सम्मदञ्‍ञा विमुत्तो; सो वुत्थवासो चिण्णचरणो…पे॰… जातिमरणसंसारो; नत्थि तस्स पुनब्भवोति – ब्राह्मणस्स वुसीमतो। तेनाह भगवा –

Brāhmaṇassavusīmatoti. Brāhmaṇoti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo…pe… asito tādi pavuccate sa brahmāti. Brāhmaṇassa vusīmatoti puthujjanakalyāṇaṃ upādāya satta sekkhā appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya vasanti saṃvasanti āvasanti parivasanti; arahā vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṃyojano sammadaññā vimutto; so vutthavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro; natthi tassa punabbhavoti – brāhmaṇassa vusīmato. Tenāha bhagavā –

‘‘आकिञ्‍चञ्‍ञासम्भवं ञत्वा, नन्दिसंयोजनं इति।

‘‘Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā, nandisaṃyojanaṃ iti;

एवमेतं अभिञ्‍ञाय, ततो तत्थ विपस्सति।

Evametaṃ abhiññāya, tato tattha vipassati;

एतं ञाणं तथं तस्स, ब्राह्मणस्स वुसीमतो’’ति॥

Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa, brāhmaṇassa vusīmato’’ti.

सह गाथापरियोसाना…पे॰… सत्था मे, भन्ते भगवा, सावकोहमस्मीति।

Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.

पोसालमाणवपुच्छानिद्देसो चुद्दसमो।

Posālamāṇavapucchāniddeso cuddasamo.

Next: १५. मोघराजमाणवपुच्छानिद्देसो • 15. Mogharājamāṇavapucchāniddeso

Footnotes:

1. पारगू (स्या॰ क॰)

2. pāragū (syā. ka.)

3. महाधनियसुत्तं (स्या॰)

4. mahādhaniyasuttaṃ (syā.)

5. सतानुस्सरियञाणं (क॰) पस्स दी॰ नि॰ ३.१८७

6. satānussariyañāṇaṃ (ka.) passa dī. ni. 3.187

7. इन्द्रियपरोपरियत्तिञाणं (क॰) अट्ठकथा ओलोकेतब्बा

8. यमकपाटिहिरियञाणं (स्या॰)

9. indriyaparopariyattiñāṇaṃ (ka.) aṭṭhakathā oloketabbā

10. yamakapāṭihiriyañāṇaṃ (syā.)

11. लाभिस्स (स्या॰)

12. lābhissa (syā.)

13. कथमस्स (स्या॰)

14. kathamassa (syā.)

15. रूपूपायं (स्या॰ क॰) पस्स सं॰ नि॰ ३.५३

16. तिट्ठति (स्या॰ क॰)

17. rūpūpāyaṃ (syā. ka.) passa saṃ. ni. 3.53

18. tiṭṭhati (syā. ka.)

19. चतुत्था (स्या॰) पस्स अ॰ नि॰ ७.४४

20. catutthā (syā.) passa a. ni. 7.44

21. पञ्‍चमा (स्या॰)

22. pañcamā (syā.)

23. छट्ठो (स्या॰)

24. chaṭṭho (syā.)

25. सत्तमा (स्या॰)

26. sattamā (syā.)

27. इधट्ठञ्‍ञेव (स्या॰)

28. idhaṭṭhaññeva (syā.)

Related texts:

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / १४. पोसालमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 14. Posālamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact