Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
౯. పోట్ఠపాదసుత్తవణ్ణనా
9. Poṭṭhapādasuttavaṇṇanā
పోట్ఠపాదపరిబ్బాజకవత్థువణ్ణనా
Poṭṭhapādaparibbājakavatthuvaṇṇanā
౪౦౬. సావత్థియన్తి సమీపత్థే భుమ్మన్తి ఆహ ‘‘సావత్థిం ఉపనిస్సాయా’’తి. జేతస్స కుమారస్స వనేతి జేతేన నామ రాజకుమారేన రోపితే ఉపవనే. నివాసఫాసుతాదినా పబ్బజితా ఆరమన్తి ఏత్థాతి ఆరామో, విహారో. ఫోటో పాదేసు జాతోతి పోట్ఠపాదో. వత్థచ్ఛాయాఛాదనపబ్బజూపగతత్తా ఛన్నపరిబ్బాజకో. బ్రాహ్మణమహాసాలోతి మహావిభవతాయ మహాసారతాపత్తో బ్రాహ్మణో. సమయన్తి సామఞ్ఞనిద్దేసో, తం తం సమయన్తి అత్థో. పవదన్తీతి పకారతో వదన్తి, అత్తనా అత్తనా ఉగ్గహితనియామేన యథా తథా సమయం వదన్తీతి అత్థో. ‘‘పభుతయో’’తి ఇమినా తోదేయ్యజాణుసోణీసోణదణ్డాదికే సఙ్గణ్హాతి, పరిబ్బాజకాదయోతి ఆది-సద్దేన ఛన్నపరిబ్బాజకాదికే. తిన్దుకాచీరమేత్థ అత్థీతి తిన్దుకాచీరో, ఆరామో. తథా ఏకా సాలా ఏత్థాతి ఏకసాలకో, తస్మిం తిన్దుకాచీరే ఏకసాలకే.
406.Sāvatthiyanti samīpatthe bhummanti āha ‘‘sāvatthiṃ upanissāyā’’ti. Jetassa kumārassa vaneti jetena nāma rājakumārena ropite upavane. Nivāsaphāsutādinā pabbajitā āramanti etthāti ārāmo, vihāro. Phoṭo pādesu jātoti poṭṭhapādo. Vatthacchāyāchādanapabbajūpagatattā channaparibbājako. Brāhmaṇamahāsāloti mahāvibhavatāya mahāsāratāpatto brāhmaṇo. Samayanti sāmaññaniddeso, taṃ taṃ samayanti attho. Pavadantīti pakārato vadanti, attanā attanā uggahitaniyāmena yathā tathā samayaṃ vadantīti attho. ‘‘Pabhutayo’’ti iminā todeyyajāṇusoṇīsoṇadaṇḍādike saṅgaṇhāti, paribbājakādayoti ādi-saddena channaparibbājakādike. Tindukācīramettha atthīti tindukācīro, ārāmo. Tathā ekā sālā etthāti ekasālako, tasmiṃ tindukācīre ekasālake.
అనేకాకారానవసేసఞేయ్యత్థవిభావనతో, అపరాపరుప్పత్తితో చ భగవతో ఞాణం తత్థ పత్థటం వియ హోతీతి వుత్తం ‘‘సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పత్థరిత్వా’’తి, యతో తస్స ఞాణజాలతా వుచ్చతి, వేనేయ్యానం తదన్తోగధతా హేట్ఠా వుత్తాయేవ. వేనేయ్యసత్తపరిగ్గణ్హనత్థం సమన్నాహారే కతే పఠమం నేసం వేనేయ్యభావేనేవ ఉపట్ఠానం హోతి, అథ సరణగమనాదివసేన కిచ్చనిప్ఫత్తి వీమంసీయతీతి ఆహ ‘‘కిం ను ఖో భవిస్సతీతి ఉపపరిక్ఖన్తో’’తి . నిరోధన్తి సఞ్ఞానిరోధం. నిరోధా వుట్ఠానన్తి తతో నిరోధతో వుట్ఠానం సఞ్ఞుప్పత్తిం. సబ్బబుద్ధానం ఞాణేన సంసన్దిత్వాతి యథా తే నిరోధం, నిరోధతో వుట్ఠానఞ్చ బ్యాకరింసు, బ్యాకరిస్సన్తి చ, తథా బ్యాకరణవసేన సంసన్దిత్వా. హత్థిసారిపుత్తోతి హత్థిసారినో పుత్తో. ‘‘యుగన్ధరపబ్బతం పరిక్ఖిపిత్వా’’తి ఇదం పరికప్పవచనం ‘‘తాదిసం అత్థి చే, తం వియా’’తి. మేఘవణ్ణన్తి రత్తమేఘవణ్ణం, సఞ్ఝాప్పభానురఞ్జితమేఘసఙ్కాసన్తి అత్థో. పచ్చగ్ఘన్తి అభినవం ఆదితో తథాలద్ధవోహారేన , అనఞ్ఞపరిభోగతాయ , తథా వా సత్థు అధిట్ఠానేన సో పత్తో సబ్బకాలం ‘‘పచ్చగ్ఘం’’ త్వేవ వుచ్చతి, సిలాదివుత్తరతనలక్ఖణూపపత్తియా వా సో పత్తో ‘‘పచ్చగ్ఘ’’న్తి వుచ్చతి.
Anekākārānavasesañeyyatthavibhāvanato, aparāparuppattito ca bhagavato ñāṇaṃ tattha patthaṭaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘sabbaññutaññāṇaṃ pattharitvā’’ti, yato tassa ñāṇajālatā vuccati, veneyyānaṃ tadantogadhatā heṭṭhā vuttāyeva. Veneyyasattapariggaṇhanatthaṃ samannāhāre kate paṭhamaṃ nesaṃ veneyyabhāveneva upaṭṭhānaṃ hoti, atha saraṇagamanādivasena kiccanipphatti vīmaṃsīyatīti āha ‘‘kiṃ nu kho bhavissatīti upaparikkhanto’’ti . Nirodhanti saññānirodhaṃ. Nirodhā vuṭṭhānanti tato nirodhato vuṭṭhānaṃ saññuppattiṃ. Sabbabuddhānaṃ ñāṇena saṃsanditvāti yathā te nirodhaṃ, nirodhato vuṭṭhānañca byākariṃsu, byākarissanti ca, tathā byākaraṇavasena saṃsanditvā. Hatthisāriputtoti hatthisārino putto. ‘‘Yugandharapabbataṃ parikkhipitvā’’ti idaṃ parikappavacanaṃ ‘‘tādisaṃ atthi ce, taṃ viyā’’ti. Meghavaṇṇanti rattameghavaṇṇaṃ, sañjhāppabhānurañjitameghasaṅkāsanti attho. Paccagghanti abhinavaṃ ādito tathāladdhavohārena , anaññaparibhogatāya , tathā vā satthu adhiṭṭhānena so patto sabbakālaṃ ‘‘paccagghaṃ’’ tveva vuccati, silādivuttaratanalakkhaṇūpapattiyā vā so patto ‘‘paccaggha’’nti vuccati.
౪౦౭. అత్తనో రుచివసేన సద్ధమ్మట్ఠితిజ్ఝాసయవసేన, న పరేన ఉస్సాహితోతి అధిప్పాయో. ‘‘అతిప్పగభావమేవ దిస్వా’’తి ఇదం భూతకథనం న తావ భిక్ఖాచారవేలా సమ్పత్తాతి దస్సనత్థం. భగవా హి తదా కాలస్సేవ విహారతో నిక్ఖన్తో ‘‘వాసనాభాగియాయ ధమ్మదేసనాయ పోట్ఠపాదం అనుగ్గణ్హిస్సామీ’’తి. యన్నూనాహన్తి అఞ్ఞత్థ సంసయపరిదీపనో, ఇధ పన సంసయపరిదీపనో వియ. కస్మాతి ఆహ ‘‘బుద్ధాన’’న్తిఆది. సంసయో నామ నత్థి బోధిమూలే ఏవ సముగ్ఘాటితత్తా. పరివితక్కపుబ్బభాగోతి అధిప్పేతకిచ్చస్స పుబ్బభాగపరివితక్కో ఏవ. బుద్ధానం లబ్భతీతి ‘‘కరిస్సామ, న కరిస్సామా’’తిఆదికో ఏస చిత్తచారో బుద్ధానం లబ్భతి సమ్భవతి విచారణవసేన పవత్తనతో, న పన సంసయవసేన. తేనాహాతి యేన బుద్ధానమ్పి లబ్భతి, తేనేవాహ భగవా ‘‘యన్నూనాహ’’న్తి. పరికప్పనే వాయం నిపాతో. ‘‘ఉపసఙ్కమేయ్య’’న్తి కిరియాపదేన వుచ్చమానో ఏవ హి అత్థో ‘‘యన్నూనా’’తి నిపాతపదేన జోతీయతి. అహం యన్నూన ఉపసఙ్కమేయ్యన్తి యోజనా. యది పనాతి ఇదమ్పి తేన సమానత్థన్తి ఆహ ‘‘యది పనాహన్తి అత్థో’’తి.
407.Attano rucivasena saddhammaṭṭhitijjhāsayavasena, na parena ussāhitoti adhippāyo. ‘‘Atippagabhāvameva disvā’’ti idaṃ bhūtakathanaṃ na tāva bhikkhācāravelā sampattāti dassanatthaṃ. Bhagavā hi tadā kālasseva vihārato nikkhanto ‘‘vāsanābhāgiyāya dhammadesanāya poṭṭhapādaṃ anuggaṇhissāmī’’ti. Yannūnāhanti aññattha saṃsayaparidīpano, idha pana saṃsayaparidīpano viya. Kasmāti āha ‘‘buddhāna’’ntiādi. Saṃsayo nāma natthi bodhimūle eva samugghāṭitattā. Parivitakkapubbabhāgoti adhippetakiccassa pubbabhāgaparivitakko eva. Buddhānaṃ labbhatīti ‘‘karissāma, na karissāmā’’tiādiko esa cittacāro buddhānaṃ labbhati sambhavati vicāraṇavasena pavattanato, na pana saṃsayavasena. Tenāhāti yena buddhānampi labbhati, tenevāha bhagavā ‘‘yannūnāha’’nti. Parikappane vāyaṃ nipāto. ‘‘Upasaṅkameyya’’nti kiriyāpadena vuccamāno eva hi attho ‘‘yannūnā’’ti nipātapadena jotīyati. Ahaṃ yannūna upasaṅkameyyanti yojanā. Yadi panāti idampi tena samānatthanti āha ‘‘yadi panāhanti attho’’ti.
౪౦౮. యథా ఉన్నతప్పాయో సద్దో ఉన్నాదో, ఏవం విపులభావేన ఉపరూపరి పవత్తోపి ఉన్నాదోతి తదుభయం ఏకజ్ఝం కత్వా పాళియం ‘‘ఉన్నాదినియా’’తి వత్వా పున విభాగేన దస్సేతుం ‘‘ఉచ్చాసద్దమహాసద్దాయా’’తి వుత్తన్తి తమత్థం వివరన్తో ‘‘ఉచ్చం నదమానాయా’’తిఆదిమాహ. అస్సాతి పరిసాయ. ఉద్ధంగమనవసేనాతి ఉన్నతబహులతాయ ఉగ్గన్త్వా ఉగ్గన్త్వా పవత్తనవసేన. దిసాసు పత్థటవసేనాతి విపులభావేన భూతపరమ్పరాయ సబ్బదిసాసు పత్థరణవసేన. ఇదాని పరిబ్బాజకపరిసాయ ఉచ్చాసద్దమహాసద్దతాయ కారణం, తస్స చ పవత్తిఆకారం దస్సేన్తో ‘‘తేసఞ్హీ’’తిఆదిమాహ. కామస్సాదో నామ కామగుణస్సాదో. కామభవాదిగతో అస్సాదో భవస్సాదో.
408. Yathā unnatappāyo saddo unnādo, evaṃ vipulabhāvena uparūpari pavattopi unnādoti tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā pāḷiyaṃ ‘‘unnādiniyā’’ti vatvā puna vibhāgena dassetuṃ ‘‘uccāsaddamahāsaddāyā’’ti vuttanti tamatthaṃ vivaranto ‘‘uccaṃ nadamānāyā’’tiādimāha. Assāti parisāya. Uddhaṃgamanavasenāti unnatabahulatāya uggantvā uggantvā pavattanavasena. Disāsu patthaṭavasenāti vipulabhāvena bhūtaparamparāya sabbadisāsu pattharaṇavasena. Idāni paribbājakaparisāya uccāsaddamahāsaddatāya kāraṇaṃ, tassa ca pavattiākāraṃ dassento ‘‘tesañhī’’tiādimāha. Kāmassādo nāma kāmaguṇassādo. Kāmabhavādigato assādo bhavassādo.
౪౦౯. సణ్ఠపేసీతి సంయమనవసేన సమ్మదేవ ఠపేసి, సణ్ఠపనఞ్చేత్థ తిరచ్ఛానకథాయ అఞ్ఞమఞ్ఞస్మిం అగారవస్స జహాపనవసేన ఆచారస్స సిక్ఖాపనం, యథావుత్తదోసస్స నిగూహనఞ్చ హోతీతి ఆహ ‘‘సిక్ఖాపేసీ’’తిఆది. అప్పసద్దన్తి నిస్సద్దం, ఉచ్చాసద్దమహాసద్దాభావన్తి అధిప్పాయో. నప్పమజ్జన్తీతి న అగారవం కరోన్తి.
409.Saṇṭhapesīti saṃyamanavasena sammadeva ṭhapesi, saṇṭhapanañcettha tiracchānakathāya aññamaññasmiṃ agāravassa jahāpanavasena ācārassa sikkhāpanaṃ, yathāvuttadosassa nigūhanañca hotīti āha ‘‘sikkhāpesī’’tiādi. Appasaddanti nissaddaṃ, uccāsaddamahāsaddābhāvanti adhippāyo. Nappamajjantīti na agāravaṃ karonti.
౪౧౦. నో ఆగతే ఆనన్దోతి భగవతి ఆగతే నో అమ్హాకం ఆనన్దో పీతి హోతి. పియసముదాచారాతి పియాలాపా. ‘‘పచ్చుగ్గమనం అకాసీ’’తి వత్వా న కేవలమయమేవ, అథ ఖో అఞ్ఞేపి పబ్బజితా యేభుయ్యేన భగవతో అపచితిం కరోన్తేవాతి దస్సేతుం ‘‘భగవన్తఞ్హీ’’తిఆదిం వత్వా, తత్థ కారణమాహ ‘‘ఉచ్చాకులీనతాయా’’తి, తేన సాసనే అప్పసన్నాపి కులగారవేన భగవతి అపచితిం కరోన్తే వాతి దస్సేతి. ఏతస్మిం అన్తరే కా నామ కథాతి ఏతస్మిం యథావుత్తపరిచ్ఛేదబ్భన్తరే కథా కా నామ. విప్పకతా ఆరద్ధా హుత్వా అపరియోసితా. ‘‘కా కథా విప్పకతా’’తి వదన్తో అత్థతో తస్సా పరియోసాపనం పటిజానాతి నామ. ‘‘కా కథా’’తి చ అవిసేసచోదనాతి యస్సా తస్సా సబ్బస్సాపి కథాయ పరియోసాపనం పటిఞ్ఞాతఞ్చ హోతి, తఞ్చ పరేసం అసబ్బఞ్ఞూనం అవిసయన్తి ఆహ ‘‘పరియన్తం నేత్వా దేమీతి సబ్బఞ్ఞుపవారణం పవారేసీ’’తి.
410.Noāgate ānandoti bhagavati āgate no amhākaṃ ānando pīti hoti. Piyasamudācārāti piyālāpā. ‘‘Paccuggamanaṃ akāsī’’ti vatvā na kevalamayameva, atha kho aññepi pabbajitā yebhuyyena bhagavato apacitiṃ karontevāti dassetuṃ ‘‘bhagavantañhī’’tiādiṃ vatvā, tattha kāraṇamāha ‘‘uccākulīnatāyā’’ti, tena sāsane appasannāpi kulagāravena bhagavati apacitiṃ karonte vāti dasseti. Etasmiṃantare kā nāma kathāti etasmiṃ yathāvuttaparicchedabbhantare kathā kā nāma. Vippakatā āraddhā hutvā apariyositā. ‘‘Kā kathā vippakatā’’ti vadanto atthato tassā pariyosāpanaṃ paṭijānāti nāma. ‘‘Kā kathā’’ti ca avisesacodanāti yassā tassā sabbassāpi kathāya pariyosāpanaṃ paṭiññātañca hoti, tañca paresaṃ asabbaññūnaṃ avisayanti āha ‘‘pariyantaṃ netvā demīti sabbaññupavāraṇaṃ pavāresī’’ti.
అభిసఞ్ఞానిరోధకథావణ్ణనా
Abhisaññānirodhakathāvaṇṇanā
౪౧౧. సుకారణన్తి సున్దరం అత్థావహం హితావహం కారణం. నానాతిత్థేసు నానాలద్ధీసు నియుత్తాతి నానాతిత్థికా, తే ఏవ నానాతిత్థియా క-కారస్స య-కారం కత్వా. కుతూహలమేత్థ అత్థీతి కోతూహలా, సా ఏవ సాలాతి కోతూహలసాలా, తేనాహ ‘‘కోతూహలుప్పత్తిట్ఠానతో’’తి. సఞ్ఞానిరోధేతి సఞ్ఞాసీసేనాయం దేసనా, తస్మా సఞ్ఞాసహగతా సబ్బేపి ధమ్మా సఙ్గయ్హన్తి, తత్థ పన చిత్తం పధానన్తి ఆహ ‘‘చిత్తనిరోధే’’తి. అచ్చన్తనిరోధస్స పన తేహి అనధిప్పేతత్తా, అవిసయత్తా చ ‘‘ఖణికనిరోధే’’తి ఆహ. కామం సోపి తేసం అవిసయోవ, అత్థతో పన నిరోధకథా వుచ్చమానా తత్థేవ తిట్ఠతీతి తథా వుత్తం. కిత్తిఘోసోతి ‘‘అహో బుద్ధానుభావో భవన్తరపటిచ్ఛన్నం కారణం ఏవం హత్థామలకం వియ పచ్చక్ఖతో దస్సేతి, సావకే చ ఏదిసే సంవరసమాదానే పతిట్ఠాపేతీ’’తి థుతిఘోసో యావ భవగ్గా పత్థరతి. పటిభాగకిరియన్తి పళాసవసేన పటిభాగభూతం పయోగం కరోన్తో. భవన్తరసమయన్తి తత్ర తత్ర వుట్ఠనసమయం అభూతపరికప్పితం కిఞ్చి ఉప్పాదియం వత్థుం అత్తనో సమయం కత్వా. కిఞ్చిదేవ సిక్ఖాపదన్తి ‘‘ఏలమూగేన భవితబ్బం , ఏత్తకం, వేలం ఏకస్మింయేవ ఠానే నిసీదితబ్బ’’న్తి ఏవమాదికం కిఞ్చిదేవ కారణం సిక్ఖాకోట్ఠాసం కత్వా పఞ్ఞపేన్తి. నిరోధకథన్తి నిరోధసమాపత్తికథం.
411.Sukāraṇanti sundaraṃ atthāvahaṃ hitāvahaṃ kāraṇaṃ. Nānātitthesu nānāladdhīsu niyuttāti nānātitthikā, te eva nānātitthiyā ka-kārassa ya-kāraṃ katvā. Kutūhalamettha atthīti kotūhalā, sā eva sālāti kotūhalasālā, tenāha ‘‘kotūhaluppattiṭṭhānato’’ti. Saññānirodheti saññāsīsenāyaṃ desanā, tasmā saññāsahagatā sabbepi dhammā saṅgayhanti, tattha pana cittaṃ padhānanti āha ‘‘cittanirodhe’’ti. Accantanirodhassa pana tehi anadhippetattā, avisayattā ca ‘‘khaṇikanirodhe’’ti āha. Kāmaṃ sopi tesaṃ avisayova, atthato pana nirodhakathā vuccamānā tattheva tiṭṭhatīti tathā vuttaṃ. Kittighosoti ‘‘aho buddhānubhāvo bhavantarapaṭicchannaṃ kāraṇaṃ evaṃ hatthāmalakaṃ viya paccakkhato dasseti, sāvake ca edise saṃvarasamādāne patiṭṭhāpetī’’ti thutighoso yāva bhavaggā pattharati. Paṭibhāgakiriyanti paḷāsavasena paṭibhāgabhūtaṃ payogaṃ karonto. Bhavantarasamayanti tatra tatra vuṭṭhanasamayaṃ abhūtaparikappitaṃ kiñci uppādiyaṃ vatthuṃ attano samayaṃ katvā. Kiñcideva sikkhāpadanti ‘‘elamūgena bhavitabbaṃ , ettakaṃ, velaṃ ekasmiṃyeva ṭhāne nisīditabba’’nti evamādikaṃ kiñcideva kāraṇaṃ sikkhākoṭṭhāsaṃ katvā paññapenti. Nirodhakathanti nirodhasamāpattikathaṃ.
తేసూతి కోతూహలసాలాయం సన్నిపతితేసు తిత్థియసమణబ్రాహ్మణేసు. ఏకచ్చేతి ఏకే. పురిమోతి ‘‘అహేతూ అప్పచ్చయా’’తి ఏవంవాదీ. య్వాయం ఇధ ఉప్పజ్జతీతి యోజనా. సమాపత్తిన్తి అసఞ్ఞభావావహం సమాపత్తిం. నిరోధేతి సఞ్ఞానిరోధే. హేతుం అపస్సన్తోతి యేన హేతునా అసఞ్ఞభవే సఞ్ఞాయ నిరోధో సబ్బసో అనుప్పాదో, యేన చ తతో చుతస్స ఇధ పఞ్చవోకారభవే తస్సా ఉప్పాదో, తం అవిసయతాయ అపస్సన్తో.
Tesūti kotūhalasālāyaṃ sannipatitesu titthiyasamaṇabrāhmaṇesu. Ekacceti eke. Purimoti ‘‘ahetū appaccayā’’ti evaṃvādī. Yvāyaṃ idha uppajjatīti yojanā. Samāpattinti asaññabhāvāvahaṃ samāpattiṃ. Nirodheti saññānirodhe. Hetuṃ apassantoti yena hetunā asaññabhave saññāya nirodho sabbaso anuppādo, yena ca tato cutassa idha pañcavokārabhave tassā uppādo, taṃ avisayatāya apassanto.
నన్తి పఠమవాదిం. నిసేధేత్వాతి ‘‘న ఖో నామేతం భో ఏవం భవిస్సతీ’’తి ఏవం పటిక్ఖిపిత్వా. అసఞ్ఞికభావన్తి ముఞ్ఛాపత్తియా కిరియమయసఞ్ఞావసేన విగతసఞ్ఞిభావం. వక్ఖతి హి ‘‘విసఞ్ఞీ హుత్వా’’తి. విక్ఖమ్భనవసేన కిలేసానం సన్తాపనేన అత్తన్తపో. ఘోరతపోతి దుక్కరతాయ భీమతపో. పరిమారితిన్ద్రియోతి నిబ్బిసేవనభావాపాదనేన సబ్బసో మిలాపితచక్ఖాదిన్ద్రియో. భగ్గోతి భఞ్జితకుసలజ్ఝాసయో. ఏవమాహాతి ‘‘ఏవం సఞ్ఞా హి భో పురిసస్స అత్తా’’తిఆదిఆకారేన సఞ్ఞానిరోధమాహ. ఇమినా నయేన ఇతో పరేసు ద్వీసు ఠానేసు యథారహం యోజనా వేదితబ్బా.
Nanti paṭhamavādiṃ. Nisedhetvāti ‘‘na kho nāmetaṃ bho evaṃ bhavissatī’’ti evaṃ paṭikkhipitvā. Asaññikabhāvanti muñchāpattiyā kiriyamayasaññāvasena vigatasaññibhāvaṃ. Vakkhati hi ‘‘visaññī hutvā’’ti. Vikkhambhanavasena kilesānaṃ santāpanena attantapo. Ghoratapoti dukkaratāya bhīmatapo. Parimāritindriyoti nibbisevanabhāvāpādanena sabbaso milāpitacakkhādindriyo. Bhaggoti bhañjitakusalajjhāsayo. Evamāhāti ‘‘evaṃ saññā hi bho purisassa attā’’tiādiākārena saññānirodhamāha. Iminā nayena ito paresu dvīsu ṭhānesu yathārahaṃ yojanā veditabbā.
ఆథబ్బణపయోగన్తి ఆథబ్బణవేదవిహితం ఆథబ్బణికానం విసఞ్ఞిభావాపాదనపయోగం. ఆథబ్బణం పయోజేత్వాతి ఆథబ్బణవేదే ఆగతఅగ్గిజుహనపుబ్బకం మన్తజప్పనం పయోజేత్వా సీసచ్ఛిన్నతాదిదస్సనేన సఞ్ఞానిరోధమాహ. తస్సాతి యస్స సీసచ్ఛిన్నతాది దస్సితం, తస్స.
Āthabbaṇapayoganti āthabbaṇavedavihitaṃ āthabbaṇikānaṃ visaññibhāvāpādanapayogaṃ. Āthabbaṇaṃ payojetvāti āthabbaṇavede āgataaggijuhanapubbakaṃ mantajappanaṃ payojetvā sīsacchinnatādidassanena saññānirodhamāha. Tassāti yassa sīsacchinnatādi dassitaṃ, tassa.
యక్ఖదాసీనన్తి దేవదాసీనం, యా ‘‘దేవతాభతియోతిపి’’ వుచ్చన్తి. మదనిద్దన్తి సురామదనిమిత్తకం సుపనం దేవతూపహారన్తి నచ్చనగాయనాదినా దేవతానం పూజం. సురాపాతిన్తి పాతిపుణ్ణం సురం. దివాతి అతిదివా ఉస్సూరే.
Yakkhadāsīnanti devadāsīnaṃ, yā ‘‘devatābhatiyotipi’’ vuccanti. Madaniddanti surāmadanimittakaṃ supanaṃ devatūpahāranti naccanagāyanādinā devatānaṃ pūjaṃ. Surāpātinti pātipuṇṇaṃ suraṃ. Divāti atidivā ussūre.
ఏలమూగకథా వియాతి ఇమేసం పణ్డితమానీనం కథా అన్ధబాలకథాసదిసీ. చత్తారో నిరోధేతి అఞ్ఞమఞ్ఞవిధురే చత్తారో నిరోధే ఏతే పఞ్ఞపేన్తి. న చ అఞ్ఞమఞ్ఞవిరుద్ధనానాసభావేన తేన భవితబ్బం, అథ ఖో ఏకసభావేన, తేనాహ ‘‘ఇమినా చా’’తిఆది. అఞ్ఞేనేవాతి ఇమేహి వుత్తాకారతో అఞ్ఞాకారేనేవ భవితబ్బం. ‘‘అయం నిరోధో, అయం నిరోధో’’తి ఆమేడితవచనం సత్థా అత్తనో దేసనావిలాసేన అనేకాకారవోకారం నిరోధం విభావేస్సతీతి దస్సనత్థం కతం అహో నూనాతి ఏత్థ అహోతి అచ్ఛరియే, నూనాతి అనుస్సరణే నిపాతో. తస్మా అహో నూన భగవా అనఞ్ఞసాధారణదేసనత్తా నిరోధమ్పి అహో అచ్ఛరియం కత్వా కథేయ్య మఞ్ఞేతి అధిప్పాయో. ‘‘అహో నూన సుగతో’’తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. అచ్ఛరియవిభావనతో ఏవ చేత్థ ద్విక్ఖత్తుం వచనం, అచ్ఛరియత్థోపి చేత్థ అహో-సద్దో. సో యస్మా అనుస్సరణముఖేనేవ తేన గహితో, తస్మా వుత్తం ‘‘అహో నూనాతి అనుస్సరణత్థే’’తి. కాలపుగ్గలాదివిభాగేన బహుభేదత్తా ఇమేసం నిరోధధమ్మానన్తి బహువచనం, కుసల-సద్దయోగేన సామివచనం భుమ్మత్థే దట్ఠబ్బం. చిణ్ణవసితాయాతి నిరోధసమాపత్తియం వసీభావస్స చిణ్ణత్తా. సభావం జానాతీతి నిరోధస్స సభావం యాథావతో జానాతి.
Elamūgakathā viyāti imesaṃ paṇḍitamānīnaṃ kathā andhabālakathāsadisī. Cattāro nirodheti aññamaññavidhure cattāro nirodhe ete paññapenti. Na ca aññamaññaviruddhanānāsabhāvena tena bhavitabbaṃ, atha kho ekasabhāvena, tenāha ‘‘iminā cā’’tiādi. Aññenevāti imehi vuttākārato aññākāreneva bhavitabbaṃ. ‘‘Ayaṃ nirodho, ayaṃ nirodho’’ti āmeḍitavacanaṃ satthā attano desanāvilāsena anekākāravokāraṃ nirodhaṃ vibhāvessatīti dassanatthaṃ kataṃ aho nūnāti ettha ahoti acchariye, nūnāti anussaraṇe nipāto. Tasmā aho nūna bhagavā anaññasādhāraṇadesanattā nirodhampi aho acchariyaṃ katvā katheyya maññeti adhippāyo. ‘‘Aho nūna sugato’’ti etthāpi eseva nayo. Acchariyavibhāvanato eva cettha dvikkhattuṃ vacanaṃ, acchariyatthopi cettha aho-saddo. So yasmā anussaraṇamukheneva tena gahito, tasmā vuttaṃ ‘‘aho nūnāti anussaraṇatthe’’ti. Kālapuggalādivibhāgena bahubhedattā imesaṃ nirodhadhammānanti bahuvacanaṃ, kusala-saddayogena sāmivacanaṃ bhummatthe daṭṭhabbaṃ. Ciṇṇavasitāyāti nirodhasamāpattiyaṃ vasībhāvassa ciṇṇattā. Sabhāvaṃ jānātīti nirodhassa sabhāvaṃ yāthāvato jānāti.
అహేతుకసఞ్ఞుప్పాదనిరోధకథావణ్ణనా
Ahetukasaññuppādanirodhakathāvaṇṇanā
౪౧౨. ఘరమజ్ఝేయేవ పక్ఖలితాతి ఘరతో బహి గన్తుకామా పురిసా మగ్గం అనోతరిత్వా ఘరాజిరేన సమతలే వివటఙ్గణే ఏవ పక్ఖలనం పత్తా, ఏవం సమ్పదమిదన్తి అత్థో. అసాధారణో హేతు, సాధారణో పచ్చయోతి ఏవమాది విభాగేన ఇధ పయోజనం నత్థి సఞ్ఞాయ అకారణభావపటిక్ఖేపత్తా చోదనాయాతి వుత్తం ‘‘కారణస్సేవ నామ’’న్తి.
412.Gharamajjheyevapakkhalitāti gharato bahi gantukāmā purisā maggaṃ anotaritvā gharājirena samatale vivaṭaṅgaṇe eva pakkhalanaṃ pattā, evaṃ sampadamidanti attho. Asādhāraṇo hetu, sādhāraṇo paccayoti evamādi vibhāgena idha payojanaṃ natthi saññāya akāraṇabhāvapaṭikkhepattā codanāyāti vuttaṃ ‘‘kāraṇasseva nāma’’nti.
పాళియం ‘‘ఉప్పజ్జన్తిపి నిరుజ్ఝన్తిపీ’’తి వుత్తం, తత్థ ‘‘సహేతూ సప్పచ్చయా సఞ్ఞా ఉప్పజ్జన్తి, ఉప్పన్నా పన నిరుజ్ఝన్తియేవ, న తిట్ఠన్తీ’’తి దస్సనత్థం ‘‘నిరుజ్ఝన్తీ’’తి వచనం, న నిరోధస్స సహేతుసప్పచ్చయభావదస్సనత్థం. ఉప్పాదో హి సహేతుకో , న నిరోధో. యది హి నిరోధోపి సహేతుకో సియా, తస్స నిరోధేనాపి భవితబ్బం అఙ్కురాదీనం వియ, న చ తస్స నిరోధో అత్థి. తస్మా వుత్తనయేనేవ పాళియా అత్థో వేదితబ్బో. అయఞ్చ నయో ఖణనిరోధవసేన వుత్తో. యో పన యథాపరిచ్ఛిన్నకాలవసేన సబ్బసోవ అనుప్పాదనిరోధో, సో ‘‘సహేతుకో’’తి వేదితబ్బో తథారూపాయ పటిపత్తియా వినా అభావతో. తేనాహ భగవా ‘‘సిక్ఖా ఏకా సఞ్ఞా నిరుజ్ఝతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ ౧.౪౧౨) తతో ఏవ చ ఇధాపి వుత్తం ‘‘సఞ్ఞాయ సహేతుకం ఉప్పాదనిరోధం దీపేతు’’న్తి.
Pāḷiyaṃ ‘‘uppajjantipi nirujjhantipī’’ti vuttaṃ, tattha ‘‘sahetū sappaccayā saññā uppajjanti, uppannā pana nirujjhantiyeva, na tiṭṭhantī’’ti dassanatthaṃ ‘‘nirujjhantī’’ti vacanaṃ, na nirodhassa sahetusappaccayabhāvadassanatthaṃ. Uppādo hi sahetuko , na nirodho. Yadi hi nirodhopi sahetuko siyā, tassa nirodhenāpi bhavitabbaṃ aṅkurādīnaṃ viya, na ca tassa nirodho atthi. Tasmā vuttanayeneva pāḷiyā attho veditabbo. Ayañca nayo khaṇanirodhavasena vutto. Yo pana yathāparicchinnakālavasena sabbasova anuppādanirodho, so ‘‘sahetuko’’ti veditabbo tathārūpāya paṭipattiyā vinā abhāvato. Tenāha bhagavā ‘‘sikkhā ekā saññā nirujjhatī’’ti. (Dī. ni. 1.412) tato eva ca idhāpi vuttaṃ ‘‘saññāya sahetukaṃ uppādanirodhaṃ dīpetu’’nti.
సిక్ఖా ఏకాతి ఏత్థ సిక్ఖాతి కరణే పచ్చత్తవచనం, ఏక-సద్దో అఞ్ఞపరియాయో ‘‘ఇత్థేకే అభివదన్తి సతో వా పన సత్తస్సా’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౮౫ ఆదయో; మ॰ ని॰ ౩.౨౧) వియ, న సఙ్ఖ్యావాచీతి ఆహ ‘‘సిక్ఖా ఏకా సఞ్ఞా ఉప్పజ్జన్తీతి సిక్ఖాయ ఏకచ్చా సఞ్ఞా జాయన్తీ’’తి. సేసపదేసుపి ఏసేవ నయో.
Sikkhā ekāti ettha sikkhāti karaṇe paccattavacanaṃ, eka-saddo aññapariyāyo ‘‘ittheke abhivadanti sato vā pana sattassā’’tiādīsu (dī. ni. 1.85 ādayo; ma. ni. 3.21) viya, na saṅkhyāvācīti āha ‘‘sikkhā ekā saññā uppajjantīti sikkhāya ekaccā saññā jāyantī’’ti. Sesapadesupi eseva nayo.
౪౧౩. తత్థాతి తస్సం ఉపరిదేసనాయం. సమ్మాదిట్ఠిసమ్మాసఙ్కప్పవసేన పరియాపన్నత్తా ఆగతాతి సభావతో ఉపకారతో చ పఞ్ఞాక్ఖన్ధే పరియాపన్నత్తా సఙ్గహితత్తా తతియా అధిపఞ్ఞాసిక్ఖా సమ్మాదిట్ఠిసమ్మాసఙ్కప్పవసేన ఆగతా. తథా హి వుత్తం ‘‘యా చావుసో విసాఖ సమ్మాదిట్ఠి, యో చ సమ్మాసఙ్కప్పో, ఇమే ధమ్మా పఞ్ఞాక్ఖన్ధే సఙ్గహితా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౬౨) కామఞ్చేత్థ వుత్తనయేన తిస్సోపి సిక్ఖా ఆగతా ఏవ, తథాపి అధిచిత్తసిక్ఖాయ ఏవ అభిసఞ్ఞానిరోధో దస్సితో, ఇతరా తస్స సమ్భారభావేన ఆనీతా.
413.Tatthāti tassaṃ uparidesanāyaṃ. Sammādiṭṭhisammāsaṅkappavasena pariyāpannattā āgatāti sabhāvato upakārato ca paññākkhandhe pariyāpannattā saṅgahitattā tatiyā adhipaññāsikkhā sammādiṭṭhisammāsaṅkappavasena āgatā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘yā cāvuso visākha sammādiṭṭhi, yo ca sammāsaṅkappo, ime dhammā paññākkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462) kāmañcettha vuttanayena tissopi sikkhā āgatā eva, tathāpi adhicittasikkhāya eva abhisaññānirodho dassito, itarā tassa sambhārabhāvena ānītā.
పఞ్చకామగుణికరాగోతి పఞ్చకామకోట్ఠాసే ఆరబ్భ ఉప్పజ్జనకరాగో. అసముప్పన్నకామచారోతి వత్తమానుప్పన్నతావసేన అసముప్పన్నో యో కోచి కామచారో యా కాచి లోభుప్పత్తి. పురిమో విసయవసేన నియమితత్తా కామగుణారమ్మణోవ లోభో దట్ఠబ్బో, ఇతరో పన ఝాననికన్తిభవరాగాదిప్పభేదో సబ్బోపి లోభచారో కామనట్ఠేన కామేసు పవత్తనతో. సబ్బేపి హి తేభూమకా ధమ్మా కామనీయట్ఠేన కామాతి. ఉభయేసమ్పి కామసఞ్ఞాతినామతా సహచరణఞాయేనాతి ‘‘కామసఞ్ఞా’’తి పదుద్ధారం కత్వా తదుభయం నిద్దిట్ఠం.
Pañcakāmaguṇikarāgoti pañcakāmakoṭṭhāse ārabbha uppajjanakarāgo. Asamuppannakāmacāroti vattamānuppannatāvasena asamuppanno yo koci kāmacāro yā kāci lobhuppatti. Purimo visayavasena niyamitattā kāmaguṇārammaṇova lobho daṭṭhabbo, itaro pana jhānanikantibhavarāgādippabhedo sabbopi lobhacāro kāmanaṭṭhena kāmesu pavattanato. Sabbepi hi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena kāmāti. Ubhayesampi kāmasaññātināmatā sahacaraṇañāyenāti ‘‘kāmasaññā’’ti paduddhāraṃ katvā tadubhayaṃ niddiṭṭhaṃ.
‘‘తత్థా’’తిఆది అసముప్పన్నకామచారతో పఞ్చకామగుణికరాగస్స విసేసదస్సనం. కామం పఞ్చకామగుణికరాగోపి అసముప్పన్నో ఏవ మగ్గేన సముగ్ఘాటీయతి, తస్మిం పన సముగ్ఘాటితేపి న సబ్బో రాగో సముగ్ఘాటం గచ్ఛతి, తస్మా పఞ్చకామగుణికరాగగ్గహణేన న ఇతరస్స సబ్బస్స రాగస్స గహణం హోతీతి ఉభయసాధారణేన పరియాయేన ఉభయం సఙ్గహేత్వా దస్సేతుం పాళియం కామసఞ్ఞాగ్గహణం కతన్తి తదుభయం సరూపతో విసేసతో చ దస్సేత్వా సబ్బసఙ్గాహికభావతో ‘‘అసముప్పన్నకామచారో పన ఇమస్మిం ఠానే వట్టతీ’’తి వుత్తం.
‘‘Tatthā’’tiādi asamuppannakāmacārato pañcakāmaguṇikarāgassa visesadassanaṃ. Kāmaṃ pañcakāmaguṇikarāgopi asamuppanno eva maggena samugghāṭīyati, tasmiṃ pana samugghāṭitepi na sabbo rāgo samugghāṭaṃ gacchati, tasmā pañcakāmaguṇikarāgaggahaṇena na itarassa sabbassa rāgassa gahaṇaṃ hotīti ubhayasādhāraṇena pariyāyena ubhayaṃ saṅgahetvā dassetuṃ pāḷiyaṃ kāmasaññāggahaṇaṃ katanti tadubhayaṃ sarūpato visesato ca dassetvā sabbasaṅgāhikabhāvato ‘‘asamuppannakāmacāropana imasmiṃ ṭhāne vaṭṭatī’’ti vuttaṃ.
సదిసత్తాతి కామసఞ్ఞాదిభావేన సమానత్తా, ఏతేన పాళియం ‘‘పురిమా’’తి సదిసకప్పనావసేన వుత్తన్తి దస్సేతి. అనాగతా హి ఇధ ‘‘నిరుజ్ఝతీ’’తి వుత్తా అనుప్పాదస్స అధిప్పేతత్తా, తేనాహ ‘‘అనుప్పన్నావ నుప్పజ్జతీ’’తి.
Sadisattāti kāmasaññādibhāvena samānattā, etena pāḷiyaṃ ‘‘purimā’’ti sadisakappanāvasena vuttanti dasseti. Anāgatā hi idha ‘‘nirujjhatī’’ti vuttā anuppādassa adhippetattā, tenāha ‘‘anuppannāva nuppajjatī’’ti.
నీవరణవివేకతో జాతత్తా వివేకజేహి పఠమజ్ఝానపీతిసుఖేహి సహ అక్ఖాతబ్బా, తంకోట్ఠాసికా వాతి వివేకజం పీతిసుఖసఙ్ఖాతా. నానత్తసఞ్ఞాపటిఘసఞ్ఞాహి నిపుణతాయ సుఖుమభూతతాయ సుఖుమసఞ్ఞా భూతా సుఖుమభావేన, పరమత్థభావేన అవిపరీతసభావా. ఝానం తంసమ్పయుత్తధమ్మానం భావనాసిద్ధా సణ్హసుఖుమతా నీవరణవిక్ఖమ్భనవసేన విఞ్ఞాయతీతి ఆహ ‘‘కామచ్ఛన్దాదిఓళారికఙ్గప్పహానవసేన సుఖుమా’’తి. భూతతాయాతి విజ్జమానతాయ. సబ్బత్థాతి సబ్బవారేసు.
Nīvaraṇavivekato jātattā vivekajehi paṭhamajjhānapītisukhehi saha akkhātabbā, taṃkoṭṭhāsikā vāti vivekajaṃ pītisukhasaṅkhātā. Nānattasaññāpaṭighasaññāhi nipuṇatāya sukhumabhūtatāya sukhumasaññā bhūtā sukhumabhāvena, paramatthabhāvena aviparītasabhāvā. Jhānaṃ taṃsampayuttadhammānaṃ bhāvanāsiddhā saṇhasukhumatā nīvaraṇavikkhambhanavasena viññāyatīti āha ‘‘kāmacchandādioḷārikaṅgappahānavasena sukhumā’’ti. Bhūtatāyāti vijjamānatāya. Sabbatthāti sabbavāresu.
సమాపజ్జనాధిట్ఠానాని వియ వుట్ఠానం ఝానే పరియాపన్నమ్పి హోతి యథా తం ధమ్మానం భఙ్గక్ఖణో ధమ్మేసు, న ఆవజ్జనపచ్చవేక్ఖణానీతి ‘‘పఠమజ్ఝానం సమాపజ్జన్తో అధిట్ఠహన్తో వుట్ఠహన్తో చ సిక్ఖతీ’’తి వుత్తం, న ‘‘ఆవజ్జన్తో పచ్చవేక్ఖన్తో’’తి. తన్తి పఠమజ్ఝానం. తేనాతి హేతుమ్హి కరణవచనం, తస్మా పఠమజ్ఝానేన హేతుభూతేనాతి అత్థో. హేతుభావో చేత్థ ఝానస్స యథావుత్తసఞ్ఞాయ ఉప్పత్తియా సహజాతాదిపచ్చయభావో కామసఞ్ఞాయ నిరోధస్స ఉపనిస్సయతావ, తఞ్చ ఖో సుత్తన్తపరియాయేన. తథా చేవ సంవణ్ణితం ‘‘తథారూపాయ పటిపత్తియా వినా అభావతో’’తి. ఏతేనుపాయేనాతి య్వాయం పఠమజ్ఝానతప్పటిపక్ఖసఞ్ఞావసేన ‘‘సిక్ఖా ఏకా సఞ్ఞా ఉప్పజ్జతి, సిక్ఖా ఏకా సఞ్ఞా నిరుజ్ఝతీ’’తి ఏత్థ అత్థో వుత్తో, ఏతేన నయేన. సబ్బత్థాతి సబ్బవారేసు.
Samāpajjanādhiṭṭhānāni viya vuṭṭhānaṃ jhāne pariyāpannampi hoti yathā taṃ dhammānaṃ bhaṅgakkhaṇo dhammesu, na āvajjanapaccavekkhaṇānīti ‘‘paṭhamajjhānaṃ samāpajjanto adhiṭṭhahanto vuṭṭhahanto ca sikkhatī’’ti vuttaṃ, na ‘‘āvajjanto paccavekkhanto’’ti. Tanti paṭhamajjhānaṃ. Tenāti hetumhi karaṇavacanaṃ, tasmā paṭhamajjhānena hetubhūtenāti attho. Hetubhāvo cettha jhānassa yathāvuttasaññāya uppattiyā sahajātādipaccayabhāvo kāmasaññāya nirodhassa upanissayatāva, tañca kho suttantapariyāyena. Tathā ceva saṃvaṇṇitaṃ ‘‘tathārūpāya paṭipattiyā vinā abhāvato’’ti. Etenupāyenāti yvāyaṃ paṭhamajjhānatappaṭipakkhasaññāvasena ‘‘sikkhā ekā saññā uppajjati, sikkhā ekā saññā nirujjhatī’’ti ettha attho vutto, etena nayena. Sabbatthāti sabbavāresu.
౪౧౪. యస్మా పనేత్థ సమాపత్తివసేన తంతంసఞ్ఞానం ఉప్పాదనిరోధే వుచ్చమానే అఙ్గవసేన సో వుత్తోతి ఆహ ‘‘యస్మా పనా’’తిఆది. ‘‘అఙ్గతో సమ్మసన’’న్తి అనుపదధమ్మవిపస్సనాయ లక్ఖణవచనం. అనుపదధమ్మవిపస్సనఞ్హి కరోన్తో సమాపత్తిం పత్వా అఙ్గతో సమ్మసనం కరోతి, న చ సఞ్ఞా సమాపత్తియా కిఞ్చి అఙ్గం హోతి. వుత్తఞ్చ ‘‘ఇదఞ్చ సఞ్ఞా సఞ్ఞాతి ఏవం అఙ్గతో సమ్మసనం ఉద్ధట’’న్తి. అఙ్గతోతి వా అవయవతోతి అత్థో, అనుపదధమ్మతోతి వుత్తం హోతి. తదేవాతి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనమేవ.
414. Yasmā panettha samāpattivasena taṃtaṃsaññānaṃ uppādanirodhe vuccamāne aṅgavasena so vuttoti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. ‘‘Aṅgato sammasana’’nti anupadadhammavipassanāya lakkhaṇavacanaṃ. Anupadadhammavipassanañhi karonto samāpattiṃ patvā aṅgato sammasanaṃ karoti, na ca saññā samāpattiyā kiñci aṅgaṃ hoti. Vuttañca ‘‘idañca saññā saññāti evaṃ aṅgato sammasanaṃ uddhaṭa’’nti. Aṅgatoti vā avayavatoti attho, anupadadhammatoti vuttaṃ hoti. Tadevāti ākiñcaññāyatanameva.
యతో ఖోతి పచ్చత్తే నిస్సక్కవచనన్తి ఆహ ‘‘యో నామా’’తి యథా ‘‘ఆదిమ్హీ’’తి ఏతస్మిం అత్థే ‘‘ఆదితో’’తి వుచ్చతి ఇతరవిభత్తితోపి తో-సద్దస్స లబ్భనతో. సకస్మిం అత్తనా అధిగతే సఞ్ఞా సకసఞ్ఞా, సా ఏతస్స అత్థీతి సకసఞ్ఞీ, తేనాహ ‘‘అత్తనో పఠమజ్ఝానసఞ్ఞాయ సఞ్ఞవా’’తి. సకసఞ్ఞీతి చేత్థ ఉపరి వుచ్చమాననిరోధపాదకతాయ సాతిసయాయ ఝానసఞ్ఞాయ అత్థిభావజోతకో ఈ-కారో దట్ఠబ్బో, తేనేవాహ ‘‘అనుపుబ్బేన సఞ్ఞగ్గం ఫుసతీ’’తిఆది. తస్మా తత్థ తత్థ సకసఞ్ఞితాగ్గహణేన తస్మిం తస్మిం ఝానే సబ్బసో సుచిణ్ణవసీభావో దీపితోతి వేదితబ్బం.
Yato khoti paccatte nissakkavacananti āha ‘‘yo nāmā’’ti yathā ‘‘ādimhī’’ti etasmiṃ atthe ‘‘ādito’’ti vuccati itaravibhattitopi to-saddassa labbhanato. Sakasmiṃ attanā adhigate saññā sakasaññā, sā etassa atthīti sakasaññī, tenāha ‘‘attano paṭhamajjhānasaññāya saññavā’’ti. Sakasaññīti cettha upari vuccamānanirodhapādakatāya sātisayāya jhānasaññāya atthibhāvajotako ī-kāro daṭṭhabbo, tenevāha ‘‘anupubbena saññaggaṃ phusatī’’tiādi. Tasmā tattha tattha sakasaññitāggahaṇena tasmiṃ tasmiṃ jhāne sabbaso suciṇṇavasībhāvo dīpitoti veditabbaṃ.
లోకియానన్తి నిద్ధారణే సామివచనం, సామిఅత్థే ఏవ వా. యదగ్గేన హి తం తేసు సేట్ఠం, తదగ్గేన తేసమ్పి సేట్ఠన్తి. ‘‘లోకియాన’’న్తి విసేసనం లోకుత్తరసమాపత్తీహి తస్స అసేట్ఠభావతో. ‘‘కిచ్చకారకసమాపత్తీన’’న్తి విసేసనం అకిచ్చకారకసమాపత్తితో తస్స అసేట్ఠభావతో. అకిచ్చకారకతా చస్సా పటుసఞ్ఞాకిచ్చాభావవచనతో విఞ్ఞాయతి. యథేవ హి తత్థ సఞ్ఞా, ఏవం ఫస్సాదయో పీతి. యదగ్గేన హి తత్థ సఙ్ఖారావసేససుఖుమభావప్పత్తియా పకతివిపస్సకానం సమ్మసితుం అసక్కుణేయ్యరూపేన ఠితా, తదగ్గేన హేట్ఠిమసమాపత్తిధమ్మా వియ పటుకిచ్చకరణసమత్థాపి న హోన్తీతి. స్వాయమత్థో పరమత్థమఞ్జుసాయం విసుద్ధిమగ్గసంవణ్ణనాయం ఆరుప్పకథాయం (విసుద్ధి॰ టీ॰ ౧.౨౮౬) సవిసేసం వుత్తో, తస్మా తత్థ వుత్తనయేన వేదితబ్బో. కేచి పన ‘‘యథా హేట్ఠిమా హేట్ఠిమా సమాపత్తియో ఉపరిమానం ఉపరిమానం అధిట్ఠానకిచ్చం సాధేన్తి, న ఏవం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసమాపత్తి కస్సచిపి అధిట్ఠానకిచ్చం సాధేతి, తస్మా సా అకిచ్చకారికా, ఇతరా కిచ్చకారికా వుత్తా’’తి వదన్తి, తదయుత్తం తస్సాపి విపస్సనాచిత్తపరిదమనాదీనం అధిట్ఠానకిచ్చసాధనతో. తస్మా పురిమోయేవ అత్థో యుత్తో.
Lokiyānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, sāmiatthe eva vā. Yadaggena hi taṃ tesu seṭṭhaṃ, tadaggena tesampi seṭṭhanti. ‘‘Lokiyāna’’nti visesanaṃ lokuttarasamāpattīhi tassa aseṭṭhabhāvato. ‘‘Kiccakārakasamāpattīna’’nti visesanaṃ akiccakārakasamāpattito tassa aseṭṭhabhāvato. Akiccakārakatā cassā paṭusaññākiccābhāvavacanato viññāyati. Yatheva hi tattha saññā, evaṃ phassādayo pīti. Yadaggena hi tattha saṅkhārāvasesasukhumabhāvappattiyā pakativipassakānaṃ sammasituṃ asakkuṇeyyarūpena ṭhitā, tadaggena heṭṭhimasamāpattidhammā viya paṭukiccakaraṇasamatthāpi na hontīti. Svāyamattho paramatthamañjusāyaṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ āruppakathāyaṃ (visuddhi. ṭī. 1.286) savisesaṃ vutto, tasmā tattha vuttanayena veditabbo. Keci pana ‘‘yathā heṭṭhimā heṭṭhimā samāpattiyo uparimānaṃ uparimānaṃ adhiṭṭhānakiccaṃ sādhenti, na evaṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti kassacipi adhiṭṭhānakiccaṃ sādheti, tasmā sā akiccakārikā, itarā kiccakārikā vuttā’’ti vadanti, tadayuttaṃ tassāpi vipassanācittaparidamanādīnaṃ adhiṭṭhānakiccasādhanato. Tasmā purimoyeva attho yutto.
పకప్పేతీతి సంవిదహతి. ఝానం సమాపజ్జన్తో హి ఝానసుఖం అత్తని సంవిదహతి నామ. అభిసఙ్ఖరోతీతి ఆయూహతి, సమ్పిణ్డేతీతి అత్థో. సమ్పిణ్డనత్థో హి సముదయట్ఠో. యస్మా నికన్తివసేన చేతనాకిచ్చస్స మత్థకప్పత్తి, తస్మా ఫలూపచారేన కారణం దస్సేన్తో ‘‘నికన్తిం కురుమానో అభిసఙ్ఖరోతి నామా’’తి వుత్తం. ఇమా ఇదాని మే లబ్భమానా ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞా నిరుజ్ఝేయ్యుం తంసమతిక్కమేనేవ ఉపరిఝానత్థాయ చేతనాభిసఙ్ఖరణసమ్భవతో. అఞ్ఞాతి ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసఞ్ఞాహి అఞ్ఞా. తతో థూలతరభావతో ఓళారికా. కా పన తాతి ఆహ ‘‘భవఙ్గసఞ్ఞా’’తి. ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనతో వుట్ఠాయ ఏవ హి ఉపరిఝానత్థాయ చేతనాభిసఙ్ఖరణాని భవేయ్యుం, వుట్ఠానఞ్చ భవఙ్గవసేన హోతి. యావ చ ఉపరి ఝానసమాపజ్జనం, తావ అన్తరన్తరా భవఙ్గప్పవత్తీతి ఆహ ‘‘భవఙ్గసఞ్ఞా ఉప్పజ్జేయ్యు’’న్తి.
Pakappetīti saṃvidahati. Jhānaṃ samāpajjanto hi jhānasukhaṃ attani saṃvidahati nāma. Abhisaṅkharotīti āyūhati, sampiṇḍetīti attho. Sampiṇḍanattho hi samudayaṭṭho. Yasmā nikantivasena cetanākiccassa matthakappatti, tasmā phalūpacārena kāraṇaṃ dassento ‘‘nikantiṃ kurumāno abhisaṅkharoti nāmā’’ti vuttaṃ. Imā idāni me labbhamānā ākiñcaññāyatanasaññā nirujjheyyuṃ taṃsamatikkameneva uparijhānatthāya cetanābhisaṅkharaṇasambhavato. Aññāti ākiñcaññāyatanasaññāhi aññā. Tato thūlatarabhāvato oḷārikā. Kā pana tāti āha ‘‘bhavaṅgasaññā’’ti. Ākiñcaññāyatanato vuṭṭhāya eva hi uparijhānatthāya cetanābhisaṅkharaṇāni bhaveyyuṃ, vuṭṭhānañca bhavaṅgavasena hoti. Yāva ca upari jhānasamāpajjanaṃ, tāva antarantarā bhavaṅgappavattīti āha ‘‘bhavaṅgasaññā uppajjeyyu’’nti.
చేతేన్తోవాతి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనజ్ఝానం ఏకం ద్వే చిత్తవారే సమాపజ్జన్తో ఏవ. న చేతేతి తథా హేట్ఠిమజ్ఝానేసు వియ వా పుబ్బాభోగాభావతో పుబ్బాభోగవసేన హి ఝానం పకప్పేన్తో ఇధ ‘‘చేతేతీ’’తి వుత్తో. యస్మా ‘‘అహమేతం ఝానం నిబ్బత్తేమి ఉపసమ్పాదేమి సమాపజ్జామీ’’తి ఏవం అభిసఙ్ఖరణం తత్థ సాలయస్సేవ హోతి, న అనాలయస్స, తస్మా ఏకం చిత్తక్ఖణికమ్పి ఝానం పవత్తేన్తో తత్థ అప్పహీననికన్తికతాయ అభిసఙ్ఖరోన్తో ఏవాతి అత్థో. యస్మా పనస్స తథా హేట్ఠిమజ్ఝానేసు వియ వా తత్థ పుబ్బాభోగో నత్థి, తస్మా ‘‘న అభిసఙ్ఖరోతీ’’తి వుత్తం. ‘‘ఇమస్స భిక్ఖునో’’తిఆది వుత్తస్సేవత్థస్స వివరణం. ‘‘స్వాయమత్థో’’తిఆదినా తమేవత్థం ఉపమాయ పటిపాదేతి.
Cetentovāti nevasaññānāsaññāyatanajjhānaṃ ekaṃ dve cittavāre samāpajjanto eva. Na ceteti tathā heṭṭhimajjhānesu viya vā pubbābhogābhāvato pubbābhogavasena hi jhānaṃ pakappento idha ‘‘cetetī’’ti vutto. Yasmā ‘‘ahametaṃ jhānaṃ nibbattemi upasampādemi samāpajjāmī’’ti evaṃ abhisaṅkharaṇaṃ tattha sālayasseva hoti, na anālayassa, tasmā ekaṃ cittakkhaṇikampi jhānaṃ pavattento tattha appahīnanikantikatāya abhisaṅkharonto evāti attho. Yasmā panassa tathā heṭṭhimajjhānesu viya vā tattha pubbābhogo natthi, tasmā ‘‘na abhisaṅkharotī’’ti vuttaṃ. ‘‘Imassa bhikkhuno’’tiādi vuttassevatthassa vivaraṇaṃ. ‘‘Svāyamattho’’tiādinā tamevatthaṃ upamāya paṭipādeti.
పచ్ఛాభాగేతి పితుఘరస్స పచ్ఛాభాగే. తతో పుత్తఘరతో. లద్ధఘరమేవాతి యతో అనేన భిక్ఖా లద్ధా, తమేవ ఘరం పుత్తగేహమేవ. ఆసనసాలా వియ ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనసమాపత్తి తతో పితుఘరపుత్తఘరట్ఠానియానం నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతననిరోధసమాపత్తీనం ఉపగన్తబ్బతో. పితుఘరం అమనసికరిత్వాతి పవిసిత్వా సమతిక్కన్తమ్పి పితుఘరం న మనసి కత్వా. పుత్తఘరస్సేవ ఆచిక్ఖనం వియ ఏకం ద్వే చిత్తవారే సమాపజ్జితబ్బమ్పి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనం న మనసి కత్వా పరతో నిరోధసమాపత్తిఅత్థాయ ఏవ మనసికారో. ఏవం అమనసికారసామఞ్ఞేన, మనసికారసామఞ్ఞేన చ ఉపముపమేయ్యతా వేదితబ్బా ఆచిక్ఖనేనపి మనసికారస్సేవ జోతితత్తా. న హి మనసికారేన వినా ఆచిక్ఖనం సమ్భవతి.
Pacchābhāgeti pitugharassa pacchābhāge. Tato puttagharato. Laddhagharamevāti yato anena bhikkhā laddhā, tameva gharaṃ puttagehameva. Āsanasālā viya ākiñcaññāyatanasamāpatti tato pitugharaputtagharaṭṭhāniyānaṃ nevasaññānāsaññāyatananirodhasamāpattīnaṃ upagantabbato. Pitugharaṃ amanasikaritvāti pavisitvā samatikkantampi pitugharaṃ na manasi katvā. Puttagharasseva ācikkhanaṃ viya ekaṃ dve cittavāre samāpajjitabbampi nevasaññānāsaññāyatanaṃ na manasi katvā parato nirodhasamāpattiatthāya eva manasikāro. Evaṃ amanasikārasāmaññena, manasikārasāmaññena ca upamupameyyatā veditabbā ācikkhanenapi manasikārasseva jotitattā. Na hi manasikārena vinā ācikkhanaṃ sambhavati.
తా ఝానసఞ్ఞాతి తా ఏకం ద్వే చిత్తవారే పవత్తా నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనసఞ్ఞా. నిరుజ్ఝన్తీతి పదేసేనేవ నిరుజ్ఝన్తి, పుబ్బాభిసఙ్ఖారవసేన పన ఉపరి అనుప్పాదో. యథా చ ఝానసఞ్ఞానం, ఏవం ఇతరసఞ్ఞానం పీతి ఆహ ‘‘అఞ్ఞా చ ఓళారికా భవఙ్గసఞ్ఞా నుప్పజ్జన్తీ’’తి, యథాపరిచ్ఛిన్నకాలన్తి అధిప్పాయో. సో ఏవం పటిపన్నో భిక్ఖూతి సో ఏవం యథావుత్తే సఞ్ఞాగ్గే ఠితో అరహత్తే, అనాగామిఫలే వా పతిట్ఠితో భిక్ఖు ద్వీహి ఫలేహి సమన్నాగమో, తిణ్ణం సఙ్ఖారానం పటిప్పస్సద్ధి, సోళసవిధా ఞాణచరియా, నవవిధా సమాధిచరియాతి ఇమేసం వసేన నిరోధపటిపాదనపటిపత్తిం పటిపన్నో. ఫుసతీతి ఏత్థ ఫుసనం నామ విన్దనం పటిలద్ధీతి ఆహ ‘‘విన్దతి పటిలభతీ’’తి. అత్థతో పన యథాపరిచ్ఛిన్నకాలం చిత్తచేతసికానం సబ్బసో అప్పవత్తి ఏవ.
Tā jhānasaññāti tā ekaṃ dve cittavāre pavattā nevasaññānāsaññāyatanasaññā. Nirujjhantīti padeseneva nirujjhanti, pubbābhisaṅkhāravasena pana upari anuppādo. Yathā ca jhānasaññānaṃ, evaṃ itarasaññānaṃ pīti āha ‘‘aññā ca oḷārikā bhavaṅgasaññā nuppajjantī’’ti, yathāparicchinnakālanti adhippāyo. So evaṃ paṭipanno bhikkhūti so evaṃ yathāvutte saññāgge ṭhito arahatte, anāgāmiphale vā patiṭṭhito bhikkhu dvīhi phalehi samannāgamo, tiṇṇaṃ saṅkhārānaṃ paṭippassaddhi, soḷasavidhā ñāṇacariyā, navavidhā samādhicariyāti imesaṃ vasena nirodhapaṭipādanapaṭipattiṃ paṭipanno. Phusatīti ettha phusanaṃ nāma vindanaṃ paṭiladdhīti āha ‘‘vindati paṭilabhatī’’ti. Atthato pana yathāparicchinnakālaṃ cittacetasikānaṃ sabbaso appavatti eva.
అభీతి ఉపసగ్గమత్తం నిరత్థకం, తస్మా ‘‘సఞ్ఞా’’ ఇచ్చేవ అత్థో. నిరోధపదేన అనన్తరికం కత్వా సమాపత్తిపదే వత్తబ్బే తేసం ద్విన్నం అన్తరే సమ్పజానపదం ఠపితన్తి ఆహ ‘‘నిరోధపదేన అనన్తరికం కత్వా వుత్త’’న్తి, తేనాహ ‘‘అనుపటి…పే॰… అత్థో’’తి. తత్రాపీతి తస్మిమ్పి తథా పదానుపుబ్బిఠపనేపి అయం విసేసత్థోతి యోజనా. సమ్పజానన్తస్సాతి తం తం సమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా వుట్ఠాయ తత్థ తత్థ సఙ్ఖారానం సమ్మసనవసేన పజానన్తస్స. అన్తేతి యథావుత్తాయ నిరోధపటిపత్తియా పరియోసానే. దుతియవికప్పే సమ్పజానన్తస్సాతి సమ్పజానకారినోతి అత్థో, తేన నిరోధసమాపజ్జనకస్స భిక్ఖునో ఆదితో పట్ఠాయ సబ్బపాటిహారికపఞ్ఞాయ సద్ధిం అత్థసాధికా పఞ్ఞా కిచ్చతో దస్సితా హోతి, తేనాహ ‘‘పణ్డితస్స భిక్ఖునో’’తి.
Abhīti upasaggamattaṃ niratthakaṃ, tasmā ‘‘saññā’’ icceva attho. Nirodhapadena anantarikaṃ katvā samāpattipade vattabbe tesaṃ dvinnaṃ antare sampajānapadaṃ ṭhapitanti āha ‘‘nirodhapadena anantarikaṃ katvā vutta’’nti, tenāha ‘‘anupaṭi…pe… attho’’ti. Tatrāpīti tasmimpi tathā padānupubbiṭhapanepi ayaṃ visesatthoti yojanā. Sampajānantassāti taṃ taṃ samāpattiṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya tattha tattha saṅkhārānaṃ sammasanavasena pajānantassa. Anteti yathāvuttāya nirodhapaṭipattiyā pariyosāne. Dutiyavikappe sampajānantassāti sampajānakārinoti attho, tena nirodhasamāpajjanakassa bhikkhuno ādito paṭṭhāya sabbapāṭihārikapaññāya saddhiṃ atthasādhikā paññā kiccato dassitā hoti, tenāha ‘‘paṇḍitassa bhikkhuno’’ti.
సబ్బాకారేనాతి ‘‘సమాపత్తియా సరూపవిసేసో, సమాపజ్జనకో, సమాపజ్జనస్స ఠానం, కారణం, సమాపజ్జనాకారో’’తి ఏవమాది సబ్బప్పకారేన. తత్థాతి విసుద్ధిమగ్గే. (విసుద్ధీ॰ ౨.౮౬౭) కథితతోవాతి కథితట్ఠానతో ఏవ గహేతబ్బా, న ఇధ తం వదామ పునరుత్తిభావతోతి అధిప్పాయో.
Sabbākārenāti ‘‘samāpattiyā sarūpaviseso, samāpajjanako, samāpajjanassa ṭhānaṃ, kāraṇaṃ, samāpajjanākāro’’ti evamādi sabbappakārena. Tatthāti visuddhimagge. (Visuddhī. 2.867) kathitatovāti kathitaṭṭhānato eva gahetabbā, na idha taṃ vadāma punaruttibhāvatoti adhippāyo.
ఏవం ఖో అహన్తి ఏత్థ ఆకారత్థో ఏవం-సద్దో ఉగ్గహితాకారదస్సనన్తి కత్వా. ఏవం పోట్ఠపాదాతి ఏత్థ పన సమ్పటిచ్ఛనత్థో, తేనాహ ‘‘సుఉగ్గహితం తయాతి అనుజానన్తో’’తి.
Evaṃ kho ahanti ettha ākārattho evaṃ-saddo uggahitākāradassananti katvā. Evaṃ poṭṭhapādāti ettha pana sampaṭicchanattho, tenāha ‘‘suuggahitaṃ tayāti anujānanto’’ti.
౪౧౫. సఞ్ఞా అగ్గా ఏత్థాతి సఞ్ఞాగ్గం, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనం. అట్ఠసు సమాపత్తీసుపి సఞ్ఞాగ్గం అత్థి ఉపలబ్భతీతి చిన్తేత్వా. ‘‘పుథూ’’తి పాళియం లిఙ్గవిపల్లాసం దస్సేన్తో ఆహ ‘‘బహూనిపీ’’తి. ‘‘యథా’’తి ఇమినా పకారవిసేసో కరణప్పకారో గహితో, న పకారసామఞ్ఞన్తి ఆహ ‘‘యేన యేన కసిణేనా’’తి, పథవీకసిణేన కరణభూతేనా’’తి చ. ఝానం తావ యుత్తో కరణభావో సఞ్ఞానిరోధఫుసనస్స సాధకతమభావతో, కథం కసిణానన్తి? తేసమ్పి సో యుత్తో ఏవ. యదగ్గేన హి ఝానానం నిరోధఫుసనస్స సాధకతం అభావో, తదగ్గేన కసిణానమ్పి తదవినాభావతో. అనేకకరణాపి కిరియా హోతియేవ యథా ‘‘అస్సేన యానేన దీపికాయ గచ్ఛతీ’’తి.
415. Saññā aggā etthāti saññāggaṃ, ākiñcaññāyatanaṃ. Aṭṭhasu samāpattīsupi saññāggaṃ atthi upalabbhatīti cintetvā. ‘‘Puthū’’ti pāḷiyaṃ liṅgavipallāsaṃ dassento āha ‘‘bahūnipī’’ti. ‘‘Yathā’’ti iminā pakāraviseso karaṇappakāro gahito, na pakārasāmaññanti āha ‘‘yena yena kasiṇenā’’ti, pathavīkasiṇena karaṇabhūtenā’’ti ca. Jhānaṃ tāva yutto karaṇabhāvo saññānirodhaphusanassa sādhakatamabhāvato, kathaṃ kasiṇānanti? Tesampi so yutto eva. Yadaggena hi jhānānaṃ nirodhaphusanassa sādhakataṃ abhāvo, tadaggena kasiṇānampi tadavinābhāvato. Anekakaraṇāpi kiriyā hotiyeva yathā ‘‘assena yānena dīpikāya gacchatī’’ti.
ఏకవారన్తి సకిం. పురిమసఞ్ఞానిరోధన్తి కామసఞ్ఞాదిపురిమసఞ్ఞాయ నిరోధం, న నిరోధసమాపత్తిసఞ్ఞితం సఞ్ఞానిరోధం. ఏకం సఞ్ఞాగ్గన్తి ఏకం సఞ్ఞాభూతం అగ్గం సేట్ఠన్తి అత్థో హేట్ఠిమసఞ్ఞాయ ఉక్కట్ఠభావతో. సఞ్ఞా చ సా అగ్గఞ్చాతి సఞ్ఞాగ్గం, న సఞ్ఞాసు అగ్గన్తి. ద్వే వారేతి ద్విక్ఖత్తుం. సేసకసిణేసూతి కసిణానంయేవ గహణం నిరోధకథాయ అధికతత్తా. తతో ఏవ చేత్థ ఝానగ్గహణేన కసిణజ్ఝానాని ఏవ గహితానీతి వేదితబ్బం. ‘‘పఠమజ్ఝానేన కరణభూతేనా’’తి ఆరమ్మణం అనామసిత్వా వదతి యథా ‘‘యేన యేన కసిణేనా’’తి ఏత్థ ఝానం అనామసిత్వా వుత్తం. ‘‘ఇతీ’’తిఆదినా వుత్తమేవత్థం సఙ్గహేత్వా నిగమనవసేన వదతి. సబ్బమ్పీతి సబ్బం ఏకవారం సమాపన్నఝానం. సఙ్గహేత్వాతి సఞ్జాననలక్ఖణేన తంసభావావిసేసతో ఏకజ్ఝం సఙ్గహేత్వా. అపరాపరన్తి పునప్పునం.
Ekavāranti sakiṃ. Purimasaññānirodhanti kāmasaññādipurimasaññāya nirodhaṃ, na nirodhasamāpattisaññitaṃ saññānirodhaṃ. Ekaṃ saññāgganti ekaṃ saññābhūtaṃ aggaṃ seṭṭhanti attho heṭṭhimasaññāya ukkaṭṭhabhāvato. Saññā ca sā aggañcāti saññāggaṃ, na saññāsu agganti. Dve vāreti dvikkhattuṃ. Sesakasiṇesūti kasiṇānaṃyeva gahaṇaṃ nirodhakathāya adhikatattā. Tato eva cettha jhānaggahaṇena kasiṇajjhānāni eva gahitānīti veditabbaṃ. ‘‘Paṭhamajjhānena karaṇabhūtenā’’ti ārammaṇaṃ anāmasitvā vadati yathā ‘‘yena yena kasiṇenā’’ti ettha jhānaṃ anāmasitvā vuttaṃ. ‘‘Itī’’tiādinā vuttamevatthaṃ saṅgahetvā nigamanavasena vadati. Sabbampīti sabbaṃ ekavāraṃ samāpannajhānaṃ. Saṅgahetvāti sañjānanalakkhaṇena taṃsabhāvāvisesato ekajjhaṃ saṅgahetvā. Aparāparanti punappunaṃ.
౪౧౬. ఝానపదట్ఠానం విపస్సనం వడ్ఢేన్తస్స పుగ్గలస్స వసేన సఞ్ఞాఞాణాని దస్సితాని పఠమనయే . దుతియనయే పన యస్మా విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా మగ్గేన ఘటేన్తస్స మగ్గఞాణం ఉప్పజ్జతి, తస్మా విపస్సనామగ్గవసేన సఞ్ఞాఞాణాని దస్సితాని. యస్మా పన పఠమనయో లోకియత్తా ఓళారికో, దుతియనయో మిస్సకో తస్మా తదుభయం అసమ్భావేత్వా అచ్చన్తసుఖుమం సుభం థిరం నిబ్బత్తితలోకుత్తరమేవ దస్సేతుం మగ్గఫలవసేన సఞ్ఞాఞాణాని దస్సితాని తతియనయే. తయోపేతే నయా మగ్గసోధనవసేన దస్సితా.
416. Jhānapadaṭṭhānaṃ vipassanaṃ vaḍḍhentassa puggalassa vasena saññāñāṇāni dassitāni paṭhamanaye . Dutiyanaye pana yasmā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggena ghaṭentassa maggañāṇaṃ uppajjati, tasmā vipassanāmaggavasena saññāñāṇāni dassitāni. Yasmā pana paṭhamanayo lokiyattā oḷāriko, dutiyanayo missako tasmā tadubhayaṃ asambhāvetvā accantasukhumaṃ subhaṃ thiraṃ nibbattitalokuttarameva dassetuṃ maggaphalavasena saññāñāṇāni dassitāni tatiyanaye. Tayopete nayā maggasodhanavasena dassitā.
‘‘అయం పనేత్థ సారో’’తి విభావేతుం తిపిటకమహాసివత్థేరవాదో ఆభతో. నిరోధం పుచ్ఛిత్వా తస్మిం కథితే తదనన్తరం సఞ్ఞాఞాణుప్పత్తిం పుచ్ఛన్తో అత్థతో నిరోధతో వుట్ఠానం పుచ్ఛతి నామ, నిరోధతో చ వుట్ఠానం అరహత్తఫలుప్పత్తియా వా సియా అనాగామిఫలుప్పత్తియా వా, తత్థ సఞ్ఞా పధానా, తదనన్తరఞ్చ పచ్చవేక్ఖణఞాణన్తి తదుభయం నిద్ధారేన్తో థేరో ‘‘కిం ఇమే భిక్ఖూ భణన్తీ’’తిఆదిమాహ . తత్థ ‘‘కిం ఇమే భిక్ఖూ భణన్తీ’’తి తదా దీఘనికాయతన్తిం పరివత్తన్తే ఇమం ఠానం పత్వా యథావుత్తేన పటిపాటియా తయో నయే కథేన్తే భిక్ఖూ సన్ధాయ వదతి.
‘‘Ayaṃ panettha sāro’’ti vibhāvetuṃ tipiṭakamahāsivattheravādo ābhato. Nirodhaṃ pucchitvā tasmiṃ kathite tadanantaraṃ saññāñāṇuppattiṃ pucchanto atthato nirodhato vuṭṭhānaṃ pucchati nāma, nirodhato ca vuṭṭhānaṃ arahattaphaluppattiyā vā siyā anāgāmiphaluppattiyā vā, tattha saññā padhānā, tadanantarañca paccavekkhaṇañāṇanti tadubhayaṃ niddhārento thero ‘‘kiṃ ime bhikkhū bhaṇantī’’tiādimāha . Tattha ‘‘kiṃ ime bhikkhū bhaṇantī’’ti tadā dīghanikāyatantiṃ parivattante imaṃ ṭhānaṃ patvā yathāvuttena paṭipāṭiyā tayo naye kathente bhikkhū sandhāya vadati.
యస్స యథా మగ్గవీథియం మగ్గఫలఞాణేసు ఉప్పన్నేసు నియమతో మగ్గఫలపచ్చవేక్ఖణఞాణాని హోన్తి, ఏవం ఫలసమాపత్తియం ఫలపచ్చవేక్ఖణఞాణన్తి ఆహ ‘‘పచ్ఛా పచ్చవేక్ఖణఞాణ’’న్తి. ‘‘ఇదం అరహత్తఫల’’న్తి ఇదం పచ్చవేక్ఖణఞాణస్స పవత్తిఆకారదస్సనం. ఫలసమాధిసఞ్ఞాపచ్చయాతి ఫలసమాధిసహగతసఞ్ఞాపచ్చయా. కిర-సద్దో అనుస్సరణత్థో. యథాధిగతధమ్మానుస్సరణపక్ఖియా హి పచ్చవేక్ఖణా. సమాధిసీసేన చేత్థ సబ్బం అరహత్తఫలం గహితం సహచరణఞాయేన, తస్మిం అసతి పచ్చవేక్ఖణాయ అసమ్భవో ఏవాతి ఆహ ‘‘ఇదప్పచ్చయా’’తి.
Yassa yathā maggavīthiyaṃ maggaphalañāṇesu uppannesu niyamato maggaphalapaccavekkhaṇañāṇāni honti, evaṃ phalasamāpattiyaṃ phalapaccavekkhaṇañāṇanti āha ‘‘pacchā paccavekkhaṇañāṇa’’nti. ‘‘Idaṃ arahattaphala’’nti idaṃ paccavekkhaṇañāṇassa pavattiākāradassanaṃ. Phalasamādhisaññāpaccayāti phalasamādhisahagatasaññāpaccayā. Kira-saddo anussaraṇattho. Yathādhigatadhammānussaraṇapakkhiyā hi paccavekkhaṇā. Samādhisīsena cettha sabbaṃ arahattaphalaṃ gahitaṃ sahacaraṇañāyena, tasmiṃ asati paccavekkhaṇāya asambhavo evāti āha ‘‘idappaccayā’’ti.
సఞ్ఞాఅత్తకథావణ్ణనా
Saññāattakathāvaṇṇanā
౪౧౭. దేసనాయ సణ్హభావేన సారమ్భమక్ఖిస్సాదిమలవిసోధనతో సుతమయఞాణం న్హాపితం వియ, సుఖుమభావేన తనులేపనవిలిత్తం వియ, తిలక్ఖణబ్భాహతతాయ కుణ్డలాదిఅలఙ్కారవిభూసితం వియ చ హోతి, తదనుపసేవతో ఞాణస్స చ తథాభావో తంసమఙ్గినో పుగ్గలస్స తథాభావాపత్తి, నిరోధకథాయ నివేసనఞ్చస్స సిరిసయనప్పవేసనసదిసన్తి ఆహ ‘‘సణ్హసుఖుమ…పే॰… ఆరోపితోపీ’’తి. తత్థాతి తస్సం నిరోధకథాయం. సుఖం అవిన్దన్తో మన్దబుద్ధితాయ అలభన్తో. మలవిదూసితతాయ గూథట్ఠానసదిసం. అత్తనో లద్ధిం అత్తదిట్ఠిం. అనుమతిం గహేత్వాతి అనుఞ్ఞం గహేత్వా ‘‘ఏదిసో మే అత్తా’’తి అనుజానాపేత్వా, అత్తనో లద్ధియం పతిట్ఠపేత్వాతి అత్థో. కం పనాతి ఓళారికో, మనోమయో, అరూపీతి తిణ్ణం అత్తవాదానం వసేన తివిధేసు కతమన్తి అత్థో. పరిహరన్తోతి విద్ధంసనతో పరిహరన్తో, నిగూహన్తోతి అధిప్పాయో. యస్మా చతుసన్తతిరూపప్పబన్ధం ఏకత్తవసేన గహేత్వా రూపీభావతో ‘‘ఓళారికో అత్తా’’తి పచ్చేతి అత్తవాదీ, అన్నపానోపధానతఞ్చస్స పరికప్పేత్వా ‘‘సస్సతో’’తి మఞ్ఞతి, రూపీభావతో ఏవ చ సఞ్ఞాయ అఞ్ఞత్తం ఞాయాగతమేవ, యం వేదవాదినో ‘‘అన్నమయో, పానమయో’’తి చ ద్విధా వోహరన్తి, తస్మా పరిబ్బాజకో తం సన్ధాయా ‘‘ఓళారికం ఖో’’తి ఆహ.
417. Desanāya saṇhabhāvena sārambhamakkhissādimalavisodhanato sutamayañāṇaṃ nhāpitaṃ viya, sukhumabhāvena tanulepanavilittaṃ viya, tilakkhaṇabbhāhatatāya kuṇḍalādialaṅkāravibhūsitaṃ viya ca hoti, tadanupasevato ñāṇassa ca tathābhāvo taṃsamaṅgino puggalassa tathābhāvāpatti, nirodhakathāya nivesanañcassa sirisayanappavesanasadisanti āha ‘‘saṇhasukhuma…pe… āropitopī’’ti. Tatthāti tassaṃ nirodhakathāyaṃ. Sukhaṃ avindanto mandabuddhitāya alabhanto. Malavidūsitatāya gūthaṭṭhānasadisaṃ. Attano laddhiṃ attadiṭṭhiṃ. Anumatiṃ gahetvāti anuññaṃ gahetvā ‘‘ediso me attā’’ti anujānāpetvā, attano laddhiyaṃ patiṭṭhapetvāti attho. Kaṃ panāti oḷāriko, manomayo, arūpīti tiṇṇaṃ attavādānaṃ vasena tividhesu katamanti attho. Pariharantoti viddhaṃsanato pariharanto, nigūhantoti adhippāyo. Yasmā catusantatirūpappabandhaṃ ekattavasena gahetvā rūpībhāvato ‘‘oḷāriko attā’’ti pacceti attavādī, annapānopadhānatañcassa parikappetvā ‘‘sassato’’ti maññati, rūpībhāvato eva ca saññāya aññattaṃ ñāyāgatameva, yaṃ vedavādino ‘‘annamayo, pānamayo’’ti ca dvidhā voharanti, tasmā paribbājako taṃ sandhāyā ‘‘oḷārikaṃ kho’’ti āha.
తత్థ యది అత్తా రూపీ, న సఞ్ఞీ, సఞ్ఞాయ అరూపభావత్తా, రూపధమ్మానఞ్చ అసఞ్జాననసభావత్తా, రూపీ చ సమానో యది తవ మతేన నిచ్చో, సఞ్ఞా అపరాపరం పవత్తనతో తత్థ తత్థ భిజ్జతీతి భేదసబ్భావతో అనిచ్చా, ఏవమ్పి ‘‘అఞ్ఞా సఞ్ఞా, అఞ్ఞో అత్తా’’తి సఞ్ఞాయ అభావతో అచేతనోతి న కమ్మస్స కారకో, ఫలస్స చ న ఉపభుఞ్జకోతి ఆపన్నమేవ, తేనాహ ‘‘ఓళారికో చ హి తే’’తిఆది. పచ్చాగచ్ఛతోతి పచ్చాగచ్ఛన్తస్స , జానతోతి అత్థో. ‘‘అఞ్ఞా చ సఞ్ఞా ఉప్పజ్జన్తి, అఞ్ఞా చ సఞ్ఞా నిరుజ్ఝన్తీ’’తి కస్మా వుత్తం, నను ఉప్పాదపుబ్బకో నిరోధో, న చ ఉప్పన్నం అనిరుజ్ఝకం నామ అత్థీతి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘చతున్నఞ్చ ఖన్ధాన’’న్తిఆది.
Tattha yadi attā rūpī, na saññī, saññāya arūpabhāvattā, rūpadhammānañca asañjānanasabhāvattā, rūpī ca samāno yadi tava matena nicco, saññā aparāparaṃ pavattanato tattha tattha bhijjatīti bhedasabbhāvato aniccā, evampi ‘‘aññā saññā, añño attā’’ti saññāya abhāvato acetanoti na kammassa kārako, phalassa ca na upabhuñjakoti āpannameva, tenāha ‘‘oḷāriko ca hi te’’tiādi. Paccāgacchatoti paccāgacchantassa , jānatoti attho. ‘‘Aññā ca saññā uppajjanti, aññā ca saññā nirujjhantī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu uppādapubbako nirodho, na ca uppannaṃ anirujjhakaṃ nāma atthīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘catunnañca khandhāna’’ntiādi.
౪౧౮-౪౨౦. మనోమయన్తి ఝానమనసో వసేన మనోమయం. యో హి బాహిరపచ్చయనిరపేక్ఖో, సో మనసావ నిబ్బత్తోతి మనోమయో. రూపలోకే నిబ్బత్తసరీరం సన్ధాయ వదతి, యం వేదవాదినో ఆనన్దమయో, విఞ్ఞాణమయోతి చ ద్విధా వోహరన్తి. తత్రాపీతి ‘‘మనోమయో అత్తా’’తి ఇమస్మిమ్పి పక్ఖే. దోసే దిన్నేతి ‘‘అఞ్ఞావ సఞ్ఞా భవిస్సతీ’’తిఆదినా దోసే దిన్నే. ఇధాపి పురిమవాదే వుత్తనయేనేవ దోసదస్సనం వేదితబ్బం. అయం పన విసేసో – యది అత్తా మనోమయో, సబ్బఙ్గపచ్చఙ్గీ, అహీనిన్ద్రియో చ భవేయ్య, ఏవం సతి ‘‘రూపం అత్తా సియా, న చ సఞ్ఞీ’’తి పుబ్బే వియ వత్తబ్బం. తేనాహ – ‘‘మనోమయో చ హి తే’’తిఆది. కస్మా పనాయం పరిబ్బాజకో పఠమం ఓళారికం అత్తానం పటిజానిత్వా తం లద్ధిం విస్సజ్జేత్వా పున మనోమయం అత్తానం పటిజానాతి, తఞ్చ విస్సజ్జేత్వా అరూపిం అత్తానం పటిజానాతీతి? కామఞ్చేత్థ కారణం హేట్ఠా వుత్తమేవ, తథాపి ఇమే తిత్థియా నామ అనవట్ఠితచిత్తా థుసరాసిమ్హి నిఖాతఖాణుకో వియ చఞ్చలాతి దస్సేతుం ‘‘యథా నామ ఉమ్మత్తకో’’తిఆది వుత్తం. తత్థ సఞ్ఞాయాతి పకతిసఞ్ఞాయ. ఉప్పాదనిరోధం ఇచ్ఛతి అపరాపరం పవత్తాయ సఞ్ఞాయ ఉదయవయదస్సనతో. తథాపి ‘‘సఞ్ఞా సఞ్ఞా’’తి పవత్తసమఞ్ఞం ‘‘అత్తా’’తి గహేత్వా తస్స చ అవిచ్ఛేదం పరికప్పేన్తో సస్సతం మఞ్ఞతి, తేనాహ ‘‘అత్తానం పన సస్సతం మఞ్ఞతీ’’తి.
418-420.Manomayanti jhānamanaso vasena manomayaṃ. Yo hi bāhirapaccayanirapekkho, so manasāva nibbattoti manomayo. Rūpaloke nibbattasarīraṃ sandhāya vadati, yaṃ vedavādino ānandamayo, viññāṇamayoti ca dvidhā voharanti. Tatrāpīti ‘‘manomayo attā’’ti imasmimpi pakkhe. Dose dinneti ‘‘aññāva saññā bhavissatī’’tiādinā dose dinne. Idhāpi purimavāde vuttanayeneva dosadassanaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – yadi attā manomayo, sabbaṅgapaccaṅgī, ahīnindriyo ca bhaveyya, evaṃ sati ‘‘rūpaṃ attā siyā, na ca saññī’’ti pubbe viya vattabbaṃ. Tenāha – ‘‘manomayo ca hi te’’tiādi. Kasmā panāyaṃ paribbājako paṭhamaṃ oḷārikaṃ attānaṃ paṭijānitvā taṃ laddhiṃ vissajjetvā puna manomayaṃ attānaṃ paṭijānāti, tañca vissajjetvā arūpiṃ attānaṃ paṭijānātīti? Kāmañcettha kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva, tathāpi ime titthiyā nāma anavaṭṭhitacittā thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya cañcalāti dassetuṃ ‘‘yathā nāma ummattako’’tiādi vuttaṃ. Tattha saññāyāti pakatisaññāya. Uppādanirodhaṃ icchati aparāparaṃ pavattāya saññāya udayavayadassanato. Tathāpi ‘‘saññā saññā’’ti pavattasamaññaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā tassa ca avicchedaṃ parikappento sassataṃ maññati, tenāha ‘‘attānaṃ pana sassataṃ maññatī’’ti.
తథేవాతి యథా ‘‘రూపీ అత్తా’’తి, ‘‘మనోమయో అత్తా’’తి చ వాదద్వయే సఞ్ఞాయ అత్తతో అఞ్ఞతా, తథా చస్స అచేతనతాదిదోసప్పసఙ్గో దున్నివారో , తథేవ ఇమస్మిం వాదే దోసో. తేనాహ ‘‘తథేవస్స దోసం దస్సేన్తో’’తి. మిచ్ఛాదస్సనేనాతి అత్తదిట్ఠిసఙ్ఖాతేన మిచ్ఛాభినివేసేన. అభిభూతత్తాతి అనాదికాలభావితభావేన అజ్ఝోత్థటత్తా నివారితఞాణచారత్తా. తం నానత్తం అజానన్తోతి యేన సన్తతిఘనేన, సమూహఘనేన చ వఞ్చితో బాలో పబన్ధవసేన పవత్తమానం ధమ్మసమూహం మిచ్ఛాగాహవసేన ‘‘అత్తా’’తి, ‘‘నిచ్చో’’తి చ అభినివిస్స వోహరతి, తం ఏకత్తసఞ్ఞితం ఘనగ్గహణం వినిభుజ్జ యాథావతో జాననం ఘనవినిబ్భోగో, సబ్బేన సబ్బం తిత్థియానం సో నత్థీతి అయమ్పి పరిబ్బాజకో తాదిసస్స ఞాణస్స పరిపాకస్స అభావతో వుచ్చమానమ్పి నాఞ్ఞాసి. తేన వుత్తం ‘‘భగవతా వుచ్చమానమ్పి తం నానత్తం అజానన్తో’’తి. సఞ్ఞా నామాయం నానారమ్మణా నానాక్ఖణే ఉప్పజ్జతి, వేతి చాతి సఞ్ఞాయ ఉప్పాదనిరోధం పస్సన్తోపి సఞ్ఞామయం సఞ్ఞాభూతం అత్తానం పరికప్పేత్వా యథావుత్తఘనవినిబ్భోగాభావతో నిచ్చమేవ కత్వా మఞ్ఞతి దిట్ఠిమఞ్ఞనాయ. తథాభూతస్స చ తస్స సణ్హసుఖుమపరమగమ్భీరధమ్మతా న ఞాయతేవాతి వుత్తం ‘‘దుజ్జానం ఖో’’తిఆది.
Tathevāti yathā ‘‘rūpī attā’’ti, ‘‘manomayo attā’’ti ca vādadvaye saññāya attato aññatā, tathā cassa acetanatādidosappasaṅgo dunnivāro , tatheva imasmiṃ vāde doso. Tenāha ‘‘tathevassa dosaṃ dassento’’ti. Micchādassanenāti attadiṭṭhisaṅkhātena micchābhinivesena. Abhibhūtattāti anādikālabhāvitabhāvena ajjhotthaṭattā nivāritañāṇacārattā. Taṃ nānattaṃ ajānantoti yena santatighanena, samūhaghanena ca vañcito bālo pabandhavasena pavattamānaṃ dhammasamūhaṃ micchāgāhavasena ‘‘attā’’ti, ‘‘nicco’’ti ca abhinivissa voharati, taṃ ekattasaññitaṃ ghanaggahaṇaṃ vinibhujja yāthāvato jānanaṃ ghanavinibbhogo, sabbena sabbaṃ titthiyānaṃ so natthīti ayampi paribbājako tādisassa ñāṇassa paripākassa abhāvato vuccamānampi nāññāsi. Tena vuttaṃ ‘‘bhagavatā vuccamānampi taṃ nānattaṃ ajānanto’’ti. Saññā nāmāyaṃ nānārammaṇā nānākkhaṇe uppajjati, veti cāti saññāyauppādanirodhaṃ passantopi saññāmayaṃ saññābhūtaṃ attānaṃ parikappetvā yathāvuttaghanavinibbhogābhāvato niccameva katvā maññati diṭṭhimaññanāya. Tathābhūtassa ca tassa saṇhasukhumaparamagambhīradhammatā na ñāyatevāti vuttaṃ ‘‘dujjānaṃ kho’’tiādi.
దిట్ఠిఆదీసు ‘‘ఏవమేత’’న్తి దస్సనం అభినివిసనం దిట్ఠి. తస్సా ఏవ పుబ్బభాగభూతం ‘‘ఏవమేత’’న్తి నిజ్ఝానవసేన ఖమనం ఖన్తి. తథా రోచనం రుచి. ‘‘అఞ్ఞథా’’తిఆది తేసం దిట్ఠిఆదీనం విభజిత్వా దస్సనం. తత్థ అఞ్ఞథాతి యథా అరియవినయే అన్తద్వయం అనుపగ్గమ్మ మజ్ఝిమా పటిపదావసేన దస్సనం హోతి, తతో అఞ్ఞథాయేవ. అఞ్ఞదేవాతి యం పరమత్థతో విజ్జతి ఖన్ధాయతనాది, తస్స చ అనిచ్చతాది, తతో అఞ్ఞదేవ పరమత్థతో అవిజ్జమానం అత్తానం సస్సతాది తే ఖమతి చేవ రుచ్చతి చ. ఆయుఞ్జనం అనుయుఞ్జనం ఆయోగో, తేనాహ ‘‘యుత్తపయుత్తతా’’తి. పటిపత్తియాతి పరమత్తచిన్తనాదిపరిబ్బాజకపటిపత్తియా . దుజ్జానమేతం ధమ్మతం త్వం ‘‘అయం పరమత్థో, అయం సమ్ముతీ’’తి ఇమస్స విభాగస్స దుబ్బిభాగత్తా. ‘‘యది ఏతం దుజ్జానం, తం తావ తిట్ఠతు, ఇమం పనత్థం భగవన్తం పుచ్ఛిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా యథా పటిపజ్జి, తం దస్సేతుం ‘‘అథ పరిబ్బాజకో’’తిఆది వుత్తం. అఞ్ఞో వా సఞ్ఞతోతి సఞ్ఞాసభావతో అఞ్ఞో సభావో వా అత్తా హోతూతి అత్థో. అస్సాతి అత్తనో.
Diṭṭhiādīsu ‘‘evameta’’nti dassanaṃ abhinivisanaṃ diṭṭhi. Tassā eva pubbabhāgabhūtaṃ ‘‘evameta’’nti nijjhānavasena khamanaṃ khanti. Tathā rocanaṃ ruci. ‘‘Aññathā’’tiādi tesaṃ diṭṭhiādīnaṃ vibhajitvā dassanaṃ. Tattha aññathāti yathā ariyavinaye antadvayaṃ anupaggamma majjhimā paṭipadāvasena dassanaṃ hoti, tato aññathāyeva. Aññadevāti yaṃ paramatthato vijjati khandhāyatanādi, tassa ca aniccatādi, tato aññadeva paramatthato avijjamānaṃ attānaṃ sassatādi te khamati ceva ruccati ca. Āyuñjanaṃ anuyuñjanaṃ āyogo, tenāha ‘‘yuttapayuttatā’’ti. Paṭipattiyāti paramattacintanādiparibbājakapaṭipattiyā . Dujjānametaṃ dhammataṃ tvaṃ ‘‘ayaṃ paramattho, ayaṃ sammutī’’ti imassa vibhāgassa dubbibhāgattā. ‘‘Yadi etaṃ dujjānaṃ, taṃ tāva tiṭṭhatu, imaṃ panatthaṃ bhagavantaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā yathā paṭipajji, taṃ dassetuṃ ‘‘atha paribbājako’’tiādi vuttaṃ. Añño vā saññatoti saññāsabhāvato añño sabhāvo vā attā hotūti attho. Assāti attano.
లోకీయతి దిస్సతి ఏత్థ పుఞ్ఞపాపం, తబ్బిపాకో చాతి లోకో, అత్తా. సో హిస్స కారకో, వేదకో చాతి ఇచ్ఛితో. దిట్ఠిగతన్తి ‘‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చా’’తిఆది (దీ॰ ని॰ ౧.౩౧; ఉదా॰ ౫౫) నయప్పవత్తం దిట్ఠిగతం. న హేస దిట్ఠాభినివేసో దిట్ఠధమ్మికాదిఅత్థనిస్సితో తదసంవత్తనతో. యో హి తదావహో, సో తంనిస్సితోతి వత్తబ్బతం లభేయ్య యథా తం పుఞ్ఞఞాణసమ్భారో. ఏతేనేవ తస్స న ధమ్మనిస్సితతాపి సంవణ్ణితా దట్ఠబ్బా. ఆదిబ్రహ్మచరియస్సాతి ఆదిబ్రహ్మచరియం, తదేవ ఆదిబ్రహ్మచరియకం యథా ‘‘వినయో ఏవ వేనయికో’’తి, (పారా॰ అట్ఠ॰ ౨౧) తేనాహ ‘‘సిక్ఖత్తయసఙ్ఖాతస్సా’’తిఆది. దిట్ఠాభినివేసస్స సంసారవట్టే నిబ్బిదావిరాగనిరోధుపసమాసంవత్తనం వట్టన్తోగధత్తా, తస్స వట్టసమ్బన్ధనతో చ. తథా అభిఞ్ఞాసమ్బోధనిబ్బానాసంవత్తనఞ్చ దట్ఠబ్బం. అభిజాననాయాతి ఞాతపరిఞ్ఞావసేన అభిజాననత్థాయ. సమ్బుజ్ఝనత్థాయాతి తీరణపహానపరిఞ్ఞావసేన సమ్బోధనత్థాయాతి వదన్తి. అభిజాననాయాతి అభిఞ్ఞాపఞ్ఞావసేన జాననాయ, తం పన వట్టస్స పచ్చక్ఖకరణమేవ హోతీతి ఆహ ‘‘పచ్చక్ఖకిరియాయా’’తి. సమ్బుజ్ఝనత్థాయాతి పరిఞ్ఞాభిసమయవసేన పటివేధాయ.
Lokīyati dissati ettha puññapāpaṃ, tabbipāko cāti loko, attā. So hissa kārako, vedako cāti icchito. Diṭṭhigatanti ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādi (dī. ni. 1.31; udā. 55) nayappavattaṃ diṭṭhigataṃ. Na hesa diṭṭhābhiniveso diṭṭhadhammikādiatthanissito tadasaṃvattanato. Yo hi tadāvaho, so taṃnissitoti vattabbataṃ labheyya yathā taṃ puññañāṇasambhāro. Eteneva tassa na dhammanissitatāpi saṃvaṇṇitā daṭṭhabbā. Ādibrahmacariyassāti ādibrahmacariyaṃ, tadeva ādibrahmacariyakaṃ yathā ‘‘vinayo eva venayiko’’ti, (pārā. aṭṭha. 21) tenāha ‘‘sikkhattayasaṅkhātassā’’tiādi. Diṭṭhābhinivesassa saṃsāravaṭṭe nibbidāvirāganirodhupasamāsaṃvattanaṃ vaṭṭantogadhattā, tassa vaṭṭasambandhanato ca. Tathā abhiññāsambodhanibbānāsaṃvattanañca daṭṭhabbaṃ. Abhijānanāyāti ñātapariññāvasena abhijānanatthāya. Sambujjhanatthāyāti tīraṇapahānapariññāvasena sambodhanatthāyāti vadanti. Abhijānanāyāti abhiññāpaññāvasena jānanāya, taṃ pana vaṭṭassa paccakkhakaraṇameva hotīti āha ‘‘paccakkhakiriyāyā’’ti. Sambujjhanatthāyāti pariññābhisamayavasena paṭivedhāya.
కామం తణ్హాపి దుక్ఖసభావా, తస్సా పన సముదయభావేన విసుం గహితత్తా ‘‘తణ్హం ఠపేత్వా’’తి వుత్తం. పభావనతో ఉప్పాదనతో. దుక్ఖం పభావేన్తీపి తణ్హా అవిజ్జాదిపచ్చయన్తరసహితా ఏవ పభావేతి, న కేవలాతి ఆహ ‘‘సప్పచ్చయా’’తి. ఉభిన్నం అప్పవత్తీతి ఉభిన్నం అప్పవత్తినిమిత్తం, నప్పవత్తన్తి ఏత్థ దుక్ఖసముదయా ఏతస్మిం వా అధిగతేతి అప్పవత్తి. దుక్ఖనిరోధం నిబ్బానం గచ్ఛతి అధిగచ్ఛతి, తదత్థం పటిపదా చాతి దుక్ఖనిరోధగామినీపటిపదా. మగ్గపాతుభావోతి అగ్గమగ్గసముప్పాదో. ఫలసచ్ఛికిరియాతి అసేక్ఖఫలాధిగమో. ఆకారన్తి తం గమనలిఙ్గం.
Kāmaṃ taṇhāpi dukkhasabhāvā, tassā pana samudayabhāvena visuṃ gahitattā ‘‘taṇhaṃ ṭhapetvā’’ti vuttaṃ. Pabhāvanato uppādanato. Dukkhaṃ pabhāventīpi taṇhā avijjādipaccayantarasahitā eva pabhāveti, na kevalāti āha ‘‘sappaccayā’’ti. Ubhinnaṃ appavattīti ubhinnaṃ appavattinimittaṃ, nappavattanti ettha dukkhasamudayā etasmiṃ vā adhigateti appavatti. Dukkhanirodhaṃ nibbānaṃ gacchati adhigacchati, tadatthaṃ paṭipadā cāti dukkhanirodhagāminīpaṭipadā. Maggapātubhāvoti aggamaggasamuppādo. Phalasacchikiriyāti asekkhaphalādhigamo. Ākāranti taṃ gamanaliṅgaṃ.
౪౨౧. సమన్తతో నిగ్గణ్హనవసేన తోదనం విజ్ఝనం సన్నితోదకం, వాచాయాతి చ పచ్చత్తే కరణవచనన్తి ఆహ ‘‘వచనపతోదేనా’’తి. సజ్ఝబ్భరితన్తి సమన్తతో భుసం అరితం అకంసూతి సతమత్తేహి తుత్తకేహి వియ తింససతమత్తా పరిబ్బాజకా వాచాపతోదనేహి తుదింసు సభావతో విజ్జమానన్తి పరమత్థసభావతో ఉపలబ్భమానం, నపకతిఆది వియ అనుపలబ్భమానం. తచ్ఛన్తి సచ్చం. తథన్తి అవిపరీతం లోకుత్తరధమ్మేసూతి విసయే భుమ్మం తే ధమ్మే విసయం కత్వా. ఠితసభావన్తి అవట్ఠితసభావం, తదుప్పాదకన్తి అత్థో. లోకుత్తరధమ్మనియామతన్తి లోకుత్తరధమ్మసమ్పాపననియామేన నియతం, తేనాహ ‘‘బుద్ధానఞ్హీ’’తిఆది. ఏదిసాతి ‘‘ధమ్మట్ఠితత’’న్తిఆదినా వుత్తప్పకారా.
421. Samantato niggaṇhanavasena todanaṃ vijjhanaṃ sannitodakaṃ, vācāyāti ca paccatte karaṇavacananti āha ‘‘vacanapatodenā’’ti. Sajjhabbharitanti samantato bhusaṃ aritaṃ akaṃsūti satamattehi tuttakehi viya tiṃsasatamattā paribbājakā vācāpatodanehi tudiṃsu sabhāvato vijjamānanti paramatthasabhāvato upalabbhamānaṃ, napakatiādi viya anupalabbhamānaṃ. Tacchanti saccaṃ. Tathanti aviparītaṃ lokuttaradhammesūti visaye bhummaṃ te dhamme visayaṃ katvā. Ṭhitasabhāvanti avaṭṭhitasabhāvaṃ, taduppādakanti attho. Lokuttaradhammaniyāmatanti lokuttaradhammasampāpananiyāmena niyataṃ, tenāha ‘‘buddhānañhī’’tiādi. Edisāti ‘‘dhammaṭṭhitata’’ntiādinā vuttappakārā.
చిత్తహత్థిసారిపుత్తపోట్ఠపాదవత్థువణ్ణనా
Cittahatthisāriputtapoṭṭhapādavatthuvaṇṇanā
౪౨౨. సుఖుమేసు అత్థన్తరేసూతి ఖన్ధాయతనాదీసు సుఖుమఞాణగోచరేసు ధమ్మేసు. కుసలోతి పుబ్బే బుద్ధసాసనే కతపరిచయతాయ ఛేకో అహోసి. గిహిభావే ఆనిసంసకథాయ కథితత్తా సీలవన్తస్స భిక్ఖునో తథా కథనేన విబ్భమనే నియోజితత్తా ఇదాని సయమ్పి సీలవా ఏవ హుత్వా ఛ వారే (ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౩౭; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౬౯) విబ్భమి. కమ్మసరిక్ఖకేన హి ఫలేన భవితబ్బం. మహాసావకస్స కథితేతి మహాసావకస్స మహాకోట్ఠికత్థేరస్స అపసాదనకథితనిమిత్తం. పతిట్ఠాతుం అసక్కోన్తోతి సాసనే పతిట్ఠం లద్ధుం అసక్కోన్తో.
422.Sukhumesu atthantaresūti khandhāyatanādīsu sukhumañāṇagocaresu dhammesu. Kusaloti pubbe buddhasāsane kataparicayatāya cheko ahosi. Gihibhāve ānisaṃsakathāyakathitattā sīlavantassa bhikkhuno tathā kathanena vibbhamane niyojitattā idāni sayampi sīlavā eva hutvā cha vāre (dha. pa. aṭṭha. 37; jā. aṭṭha. 1.1.69) vibbhami. Kammasarikkhakena hi phalena bhavitabbaṃ. Mahāsāvakassa kathiteti mahāsāvakassa mahākoṭṭhikattherassa apasādanakathitanimittaṃ. Patiṭṭhātuṃ asakkontoti sāsane patiṭṭhaṃ laddhuṃ asakkonto.
౪౨౩. పఞ్ఞాచక్ఖునో నత్థితాయాతి సువుత్తదురుత్తసమవిసమదస్సనసమత్థపఞ్ఞాచక్ఖునో అభావేన . చక్ఖుమాతి ఏత్థ యాదిసేన చక్ఖునా పురిసో ‘‘చక్ఖుమా’’తి వుత్తో, తం దస్సేతుం ‘‘సుభాసితా’’తిఆది వుత్తం. ఏకకోట్ఠాసాతి ఏకన్తికా, నిబ్బానావహభావేన నిచ్ఛితాతి అధిప్పాయో. ఠపితాతి వవత్థాపితా. న ఏకకోట్ఠాసా న ఏకన్తికా, న నిబ్బానావహభావేన నిచ్ఛితా వట్టన్తోగధభావతోతి అధిప్పాయో.
423.Paññācakkhuno natthitāyāti suvuttaduruttasamavisamadassanasamatthapaññācakkhuno abhāvena . Cakkhumāti ettha yādisena cakkhunā puriso ‘‘cakkhumā’’ti vutto, taṃ dassetuṃ ‘‘subhāsitā’’tiādi vuttaṃ. Ekakoṭṭhāsāti ekantikā, nibbānāvahabhāvena nicchitāti adhippāyo. Ṭhapitāti vavatthāpitā. Na ekakoṭṭhāsā na ekantikā, na nibbānāvahabhāvena nicchitā vaṭṭantogadhabhāvatoti adhippāyo.
ఏకంసికధమ్మవణ్ణనా
Ekaṃsikadhammavaṇṇanā
౪౨౫. ‘‘కస్మా ఆరభీ’’తి కారణం పుచ్ఛిత్వా ‘‘అనియ్యానికభావదస్సనత్థ’’న్తి పయోజనం విస్సజ్జితం. సతి హి ఫలసిద్ధియం హేతుసిద్ధోయేవ హోతీతి. పఞ్ఞాపితనిట్ఠాయాతి పవేదితవిముత్తిమగ్గస్స, వట్టదుక్ఖపరియోసానం గచ్ఛతి ఏతాయాతి ‘‘నిట్ఠా’’తి విముత్తి వుత్తా. నిట్ఠామగ్గో హి ఇధ ఉత్తరపదలోపేన ‘‘నిట్ఠా’’తి వుత్తో. తస్స హి అనియ్యానికతా, నియ్యానికతా చ వుచ్చతి, న నిట్ఠాయ. నియ్యానం వా నిగ్గమనం నిస్సరణం, వట్టదుక్ఖస్స వుపసమోతి అత్థో. నియ్యానమేవ నియ్యానికం, న నియ్యానికం అనియ్యానికం, సో ఏవ భావో అనియ్యానికభావో, తస్స దస్సనత్థన్తి యోజేతబ్బం. ‘‘ఏవ’’న్తి ‘‘నిబ్బానం నిబ్బాన’’న్తి వచనమత్తసామఞ్ఞం గహేత్వా వదతి, న పన పరమత్థతో తేసం సమయే నిబ్బానపఞ్ఞాపనస్స లబ్భనతో, తేన వుత్తం ‘‘సా చ న నియ్యానికా’’తిఆది. లోకథూపికాదివసేనాతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన ‘‘అఞ్ఞో పురిసో, అఞ్ఞా పకతీ’’తి పకతిపురిసన్తరావబోధో మోక్ఖో, బుద్ధిఆదిగుణవినిముత్తస్స అత్తనో సకత్తని అవట్ఠానం మోక్ఖో, కాయపవత్తిగతిజాతిబన్ధానం అప్పమజ్జనవసేన అప్పవత్తో మోక్ఖో, యఞ్ఞేహి జుతేన పరేన పురిసేన సలోకతా మోక్ఖో, సమీపతా మోక్ఖో, సహయోగో మోక్ఖోతి ఏవమాదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. యథాపఞ్ఞత్తాతి పఞ్ఞత్తప్పకారా హుత్వా న నియ్యాతి, యేనాకారేన ‘‘నిట్ఠా పాపుణీయతీ’’తి తేహి పవేదితా, తేనాకారేన తస్సా అప్పత్తబ్బతో న నియ్యాతి. పణ్డితేహి పటిక్ఖిత్తాతి ‘‘నాయం నిట్ఠా పటిపదా వట్టస్స అనతిక్కమనతో’’తి బుద్ధాదీహి పణ్డితేహి పటిక్ఖిత్తా. నివత్తతీతి పటిక్ఖేపస్స కారణవచనం, తస్మా తేహి పఞ్ఞత్తా నిట్ఠా పటిపదా న నియ్యాతి, అఞ్ఞదత్థు తంసమఙ్గినం పుగ్గలం సంసారే ఏవ పరిబ్భమాపేన్తీ నివత్తతి.
425. ‘‘Kasmā ārabhī’’ti kāraṇaṃ pucchitvā ‘‘aniyyānikabhāvadassanattha’’nti payojanaṃ vissajjitaṃ. Sati hi phalasiddhiyaṃ hetusiddhoyeva hotīti. Paññāpitaniṭṭhāyāti paveditavimuttimaggassa, vaṭṭadukkhapariyosānaṃ gacchati etāyāti ‘‘niṭṭhā’’ti vimutti vuttā. Niṭṭhāmaggo hi idha uttarapadalopena ‘‘niṭṭhā’’ti vutto. Tassa hi aniyyānikatā, niyyānikatā ca vuccati, na niṭṭhāya. Niyyānaṃ vā niggamanaṃ nissaraṇaṃ, vaṭṭadukkhassa vupasamoti attho. Niyyānameva niyyānikaṃ, na niyyānikaṃ aniyyānikaṃ, so eva bhāvo aniyyānikabhāvo, tassa dassanatthanti yojetabbaṃ. ‘‘Eva’’nti ‘‘nibbānaṃ nibbāna’’nti vacanamattasāmaññaṃ gahetvā vadati, na pana paramatthato tesaṃ samaye nibbānapaññāpanassa labbhanato, tena vuttaṃ ‘‘sā ca na niyyānikā’’tiādi. Lokathūpikādivasenāti ettha ādi-saddena ‘‘añño puriso, aññā pakatī’’ti pakatipurisantarāvabodho mokkho, buddhiādiguṇavinimuttassa attano sakattani avaṭṭhānaṃ mokkho, kāyapavattigatijātibandhānaṃ appamajjanavasena appavatto mokkho, yaññehi jutena parena purisena salokatā mokkho, samīpatā mokkho, sahayogo mokkhoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Yathāpaññattāti paññattappakārā hutvā na niyyāti, yenākārena ‘‘niṭṭhā pāpuṇīyatī’’ti tehi paveditā, tenākārena tassā appattabbato na niyyāti. Paṇḍitehi paṭikkhittāti ‘‘nāyaṃ niṭṭhā paṭipadā vaṭṭassa anatikkamanato’’ti buddhādīhi paṇḍitehi paṭikkhittā. Nivattatīti paṭikkhepassa kāraṇavacanaṃ, tasmā tehi paññattā niṭṭhā paṭipadā na niyyāti, aññadatthu taṃsamaṅginaṃ puggalaṃ saṃsāre eva paribbhamāpentī nivattati.
పధానం జాననం నామ పచ్చక్ఖతో జాననం తస్స పమాణజేట్ఠభావతో, ఇతరస్స సంసయానుబద్ధత్తాతి వుత్తం ‘‘జానం పస్స’’న్తి. తేనేత్థ దస్సనేన జాననం విసేసేతి. ఇదం వుత్తం హోతి – తుమ్హాకం ఏకన్తసుఖే లోకే పచ్చక్ఖతో ఞాణదస్సనం అత్థీతి. జానన్తి వా తస్స లోకస్స అనుమానవిసయతం పుచ్ఛతి, పస్సన్తి పచ్చక్ఖతో గోచరతం. అయఞ్హేత్థ అత్థో – అపి తుమ్హాకం లోకో పచ్చక్ఖతో ఞాతో, ఉదాహు అనుమానతోతి.
Padhānaṃ jānanaṃ nāma paccakkhato jānanaṃ tassa pamāṇajeṭṭhabhāvato, itarassa saṃsayānubaddhattāti vuttaṃ ‘‘jānaṃ passa’’nti. Tenettha dassanena jānanaṃ viseseti. Idaṃ vuttaṃ hoti – tumhākaṃ ekantasukhe loke paccakkhato ñāṇadassanaṃ atthīti. Jānanti vā tassa lokassa anumānavisayataṃ pucchati, passanti paccakkhato gocarataṃ. Ayañhettha attho – api tumhākaṃ loko paccakkhato ñāto, udāhu anumānatoti.
యస్మా లోకే పచ్చక్ఖభూతో అత్థో ఇన్ద్రియగోచరభావేన పాకటో, తస్మా వుత్తం ‘‘దిట్ఠపుబ్బానీ’’తిఆది. దిట్ఠపుబ్బానీతి దిట్ఠవా, దస్సనభూతేన, తదనుగతేన చ ఞాణేన గహితపుబ్బానీతి అత్థో. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘సరీరసణ్ఠానాదీనీ’’తి వచనం సమత్థితం హోతి. ‘‘అప్పాటిహీరక త’’న్తి అనునాసికలోపం కత్వా నిద్దేసోతి ఆహ ‘‘అప్పాటిహీరకం త’’న్తి ‘‘అప్పాటిహీరం కత’’న్తి ఏవమేత్థ వణ్ణేన్తి. పటిపక్ఖహరణతో పటిహారియం, తదేవ పాటిహారియం, ఉత్తరవిరహితం వచనం. పాటిహారియమేవేత్థ ‘‘పాటిహీరక’’న్తి వా వుత్తం. న పాటిహీరకం అప్పాటిహీరకం పరేహి వుచ్చమానఉత్తరేహి సఉత్తరత్తా, తేనాహ ‘‘పటిహరణవిరహిత’’న్తి. సఉత్తరఞ్హి వచనం తేన ఉత్తరేన పటిహారీయతి అతివిపరివత్తీయతి. తతో ఏవ నియ్యానస్స పటిహరణమగ్గస్స అభావతో ‘‘అనియ్యానిక’’న్తి వత్తబ్బతం లభతి.
Yasmā loke paccakkhabhūto attho indriyagocarabhāvena pākaṭo, tasmā vuttaṃ ‘‘diṭṭhapubbānī’’tiādi. Diṭṭhapubbānīti diṭṭhavā, dassanabhūtena, tadanugatena ca ñāṇena gahitapubbānīti attho. Evañca katvā ‘‘sarīrasaṇṭhānādīnī’’ti vacanaṃ samatthitaṃ hoti. ‘‘Appāṭihīraka ta’’nti anunāsikalopaṃ katvā niddesoti āha ‘‘appāṭihīrakaṃ ta’’nti ‘‘appāṭihīraṃ kata’’nti evamettha vaṇṇenti. Paṭipakkhaharaṇato paṭihāriyaṃ, tadeva pāṭihāriyaṃ, uttaravirahitaṃ vacanaṃ. Pāṭihāriyamevettha ‘‘pāṭihīraka’’nti vā vuttaṃ. Na pāṭihīrakaṃ appāṭihīrakaṃ parehi vuccamānauttarehi sauttarattā, tenāha ‘‘paṭiharaṇavirahita’’nti. Sauttarañhi vacanaṃ tena uttarena paṭihārīyati ativiparivattīyati. Tato eva niyyānassa paṭiharaṇamaggassa abhāvato ‘‘aniyyānika’’nti vattabbataṃ labhati.
౪౨౬. విలాసో లీళా. ఆకప్పో కేసబన్ధవత్థగ్గహణం ఆదిఆకారవిసేసో, వేససంవిధానం వా. ఆది-సద్దేన భావాదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. ‘‘భావో’’తి చ చాతురియం వేదితబ్బం.
426.Vilāso līḷā. Ākappo kesabandhavatthaggahaṇaṃ ādiākāraviseso, vesasaṃvidhānaṃ vā. Ādi-saddena bhāvādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Bhāvo’’ti ca cāturiyaṃ veditabbaṃ.
తయోఅత్తపటిలాభవణ్ణనా
Tayoattapaṭilābhavaṇṇanā
౪౨౮. ఆహితో అహం మానో ఏత్థాతి అత్తా, అత్తభావోతి ఆహ ‘‘అత్తపటిలాభోతి అత్తభావపటిలాభో’’తి. కామభవం దస్సేతి తస్స ఇతరద్వయత్తభావతో ఓళారికత్తా. రూపభవం దస్సేతి ఝానమనేన నిబ్బత్తం హుత్వా రూపీభావేన ఉపలబ్భనతో. సంకిలేసికా ధమ్మా నామ ద్వాదస అకుసలచిత్తుప్పాదా తదభావే కస్సచి సంకిలేసస్సాపి అసమ్భవతో. వోదానియా ధమ్మా నామ సమథవిపస్సనా తాసం వసేన సబ్బసో చిత్తవోదానస్స సిజ్ఝనతో.
428. Āhito ahaṃ māno etthāti attā, attabhāvoti āha ‘‘attapaṭilābhoti attabhāvapaṭilābho’’ti. Kāmabhavaṃ dasseti tassa itaradvayattabhāvato oḷārikattā. Rūpabhavaṃ dasseti jhānamanena nibbattaṃ hutvā rūpībhāvena upalabbhanato. Saṃkilesikā dhammā nāma dvādasa akusalacittuppādā tadabhāve kassaci saṃkilesassāpi asambhavato. Vodāniyā dhammā nāma samathavipassanā tāsaṃ vasena sabbaso cittavodānassa sijjhanato.
౪౨౯. పటిపక్ఖధమ్మానం అసముచ్ఛేదే పన న కదాచిపి అనవజ్జధమ్మానం పారిపూరీ, వేపుల్లం వా సమ్భవతి, సముచ్ఛేదే పన సతి ఏవ సమ్భవతీతి మగ్గపఞ్ఞాఫలపఞ్ఞా-గ్గహణం. తా హి సకిం పరిపుణ్ణా పరిపుణ్ణా ఏవ అపరిహానధమ్మత్తా. తరుణపీతీతి ఉప్పన్నమత్తా అలద్ధాసేవనా దుబ్బలా పీతి. బలవతుట్ఠీతి పునప్పునం ఉప్పత్తియా లద్ధాసేవనా ఉపరివిసేసాధిగమస్స పచ్చయభూతా థిరతరా పీతి. ‘‘యం అవోచుమ్హా’’తిఆదీసు అయం సఙ్ఖేపత్థో – యం వోహారం ‘‘సంకిలేసికవోదానియధమ్మానం పహానాభివుద్ధినిట్ఠం పఞ్ఞాయ పారిపూరివేపుల్లభూతం ఇమస్మింయేవ అత్తభావే అపరప్పచ్చయేన ఞాణేన పచ్చక్ఖతో సమ్పాదేత్వా విహరిస్సతీ’’తి కథయిమ్హ. తత్థ తస్మిం విహారే తస్స మమ ఓవాదకరస్స భిక్ఖునో ఏవం వుత్తప్పకారేన విహరణనిమిత్తం పమోదప్పభావితా పీతి చ భవిస్సతి, తస్సా చ పచ్చయభూతం పస్సద్ధిద్వయం సమ్మదేవ ఉపట్ఠితా సతి చ ఉక్కంసగతం ఞాణఞ్చ తథాభూతో చ సో విహారో. సన్తపణీతతాయ అతప్పకో అనఞ్ఞసాధారణో సుఖవిహారోతి వత్తబ్బతం అరహతీతి.
429. Paṭipakkhadhammānaṃ asamucchede pana na kadācipi anavajjadhammānaṃ pāripūrī, vepullaṃ vā sambhavati, samucchede pana sati eva sambhavatīti maggapaññāphalapaññā-ggahaṇaṃ. Tā hi sakiṃ paripuṇṇā paripuṇṇā eva aparihānadhammattā. Taruṇapītīti uppannamattā aladdhāsevanā dubbalā pīti. Balavatuṭṭhīti punappunaṃ uppattiyā laddhāsevanā uparivisesādhigamassa paccayabhūtā thiratarā pīti. ‘‘Yaṃ avocumhā’’tiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – yaṃ vohāraṃ ‘‘saṃkilesikavodāniyadhammānaṃ pahānābhivuddhiniṭṭhaṃ paññāya pāripūrivepullabhūtaṃ imasmiṃyeva attabhāve aparappaccayena ñāṇena paccakkhato sampādetvā viharissatī’’ti kathayimha. Tattha tasmiṃ vihāre tassa mama ovādakarassa bhikkhuno evaṃ vuttappakārena viharaṇanimittaṃ pamodappabhāvitā pīti ca bhavissati, tassā ca paccayabhūtaṃ passaddhidvayaṃ sammadeva upaṭṭhitā sati ca ukkaṃsagataṃ ñāṇañca tathābhūto ca so vihāro. Santapaṇītatāya atappako anaññasādhāraṇo sukhavihāroti vattabbataṃ arahatīti.
పఠమజ్ఝానే పటిలద్ధమత్తే హీనభావతో పీతి దుబ్బలా పామోజ్జపక్ఖికా, సువిభావితే పన తస్మిం పగుణే సా పణీతా బలవభావతో పరిపుణ్ణకిచ్చా పీతీతి వుత్తం ‘‘పఠమజ్ఝానే పామోజ్జాదయో ఛపి ధమ్మా లబ్భన్తీ’’తి. ‘‘సుఖో విహారో’’తి ఇమినా సమాధి గహితో. సుఖం గహితన్తి అపరే, తేసం మతేన సన్తసుఖతాయ ఉపేక్ఖా చతుత్థజ్ఝానే ‘‘సుఖ’’న్తి ఇచ్ఛితా, తేనాహ ‘‘తథా చతుత్థే’’తిఆది. పామోజ్జం నివత్తతీతి దుబ్బలపీతిసఙ్ఖాతం పామోజ్జం ఛసు ధమ్మేసు నివత్తతి హాయతి. వితక్కవిచారక్ఖోభవిరహేన దుతియజ్ఝానే సబ్బదా పీతి బలవతీ ఏవ హోతి, న పఠమజ్ఝానే వియ కదాచి దుబ్బలా. సుద్ధవిపస్సనా పాదకజ్ఝానమేవాతి ఉపరి మగ్గం అకథేత్వా కేవలం విపస్సనాపాదకజ్ఝానం కథితం. చతూహి మగ్గేహి సద్ధిం విపస్సనా కథితాతి విపస్సనాయ పాదకభావేన ఝానాని కథేత్వా తతో పరం విపస్సనాపుబ్బకా చత్తారోపి మగ్గా కథితాతి అత్థో. చతుత్థజ్ఝానికఫలసమాపత్తి కథితాతి పఠమజ్ఝానికాదికా ఫలసమాపత్తియో అకథేత్వా చతుత్థజ్ఝానికా ఏవ ఫలసమాపత్తి కథితా. పీతివేవచనమేవ కత్వాతి ద్విన్నం పీతీనం ఏకస్మిం చిత్తుప్పాదే అనుప్పజ్జనతో పామోజ్జం పీతివేవచనమేవ కత్వా. పీతిసుఖానం అపరిచ్చత్తత్తా, ‘‘సుఖో చ విహారో’’తి సాతిసయస్స సుఖవిహారస్స గహితత్తా చ దుతియజ్ఝానికఫలసమాపత్తి నామ కథితా. కామం పఠమజ్ఝానేపి పీతిసుఖాని లబ్భన్తి, తాని పన వితక్కవిచారక్ఖోభేన న సన్తపణీతాని, సన్తపణీతాని చ ఇధాధిప్పేతాని.
Paṭhamajjhāne paṭiladdhamatte hīnabhāvato pīti dubbalā pāmojjapakkhikā, suvibhāvite pana tasmiṃ paguṇe sā paṇītā balavabhāvato paripuṇṇakiccā pītīti vuttaṃ ‘‘paṭhamajjhāne pāmojjādayo chapi dhammā labbhantī’’ti. ‘‘Sukho vihāro’’ti iminā samādhi gahito. Sukhaṃ gahitanti apare, tesaṃ matena santasukhatāya upekkhā catutthajjhāne ‘‘sukha’’nti icchitā, tenāha ‘‘tathā catutthe’’tiādi. Pāmojjaṃ nivattatīti dubbalapītisaṅkhātaṃ pāmojjaṃ chasu dhammesu nivattati hāyati. Vitakkavicārakkhobhavirahena dutiyajjhāne sabbadā pīti balavatī eva hoti, na paṭhamajjhāne viya kadāci dubbalā. Suddhavipassanā pādakajjhānamevāti upari maggaṃ akathetvā kevalaṃ vipassanāpādakajjhānaṃ kathitaṃ. Catūhi maggehi saddhiṃ vipassanā kathitāti vipassanāya pādakabhāvena jhānāni kathetvā tato paraṃ vipassanāpubbakā cattāropi maggā kathitāti attho. Catutthajjhānikaphalasamāpatti kathitāti paṭhamajjhānikādikā phalasamāpattiyo akathetvā catutthajjhānikā eva phalasamāpatti kathitā. Pītivevacanameva katvāti dvinnaṃ pītīnaṃ ekasmiṃ cittuppāde anuppajjanato pāmojjaṃ pītivevacanameva katvā. Pītisukhānaṃ apariccattattā, ‘‘sukho ca vihāro’’ti sātisayassa sukhavihārassa gahitattā ca dutiyajjhānikaphalasamāpatti nāma kathitā. Kāmaṃ paṭhamajjhānepi pītisukhāni labbhanti, tāni pana vitakkavicārakkhobhena na santapaṇītāni, santapaṇītāni ca idhādhippetāni.
౪౩౨-౪౩౭. విభావనత్థోతి పకాసనత్థో సరూపతో నిరూపనత్థో, తేనాహ ‘‘అయం సో’’తిఆది. నన్తి ఓళారికం అత్తపటిలాభం. సప్పటిహరణన్తి పరేన చోదితవచనేన సపరిహారం సఉత్తరం. తుచ్ఛోతి ముసా అభూతో. స్వేవాతి సో ఏవ అత్తపటిలాభో. తస్మిం సమయే హోతీతి తస్మిం పచ్చుప్పన్నసమయే విజ్జమానో హోతి. అత్తపటిలాభోత్వేవ నియ్యాతేసి, న నం సరూపతో నీహరిత్వా దస్సేసి. రూపాదయో చేత్థ ధమ్మాతి రూపవేదనాదయో ఏవ ఏత్థ లోకే సభావధమ్మా. అత్తపటిలాభోతి పన తే రూపాదికే పఞ్చక్ఖన్ధే ఉపాదాయ పఞ్ఞత్తి, తేనాహ ‘‘నామమత్తమేత’’న్తి. నామపణ్ణత్తివసేనాతి నామభూతపఞ్ఞత్తిమత్తతావసేన.
432-437.Vibhāvanatthoti pakāsanattho sarūpato nirūpanattho, tenāha ‘‘ayaṃ so’’tiādi. Nanti oḷārikaṃ attapaṭilābhaṃ. Sappaṭiharaṇanti parena coditavacanena saparihāraṃ sauttaraṃ. Tucchoti musā abhūto. Svevāti so eva attapaṭilābho. Tasmiṃ samaye hotīti tasmiṃ paccuppannasamaye vijjamāno hoti. Attapaṭilābhotveva niyyātesi, na naṃ sarūpato nīharitvā dassesi. Rūpādayo cettha dhammāti rūpavedanādayo eva ettha loke sabhāvadhammā. Attapaṭilābhoti pana te rūpādike pañcakkhandhe upādāya paññatti, tenāha ‘‘nāmamattameta’’nti. Nāmapaṇṇattivasenāti nāmabhūtapaññattimattatāvasena.
౪౩౮. ఏవఞ్చ పన వత్వాతి ‘‘అత్తపటిలాభోతి రూపాదికే ఉపాదాయ పఞ్ఞత్తిమత్త’’న్తి ఇమమత్థం ‘‘యస్మిం చిత్త సమయే’’తిఆదినా వత్వా. పటిపుచ్ఛిత్వా వినయనత్థన్తి యథా పరే పుచ్ఛేయ్యుం, తేనాకారేన కాలవిభాగతో పటిపదాని పుచ్ఛిత్వా తస్స అత్థస్స ఞాపనవసేన వినయనత్థం. తస్మిం సమయే సచ్చో అహోసీతి తస్మిం అతీతసమయే ఉపాదానస్స విజ్జమానతాయ సచ్చభూతో విజ్జమానో వియ వత్తబ్బో అహోసి, న పన అనాగతో ఇదాని పచ్చుప్పన్నో వా అత్తపటిలాభో తదుపాదానస్స తదా అవిజ్జమానత్తా. యే తే అతీతా ధమ్మా అతీతసమయే అతీతత్తపటిలాభస్స ఉపాదానభూతా రూపాదయో. తే ఏతరహి నత్థి నిరుద్ధత్తా. తతో ఏవ అహేసున్తి సఙ్ఖ్యం గతా. తస్మాతి తస్మింయేవ సమయే లబ్భనతో. సోపి తదుపాదానో మే అత్తపటిలాభో తస్మింయేవ అతీతసమయే సచ్చో భూతో విజ్జమానో వియ అహోసి. అనాగతపచ్చుప్పన్నానన్తి అనాగతానఞ్చేవ పచ్చుప్పన్నానఞ్చ రూపధమ్మానం ఉపాదానభూతానం తదా తస్మిం అతీతసమయే అభావా తదుపాదానో అనాగతో పచ్చుప్పన్నో చ అత్తపటిలాభో తస్మిం అతీతసమయే మోఘో తుచ్ఛో ముసా నత్థీతి అత్థో. నామమత్తమేవాతి సమఞ్ఞామత్తమేవ. అత్తపటిలాభం పటిజానాతి పరమత్థతో అనుపలబ్భమానత్తా.
438.Evañcapana vatvāti ‘‘attapaṭilābhoti rūpādike upādāya paññattimatta’’nti imamatthaṃ ‘‘yasmiṃ citta samaye’’tiādinā vatvā. Paṭipucchitvā vinayanatthanti yathā pare puccheyyuṃ, tenākārena kālavibhāgato paṭipadāni pucchitvā tassa atthassa ñāpanavasena vinayanatthaṃ. Tasmiṃ samaye sacco ahosīti tasmiṃ atītasamaye upādānassa vijjamānatāya saccabhūto vijjamāno viya vattabbo ahosi, na pana anāgato idāni paccuppanno vā attapaṭilābho tadupādānassa tadā avijjamānattā. Ye te atītā dhammā atītasamaye atītattapaṭilābhassa upādānabhūtā rūpādayo. Te etarahi natthi niruddhattā. Tato eva ahesunti saṅkhyaṃ gatā. Tasmāti tasmiṃyeva samaye labbhanato. Sopi tadupādāno me attapaṭilābho tasmiṃyeva atītasamaye sacco bhūto vijjamāno viya ahosi. Anāgatapaccuppannānanti anāgatānañceva paccuppannānañca rūpadhammānaṃ upādānabhūtānaṃ tadā tasmiṃ atītasamaye abhāvā tadupādāno anāgato paccuppanno ca attapaṭilābho tasmiṃ atītasamaye mogho tuccho musā natthīti attho. Nāmamattamevāti samaññāmattameva. Attapaṭilābhaṃ paṭijānāti paramatthato anupalabbhamānattā.
‘‘ఏసేవ నయో’’తి ఇమినా యే తే అనాగతా ధమ్మా, తే ఏతరహి నత్థి, ‘‘భవిస్సన్తీ’’తి పన సఙ్ఖ్యం గమిస్సన్తి, తస్మా సోపి మే అత్తపటిలాభో తస్మింయేవ సమయే సచ్చో భవిస్సతి. అతీతపచ్చుప్పన్నానం పన ధమ్మానం తదా అభావా తస్మిం సమయే మోఘో అతీతో మోఘో పచ్చుప్పన్నో. యే ఇమే పచ్చుప్పన్నా ధమ్మా, తే ఏతరహి అత్థి, తస్మా యోయం మే అత్తపటిలాభో, సో ఇదాని సచ్చో. అతీతానాగతానం పన ధమ్మానం ఇదాని అభావా తస్మిం సమయే మోఘో అతీతో మోఘో అనాగతోతి ఏవం అత్థతో నామమత్తమేవ అత్తపటిలాభం పటిజానాతీతి ఇమమత్థం అతిదిసతి.
‘‘Eseva nayo’’ti iminā ye te anāgatā dhammā, te etarahi natthi, ‘‘bhavissantī’’ti pana saṅkhyaṃ gamissanti, tasmā sopi me attapaṭilābho tasmiṃyeva samaye sacco bhavissati. Atītapaccuppannānaṃ pana dhammānaṃ tadā abhāvā tasmiṃ samaye mogho atīto mogho paccuppanno. Ye ime paccuppannā dhammā, te etarahi atthi, tasmā yoyaṃ me attapaṭilābho, so idāni sacco. Atītānāgatānaṃ pana dhammānaṃ idāni abhāvā tasmiṃ samaye mogho atīto mogho anāgatoti evaṃ atthato nāmamattameva attapaṭilābhaṃ paṭijānātīti imamatthaṃ atidisati.
౪౩౯-౪౪౩. సంసన్దితున్తి సమానేతుం. యస్మిం సమయే ఖీరం హోతీతి యస్మిం కాలే భూతుపాదాయసఞ్ఞితం ఉపాదానవిసేసం ఉపాదాయ ఖీరపఞ్ఞత్తి హోతి. న తస్మిం…పే॰… గచ్ఛతి ఖీరపఞ్ఞత్తిఉపాదానస్స దధిఆదిపఞ్ఞత్తియా అనుపాదానతో. పటినియతవత్థుకా హి ఏకా లోకసమఞ్ఞా, తేనాహ ‘‘యే ధమ్మే ఉపాదాయా’’తిఆది. తత్థ సఙ్ఖాయతి ఏతాయాతి సఙ్ఖా, పఞ్ఞత్తి. నిద్ధారేత్వా వచన్తి వదన్తి ఏతాయాతి నిరుత్తి. నమన్తి ఏతేనాతి నామం. వోహరన్తి ఏతేనాతి వోహారో, పఞ్ఞత్తియేవ. ఏస నయో సబ్బత్థాతి ‘‘యస్మిం సమయే’’తిఆదినా ఖీరే వుత్తనయం దధిఆదీసు అతిదిసతి.
439-443.Saṃsanditunti samānetuṃ. Yasmiṃ samaye khīraṃ hotīti yasmiṃ kāle bhūtupādāyasaññitaṃ upādānavisesaṃ upādāya khīrapaññatti hoti. Na tasmiṃ…pe… gacchati khīrapaññattiupādānassa dadhiādipaññattiyā anupādānato. Paṭiniyatavatthukā hi ekā lokasamaññā, tenāha ‘‘ye dhamme upādāyā’’tiādi. Tattha saṅkhāyati etāyāti saṅkhā, paññatti. Niddhāretvā vacanti vadanti etāyāti nirutti. Namanti etenāti nāmaṃ. Voharanti etenāti vohāro, paññattiyeva. Esa nayo sabbatthāti ‘‘yasmiṃ samaye’’tiādinā khīre vuttanayaṃ dadhiādīsu atidisati.
సమనుజాననమత్తకానీతి ‘‘ఇదం ఖీరం, ఇదం దధీ’’తిఆదినా తాదిసే భూతుపాదాయరూపవిసేసే లోకే పరమ్పరాభతం పఞ్ఞత్తిం అప్పటిక్ఖిపిత్వా సమనుజాననం వియ పచ్చయవిసేసవిసిట్ఠం రూపాదిఖన్ధసమూహం ఉపాదాయ ‘‘ఓళారికో అత్తపటిలాభో’’తి చ ‘‘మనోమయో అత్తపటిలాభో’’తి చ ‘‘అరూపో అత్తపటిలాభో’’తి చ తథా తథా సమనుజాననమత్తకాని, న చ తబ్బినిముత్తో ఉపాదానతో అఞ్ఞో కోచి అత్థో అత్థీతి అత్థో. నిరుత్తిమత్తకానీతి సద్దనిరుత్తియా గహణూపాయమత్తకాని. ‘‘సత్తో ఫస్సోతి హి సద్దగ్గహణుత్తరకాలం తదనువిద్ధపణ్ణత్తిగ్గహణముఖేనేవ తదత్థావబోధో. వచనపథమత్తకానీతి తస్సేవ వేవచనం. వోహారమత్తకానీతి తథా తథా వోహారమత్తకాని. నామపణ్ణత్తిమత్తకానీతి తస్సేవ వేవచనం, తంతంనామపఞ్ఞాపనమత్తకాని. సబ్బమేతన్తి ‘‘అత్తపటిలాభో’’తి వా ‘‘సత్తో’’తి వా ‘‘పోసో’’తి వా సబ్బమేతం వోహారమత్తకం పరమత్థతో అనుపలబ్భనతో, తేనాహ ‘‘యస్మా పరమత్థతో సత్తో నామ నత్థీ’’తిఆది.
Samanujānanamattakānīti ‘‘idaṃ khīraṃ, idaṃ dadhī’’tiādinā tādise bhūtupādāyarūpavisese loke paramparābhataṃ paññattiṃ appaṭikkhipitvā samanujānanaṃ viya paccayavisesavisiṭṭhaṃ rūpādikhandhasamūhaṃ upādāya ‘‘oḷāriko attapaṭilābho’’ti ca ‘‘manomayo attapaṭilābho’’ti ca ‘‘arūpo attapaṭilābho’’ti ca tathā tathā samanujānanamattakāni, na ca tabbinimutto upādānato añño koci attho atthīti attho. Niruttimattakānīti saddaniruttiyā gahaṇūpāyamattakāni. ‘‘Satto phassoti hi saddaggahaṇuttarakālaṃ tadanuviddhapaṇṇattiggahaṇamukheneva tadatthāvabodho. Vacanapathamattakānīti tasseva vevacanaṃ. Vohāramattakānīti tathā tathā vohāramattakāni. Nāmapaṇṇattimattakānīti tasseva vevacanaṃ, taṃtaṃnāmapaññāpanamattakāni. Sabbametanti ‘‘attapaṭilābho’’ti vā ‘‘satto’’ti vā ‘‘poso’’ti vā sabbametaṃ vohāramattakaṃ paramatthato anupalabbhanato, tenāha ‘‘yasmā paramatthato satto nāma natthī’’tiādi.
యది ఏవం కస్మా తం బుద్ధేహిపి వుచ్చతీతి ఆహ ‘‘బుద్ధానం పన ద్వే కథా’’తిఆది. సమ్ముతియా వోహారస్స కథనం సమ్ముతికథా. పరమత్థస్స సభావధమ్మస్స కథనం పరమత్థకథా. అనిచ్చాదికథాపి పరమత్థసన్నిస్సితకథా పరమత్థకథాతి కత్వా పరమత్థకథా. పరమత్థధమ్మో హి ‘‘అనిచ్చో, దుక్ఖో, అనత్తా’’తి చ వుచ్చతి , న సమ్ముతిధమ్మో. కస్మా పనేవం దువిధా బుద్ధానం కథాపవత్తీతి తత్థ కారణమాహ ‘‘తత్థ యో’’తిఆదినా. యస్మా పరమత్థకథాయ సచ్చసమ్పటివేధో, అరియసచ్చకథా చ సిఖాప్పత్తా దేసనా, తస్మా వినేయ్యపుగ్గలవసేన సమ్ముతికథం కథేన్తోపి భగవా పరమత్థకథంయేవ కథేతీతి ఆహ ‘‘తస్స భగవా ఆదితోవ…పే॰… కథేతీ’’తి, తేనాహ ‘‘తథా’’తిఆది, తేనస్స కత్థచి సమ్ముతికథాపుబ్బికా పరమత్థకథా హోతి పుగ్గలజ్ఝాసయవసేన, కత్థచి పరమత్థకథాపుబ్బికా సమ్ముతికథా. ఇతి వినేయ్యదమనకుసలస్స సత్థు వినేయ్యజ్ఝాసయవసేన తథా తథా దేసనాపవత్తీతి దస్సేతి. సబ్బత్థ పన భగవా ధమ్మతం అవిజహన్తో ఏవ సమ్ముతిం అనువత్తతి, సమ్ముతిం అపరిచ్చజన్తోయేవ ధమ్మతం విభావేతి, న తత్థ అభినివేసాతిధావనాని. వుత్తఞ్హేతం ‘‘జనపదనిరుత్తిం నాభినివిసేయ్య, సమఞ్ఞం నాతిధావేయ్యా’’తి.
Yadi evaṃ kasmā taṃ buddhehipi vuccatīti āha ‘‘buddhānaṃ pana dve kathā’’tiādi. Sammutiyā vohārassa kathanaṃ sammutikathā. Paramatthassa sabhāvadhammassa kathanaṃ paramatthakathā. Aniccādikathāpi paramatthasannissitakathā paramatthakathāti katvā paramatthakathā. Paramatthadhammo hi ‘‘anicco, dukkho, anattā’’ti ca vuccati , na sammutidhammo. Kasmā panevaṃ duvidhā buddhānaṃ kathāpavattīti tattha kāraṇamāha ‘‘tattha yo’’tiādinā. Yasmā paramatthakathāya saccasampaṭivedho, ariyasaccakathā ca sikhāppattā desanā, tasmā vineyyapuggalavasena sammutikathaṃ kathentopi bhagavā paramatthakathaṃyeva kathetīti āha ‘‘tassa bhagavā āditova…pe… kathetī’’ti, tenāha ‘‘tathā’’tiādi, tenassa katthaci sammutikathāpubbikā paramatthakathā hoti puggalajjhāsayavasena, katthaci paramatthakathāpubbikā sammutikathā. Iti vineyyadamanakusalassa satthu vineyyajjhāsayavasena tathā tathā desanāpavattīti dasseti. Sabbattha pana bhagavā dhammataṃ avijahanto eva sammutiṃ anuvattati, sammutiṃ apariccajantoyeva dhammataṃ vibhāveti, na tattha abhinivesātidhāvanāni. Vuttañhetaṃ ‘‘janapadaniruttiṃ nābhiniviseyya, samaññaṃ nātidhāveyyā’’ti.
పఠమం సమ్ముతిం కత్వా కథనం పన వేనేయ్యవసేన యేభుయ్యేన బుద్ధానం ఆచిణ్ణన్తి తం కారణేన సద్ధిం దస్సేన్తో ‘‘పకతియా పనా’’తిఆదిమాహ. నను చ సమ్ముతి నామ పరమత్థతో అవిజ్జమానత్తా అభూతా, తం కథం బుద్ధా కథేన్తీతి ఆహ ‘‘సమ్ముతికథం కథేన్తాపీ’’తిఆది. సచ్చమేవాతి తథమేవ. సభావమేవాతి సమ్ముతిభావేన తంసభావమేవ, తేనాహ ‘‘అముసావా’’తి. పరమత్థస్స పన సచ్చాదిభావే వత్తబ్బమేవ నత్థి.
Paṭhamaṃ sammutiṃ katvā kathanaṃ pana veneyyavasena yebhuyyena buddhānaṃ āciṇṇanti taṃ kāraṇena saddhiṃ dassento ‘‘pakatiyā panā’’tiādimāha. Nanu ca sammuti nāma paramatthato avijjamānattā abhūtā, taṃ kathaṃ buddhā kathentīti āha ‘‘sammutikathaṃ kathentāpī’’tiādi. Saccamevāti tathameva. Sabhāvamevāti sammutibhāvena taṃsabhāvameva, tenāha ‘‘amusāvā’’ti. Paramatthassa pana saccādibhāve vattabbameva natthi.
ఇమేసం పన సమ్ముతిపరమత్థానం కో విసేసో? యస్మిం భిన్నే, బుద్ధియా వా అవయవవినిబ్భోగే కతే న తంసఞ్ఞా, సో ఘటపటాదిప్పభేదో సమ్ముతి, తబ్బిపరియాయతో పరమత్థో. న హి కక్ఖళఫుసనాదిసభావే అయం నయో లబ్భతి. ఏవం సన్తేపి వుత్తనయేన సమ్ముతిపి సచ్చసభావా ఏవాతి ఆహ ‘‘దువే సచ్చాని అక్ఖాసీ’’తిఆది.
Imesaṃ pana sammutiparamatthānaṃ ko viseso? Yasmiṃ bhinne, buddhiyā vā avayavavinibbhoge kate na taṃsaññā, so ghaṭapaṭādippabhedo sammuti, tabbipariyāyato paramattho. Na hi kakkhaḷaphusanādisabhāve ayaṃ nayo labbhati. Evaṃ santepi vuttanayena sammutipi saccasabhāvā evāti āha ‘‘duve saccāni akkhāsī’’tiādi.
ఇదాని నేసం సచ్చసభావం కారణేన దస్సేన్తో ‘‘సఙ్కేతవచనం సచ్చన్తి గాథమాహ. తత్థ సఙ్కేతవచనం సచ్చం విసంవాదనాభావతో. తత్థ హేతుమాహ ‘‘లోకసమ్ముతికారణ’’న్తి. లోకసిద్ధా హి సమ్ముతి సఙ్కేతవచనస్స అవిసంవాదనతాయ కారణం. పరమో ఉత్తమో అత్థో పరమత్థో, ధమ్మానం యథాభూతసభావో. తస్స వచనం సచ్చం యాథావతో అవిసంవాదనవసేన చ పవత్తనతో. తత్థ కారణమాహ ‘‘ధమ్మానం భూతలక్ఖణ’’న్తి, సభావధమ్మానం యో భూతో అవిపరీతో సభావో, తస్స లక్ఖణం అఙ్గనం ఞాపనన్తి కత్వా.
Idāni nesaṃ saccasabhāvaṃ kāraṇena dassento ‘‘saṅketavacanaṃ saccanti gāthamāha. Tattha saṅketavacanaṃ saccaṃ visaṃvādanābhāvato. Tattha hetumāha ‘‘lokasammutikāraṇa’’nti. Lokasiddhā hi sammuti saṅketavacanassa avisaṃvādanatāya kāraṇaṃ. Paramo uttamo attho paramattho, dhammānaṃ yathābhūtasabhāvo. Tassa vacanaṃ saccaṃ yāthāvato avisaṃvādanavasena ca pavattanato. Tattha kāraṇamāha ‘‘dhammānaṃ bhūtalakkhaṇa’’nti, sabhāvadhammānaṃ yo bhūto aviparīto sabhāvo, tassa lakkhaṇaṃ aṅganaṃ ñāpananti katvā.
యది తథాగతో పరమత్థసచ్చం సమ్మదేవ అభిసమ్బుజ్ఝిత్వా ఠితోపి లోకసమఞ్ఞం గహేత్వావ వదతి, కో ఏత్థ లోకియమహాజనేహి విసేసోతి ఆహ. ‘‘యాహి తథాగతో వోహరతి అపరామాస’’న్తిఆది. లోకియమహాజనో అప్పహీనపరామాసత్తా ‘‘ఏతం మమా’’తిఆదినా పరామసన్తో వోహరతి, తథాగతో పన సబ్బసో పహీనపరామాసత్తా అపరామసన్తో యస్మా లోకసమఞ్ఞాహి వినా లోకియో అత్థో లోకే కేనచి దువిఞ్ఞేయ్యో, తస్మా తాహి తం వోహరతి. తథా వోహరన్తో ఏవ చ అత్తనో దేసనావిలాసేన వేనేయ్యసత్తే పరమత్థసచ్చే పతిట్ఠపేతి. దేసనం వినివట్టేత్వాతి హేట్ఠా పవత్తితకథాయ వినివట్టేత్వా వివేచేత్వా దేసనం ‘‘అపరామాస’’న్తి తణ్హామానపరామాసప్పహానకిత్తనేన అరహత్తనికూటేన నిట్ఠాపేసి. యం యం పనేత్థ అత్థతో న విభత్తం, తం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
Yadi tathāgato paramatthasaccaṃ sammadeva abhisambujjhitvā ṭhitopi lokasamaññaṃ gahetvāva vadati, ko ettha lokiyamahājanehi visesoti āha. ‘‘Yāhi tathāgato voharati aparāmāsa’’ntiādi. Lokiyamahājano appahīnaparāmāsattā ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā parāmasanto voharati, tathāgato pana sabbaso pahīnaparāmāsattā aparāmasanto yasmā lokasamaññāhi vinā lokiyo attho loke kenaci duviññeyyo, tasmā tāhi taṃ voharati. Tathā voharanto eva ca attano desanāvilāsena veneyyasatte paramatthasacce patiṭṭhapeti. Desanaṃ vinivaṭṭetvāti heṭṭhā pavattitakathāya vinivaṭṭetvā vivecetvā desanaṃ ‘‘aparāmāsa’’nti taṇhāmānaparāmāsappahānakittanena arahattanikūṭena niṭṭhāpesi. Yaṃ yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
పోట్ఠపాదసుత్తవణ్ణనాయ లీనత్థప్పకాసనా.
Poṭṭhapādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౯. పోట్ఠపాదసుత్తం • 9. Poṭṭhapādasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ౯. పోట్ఠపాదసుత్తవణ్ణనా • 9. Poṭṭhapādasuttavaṇṇanā