| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
៩. បោដ្ឋបាទសុត្តវណ្ណនា
9. Poṭṭhapādasuttavaṇṇanā
បោដ្ឋបាទបរិព្ពាជកវត្ថុវណ្ណនា
Poṭṭhapādaparibbājakavatthuvaṇṇanā
៤០៦. ឯវំ មេ សុត្តំ…បេ.… សាវត្ថិយន្តិ បោដ្ឋបាទសុត្តំ។ តត្រាយំ អបុព្ពបទវណ្ណនា។ សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេតិ សាវត្ថិំ ឧបនិស្សាយ យោ ជេតស្ស កុមារស្ស វនេ អនាថបិណ្ឌិកេន គហបតិនា អារាមោ ការិតោ, តត្ថ វិហរតិ។ បោដ្ឋបាទោ បរិព្ពាជកោតិ នាមេន បោដ្ឋបាទោ នាម ឆន្នបរិព្ពាជកោ។ សោ កិរ គិហិកាលេ ព្រាហ្មណមហាសាលោ កាមេសុអាទីនវំ ទិស្វា ចត្តាលីសកោដិបរិមាណំ ភោគក្ខន្ធំ បហាយ បព្ពជិត្វា តិត្ថិយានំ គណាចរិយោ ជាតោ។ សមយំ បវទន្តិ ឯត្ថាតិ សមយប្បវាទកោ, តស្មិំ កិរ ឋានេ ចង្កីតារុក្ខបោក្ខរសាតិប្បភុតយោ ព្រាហ្មណា និគណ្ឋអចេលកបរិព្ពាជកាទយោ ច បព្ពជិតា សន្និបតិត្វា អត្តនោ អត្តនោ សមយំ វទន្តិ កថេន្តិ ទីបេន្តិ, តស្មា សោ អារាមោ សមយប្បវាទកោតិ វុច្ចតិ។ ស្វេវ ច តិន្ទុកាចីរសង្ខាតាយ តិម្ពរូរុក្ខបន្តិយា បរិក្ខិត្តត្តា តិន្ទុកាចីរោ។ យស្មា បនេត្ថ បឋមំ ឯកាវ សាលា អហោសិ, បច្ឆា មហាបុញ្ញំ បរិព្ពាជកំ និស្សាយ ពហូ សាលា កតា។ តស្មា តមេវ ឯកំ សាលំ ឧបាទាយ លទ្ធនាមវសេន ឯកសាលកោតិ វុច្ចតិ។ មល្លិកាយ បន បសេនទិរញ្ញោ ទេវិយា ឧយ្យានភូតោ សោ បុប្ផផលសម្បន្នោ អារាមោតិ កត្វា មល្លិកាយ អារាមោតិ សង្ខ្យំ គតោ។ តស្មិំ សមយប្បវាទកេ តិន្ទុកាចីរេ ឯកសាលកេ មល្លិកាយ អារាមេ។
406.Evaṃme suttaṃ…pe… sāvatthiyanti poṭṭhapādasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā. Sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāmeti sāvatthiṃ upanissāya yo jetassa kumārassa vane anāthapiṇḍikena gahapatinā ārāmo kārito, tattha viharati. Poṭṭhapādo paribbājakoti nāmena poṭṭhapādo nāma channaparibbājako. So kira gihikāle brāhmaṇamahāsālo kāmesuādīnavaṃ disvā cattālīsakoṭiparimāṇaṃ bhogakkhandhaṃ pahāya pabbajitvā titthiyānaṃ gaṇācariyo jāto. Samayaṃ pavadanti etthāti samayappavādako, tasmiṃ kira ṭhāne caṅkītārukkhapokkharasātippabhutayo brāhmaṇā nigaṇṭhaacelakaparibbājakādayo ca pabbajitā sannipatitvā attano attano samayaṃ vadanti kathenti dīpenti, tasmā so ārāmo samayappavādakoti vuccati. Sveva ca tindukācīrasaṅkhātāya timbarūrukkhapantiyā parikkhittattā tindukācīro. Yasmā panettha paṭhamaṃ ekāva sālā ahosi, pacchā mahāpuññaṃ paribbājakaṃ nissāya bahū sālā katā. Tasmā tameva ekaṃ sālaṃ upādāya laddhanāmavasena ekasālakoti vuccati. Mallikāya pana pasenadirañño deviyā uyyānabhūto so pupphaphalasampanno ārāmoti katvā mallikāya ārāmoti saṅkhyaṃ gato. Tasmiṃ samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme.
បដិវសតីតិ និវាសផាសុតាយ វសតិ។ អថេកទិវសំ ភគវា បច្ចូសសមយេ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បត្ថរិត្វា លោកំ បរិគ្គណ្ហន្តោ ញាណជាលស្ស អន្តោគតំ បរិព្ពាជកំ ទិស្វា – ‘‘អយំ បោដ្ឋបាទោ មយ្ហំ ញាណជាលេ បញ្ញាយតិ, កិន្នុ ខោ ភវិស្សតី’’តិ ឧបបរិក្ខន្តោ អទ្ទស – ‘‘អហំ អជ្ជ តត្ថ គមិស្សាមិ, អថ មំ បោដ្ឋបាទោ និរោធញ្ច និរោធវុដ្ឋានញ្ច បុច្ឆិស្សតិ, តស្សាហំ សព្ពពុទ្ធានំ ញាណេន សំសន្ទិត្វា តទុភយំ កថេស្សាមិ, អថ សោ កតិបាហច្ចយេន ចិត្តំ ហត្ថិសារិបុត្តំ គហេត្វា មម សន្តិកំ អាគមិស្សតិ, តេសមហំ ធម្មំ ទេសេស្សាមិ, ទេសនាវសានេ បោដ្ឋបាទោ មំ សរណំ គមិស្សតិ, ចិត្តោ ហត្ថិសារិបុត្តោ មម សន្តិកេ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិស្សតី’’តិ។ តតោ បាតោវ សរីរបដិជគ្គនំ កត្វា សុរត្តទុបដ្ដំ និវាសេត្វា វិជ្ជុលតាសទិសំ កាយពន្ធនំ ពន្ធិត្វា យុគន្ធរបព្ពតំ បរិក្ខិបិត្វា ឋិតមហាមេឃំ វិយ មេឃវណ្ណំ បំសុកូលំ ឯកំសវរគតំ កត្វា បច្ចគ្ឃំ សេលមយបត្តំ វាមអំសកូដេ លគ្គេត្វា សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បវិសិស្សាមីតិ សីហោ វិយ ហិមវន្តបាទា វិហារា និក្ខមិ។ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ – ‘‘អថ ខោ ភគវា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Paṭivasatīti nivāsaphāsutāya vasati. Athekadivasaṃ bhagavā paccūsasamaye sabbaññutaññāṇaṃ pattharitvā lokaṃ pariggaṇhanto ñāṇajālassa antogataṃ paribbājakaṃ disvā – ‘‘ayaṃ poṭṭhapādo mayhaṃ ñāṇajāle paññāyati, kinnu kho bhavissatī’’ti upaparikkhanto addasa – ‘‘ahaṃ ajja tattha gamissāmi, atha maṃ poṭṭhapādo nirodhañca nirodhavuṭṭhānañca pucchissati, tassāhaṃ sabbabuddhānaṃ ñāṇena saṃsanditvā tadubhayaṃ kathessāmi, atha so katipāhaccayena cittaṃ hatthisāriputtaṃ gahetvā mama santikaṃ āgamissati, tesamahaṃ dhammaṃ desessāmi, desanāvasāne poṭṭhapādo maṃ saraṇaṃ gamissati, citto hatthisāriputto mama santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti. Tato pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā vijjulatāsadisaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā yugandharapabbataṃ parikkhipitvā ṭhitamahāmeghaṃ viya meghavaṇṇaṃ paṃsukūlaṃ ekaṃsavaragataṃ katvā paccagghaṃ selamayapattaṃ vāmaaṃsakūṭe laggetvā sāvatthiṃ piṇḍāya pavisissāmīti sīho viya himavantapādā vihārā nikkhami. Imamatthaṃ sandhāya – ‘‘atha kho bhagavā’’tiādi vuttaṃ.
៤០៧. ឯតទហោសីតិ នគរទ្វារសមីបំ គន្ត្វា អត្តនោ រុចិវសេន សូរិយំ ឱលោកេត្វា អតិប្បគភាវមេវ ទិស្វា ឯតំ អហោសិ។ យំនូនាហន្តិ សំសយបរិទីបនោ វិយ និបាតោ, ពុទ្ធានញ្ច សំសយោ នាម នត្ថិ – ‘‘ឥទំ ករិស្សាម, ឥទំ ន ករិស្សាម, ឥមស្ស ធម្មំ ទេសេស្សាម, ឥមស្ស ន ទេសេស្សាមា’’តិ ឯវំ បរិវិតក្កបុព្ពភាគោ បនេស សព្ពពុទ្ធានំ លព្ភតិ។ តេនាហ – ‘‘យំនូនាហ’’ន្តិ, យទិ បនាហន្តិ អត្ថោ។
407.Etadahosīti nagaradvārasamīpaṃ gantvā attano rucivasena sūriyaṃ oloketvā atippagabhāvameva disvā etaṃ ahosi. Yaṃnūnāhanti saṃsayaparidīpano viya nipāto, buddhānañca saṃsayo nāma natthi – ‘‘idaṃ karissāma, idaṃ na karissāma, imassa dhammaṃ desessāma, imassa na desessāmā’’ti evaṃ parivitakkapubbabhāgo panesa sabbabuddhānaṃ labbhati. Tenāha – ‘‘yaṃnūnāha’’nti, yadi panāhanti attho.
៤០៨. ឧន្នាទិនិយាតិ ឧច្ចំ នទមានាយ, ឯវំ នទមានាយ ចស្សា ឧទ្ធំ គមនវសេន ឧច្ចោ, ទិសាសុ បត្ថដវសេន មហា សទ្ទោតិ ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ, តេសញ្ហិ បរិព្ពាជកានំ បាតោវ វុដ្ឋាយ កត្តព្ពំ នាម ចេតិយវត្តំ វា ពោធិវត្តំ វា អាចរិយុបជ្ឈាយវត្តំ វា យោនិសោ មនសិការោ វា នត្ថិ។ តេន តេ បាតោវ វុដ្ឋាយ ពាលាតបេ និសិន្នា – ‘‘ឥមស្ស ហត្ថោ សោភនោ, ឥមស្ស បាទោ’’តិ ឯវំ អញ្ញមញ្ញស្ស ហត្ថបាទាទីនិ វា អារព្ភ, ឥត្ថិបុរិសទារកទារិកាទីនំ វណ្ណេ វា, អញ្ញំ វា កាមស្សាទភវស្សាទាទិវត្ថុំ អារព្ភ កថំ សមុដ្ឋាបេត្វា អនុបុព្ពេន រាជកថាទិអនេកវិធំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ឧន្នាទិនិយា ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិយា’’តិ។
408.Unnādiniyāti uccaṃ nadamānāya, evaṃ nadamānāya cassā uddhaṃ gamanavasena ucco, disāsu patthaṭavasena mahā saddoti uccāsaddamahāsaddāya, tesañhi paribbājakānaṃ pātova vuṭṭhāya kattabbaṃ nāma cetiyavattaṃ vā bodhivattaṃ vā ācariyupajjhāyavattaṃ vā yoniso manasikāro vā natthi. Tena te pātova vuṭṭhāya bālātape nisinnā – ‘‘imassa hattho sobhano, imassa pādo’’ti evaṃ aññamaññassa hatthapādādīni vā ārabbha, itthipurisadārakadārikādīnaṃ vaṇṇe vā, aññaṃ vā kāmassādabhavassādādivatthuṃ ārabbha kathaṃ samuṭṭhāpetvā anupubbena rājakathādianekavidhaṃ tiracchānakathaṃ kathenti. Tena vuttaṃ – ‘‘unnādiniyā uccāsaddamahāsaddāya anekavihitaṃ tiracchānakathaṃ kathentiyā’’ti.
តតោ បោដ្ឋបាទោ បរិព្ពាជកោ តេ បរិព្ពាជកេ ឱលោកេត្វា – ‘‘ឥមេ បរិព្ពាជកា អតិវិយ អញ្ញមញ្ញំ អគារវា, មយញ្ច សមណស្ស គោតមស្ស បាតុភាវតោ បដ្ឋាយ សូរិយុគ្គមនេ ខជ្ជោបនកូបមា ជាតា, លាភសក្ការោបិ នោ បរិហីនោ។ សចេ បនិមំ ឋានំ សមណោ គោតមោ វា គោតមស្ស សាវកោ វា គិហី ឧបដ្ឋាកោ វា តស្ស អាគច្ឆេយ្យ , អតិវិយ លជ្ជនីយំ ភវិស្សតិ, បរិសទោសោ ខោ បន បរិសជេដ្ឋកស្សេវ ឧបរិ អារោហតី’’តិ ឥតោចិតោ ច វិលោកេន្តោ ភគវន្តំ អទ្ទស។ តេន វុត្តំ – ‘‘អទ្ទសា ខោ បោដ្ឋបាទោ បរិព្ពាជកោ…បេ.… តុណ្ហី អហេសុ’’ន្តិ។
Tato poṭṭhapādo paribbājako te paribbājake oloketvā – ‘‘ime paribbājakā ativiya aññamaññaṃ agāravā, mayañca samaṇassa gotamassa pātubhāvato paṭṭhāya sūriyuggamane khajjopanakūpamā jātā, lābhasakkāropi no parihīno. Sace panimaṃ ṭhānaṃ samaṇo gotamo vā gotamassa sāvako vā gihī upaṭṭhāko vā tassa āgaccheyya , ativiya lajjanīyaṃ bhavissati, parisadoso kho pana parisajeṭṭhakasseva upari ārohatī’’ti itocito ca vilokento bhagavantaṃ addasa. Tena vuttaṃ – ‘‘addasā kho poṭṭhapādo paribbājako…pe… tuṇhī ahesu’’nti.
៤០៩. តត្ថ សណ្ឋបេសីតិ សិក្ខាបេសិ, វជ្ជមស្សា បដិច្ឆាទេសិ។ យថា សុសណ្ឋិតា ហោតិ, តថា នំ ឋបេសិ។ យថា នាម បរិសមជ្ឈំ បវិសន្តោ បុរិសោ វជ្ជបដិច្ឆាទនត្ថំ និវាសនំ សណ្ឋបេតិ, បារុបនំ សណ្ឋបេតិ, រជោកិណ្ណដ្ឋានំ បុញ្ឆតិ; ឯវមស្សា វជ្ជបដិច្ឆាទនត្ថំ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ’’តិ សិក្ខាបេន្តោ យថា សុសណ្ឋិតា ហោតិ, តថា នំ ឋបេសីតិ អត្ថោ។ អប្បសទ្ទកាមោតិ អប្បសទ្ទំ ឥច្ឆតិ, ឯកោ និសីទតិ, ឯកោ តិដ្ឋតិ, ន គណសង្គណិកាយ យាបេតិ។ ឧបសង្កមិតព្ពំ មញ្ញេយ្យាតិ ឥធាគន្តព្ពំ មញ្ញេយ្យ។ កស្មា បនេស ភគវតោ ឧបសង្កមនំ បច្ចាសីសតីតិ? អត្តនោ វុទ្ធិំ បត្ថយមានោ។ បរិព្ពាជកា កិរ ពុទ្ធេសុ វា ពុទ្ធសាវកេសុ វា អត្តនោ សន្តិកំ អាគតេសុ – ‘‘អជ្ជ អម្ហាកំ សន្តិកំ សមណោ គោតមោ អាគតោ , សារិបុត្តោ អាគតោ, ន ខោ បន តេ យស្ស វា តស្ស វា សន្តិកំ គច្ឆន្តិ, បស្សថ អម្ហាកំ ឧត្តមភាវ’’ន្តិ អត្តនោ ឧបដ្ឋាកានំ សន្តិកេ អត្តានំ ឧក្ខិបន្តិ, ឧច្ចេ ឋានេ ឋបេន្តិ, ភគវតោបិ ឧបដ្ឋាកេ គណ្ហិតុំ វាយមន្តិ។ តេ កិរ ភគវតោ ឧបដ្ឋាកេ ទិស្វា ឯវំ វទន្តិ – ‘‘តុម្ហាកំ សត្ថា ភវំ គោតមោបិ គោតមសាវកាបិ អម្ហាកំ សន្តិកំ អាគច្ឆន្តិ, មយំ អញ្ញមញ្ញំ សមគ្គា។ តុម្ហេ បន អម្ហេ អក្ខីហិបិ បស្សិតុំ ន ឥច្ឆថ, សាមីចិកម្មំ ន ករោថ, កិំ វោ អម្ហេហិ អបរទ្ធ’’ន្តិ។ អថេកច្ចេ មនុស្សា – ‘‘ពុទ្ធាបិ ឯតេសំ សន្តិកំ គច្ឆន្តិ កិំ អម្ហាក’’ន្តិ តតោ បដ្ឋាយ តេ ទិស្វា នប្បមជ្ជន្តិ។ តុណ្ហី អហេសុន្តិ បោដ្ឋបាទំ បរិវារេត្វា និស្សទ្ទា និសីទិំសុ។
409. Tattha saṇṭhapesīti sikkhāpesi, vajjamassā paṭicchādesi. Yathā susaṇṭhitā hoti, tathā naṃ ṭhapesi. Yathā nāma parisamajjhaṃ pavisanto puriso vajjapaṭicchādanatthaṃ nivāsanaṃ saṇṭhapeti, pārupanaṃ saṇṭhapeti, rajokiṇṇaṭṭhānaṃ puñchati; evamassā vajjapaṭicchādanatthaṃ – ‘‘appasaddā bhonto’’ti sikkhāpento yathā susaṇṭhitā hoti, tathā naṃ ṭhapesīti attho. Appasaddakāmoti appasaddaṃ icchati, eko nisīdati, eko tiṭṭhati, na gaṇasaṅgaṇikāya yāpeti. Upasaṅkamitabbaṃ maññeyyāti idhāgantabbaṃ maññeyya. Kasmā panesa bhagavato upasaṅkamanaṃ paccāsīsatīti? Attano vuddhiṃ patthayamāno. Paribbājakā kira buddhesu vā buddhasāvakesu vā attano santikaṃ āgatesu – ‘‘ajja amhākaṃ santikaṃ samaṇo gotamo āgato , sāriputto āgato, na kho pana te yassa vā tassa vā santikaṃ gacchanti, passatha amhākaṃ uttamabhāva’’nti attano upaṭṭhākānaṃ santike attānaṃ ukkhipanti, ucce ṭhāne ṭhapenti, bhagavatopi upaṭṭhāke gaṇhituṃ vāyamanti. Te kira bhagavato upaṭṭhāke disvā evaṃ vadanti – ‘‘tumhākaṃ satthā bhavaṃ gotamopi gotamasāvakāpi amhākaṃ santikaṃ āgacchanti, mayaṃ aññamaññaṃ samaggā. Tumhe pana amhe akkhīhipi passituṃ na icchatha, sāmīcikammaṃ na karotha, kiṃ vo amhehi aparaddha’’nti. Athekacce manussā – ‘‘buddhāpi etesaṃ santikaṃ gacchanti kiṃ amhāka’’nti tato paṭṭhāya te disvā nappamajjanti. Tuṇhī ahesunti poṭṭhapādaṃ parivāretvā nissaddā nisīdiṃsu.
៤១០. ស្វាគតំ, ភន្តេតិ សុដ្ឋុ អាគមនំ, ភន្តេ, ភគវតោ; ភគវតិ ហិ នោ អាគតេ អានន្ទោ ហោតិ, គតេ សោកោតិ ទីបេតិ។ ចិរស្សំ ខោ, ភន្តេតិ កស្មា អាហ? កិំ ភគវា បុព្ពេបិ តត្ថ គតបុព្ពោតិ, ន គតបុព្ពោ។ មនុស្សានំ បន – ‘‘កុហិំ គច្ឆន្តា, កុតោ អាគតត្ថ, កិំ មគ្គមូឡ្ហត្ថ, ចិរស្សំ អាគតត្ថា’’តិ ឯវមាទយោ បិយសមុទាចារា ហោន្តិ, តស្មា ឯវមាហ។ ឯវញ្ច បន វត្វា ន មានថទ្ធោ ហុត្វា និសីទិ, ឧដ្ឋាយាសនា ភគវតោ បច្ចុគ្គមនមកាសិ។ ភគវន្តញ្ហិ ឧបគតំ ទិស្វា អាសនេន អនិមន្តេន្តោ វា អបចិតិំ អករោន្តោ វា ទុល្លភោ។ កស្មា? ឧច្ចាកុលីនតាយ។ អយម្បិ បរិព្ពាជកោ អត្តនោ និសិន្នាសនំ បប្ផោដេត្វា ភគវន្តំ អាសនេន និមន្តេន្តោ – ‘‘និសីទតុ, ភន្តេ, ភគវា ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ អាហ។ អន្តរាកថា វិប្បកតាតិ និសិន្នានំ វោ អាទិតោ បដ្ឋាយ យាវ មមាគមនំ, ឯតស្មិំ អន្តរេ កា នាម កថា វិប្បកតា, មមាគមនបច្ចយា កតមា កថា បរិយន្តំ ន គតា, វទថ, យាវ នំ បរិយន្តំ នេត្វា ទេមីតិ សព្ពញ្ញុបវារណំ បវារេសិ។ អថ បរិព្ពាជកោ – ‘‘និរត្ថកកថា ឯសា និស្សារា វដ្ដសន្និស្សិតា, ន តុម្ហាកំ បុរតោ វត្តព្ពតំ អរហតី’’តិ ទីបេន្តោ ‘‘តិដ្ឋតេសា , ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។
410.Svāgataṃ, bhanteti suṭṭhu āgamanaṃ, bhante, bhagavato; bhagavati hi no āgate ānando hoti, gate sokoti dīpeti. Cirassaṃ kho, bhanteti kasmā āha? Kiṃ bhagavā pubbepi tattha gatapubboti, na gatapubbo. Manussānaṃ pana – ‘‘kuhiṃ gacchantā, kuto āgatattha, kiṃ maggamūḷhattha, cirassaṃ āgatatthā’’ti evamādayo piyasamudācārā honti, tasmā evamāha. Evañca pana vatvā na mānathaddho hutvā nisīdi, uṭṭhāyāsanā bhagavato paccuggamanamakāsi. Bhagavantañhi upagataṃ disvā āsanena animantento vā apacitiṃ akaronto vā dullabho. Kasmā? Uccākulīnatāya. Ayampi paribbājako attano nisinnāsanaṃ papphoṭetvā bhagavantaṃ āsanena nimantento – ‘‘nisīdatu, bhante, bhagavā idamāsanaṃ paññatta’’nti āha. Antarākathā vippakatāti nisinnānaṃ vo ādito paṭṭhāya yāva mamāgamanaṃ, etasmiṃ antare kā nāma kathā vippakatā, mamāgamanapaccayā katamā kathā pariyantaṃ na gatā, vadatha, yāva naṃ pariyantaṃ netvā demīti sabbaññupavāraṇaṃ pavāresi. Atha paribbājako – ‘‘niratthakakathā esā nissārā vaṭṭasannissitā, na tumhākaṃ purato vattabbataṃ arahatī’’ti dīpento ‘‘tiṭṭhatesā , bhante’’tiādimāha.
អភិសញ្ញានិរោធកថាវណ្ណនា
Abhisaññānirodhakathāvaṇṇanā
៤១១. តិដ្ឋតេសា , ភន្តេតិ សចេ ភគវា សោតុកាមោ ភវិស្សតិ, បច្ឆាបេសា កថា ន ទុល្លភា ភវិស្សតិ, អម្ហាកំ បនិមាយ កថាយ អត្ថោ នត្ថិ។ ភគវតោ បនាគមនំ លភិត្វា មយំ អញ្ញទេវ សុការណំ បុច្ឆាមាតិ ទីបេតិ។ តតោ តំ បុច្ឆន្តោ – ‘‘បុរិមានិ, ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ កោតូហលសាលាយន្តិ កោតូហលសាលា នាម បច្ចេកសាលា នត្ថិ។ យត្ថ បន នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា នានាវិធំ កថំ បវត្តេន្តិ, សា ពហូនំ – ‘‘អយំ កិំ វទតិ, អយំ កិំ វទតី’’តិ កោតូហលុប្បត្តិដ្ឋានតោ កោតូហលសាលាតិ វុច្ចតិ។ អភិសញ្ញានិរោធេតិ ឯត្ថ អភីតិ ឧបសគ្គមត្តំ។ សញ្ញានិរោធេតិ ចិត្តនិរោធេ, ខណិកនិរោធេ កថា ឧប្បន្នាតិ អត្ថោ។ ឥទំ បន តស្សា ឧប្បត្តិការណំ។ យទា កិរ ភគវា ជាតកំ វា កថេតិ, សិក្ខាបទំ វា បញ្ញបេតិ តទា សកលជម្ពុទីបេ ភគវតោ កិត្តិឃោសោ បត្ថរតិ, តិត្ថិយា តំ សុត្វា – ‘‘ភវំ កិរ គោតមោ បុព្ពចរិយំ កថេសិ, មយំ កិំ ន សក្កោម តាទិសំ កិញ្ចិ កថេតុ’’ន្តិ ភគវតោ បដិភាគកិរិយំ ករោន្តា ឯកំ ភវន្តរសមយំ កថេន្តិ – ‘‘ភវំ គោតមោ សិក្ខាបទំ បញ្ញបេសិ, មយំ កិំ ន សក្កោម បញ្ញបេតុ’’ន្តិ អត្តនោ សាវកានំ កិញ្ចិទេវ សិក្ខាបទំ បញ្ញបេន្តិ។ តទា បន ភគវា អដ្ឋវិធបរិសមជ្ឈេ និសីទិត្វា និរោធកថំ កថេសិ។ តិត្ថិយា តំ សុត្វា – ‘‘ភវំ កិរ គោតមោ និរោធំ នាម កថេសិ, មយម្បិ តំ កថេស្សាមា’’តិ សន្និបតិត្វា កថយិំសុ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អភិសញ្ញានិរោធេ កថា ឧទបាទី’’តិ។
411.Tiṭṭhatesā, bhanteti sace bhagavā sotukāmo bhavissati, pacchāpesā kathā na dullabhā bhavissati, amhākaṃ panimāya kathāya attho natthi. Bhagavato panāgamanaṃ labhitvā mayaṃ aññadeva sukāraṇaṃ pucchāmāti dīpeti. Tato taṃ pucchanto – ‘‘purimāni, bhante’’tiādimāha. Tattha kotūhalasālāyanti kotūhalasālā nāma paccekasālā natthi. Yattha pana nānātitthiyā samaṇabrāhmaṇā nānāvidhaṃ kathaṃ pavattenti, sā bahūnaṃ – ‘‘ayaṃ kiṃ vadati, ayaṃ kiṃ vadatī’’ti kotūhaluppattiṭṭhānato kotūhalasālāti vuccati. Abhisaññānirodheti ettha abhīti upasaggamattaṃ. Saññānirodheti cittanirodhe, khaṇikanirodhe kathā uppannāti attho. Idaṃ pana tassā uppattikāraṇaṃ. Yadā kira bhagavā jātakaṃ vā katheti, sikkhāpadaṃ vā paññapeti tadā sakalajambudīpe bhagavato kittighoso pattharati, titthiyā taṃ sutvā – ‘‘bhavaṃ kira gotamo pubbacariyaṃ kathesi, mayaṃ kiṃ na sakkoma tādisaṃ kiñci kathetu’’nti bhagavato paṭibhāgakiriyaṃ karontā ekaṃ bhavantarasamayaṃ kathenti – ‘‘bhavaṃ gotamo sikkhāpadaṃ paññapesi, mayaṃ kiṃ na sakkoma paññapetu’’nti attano sāvakānaṃ kiñcideva sikkhāpadaṃ paññapenti. Tadā pana bhagavā aṭṭhavidhaparisamajjhe nisīditvā nirodhakathaṃ kathesi. Titthiyā taṃ sutvā – ‘‘bhavaṃ kira gotamo nirodhaṃ nāma kathesi, mayampi taṃ kathessāmā’’ti sannipatitvā kathayiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘abhisaññānirodhe kathā udapādī’’ti.
តត្រេកច្ចេតិ តេសុ ឯកច្ចេ។ បុរិមោ ចេត្ថ យ្វាយំ ពាហិរេ តិត្ថាយតនេ បព្ពជិតោ ចិត្តប្បវត្តិយំ ទោសំ ទិស្វា អចិត្តកភាវោ សន្តោតិ សមាបត្តិំ ភាវេត្វា ឥតោ ចុតោ បញ្ច កប្បសតានិ អសញ្ញីភវេ ឋត្វា បុន ឥធ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្ស សញ្ញុប្បាទេ ច និរោធេ ច ហេតុំ អបស្សន្តោ – អហេតូ អប្បច្ចយាតិ អាហ។
Tatrekacceti tesu ekacce. Purimo cettha yvāyaṃ bāhire titthāyatane pabbajito cittappavattiyaṃ dosaṃ disvā acittakabhāvo santoti samāpattiṃ bhāvetvā ito cuto pañca kappasatāni asaññībhave ṭhatvā puna idha uppajjati. Tassa saññuppāde ca nirodhe ca hetuṃ apassanto – ahetū appaccayāti āha.
ទុតិយោ នំ និសេធេត្វា មិគសិង្គតាបសស្ស អសញ្ញកភាវំ គហេត្វា – ‘‘ឧបេតិបិ អបេតិបី’’តិ អាហ។ មិគសិង្គតាបសោ កិរ អត្តន្តបោ ឃោរតបោ បរមធិតិន្ទ្រិយោ អហោសិ។ តស្ស សីលតេជេន សក្កវិមានំ ឧណ្ហំ អហោសិ។ សក្កោ ទេវរាជា ‘‘សក្កដ្ឋានំ នុ ខោ តាបសោ បត្ថេតី’’តិ អលម្ពុសំ នាម ទេវកញ្ញំ – ‘តាបសស្ស តបំ ភិន្ទិត្វា ឯហី’តិ បេសេសិ។ សា តត្ថ គតា។ តាបសោ បឋមទិវសេ តំ ទិស្វាវ បលាយិត្វា បណ្ណសាលំ បាវិសិ។ ទុតិយទិវសេ កាមច្ឆន្ទនីវរណេន ភគ្គោ តំ ហត្ថេ អគ្គហេសិ, សោ តេន ទិព្ពផស្សេន ផុដ្ឋោ វិសញ្ញី ហុត្វា តិណ្ណំ សំវច្ឆរានំ អច្ចយេន សញ្ញំ បដិលភិ។ តំ សោ ទិដ្ឋិគតិកោ – ‘‘តិណ្ណំ សំវច្ឆរានំ អច្ចយេន និរោធា វុដ្ឋិតោ’’តិ មញ្ញមានោ ឯវមាហ។
Dutiyo naṃ nisedhetvā migasiṅgatāpasassa asaññakabhāvaṃ gahetvā – ‘‘upetipi apetipī’’ti āha. Migasiṅgatāpaso kira attantapo ghoratapo paramadhitindriyo ahosi. Tassa sīlatejena sakkavimānaṃ uṇhaṃ ahosi. Sakko devarājā ‘‘sakkaṭṭhānaṃ nu kho tāpaso patthetī’’ti alambusaṃ nāma devakaññaṃ – ‘tāpasassa tapaṃ bhinditvā ehī’ti pesesi. Sā tattha gatā. Tāpaso paṭhamadivase taṃ disvāva palāyitvā paṇṇasālaṃ pāvisi. Dutiyadivase kāmacchandanīvaraṇena bhaggo taṃ hatthe aggahesi, so tena dibbaphassena phuṭṭho visaññī hutvā tiṇṇaṃ saṃvaccharānaṃ accayena saññaṃ paṭilabhi. Taṃ so diṭṭhigatiko – ‘‘tiṇṇaṃ saṃvaccharānaṃ accayena nirodhā vuṭṭhito’’ti maññamāno evamāha.
តតិយោ នំ និសេធេត្វា អាថព្ពណបយោគំ សន្ធាយ ‘‘ឧបកឌ្ឍន្តិបិ អបកឌ្ឍន្តិបី’’តិ អាហ។ អាថព្ពណិកា កិរ អាថព្ពណំ បយោជេត្វា សត្តំ សីសច្ឆិន្នំ វិយ ហត្ថច្ឆិន្នំ វិយ មតំ វិយ ច កត្វា ទស្សេន្តិ។ តស្ស បុន បាកតិកភាវំ ទិស្វា សោ ទិដ្ឋិគតិកោ – ‘‘និរោធា វុដ្ឋិតោ អយ’’ន្តិ មញ្ញមានោ ឯវមាហ។
Tatiyo naṃ nisedhetvā āthabbaṇapayogaṃ sandhāya ‘‘upakaḍḍhantipi apakaḍḍhantipī’’ti āha. Āthabbaṇikā kira āthabbaṇaṃ payojetvā sattaṃ sīsacchinnaṃ viya hatthacchinnaṃ viya mataṃ viya ca katvā dassenti. Tassa puna pākatikabhāvaṃ disvā so diṭṭhigatiko – ‘‘nirodhā vuṭṭhito aya’’nti maññamāno evamāha.
ចតុត្ថោ នំ និសេធេត្វា យក្ខទាសីនំ មទនិទ្ទំ សន្ធាយ ‘‘សន្តិ ហិ ភោ ទេវតា’’តិអាទិមាហ។ យក្ខទាសិយោ កិរ សព្ពរត្តិំ ទេវតូបហារំ កុរុមានា នច្ចិត្វា គាយិត្វា អរុណោទយេ ឯកំ សុរាបាតិំ បិវិត្វា បរិវត្តិត្វា សុបិត្វា ទិវា វុដ្ឋហន្តិ។ តំ ទិស្វា សោ ទិដ្ឋិគតិកោ – ‘‘សុត្តកាលេ និរោធំ សមាបន្នា, បពុទ្ធកាលេ និរោធា វុដ្ឋិតា’’តិ មញ្ញមានោ ឯវមាហ។
Catuttho naṃ nisedhetvā yakkhadāsīnaṃ madaniddaṃ sandhāya ‘‘santi hi bho devatā’’tiādimāha. Yakkhadāsiyo kira sabbarattiṃ devatūpahāraṃ kurumānā naccitvā gāyitvā aruṇodaye ekaṃ surāpātiṃ pivitvā parivattitvā supitvā divā vuṭṭhahanti. Taṃ disvā so diṭṭhigatiko – ‘‘suttakāle nirodhaṃ samāpannā, pabuddhakāle nirodhā vuṭṭhitā’’ti maññamāno evamāha.
អយំ បន បោដ្ឋបាទោ បរិព្ពាជកោ បណ្ឌិតជាតិកោ។ តេនស្ស តំ កថំ សុត្វា វិប្បដិសារោ ឧប្បជ្ជិ។ ‘‘ឥមេសំ កថា ឯឡមូគកថា វិយ ចត្តារោ ហិ និរោធេ ឯតេ បញ្ញបេន្តិ, ឥមិនា ច និរោធេន នាម ឯកេន ភវិតព្ពំ, ន ពហុនា។ តេនាបិ ឯកេន អញ្ញេនេវ ភវិតព្ពំ, សោ បន អញ្ញេន ញាតុំ ន សក្កា អញ្ញត្រ សព្ពញ្ញុនា។ សចេ ភគវា ឥធ អភវិស្ស ‘អយំ និរោធោ អយំ ន និរោធោ’តិ ទីបសហស្សំ វិយ ឧជ្ជាលេត្វា អជ្ជមេវ បាកដំ អករិស្សា’’តិ ទសពលញ្ញេវ អនុស្សរិ។ តស្មា ‘‘តស្ស មយ្ហំ ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អហោ នូនាតិ អនុស្សរណត្ថេ និបាតទ្វយំ, តេន តស្ស ភគវន្តំ អនុស្សរន្តស្ស ឯតទហោសិ ‘‘អហោ នូន ភគវា អហោ នូន សុគតោ’’តិ។ យោ ឥមេសន្តិ យោ ឯតេសំ និរោធធម្មានំ សុកុសលោ និបុណោ ឆេកោ, សោ ភគវា អហោ នូន កថេយ្យ, សុគតោ អហោ នូន កថេយ្យាតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ។ បកតញ្ញូតិ ចិណ្ណវសិតាយ បកតិំ សភាវំ ជានាតីតិ បកតញ្ញូ។ កថំ នុ ខោតិ ឥទំ បរិព្ពាជកោ ‘‘មយំ ភគវា ន ជានាម, តុម្ហេ ជានាថ, កថេថ នោ’’តិ អាយាចន្តោ វទតិ។ អថ ភគវា កថេន្តោ ‘‘តត្រ បោដ្ឋបាទា’’តិអាទិមាហ។
Ayaṃ pana poṭṭhapādo paribbājako paṇḍitajātiko. Tenassa taṃ kathaṃ sutvā vippaṭisāro uppajji. ‘‘Imesaṃ kathā eḷamūgakathā viya cattāro hi nirodhe ete paññapenti, iminā ca nirodhena nāma ekena bhavitabbaṃ, na bahunā. Tenāpi ekena aññeneva bhavitabbaṃ, so pana aññena ñātuṃ na sakkā aññatra sabbaññunā. Sace bhagavā idha abhavissa ‘ayaṃ nirodho ayaṃ na nirodho’ti dīpasahassaṃ viya ujjāletvā ajjameva pākaṭaṃ akarissā’’ti dasabalaññeva anussari. Tasmā ‘‘tassa mayhaṃ bhante’’tiādimāha. Tattha aho nūnāti anussaraṇatthe nipātadvayaṃ, tena tassa bhagavantaṃ anussarantassa etadahosi ‘‘aho nūna bhagavā aho nūna sugato’’ti. Yo imesanti yo etesaṃ nirodhadhammānaṃ sukusalo nipuṇo cheko, so bhagavā aho nūna katheyya, sugato aho nūna katheyyāti ayamettha adhippāyo. Pakataññūti ciṇṇavasitāya pakatiṃ sabhāvaṃ jānātīti pakataññū. Kathaṃ nu khoti idaṃ paribbājako ‘‘mayaṃ bhagavā na jānāma, tumhe jānātha, kathetha no’’ti āyācanto vadati. Atha bhagavā kathento ‘‘tatra poṭṭhapādā’’tiādimāha.
អហេតុកសញ្ញុប្បាទនិរោធកថាវណ្ណនា
Ahetukasaññuppādanirodhakathāvaṇṇanā
៤១២. តត្ថ តត្រាតិ តេសុ សមណព្រាហ្មណេសុ។ អាទិតោវ តេសំ អបរទ្ធន្តិ តេសំ អាទិម្ហិយេវ វិរទ្ធំ, ឃរមជ្ឈេយេវ បក្ខលិតាតិ ទីបេតិ។ សហេតូ សប្បច្ចយាតិ ឯត្ថ ហេតុបិ បច្ចយោបិ ការណស្សេវ នាមំ, សការណាតិ អត្ថោ។ តំ បន ការណំ ទស្សេន្តោ ‘‘សិក្ខា ឯកា’’តិ អាហ។ តត្ថ សិក្ខា ឯកា សញ្ញា ឧប្បជ្ជន្តីតិ សិក្ខាយ ឯកច្ចា សញ្ញា ជាយន្តីតិ អត្ថោ។
412. Tattha tatrāti tesu samaṇabrāhmaṇesu. Āditova tesaṃ aparaddhanti tesaṃ ādimhiyeva viraddhaṃ, gharamajjheyeva pakkhalitāti dīpeti. Sahetū sappaccayāti ettha hetupi paccayopi kāraṇasseva nāmaṃ, sakāraṇāti attho. Taṃ pana kāraṇaṃ dassento ‘‘sikkhā ekā’’ti āha. Tattha sikkhā ekā saññā uppajjantīti sikkhāya ekaccā saññā jāyantīti attho.
៤១៣. កា ច សិក្ខាតិ ភគវា អវោចាតិ កតមា ច សា សិក្ខាតិ ភគវា វិត្ថារេតុកម្យតាបុច្ឆាវសេន អវោច។ អថ យស្មា អធិសីលសិក្ខា អធិចិត្តសិក្ខា អធិបញ្ញាសិក្ខាតិ តិស្សោ សិក្ខា ហោន្តិ។ តស្មា តា ទស្សេន្តោ ភគវា សញ្ញាយ សហេតុកំ ឧប្បាទនិរោធំ ទីបេតុំ ពុទ្ធុប្បាទតោ បភុតិ តន្តិធម្មំ ឋបេន្តោ ‘‘ឥធ បោដ្ឋបាទ, តថាគតោ លោកេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អធិសីលសិក្ខា អធិចិត្តសិក្ខាតិ ទ្វេ ឯវ សិក្ខា សរូបេន អាគតា, តតិយា បន ‘‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ ខោ បោដ្ឋបាទ មយា ឯកំសិកោ ធម្មោ ទេសិតោ’’តិ ឯត្ថ សម្មាទិដ្ឋិសម្មាសង្កប្បវសេន បរិយាបន្នត្តា អាគតាតិ វេទិតព្ពា។ កាមសញ្ញាតិ បញ្ចកាមគុណិករាគោបិ អសមុប្បន្នកាមចារោបិ ។ តត្ថ បញ្ចកាមគុណិករាគោ អនាគាមិមគ្គេន សមុគ្ឃាតំ គច្ឆតិ, អសមុប្បន្នកាមចារោ បន ឥមស្មិំ ឋានេ វដ្ដតិ។ តស្មា តស្ស យា បុរិមា កាមសញ្ញាតិ តស្ស បឋមជ្ឈានសមង្គិនោ យា បុព្ពេ ឧប្បន្នបុព្ពាយ កាមសញ្ញាយ សទិសត្តា បុរិមា កាមសញ្ញាតិ វុច្ចេយ្យ, សា និរុជ្ឈតិ, អនុប្បន្នាវ នុប្បជ្ជតីតិ អត្ថោ។
413.Kā ca sikkhāti bhagavā avocāti katamā ca sā sikkhāti bhagavā vitthāretukamyatāpucchāvasena avoca. Atha yasmā adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhāti tisso sikkhā honti. Tasmā tā dassento bhagavā saññāya sahetukaṃ uppādanirodhaṃ dīpetuṃ buddhuppādato pabhuti tantidhammaṃ ṭhapento ‘‘idha poṭṭhapāda, tathāgato loke’’tiādimāha. Tattha adhisīlasikkhā adhicittasikkhāti dve eva sikkhā sarūpena āgatā, tatiyā pana ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti kho poṭṭhapāda mayā ekaṃsiko dhammo desito’’ti ettha sammādiṭṭhisammāsaṅkappavasena pariyāpannattā āgatāti veditabbā. Kāmasaññāti pañcakāmaguṇikarāgopi asamuppannakāmacāropi . Tattha pañcakāmaguṇikarāgo anāgāmimaggena samugghātaṃ gacchati, asamuppannakāmacāro pana imasmiṃ ṭhāne vaṭṭati. Tasmā tassa yā purimā kāmasaññāti tassa paṭhamajjhānasamaṅgino yā pubbe uppannapubbāya kāmasaññāya sadisattā purimā kāmasaññāti vucceyya, sā nirujjhati, anuppannāva nuppajjatīti attho.
វិវេកជបីតិសុខសុខុមសច្ចសញ្ញីយេវ តស្មិំ សមយេ ហោតីតិ តស្មិំ បឋមជ្ឈានសមយេ វិវេកជបីតិសុខសង្ខាតា សុខុមសញ្ញា សច្ចា ហោតិ, ភូតា ហោតីតិ អត្ថោ។ អថ វា កាមច្ឆន្ទាទិឱឡារិកង្គប្បហានវសេន សុខុមា ច សា ភូតតាយ សច្ចា ច សញ្ញាតិ សុខុមសច្ចសញ្ញា, វិវេកជេហិ បីតិសុខេហិ សម្បយុត្តា សុខុមសច្ចសញ្ញាតិ វិវេកជបីតិសុខសុខុមសច្ចសញ្ញា សា អស្ស អត្ថីតិ វិវេកជបីតិសុខសុខុមសច្ចសញ្ញីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ ឯវម្បិ សិក្ខាតិ ឯត្ថ យស្មា បឋមជ្ឈានំ សមាបជ្ជន្តោ អធិដ្ឋហន្តោ, វុដ្ឋហន្តោ ច សិក្ខតិ, តស្មា តំ ឯវំ សិក្ខិតព្ពតោ សិក្ខាតិ វុច្ចតិ។ តេនបិ សិក្ខាសង្ខាតេន បឋមជ្ឈានេន ឯវំ ឯកា វិវេកជបីតិសុខសុខុមសច្ចសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ។ ឯវំ ឯកា កាមសញ្ញា និរុជ្ឈតីតិ អត្ថោ។ អយំ សិក្ខាតិ ភគវា អវោចាតិ អយំ បឋមជ្ឈានសង្ខាតា ឯកា សិក្ខាតិ, ភគវា អាហ។ ឯតេនុបាយេន សព្ពត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Vivekajapītisukhasukhumasaccasaññīyeva tasmiṃ samaye hotīti tasmiṃ paṭhamajjhānasamaye vivekajapītisukhasaṅkhātā sukhumasaññā saccā hoti, bhūtā hotīti attho. Atha vā kāmacchandādioḷārikaṅgappahānavasena sukhumā ca sā bhūtatāya saccā ca saññāti sukhumasaccasaññā, vivekajehi pītisukhehi sampayuttā sukhumasaccasaññāti vivekajapītisukhasukhumasaccasaññā sā assa atthīti vivekajapītisukhasukhumasaccasaññīti evamettha attho daṭṭhabbo. Esa nayo sabbattha. Evampi sikkhāti ettha yasmā paṭhamajjhānaṃ samāpajjanto adhiṭṭhahanto, vuṭṭhahanto ca sikkhati, tasmā taṃ evaṃ sikkhitabbato sikkhāti vuccati. Tenapi sikkhāsaṅkhātena paṭhamajjhānena evaṃ ekā vivekajapītisukhasukhumasaccasaññā uppajjati. Evaṃ ekā kāmasaññā nirujjhatīti attho. Ayaṃ sikkhāti bhagavā avocāti ayaṃ paṭhamajjhānasaṅkhātā ekā sikkhāti, bhagavā āha. Etenupāyena sabbattha attho daṭṭhabbo.
យស្មា បន អដ្ឋមសមាបត្តិយា អង្គតោ សម្មសនំ ពុទ្ធានំយេវ ហោតិ, សាវកេសុ សារិបុត្តសទិសានម្បិ នត្ថិ, កលាបតោ សម្មសនំយេវ បន សាវកានំ ហោតិ, ឥទញ្ច ‘‘សញ្ញា សញ្ញា’’តិ, ឯវំ អង្គតោ សម្មសនំ ឧទ្ធដំ។ តស្មា អាកិញ្ចញ្ញាយតនបរមំយេវ សញ្ញំ ទស្សេត្វា បុន តទេវ សញ្ញគ្គន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘យតោ ខោ បោដ្ឋបាទ…បេ.… សញ្ញគ្គំ ផុសតី’’តិ អាហ។
Yasmā pana aṭṭhamasamāpattiyā aṅgato sammasanaṃ buddhānaṃyeva hoti, sāvakesu sāriputtasadisānampi natthi, kalāpato sammasanaṃyeva pana sāvakānaṃ hoti, idañca ‘‘saññā saññā’’ti, evaṃ aṅgato sammasanaṃ uddhaṭaṃ. Tasmā ākiñcaññāyatanaparamaṃyeva saññaṃ dassetvā puna tadeva saññagganti dassetuṃ ‘‘yato kho poṭṭhapāda…pe… saññaggaṃ phusatī’’ti āha.
៤១៤. តត្ថ យតោ ខោ បោដ្ឋបាទ ភិក្ខូតិ យោ នាម បោដ្ឋបាទ ភិក្ខុ។ ឥធ សកសញ្ញី ហោតីតិ ឥធ សាសនេ សកសញ្ញី ហោតិ, អយមេវ វា បាឋោ, អត្តនោ បឋមជ្ឈានសញ្ញាយ សញ្ញវា ហោតីតិ អត្ថោ។ សោ តតោ អមុត្រ តតោ អមុត្រាតិ សោ ភិក្ខុ តតោ បឋមជ្ឈានតោ អមុត្រ ទុតិយជ្ឈានេ, តតោបិ អមុត្រ តតិយជ្ឈានេតិ ឯវំ តាយ តាយ ឈានសញ្ញាយ សកសញ្ញី សកសញ្ញី ហុត្វា អនុបុព្ពេន សញ្ញគ្គំ ផុសតិ។ សញ្ញគ្គន្តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ វុច្ចតិ។ កស្មា? លោកិយានំ កិច្ចការកសមាបត្តីនំ អគ្គត្តា។ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិយញ្ហិ ឋត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនម្បិ និរោធម្បិ សមាបជ្ជន្តិ។ ឥតិ សា លោកិយានំ កិច្ចការកសមាបត្តីនំ អគ្គត្តា សញ្ញគ្គន្តិ វុច្ចតិ, តំ ផុសតិ បាបុណាតីតិ អត្ថោ។
414. Tattha yato kho poṭṭhapāda bhikkhūti yo nāma poṭṭhapāda bhikkhu. Idha sakasaññī hotīti idha sāsane sakasaññī hoti, ayameva vā pāṭho, attano paṭhamajjhānasaññāya saññavā hotīti attho. So tato amutra tato amutrāti so bhikkhu tato paṭhamajjhānato amutra dutiyajjhāne, tatopi amutra tatiyajjhāneti evaṃ tāya tāya jhānasaññāya sakasaññī sakasaññī hutvā anupubbena saññaggaṃ phusati. Saññagganti ākiñcaññāyatanaṃ vuccati. Kasmā? Lokiyānaṃ kiccakārakasamāpattīnaṃ aggattā. Ākiñcaññāyatanasamāpattiyañhi ṭhatvā nevasaññānāsaññāyatanampi nirodhampi samāpajjanti. Iti sā lokiyānaṃ kiccakārakasamāpattīnaṃ aggattā saññagganti vuccati, taṃ phusati pāpuṇātīti attho.
ឥទានិ អភិសញ្ញានិរោធំ ទស្សេតុំ ‘‘តស្ស សញ្ញគ្គេ ឋិតស្សា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ចេតេយ្យំ, អភិសង្ខរេយ្យន្តិ បទទ្វយេ ច ឈានំ សមាបជ្ជន្តោ ចេតេតិ នាម, បុនប្បុនំ កប្បេតីតិ អត្ថោ។ ឧបរិសមាបត្តិអត្ថាយ និកន្តិំ កុរុមានោ អភិសង្ខរោតិ នាម។ ឥមា ច មេ សញ្ញា និរុជ្ឈេយ្យុន្តិ ឥមា អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា និរុជ្ឈេយ្យុំ។ អញ្ញា ច ឱឡារិកាតិ អញ្ញា ច ឱឡារិកា ភវង្គសញ្ញា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ។ សោ ន ចេវ ចេតេតិ ន អភិសង្ខរោតីតិ ឯត្ថ កាមំ ចេស ចេតេន្តោវ ន ចេតេតិ, អភិសង្ខរោន្តោវ នាភិសង្ខរោតិ។ ឥមស្ស ភិក្ខុនោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ វុដ្ឋាយ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមាបជ្ជិត្វា ‘‘ឯកំ ទ្វេ ចិត្តវារេ ឋស្សាមី’’តិ អាភោគសមន្នាហារោ នត្ថិ។ ឧបរិនិរោធសមាបត្តត្ថាយ ឯវ បន អាភោគសមន្នាហារោ អត្ថិ, ស្វាយមត្ថោ បុត្តឃរាចិក្ខណេន ទីបេតព្ពោ។
Idāni abhisaññānirodhaṃ dassetuṃ ‘‘tassa saññagge ṭhitassā’’tiādimāha. Tattha ceteyyaṃ, abhisaṅkhareyyanti padadvaye ca jhānaṃ samāpajjanto ceteti nāma, punappunaṃ kappetīti attho. Uparisamāpattiatthāya nikantiṃ kurumāno abhisaṅkharoti nāma. Imā ca me saññā nirujjheyyunti imā ākiñcaññāyatanasaññā nirujjheyyuṃ. Aññā ca oḷārikāti aññā ca oḷārikā bhavaṅgasaññā uppajjeyyuṃ. So na ceva ceteti na abhisaṅkharotīti ettha kāmaṃ cesa cetentova na ceteti, abhisaṅkharontova nābhisaṅkharoti. Imassa bhikkhuno ākiñcaññāyatanato vuṭṭhāya nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpajjitvā ‘‘ekaṃ dve cittavāre ṭhassāmī’’ti ābhogasamannāhāro natthi. Uparinirodhasamāpattatthāya eva pana ābhogasamannāhāro atthi, svāyamattho puttagharācikkhaṇena dīpetabbo.
បិតុឃរមជ្ឈេន កិរ គន្ត្វា បច្ឆាភាគេ បុត្តស្ស ឃរំ ហោតិ, តតោ បណីតំ ភោជនំ អាទាយ អាសនសាលំ អាគតំ ទហរំ ថេរោ – ‘‘មនាបោ បិណ្ឌបាតោ កុតោ អាភតោ’’តិ បុច្ឆិ។ សោ ‘‘អសុកស្ស ឃរតោ’’តិ លទ្ធឃរមេវ អាចិក្ខិ។ យេន បនស្ស បិតុឃរមជ្ឈេន គតោបិ អាគតោបិ តត្ថ អាភោគោបិ នត្ថិ។ តត្ថ អាសនសាលា វិយ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសមាបត្តិ ទដ្ឋព្ពា, បិតុគេហំ វិយ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិ, បុត្តគេហំ វិយ និរោធសមាបត្តិ, អាសនសាលាយ ឋត្វា បិតុឃរំ អមនសិករិត្វា បុត្តឃរាចិក្ខណំ វិយ អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ វុដ្ឋាយ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមាបជ្ជិត្វា ‘‘ឯកំ ទ្វេ ចិត្តវារេ ឋស្សាមី’’តិ បិតុឃរំ អមនសិករិត្វាវ ឧបរិនិរោធសមាបត្តត្ថាយ មនសិការោ, ឯវមេស ចេតេន្តោវ ន ចេតេតិ, អភិសង្ខរោន្តោវ នាភិសង្ខរោតិ។ តា ចេវ សញ្ញាតិ តា ឈានសញ្ញា និរុជ្ឈន្តិ។ អញ្ញា ចាតិ អញ្ញា ច ឱឡារិកា ភវង្គសញ្ញា នុប្បជ្ជន្តិ។ សោ និរោធំ ផុសតីតិ សោ ឯវំ បដិបន្នោ ភិក្ខុ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ ផុសតិ វិន្ទតិ បដិលភតិ។
Pitugharamajjhena kira gantvā pacchābhāge puttassa gharaṃ hoti, tato paṇītaṃ bhojanaṃ ādāya āsanasālaṃ āgataṃ daharaṃ thero – ‘‘manāpo piṇḍapāto kuto ābhato’’ti pucchi. So ‘‘asukassa gharato’’ti laddhagharameva ācikkhi. Yena panassa pitugharamajjhena gatopi āgatopi tattha ābhogopi natthi. Tattha āsanasālā viya ākiñcaññāyatanasamāpatti daṭṭhabbā, pitugehaṃ viya nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti, puttagehaṃ viya nirodhasamāpatti, āsanasālāya ṭhatvā pitugharaṃ amanasikaritvā puttagharācikkhaṇaṃ viya ākiñcaññāyatanato vuṭṭhāya nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpajjitvā ‘‘ekaṃ dve cittavāre ṭhassāmī’’ti pitugharaṃ amanasikaritvāva uparinirodhasamāpattatthāya manasikāro, evamesa cetentova na ceteti, abhisaṅkharontova nābhisaṅkharoti. Tā ceva saññāti tā jhānasaññā nirujjhanti. Aññā cāti aññā ca oḷārikā bhavaṅgasaññā nuppajjanti. So nirodhaṃ phusatīti so evaṃ paṭipanno bhikkhu saññāvedayitanirodhaṃ phusati vindati paṭilabhati.
អនុបុព្ពាភិសញ្ញានិរោធសម្បជានសមាបត្តិន្តិ ឯត្ថ អភីតិ ឧបសគ្គមត្តំ, សម្បជានបទំ និរោធបទេន អន្តរិកំ កត្វា វុត្តំ។ អនុបដិបាដិយា សម្បជានសញ្ញានិរោធសមាបត្តីតិ អយំ បនេត្ថត្ថោ។ តត្រាបិ សម្បជានសញ្ញានិរោធសមាបត្តីតិ សម្បជានន្តស្ស អន្តេ សញ្ញា និរោធសមាបត្តិ សម្បជានន្តស្ស វា បណ្ឌិតស្ស ភិក្ខុនោ សញ្ញានិរោធសមាបត្តីតិ អយំ វិសេសត្ថោ។
Anupubbābhisaññānirodhasampajānasamāpattinti ettha abhīti upasaggamattaṃ, sampajānapadaṃ nirodhapadena antarikaṃ katvā vuttaṃ. Anupaṭipāṭiyā sampajānasaññānirodhasamāpattīti ayaṃ panetthattho. Tatrāpi sampajānasaññānirodhasamāpattīti sampajānantassa ante saññā nirodhasamāpatti sampajānantassa vā paṇḍitassa bhikkhuno saññānirodhasamāpattīti ayaṃ visesattho.
ឥទានិ ឥធ ឋត្វា និរោធសមាបត្តិកថា កថេតព្ពា។ សា បនេសា សព្ពាការេន វិសុទ្ធិមគ្គេ បញ្ញាភាវនានិសំសាធិការេ កថិតា, តស្មា តត្ថ កថិតតោវ គហេតព្ពា។
Idāni idha ṭhatvā nirodhasamāpattikathā kathetabbā. Sā panesā sabbākārena visuddhimagge paññābhāvanānisaṃsādhikāre kathitā, tasmā tattha kathitatova gahetabbā.
ឯវំ ភគវា បោដ្ឋបាទស្ស បរិព្ពាជកស្ស និរោធកថំ កថេត្វា – អថ នំ តាទិសាយ កថាយ អញ្ញត្ថ អភាវំ បដិជានាបេតុំ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសី’’តិអាទិមាហ។ បរិព្ពាជកោបិ ‘‘ភគវា អជ្ជ តុម្ហាកំ កថំ ឋបេត្វា ន មយា ឯវរូបា កថា សុតបុព្ពា’’តិ បដិជានន្តោ, ‘‘នោ ហេតំ ភន្តេ’’តិ វត្វា បុន សក្កច្ចំ ភគវតោ កថាយ ឧគ្គហិតភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯវំ ខោ អហំ ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។ អថស្ស ភគវា ‘‘សុឧគ្គហិតំ តយា’’តិ អនុជានន្តោ ‘‘ឯវំ បោដ្ឋបាទា’’តិ អាហ។
Evaṃ bhagavā poṭṭhapādassa paribbājakassa nirodhakathaṃ kathetvā – atha naṃ tādisāya kathāya aññattha abhāvaṃ paṭijānāpetuṃ ‘‘taṃ kiṃ maññasī’’tiādimāha. Paribbājakopi ‘‘bhagavā ajja tumhākaṃ kathaṃ ṭhapetvā na mayā evarūpā kathā sutapubbā’’ti paṭijānanto, ‘‘no hetaṃ bhante’’ti vatvā puna sakkaccaṃ bhagavato kathāya uggahitabhāvaṃ dassento ‘‘evaṃ kho ahaṃ bhante’’tiādimāha. Athassa bhagavā ‘‘suuggahitaṃ tayā’’ti anujānanto ‘‘evaṃ poṭṭhapādā’’ti āha.
៤១៥. អថ បរិព្ពាជកោ ‘‘ភគវតា ‘អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សញ្ញគ្គ’ន្តិ វុត្តំ។ ឯតទេវ នុ ខោ សញ្ញគ្គំ, ឧទាហុ អវសេសសមាបត្តីសុបិ សញ្ញគ្គំ អត្ថី’’តិ ចិន្តេត្វា តមត្ថំ បុច្ឆន្តោ ‘‘ឯកញ្ញេវ នុ ខោ’’តិអាទិមាហ។ ភគវាបិស្ស វិស្សជ្ជេសិ។ តត្ថ បុថូបីតិ ពហូនិបិ។ យថា យថា ខោ, បោដ្ឋបាទ, និរោធំ ផុសតីតិ បថវីកសិណាទីសុ យេន យេន កសិណេន, បឋមជ្ឈានាទីនំ វា យេន យេន ឈានេន។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សចេ ហិ បថវីកសិណេន ករណភូតេន បថវីកសិណសមាបត្តិំ ឯកវារំ សមាបជ្ជន្តោ បុរិមសញ្ញានិរោធំ ផុសតិ ឯកំ សញ្ញគ្គំ, អថ ទ្វេ វារេ, តយោ វារេ, វារសតំ, វារសហស្សំ, វារសតសហស្សំ វា សមាបជ្ជន្តោ បុរិមសញ្ញានិរោធំ ផុសតិ, សតសហស្សំ, សញ្ញគ្គានិ។ ឯស នយោ សេសកសិណេសុ។ ឈានេសុបិ សចេ បឋមជ្ឈានេន ករណភូតេន ឯកវារំ បុរិមសញ្ញានិរោធំ ផុសតិ ឯកំ សញ្ញគ្គំ។ អថ ទ្វេ វារេ , តយោ វារេ, វារសតំ, វារសហស្សំ, វារសតសហស្សំ វា បុរិមសញ្ញានិរោធំ ផុសតិ, សតសហស្សំ សញ្ញគ្គានិ។ ឯស នយោ សេសជ្ឈានសមាបត្តីសុបិ។ ឥតិ ឯកវារំ សមាបជ្ជនវសេន វា សព្ពម្បិ សញ្ជាននលក្ខណេន សង្គហេត្វា វា ឯកំ សញ្ញគ្គំ ហោតិ, អបរាបរំ សមាបជ្ជនវសេន ពហូនិ។
415. Atha paribbājako ‘‘bhagavatā ‘ākiñcaññāyatanaṃ saññagga’nti vuttaṃ. Etadeva nu kho saññaggaṃ, udāhu avasesasamāpattīsupi saññaggaṃ atthī’’ti cintetvā tamatthaṃ pucchanto ‘‘ekaññeva nu kho’’tiādimāha. Bhagavāpissa vissajjesi. Tattha puthūpīti bahūnipi. Yathā yathā kho, poṭṭhapāda, nirodhaṃphusatīti pathavīkasiṇādīsu yena yena kasiṇena, paṭhamajjhānādīnaṃ vā yena yena jhānena. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace hi pathavīkasiṇena karaṇabhūtena pathavīkasiṇasamāpattiṃ ekavāraṃ samāpajjanto purimasaññānirodhaṃ phusati ekaṃ saññaggaṃ, atha dve vāre, tayo vāre, vārasataṃ, vārasahassaṃ, vārasatasahassaṃ vā samāpajjanto purimasaññānirodhaṃ phusati, satasahassaṃ, saññaggāni. Esa nayo sesakasiṇesu. Jhānesupi sace paṭhamajjhānena karaṇabhūtena ekavāraṃ purimasaññānirodhaṃ phusati ekaṃ saññaggaṃ. Atha dve vāre , tayo vāre, vārasataṃ, vārasahassaṃ, vārasatasahassaṃ vā purimasaññānirodhaṃ phusati, satasahassaṃ saññaggāni. Esa nayo sesajjhānasamāpattīsupi. Iti ekavāraṃ samāpajjanavasena vā sabbampi sañjānanalakkhaṇena saṅgahetvā vā ekaṃ saññaggaṃ hoti, aparāparaṃ samāpajjanavasena bahūni.
៤១៦. សញ្ញា នុ ខោ, ភន្តេតិ ភន្តេ និរោធសមាបជ្ជនកស្ស ភិក្ខុនោ ‘‘សញ្ញា នុ ខោ បឋមំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ បុច្ឆតិ។ តស្ស ភគវា ‘‘សញ្ញា ខោ, បោដ្ឋបាទា’’តិ ព្យាកាសិ។ តត្ថ សញ្ញាតិ ឈានសញ្ញា។ ញាណន្តិ វិបស្សនាញាណំ។ អបរោ នយោ, សញ្ញាតិ វិបស្សនា សញ្ញា។ ញាណន្តិ មគ្គញាណំ។ អបរោ នយោ, សញ្ញាតិ មគ្គសញ្ញា។ ញាណន្តិ ផលញាណំ។ តិបិដកមហាសិវត្ថេរោ បនាហ –
416.Saññā nu kho, bhanteti bhante nirodhasamāpajjanakassa bhikkhuno ‘‘saññā nu kho paṭhamaṃ uppajjatī’’ti pucchati. Tassa bhagavā ‘‘saññā kho, poṭṭhapādā’’ti byākāsi. Tattha saññāti jhānasaññā. Ñāṇanti vipassanāñāṇaṃ. Aparo nayo, saññāti vipassanā saññā. Ñāṇanti maggañāṇaṃ. Aparo nayo, saññāti maggasaññā. Ñāṇanti phalañāṇaṃ. Tipiṭakamahāsivatthero panāha –
កិំ ឥមេ ភិក្ខូ ភណន្តិ, បោដ្ឋបាទោ ហេដ្ឋា ភគវន្តំ និរោធំ បុច្ឆិ។ ឥទានិ និរោធា វុដ្ឋានំ បុច្ឆន្តោ ‘‘ភគវា និរោធា វុដ្ឋហន្តស្ស កិំ បឋមំ អរហត្តផលសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, ឧទាហុ បច្ចវេក្ខណញាណ’’ន្តិ វទតិ។ អថស្ស ភគវា យស្មា ផលសញ្ញា បឋមំ ឧប្បជ្ជតិ, បច្ឆា បច្ចវេក្ខណញាណំ ។ តស្មា ‘‘សញ្ញា ខោ បោដ្ឋបាទា’’តិ អាហ។ តត្ថ សញ្ញុប្បាទាតិ អរហត្តផលសញ្ញាយ ឧប្បាទា, បច្ឆា ‘‘ឥទំ អរហត្តផល’’ន្តិ ឯវំ បច្ចវេក្ខណញាណុប្បាទោ ហោតិ។ ឥទប្បច្ចយា កិរ មេតិ ផលសមាធិសញ្ញាបច្ចយា កិរ មយ្ហំ បច្ចវេក្ខណញាណំ ឧប្បន្នន្តិ។
Kiṃ ime bhikkhū bhaṇanti, poṭṭhapādo heṭṭhā bhagavantaṃ nirodhaṃ pucchi. Idāni nirodhā vuṭṭhānaṃ pucchanto ‘‘bhagavā nirodhā vuṭṭhahantassa kiṃ paṭhamaṃ arahattaphalasaññā uppajjati, udāhu paccavekkhaṇañāṇa’’nti vadati. Athassa bhagavā yasmā phalasaññā paṭhamaṃ uppajjati, pacchā paccavekkhaṇañāṇaṃ . Tasmā ‘‘saññā kho poṭṭhapādā’’ti āha. Tattha saññuppādāti arahattaphalasaññāya uppādā, pacchā ‘‘idaṃ arahattaphala’’nti evaṃ paccavekkhaṇañāṇuppādo hoti. Idappaccayā kira meti phalasamādhisaññāpaccayā kira mayhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ uppannanti.
សញ្ញាអត្តកថាវណ្ណនា
Saññāattakathāvaṇṇanā
៤១៧. ឥទានិ បរិព្ពាជកោ យថា នាម គាមសូករោ គន្ធោទកេន ន្ហាបេត្វា គន្ធេហិ អនុលិម្បិត្វា មាលាទាមំ បិឡន្ធិត្វា សិរិសយនេ អារោបិតោបិ សុខំ ន វិន្ទតិ, វេគេន គូថដ្ឋានមេវ គន្ត្វា សុខំ វិន្ទតិ។ ឯវមេវ ភគវតា សណ្ហសុខុមតិលក្ខណព្ភាហតាយ ទេសនាយ ន្ហាបិតវិលិត្តមណ្ឌិតោបិ និរោធកថាសិរិសយនំ អារោបិតោបិ តត្ថ សុខំ ន វិន្ទន្តោ គូថដ្ឋានសទិសំ អត្តនោ លទ្ធិំ គហេត្វា តមេវ បុច្ឆន្តោ ‘‘សញ្ញា នុ ខោ, ភន្តេ, បុរិសស្ស អត្តា’’តិអាទិមាហ។ អថស្សានុមតិំ គហេត្វា ព្យាកាតុកាមោ ភគវា – ‘‘កំ បន ត្វ’’ន្តិអាទិមាហ។ តតោ សោ ‘‘អរូបី អត្តា’’តិ ឯវំ លទ្ធិកោ សមានោបិ ‘‘ភគវា ទេសនាយ សុកុសលោ, សោ មេ អាទិតោវ លទ្ធិំ មា វិទ្ធំសេតូ’’តិ ចិន្តេត្វា អត្តនោ លទ្ធិំ បរិហរន្តោ ‘‘ឱឡារិកំ ខោ’’តិអាទិមាហ។ អថស្ស ភគវា តត្ថ ទោសំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឱឡារិកោ ច ហិ តេ’’តិអាទិមាហ ។ តត្ថ ឯវំ សន្តន្តិ ឯវំ សន្តេ។ ភុម្មត្ថេ ហិ ឯតំ ឧបយោគវចនំ។ ឯវំ សន្តំ អត្តានំ បច្ចាគច្ឆតោ តវាតិ អយំ វា ឯត្ថ អត្ថោ។ ចតុន្នំ ខន្ធានំ ឯកុប្បាទេកនិរោធត្តា កិញ្ចាបិ យា សញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, សាវ និរុជ្ឈតិ។ អបរាបរំ ឧបាទាយ បន ‘‘អញ្ញា ច សញ្ញា ឧប្បជ្ជន្តិ, អញ្ញា ច សញ្ញា និរុជ្ឈន្តី’’តិ វុត្តំ។
417. Idāni paribbājako yathā nāma gāmasūkaro gandhodakena nhāpetvā gandhehi anulimpitvā mālādāmaṃ piḷandhitvā sirisayane āropitopi sukhaṃ na vindati, vegena gūthaṭṭhānameva gantvā sukhaṃ vindati. Evameva bhagavatā saṇhasukhumatilakkhaṇabbhāhatāya desanāya nhāpitavilittamaṇḍitopi nirodhakathāsirisayanaṃ āropitopi tattha sukhaṃ na vindanto gūthaṭṭhānasadisaṃ attano laddhiṃ gahetvā tameva pucchanto ‘‘saññā nu kho, bhante, purisassa attā’’tiādimāha. Athassānumatiṃ gahetvā byākātukāmo bhagavā – ‘‘kaṃ pana tva’’ntiādimāha. Tato so ‘‘arūpī attā’’ti evaṃ laddhiko samānopi ‘‘bhagavā desanāya sukusalo, so me āditova laddhiṃ mā viddhaṃsetū’’ti cintetvā attano laddhiṃ pariharanto ‘‘oḷārikaṃ kho’’tiādimāha. Athassa bhagavā tattha dosaṃ dassento ‘‘oḷāriko ca hi te’’tiādimāha . Tattha evaṃ santanti evaṃ sante. Bhummatthe hi etaṃ upayogavacanaṃ. Evaṃ santaṃ attānaṃ paccāgacchato tavāti ayaṃ vā ettha attho. Catunnaṃ khandhānaṃ ekuppādekanirodhattā kiñcāpi yā saññā uppajjati, sāva nirujjhati. Aparāparaṃ upādāya pana ‘‘aññā ca saññā uppajjanti, aññā ca saññā nirujjhantī’’ti vuttaṃ.
៤១៨-៤២០. ឥទានិ អញ្ញំ លទ្ធិំ ទស្សេន្តោ – ‘‘មនោមយំ ខោ អហំ, ភន្តេ’’តិអាទិំ វត្វា តត្រាបិ ទោសេ ទិន្នេ យថា នាម ឧម្មត្តកោ យាវស្ស សញ្ញា នប្បតិដ្ឋាតិ, តាវ អញ្ញំ គហេត្វា អញ្ញំ វិស្សជ្ជេតិ, សញ្ញាបតិដ្ឋានកាលេ បន វត្តព្ពមេវ វទតិ, ឯវមេវ អញ្ញំ គហេត្វា អញ្ញំ វិស្សជ្ជេត្វា ឥទានិ អត្តនោ លទ្ធិំយេវ វទន្តោ ‘‘អរូបី ខោ’’តិអាទិមាហ។ តត្រាបិ យស្មា សោ សញ្ញាយ ឧប្បាទនិរោធំ ឥច្ឆតិ, អត្តានំ បន សស្សតំ មញ្ញតិ។ តស្មា តថេវស្ស ទោសំ ទស្សេន្តោ ភគវា ‘‘ឯវំ សន្តម្បី’’តិអាទិមាហ។ តតោ បរិព្ពាជកោ មិច្ឆាទស្សនេន អភិភូតត្តា ភគវតា វុច្ចមានម្បិ តំ នានត្តំ អជានន្តោ ‘‘សក្កា បនេតំ, ភន្តេ, មយា’’តិអាទិមាហ។ អថស្ស ភគវា យស្មា សោ សញ្ញាយ ឧប្បាទនិរោធំ បស្សន្តោបិ សញ្ញាមយំ អត្តានំ និច្ចមេវ មញ្ញតិ។ តស្មា ‘‘ទុជ្ជានំ ខោ’’តិអាទិមាហ។
418-420. Idāni aññaṃ laddhiṃ dassento – ‘‘manomayaṃ kho ahaṃ, bhante’’tiādiṃ vatvā tatrāpi dose dinne yathā nāma ummattako yāvassa saññā nappatiṭṭhāti, tāva aññaṃ gahetvā aññaṃ vissajjeti, saññāpatiṭṭhānakāle pana vattabbameva vadati, evameva aññaṃ gahetvā aññaṃ vissajjetvā idāni attano laddhiṃyeva vadanto ‘‘arūpī kho’’tiādimāha. Tatrāpi yasmā so saññāya uppādanirodhaṃ icchati, attānaṃ pana sassataṃ maññati. Tasmā tathevassa dosaṃ dassento bhagavā ‘‘evaṃ santampī’’tiādimāha. Tato paribbājako micchādassanena abhibhūtattā bhagavatā vuccamānampi taṃ nānattaṃ ajānanto ‘‘sakkā panetaṃ, bhante, mayā’’tiādimāha. Athassa bhagavā yasmā so saññāya uppādanirodhaṃ passantopi saññāmayaṃ attānaṃ niccameva maññati. Tasmā ‘‘dujjānaṃ kho’’tiādimāha.
តត្ថាយំ សង្ខេបត្ថោ – តវ អញ្ញា ទិដ្ឋិ, អញ្ញា ខន្តិ, អញ្ញា រុចិ, អញ្ញថាយេវ តេ ទស្សនំ បវត្តំ, អញ្ញទេវ ច តេ ខមតិ ចេវ រុច្ចតិ ច, អញ្ញត្រ ច តេ អាយោគោ, អញ្ញិស្សាយេវ បដិបត្តិយា យុត្តបយុត្តតា, អញ្ញត្ថ ច តេ អាចរិយកំ, អញ្ញស្មិំ តិត្ថាយតនេ អាចរិយភាវោ។ តេន តយា ឯវំ អញ្ញទិដ្ឋិកេន អញ្ញខន្តិកេន អញ្ញរុចិកេន អញ្ញត្រាយោគេន អញ្ញត្រាចរិយកេន ទុជ្ជានំ ឯតន្តិ។ អថ បរិព្ពាជកោ – ‘‘សញ្ញា វា បុរិសស្ស អត្តា ហោតុ, អញ្ញា វា សញ្ញា, តំ សស្សតាទិ ភាវមស្ស បុច្ឆិស្ស’’ន្តិ បុន ‘‘កិំ បន ភន្តេ’’តិអាទិមាហ។
Tatthāyaṃ saṅkhepattho – tava aññā diṭṭhi, aññā khanti, aññā ruci, aññathāyeva te dassanaṃ pavattaṃ, aññadeva ca te khamati ceva ruccati ca, aññatra ca te āyogo, aññissāyeva paṭipattiyā yuttapayuttatā, aññattha ca te ācariyakaṃ, aññasmiṃ titthāyatane ācariyabhāvo. Tena tayā evaṃ aññadiṭṭhikena aññakhantikena aññarucikena aññatrāyogena aññatrācariyakena dujjānaṃ etanti. Atha paribbājako – ‘‘saññā vā purisassa attā hotu, aññā vā saññā, taṃ sassatādi bhāvamassa pucchissa’’nti puna ‘‘kiṃ pana bhante’’tiādimāha.
តត្ថ លោកោតិ អត្តានំ សន្ធាយ វទតិ។ ន ហេតំ បោដ្ឋបាទ អត្ថសញ្ហិតន្តិ បោដ្ឋបាទ ឯតំ ទិដ្ឋិគតំ ន ឥធលោកបរលោកអត្ថនិស្សិតំ, ន អត្តត្ថបរត្ថនិស្សិតំ។ ន ធម្មសំហិតន្តិ ន នវលោកុត្តរធម្មនិស្សិតំ។ នាទិព្រហ្មចរិយកន្តិ សិក្ខត្តយសង្ខាតស្ស សាសនព្រហ្មចរិយកស្ស ន អាទិមត្តំ, អធិសីលសិក្ខាមត្តម្បិ ន ហោតិ។ ន និព្ពិទាយាតិ សំសារវដ្ដេ និព្ពិន្ទនត្ថាយ ន សំវត្តតិ។ ន វិរាគាយាតិ វដ្ដវិរាគត្ថាយ ន សំវត្តតិ។ ន និរោធាយាតិ វដ្ដស្ស និរោធករណត្ថាយ ន សំវត្តតិ។ ន ឧបសមាយាតិ វដ្ដស្ស វូបសមនត្ថាយ ន សំវត្តតិ។ ន អភិញ្ញាយាតិ វដ្ដាភិជាននាយ បច្ចក្ខកិរិយាយ ន សំវត្តតិ។ ន សម្ពោធាយាតិ វដ្ដសម្ពុជ្ឈនត្ថាយ ន សំវត្តតិ។ ន និព្ពានាយាតិ អមតមហានិព្ពានស្ស បច្ចក្ខកិរិយាយ ន សំវត្តតិ។
Tattha lokoti attānaṃ sandhāya vadati. Na hetaṃ poṭṭhapāda atthasañhitanti poṭṭhapāda etaṃ diṭṭhigataṃ na idhalokaparalokaatthanissitaṃ, na attatthaparatthanissitaṃ. Na dhammasaṃhitanti na navalokuttaradhammanissitaṃ. Nādibrahmacariyakanti sikkhattayasaṅkhātassa sāsanabrahmacariyakassa na ādimattaṃ, adhisīlasikkhāmattampi na hoti. Na nibbidāyāti saṃsāravaṭṭe nibbindanatthāya na saṃvattati. Navirāgāyāti vaṭṭavirāgatthāya na saṃvattati. Na nirodhāyāti vaṭṭassa nirodhakaraṇatthāya na saṃvattati. Na upasamāyāti vaṭṭassa vūpasamanatthāya na saṃvattati. Na abhiññāyāti vaṭṭābhijānanāya paccakkhakiriyāya na saṃvattati. Na sambodhāyāti vaṭṭasambujjhanatthāya na saṃvattati. Na nibbānāyāti amatamahānibbānassa paccakkhakiriyāya na saṃvattati.
ឥទំ ទុក្ខន្តិអាទីសុ តណ្ហំ ឋបេត្វា តេភូមកា បញ្ចក្ខន្ធា ទុក្ខន្តិ, តស្សេវ ទុក្ខស្ស បភាវនតោ សប្បច្ចយា តណ្ហា ទុក្ខសមុទយោតិ។ ឧភិន្នំ អប្បវត្តិ ទុក្ខនិរោធោតិ, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ មយា ព្យាកតន្តិ អត្ថោ។ ឯវញ្ច បន វត្វា ភគវា ‘‘ឥមស្ស បរិព្ពាជកស្ស មគ្គបាតុភាវោ វា ផលសច្ឆិកិរិយា វា នត្ថិ, មយ្ហញ្ច ភិក្ខាចារវេលា’’តិ ចិន្តេត្វា តុណ្ហី អហោសិ។ បរិព្ពាជកោបិ តំ អាការំ ញត្វា ភគវតោ គមនកាលំ អារោចេន្តោ វិយ ‘‘ឯវមេត’’ន្តិអាទិមាហ។
Idaṃ dukkhantiādīsu taṇhaṃ ṭhapetvā tebhūmakā pañcakkhandhā dukkhanti, tasseva dukkhassa pabhāvanato sappaccayā taṇhā dukkhasamudayoti. Ubhinnaṃ appavatti dukkhanirodhoti, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadāti mayā byākatanti attho. Evañca pana vatvā bhagavā ‘‘imassa paribbājakassa maggapātubhāvo vā phalasacchikiriyā vā natthi, mayhañca bhikkhācāravelā’’ti cintetvā tuṇhī ahosi. Paribbājakopi taṃ ākāraṃ ñatvā bhagavato gamanakālaṃ ārocento viya ‘‘evameta’’ntiādimāha.
៤២១. វាចាសន្និតោទកេនាតិ វចនបតោទេន។ សញ្ឈព្ភរិមកំសូតិ សញ្ឈព្ភរិតំ និរន្តរំ ផុដ្ឋំ អកំសុ, ឧបរិ វិជ្ឈិំសូតិ វុត្តំ ហោតិ។ ភូតន្តិ សភាវតោ វិជ្ជមានំ។ តច្ឆំ, តថន្តិ តស្សេវ វេវចនំ។ ធម្មដ្ឋិតតន្តិ នវលោកុត្តរធម្មេសុ ឋិតសភាវំ។ ធម្មនិយាមតន្តិ លោកុត្តរធម្មនិយាមតំ។ ពុទ្ធានញ្ហិ ចតុសច្ចវិនិមុត្តា កថា នាម នត្ថិ។ តស្មា សា ឯទិសា ហោតិ។
421.Vācāsannitodakenāti vacanapatodena. Sañjhabbharimakaṃsūti sañjhabbharitaṃ nirantaraṃ phuṭṭhaṃ akaṃsu, upari vijjhiṃsūti vuttaṃ hoti. Bhūtanti sabhāvato vijjamānaṃ. Tacchaṃ, tathanti tasseva vevacanaṃ. Dhammaṭṭhitatanti navalokuttaradhammesu ṭhitasabhāvaṃ. Dhammaniyāmatanti lokuttaradhammaniyāmataṃ. Buddhānañhi catusaccavinimuttā kathā nāma natthi. Tasmā sā edisā hoti.
ចិត្តហត្ថិសារិបុត្តបោដ្ឋបាទវត្ថុវណ្ណនា
Cittahatthisāriputtapoṭṭhapādavatthuvaṇṇanā
៤២២. ចិត្តោ ច ហត្ថិសារិបុត្តោតិ សោ កិរ សាវត្ថិយំ ហត្ថិអាចរិយស្ស បុត្តោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា តីណិ បិដកានិ ឧគ្គហេត្វា សុខុមេសុ អត្ថន្តរេសុ កុសលោ អហោសិ, បុព្ពេ កតបាបកម្មវសេន បន សត្តវារេ វិព្ភមិត្វា គិហិ ជាតោ។ កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធស្ស កិរ សាសនេ ទ្វេ សហាយកា អហេសុំ, អញ្ញមញ្ញំ សមគ្គា ឯកតោវ សជ្ឈាយន្តិ។ តេសុ ឯកោ អនភិរតោ គិហិភាវេ ចិត្តំ ឧប្បាទេត្វា ឥតរស្ស អារោចេសិ។ សោ គិហិភាវេ អាទីនវំ បព្ពជ្ជាយ អានិសំសំ ទស្សេត្វា តំ ឱវទិ។ សោ តំ សុត្វា អភិរមិត្វា បុនេកទិវសំ តាទិសេ ចិត្តេ ឧប្បន្នេ តំ ឯតទវោច ‘‘មយ្ហំ អាវុសោ ឯវរូបំ ចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ – ‘ឥមាហំ បត្តចីវរំ តុយ្ហំ ទស្សាមី’តិ’’។ សោ បត្តចីវរលោភេន តស្ស គិហិភាវេ អានិសំសំ ទស្សេត្វា បព្ពជ្ជាយ អាទីនវំ កថេសិ។ អថស្ស តំ សុត្វាវ គិហិភាវតោ ចិត្តំ វិរជ្ជិត្វា បព្ពជ្ជាយមេវ អភិរមិ។ ឯវមេស តទា សីលវន្តស្ស ភិក្ខុនោ គិហិភាវេ អានិសំសកថាយ កថិតត្តា ឥទានិ ឆ វារេ វិព្ភមិត្វា សត្តមេ វារេ បព្ពជិតោ។ មហាមោគ្គល្លានស្ស, មហាកោដ្ឋិកត្ថេរស្ស ច អភិធម្មកថំ កថេន្តានំ អន្តរន្តរា កថំ ឱបាតេតិ។ អថ នំ មហាកោដ្ឋិកត្ថេរោ អបសាទេតិ។ សោ មហាសាវកស្ស កថិតេ បតិដ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ វិព្ភមិត្វា គិហិ ជាតោ។ បោដ្ឋបាទស្ស បនាយំ គិហិសហាយកោ ហោតិ។ តស្មា វិព្ភមិត្វា ទ្វីហតីហច្ចយេន បោដ្ឋបាទស្ស សន្តិកំ គតោ។ អថ នំ សោ ទិស្វា ‘‘សម្ម កិំ តយា កតំ, ឯវរូបស្ស នាម សត្ថុ សាសនា អបសក្កន្តោសិ, ឯហិ បព្ពជិតុំ ឥទានិ តេ វដ្ដតី’’តិ តំ គហេត្វា ភគវតោ សន្តិកំ អគមាសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ចិត្តោ ច ហត្ថិសារិបុត្តោ បោដ្ឋបាទោ ច បរិព្ពាជកោ’’តិ។
422.Citto ca hatthisāriputtoti so kira sāvatthiyaṃ hatthiācariyassa putto bhagavato santike pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā sukhumesu atthantaresu kusalo ahosi, pubbe katapāpakammavasena pana sattavāre vibbhamitvā gihi jāto. Kassapasammāsambuddhassa kira sāsane dve sahāyakā ahesuṃ, aññamaññaṃ samaggā ekatova sajjhāyanti. Tesu eko anabhirato gihibhāve cittaṃ uppādetvā itarassa ārocesi. So gihibhāve ādīnavaṃ pabbajjāya ānisaṃsaṃ dassetvā taṃ ovadi. So taṃ sutvā abhiramitvā punekadivasaṃ tādise citte uppanne taṃ etadavoca ‘‘mayhaṃ āvuso evarūpaṃ cittaṃ uppajjati – ‘imāhaṃ pattacīvaraṃ tuyhaṃ dassāmī’ti’’. So pattacīvaralobhena tassa gihibhāve ānisaṃsaṃ dassetvā pabbajjāya ādīnavaṃ kathesi. Athassa taṃ sutvāva gihibhāvato cittaṃ virajjitvā pabbajjāyameva abhirami. Evamesa tadā sīlavantassa bhikkhuno gihibhāve ānisaṃsakathāya kathitattā idāni cha vāre vibbhamitvā sattame vāre pabbajito. Mahāmoggallānassa, mahākoṭṭhikattherassa ca abhidhammakathaṃ kathentānaṃ antarantarā kathaṃ opāteti. Atha naṃ mahākoṭṭhikatthero apasādeti. So mahāsāvakassa kathite patiṭṭhātuṃ asakkonto vibbhamitvā gihi jāto. Poṭṭhapādassa panāyaṃ gihisahāyako hoti. Tasmā vibbhamitvā dvīhatīhaccayena poṭṭhapādassa santikaṃ gato. Atha naṃ so disvā ‘‘samma kiṃ tayā kataṃ, evarūpassa nāma satthu sāsanā apasakkantosi, ehi pabbajituṃ idāni te vaṭṭatī’’ti taṃ gahetvā bhagavato santikaṃ agamāsi. Tena vuttaṃ ‘‘citto ca hatthisāriputto poṭṭhapādo ca paribbājako’’ti.
៤២៣. អន្ធាតិ បញ្ញាចក្ខុនោ នត្ថិតាយ អន្ធា, តស្សេវ អភាវេន អចក្ខុកា។ ត្វំយេវ នេសំ ឯកោ ចក្ខុមាតិ សុភាសិតទុព្ភាសិតជាននភាវមត្តេន បញ្ញាចក្ខុនា ចក្ខុមា។ ឯកំសិកាតិ ឯកកោដ្ឋាសា។ បញ្ញត្តាតិ ឋបិតា។ អនេកំសិកាតិ ន ឯកកោដ្ឋាសា ឯកេនេវ កោដ្ឋាសេន សស្សតាតិ វា អសស្សតាតិ វា ន វុត្តាតិ អត្ថោ។
423.Andhāti paññācakkhuno natthitāya andhā, tasseva abhāvena acakkhukā. Tvaṃyeva nesaṃ eko cakkhumāti subhāsitadubbhāsitajānanabhāvamattena paññācakkhunā cakkhumā. Ekaṃsikāti ekakoṭṭhāsā. Paññattāti ṭhapitā. Anekaṃsikāti na ekakoṭṭhāsā ekeneva koṭṭhāsena sassatāti vā asassatāti vā na vuttāti attho.
ឯកំសិកធម្មវណ្ណនា
Ekaṃsikadhammavaṇṇanā
៤២៤-៤២៥. សន្តិ បោដ្ឋបាទាតិ ឥទំ ភគវា កស្មា អារភិ? ពាហិរកេហិ បញ្ញាបិតនិដ្ឋាយ អនិយ្យានិកភាវទស្សនត្ថំ។ សព្ពេ ហិ តិត្ថិយា យថា ភគវា អមតំ និព្ពានំ, ឯវំ អត្តនោ អត្តនោ សមយេ លោកថុបិកាទិវសេន និដ្ឋំ បញ្ញបេន្តិ, សា ច ន និយ្យានិកា។ យថា បញ្ញត្តា ហុត្វា ន និយ្យាតិ ន គច្ឆតិ, អញ្ញទត្ថុ បណ្ឌិតេហិ បដិក្ខិត្តា និវត្តតិ, តំ ទស្សេតុំ ភគវា ឯវមាហ។ តត្ថ ឯកន្តសុខំ លោកំ ជានំ បស្សន្តិ បុរត្ថិមាយ ទិសាយ ឯកន្តសុខោ លោកោ បច្ឆិមាទីនំ វា អញ្ញតរាយាតិ ឯវំ ជានន្តា ឯវំ បស្សន្តា វិហរថ។ ទិដ្ឋបុព្ពានិ ខោ តស្មិំ លោកេ មនុស្សានំ សរីរសណ្ឋានាទីនីតិ។ អប្បាដិហីរកតន្តិ អប្បាដិហីរកតំ បដិហរណវិរហិតំ, អនិយ្យានិកន្តិ វុត្តំ ហោតិ។
424-425.Santi poṭṭhapādāti idaṃ bhagavā kasmā ārabhi? Bāhirakehi paññāpitaniṭṭhāya aniyyānikabhāvadassanatthaṃ. Sabbe hi titthiyā yathā bhagavā amataṃ nibbānaṃ, evaṃ attano attano samaye lokathupikādivasena niṭṭhaṃ paññapenti, sā ca na niyyānikā. Yathā paññattā hutvā na niyyāti na gacchati, aññadatthu paṇḍitehi paṭikkhittā nivattati, taṃ dassetuṃ bhagavā evamāha. Tattha ekantasukhaṃ lokaṃ jānaṃ passanti puratthimāya disāya ekantasukho loko pacchimādīnaṃ vā aññatarāyāti evaṃ jānantā evaṃ passantā viharatha. Diṭṭhapubbāni kho tasmiṃ loke manussānaṃ sarīrasaṇṭhānādīnīti. Appāṭihīrakatanti appāṭihīrakataṃ paṭiharaṇavirahitaṃ, aniyyānikanti vuttaṃ hoti.
៤២៦-៤២៧. ជនបទកល្យាណីតិ ជនបទេ អញ្ញាហិ ឥត្ថីហិ វណ្ណសណ្ឋានវិលាសាកប្បាទីហិ អសទិសា។
426-427.Janapadakalyāṇīti janapade aññāhi itthīhi vaṇṇasaṇṭhānavilāsākappādīhi asadisā.
តយោអត្តបដិលាភវណ្ណនា
Tayoattapaṭilābhavaṇṇanā
៤២៨. ឯវំ ភគវា បរេសំ និដ្ឋាយ អនិយ្យានិកត្តំ ទស្សេត្វា អត្តនោ និដ្ឋាយ និយ្យានិកភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘តយោ ខោ មេ បោដ្ឋបាទា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អត្តបដិលាភោតិ អត្តភាវបដិលាភោ, ឯត្ថ ច ភគវា តីហិ អត្តភាវបដិលាភេហិ តយោ ភវេ ទស្សេសិ។ ឱឡារិកត្តភាវបដិលាភេន អវីចិតោ បដ្ឋាយ បរនិម្មិតវសវត្តិបរិយោសានំ កាមភវំ ទស្សេសិ។ មនោមយអត្តភាវបដិលាភេន បឋមជ្ឈានភូមិតោ បដ្ឋាយ អកនិដ្ឋព្រហ្មលោកបរិយោសានំ រូបភវំ ទស្សេសិ។ អរូបអត្តភាវបដិលាភេន អាកាសានញ្ចាយតនព្រហ្មលោកតោ បដ្ឋាយ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនព្រហ្មលោកបរិយោសានំ អរូបភវំ ទស្សេសិ។ សំកិលេសិកា ធម្មា នាម ទ្វាទស អកុសលចិត្តុប្បាទា។ វោទានិយា ធម្មា នាម សមថវិបស្សនា។
428. Evaṃ bhagavā paresaṃ niṭṭhāya aniyyānikattaṃ dassetvā attano niṭṭhāya niyyānikabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tayo kho me poṭṭhapādā’’tiādimāha. Tattha attapaṭilābhoti attabhāvapaṭilābho, ettha ca bhagavā tīhi attabhāvapaṭilābhehi tayo bhave dassesi. Oḷārikattabhāvapaṭilābhena avīcito paṭṭhāya paranimmitavasavattipariyosānaṃ kāmabhavaṃ dassesi. Manomayaattabhāvapaṭilābhena paṭhamajjhānabhūmito paṭṭhāya akaniṭṭhabrahmalokapariyosānaṃ rūpabhavaṃ dassesi. Arūpaattabhāvapaṭilābhena ākāsānañcāyatanabrahmalokato paṭṭhāya nevasaññānāsaññāyatanabrahmalokapariyosānaṃ arūpabhavaṃ dassesi. Saṃkilesikā dhammā nāma dvādasa akusalacittuppādā. Vodāniyā dhammā nāma samathavipassanā.
៤២៩. បញ្ញាបារិបូរិំ វេបុល្លត្តន្តិ មគ្គបញ្ញាផលបញ្ញានំ បារិបូរិញ្ចេវ វិបុលភាវញ្ច។ បាមុជ្ជន្តិ តរុណបីតិ។ បីតីតិ ពលវតុដ្ឋិ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ? យំ អវោចុម្ហ ‘‘សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហិរតី’’តិ, តត្ថ តស្ស ឯវំ វិហរតោ តំ បាមោជ្ជញ្ចេវ ភវិស្សតិ, បីតិ ច នាមកាយបស្សទ្ធិ ច សតិ ច សូបដ្ឋិតា ឧត្តមញាណញ្ច សុខោ ច វិហារោ។ សព្ពវិហារេសុ ច អយមេវ វិហារោ ‘‘សុខោ’’តិ វត្តុំ យុត្តោ ‘‘ឧបសន្តោ បរមមធុរោ’’តិ។ តត្ថ បឋមជ្ឈានេ បាមោជ្ជាទយោ ឆបិ ធម្មា លព្ភន្តិ, ទុតិយជ្ឈានេ ទុព្ពលបីតិសង្ខាតំ បាមោជ្ជំ និវត្តតិ, សេសា បញ្ច លព្ភន្តិ។ តតិយេ បីតិ និវត្តតិ, សេសា ចត្តារោ លព្ភន្តិ។ តថា ចតុត្ថេ។ ឥមេសុ ចតូសុ ឈានេសុ សម្បសាទនសុត្តេ សុទ្ធវិបស្សនា បាទកជ្ឈានមេវ កថិតំ។ បាសាទិកសុត្តេ ចតូហិ មគ្គេហិ សទ្ធិំ វិបស្សនា កថិតា។ ទសុត្តរសុត្តេ ចតុត្ថជ្ឈានិកផលសមាបត្តិ កថិតា។ ឥមស្មិំ បោដ្ឋបាទសុត្តេ បាមោជ្ជំ បីតិវេវចនមេវ កត្វា ទុតិយជ្ឈានិកផលសមាបត្តិនាម កថិតាតិ វេទិតព្ពា។
429.Paññāpāripūriṃvepullattanti maggapaññāphalapaññānaṃ pāripūriñceva vipulabhāvañca. Pāmujjanti taruṇapīti. Pītīti balavatuṭṭhi. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ avocumha ‘‘sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihiratī’’ti, tattha tassa evaṃ viharato taṃ pāmojjañceva bhavissati, pīti ca nāmakāyapassaddhi ca sati ca sūpaṭṭhitā uttamañāṇañca sukho ca vihāro. Sabbavihāresu ca ayameva vihāro ‘‘sukho’’ti vattuṃ yutto ‘‘upasanto paramamadhuro’’ti. Tattha paṭhamajjhāne pāmojjādayo chapi dhammā labbhanti, dutiyajjhāne dubbalapītisaṅkhātaṃ pāmojjaṃ nivattati, sesā pañca labbhanti. Tatiye pīti nivattati, sesā cattāro labbhanti. Tathā catutthe. Imesu catūsu jhānesu sampasādanasutte suddhavipassanā pādakajjhānameva kathitaṃ. Pāsādikasutte catūhi maggehi saddhiṃ vipassanā kathitā. Dasuttarasutte catutthajjhānikaphalasamāpatti kathitā. Imasmiṃ poṭṭhapādasutte pāmojjaṃ pītivevacanameva katvā dutiyajjhānikaphalasamāpattināma kathitāti veditabbā.
៤៣២-៤៣៧. អយំ វា សោតិ ឯត្ថ វា សទ្ទោ វិភាវនត្ថោ ហោតិ។ អយំ សោតិ ឯវំ វិភាវេត្វា បកាសេត្វា ព្យាករេយ្យាម។ យថាបរេ ‘‘ឯកន្តសុខំ អត្តានំ សញ្ជានាថា’’តិ បុដ្ឋា ‘‘នោ’’តិ វទន្តិ, ន ឯវំ វទាមាតិ អត្ថោ។ សប្បាដិហីរកតន្តិ សប្បាដិហរណំ, និយ្យានិកន្តិ អត្ថោ។ មោឃោ ហោតីតិ តុច្ឆោ ហោតិ, នត្ថិ សោ តស្មិំ សមយេតិ អធិប្បាយោ។ សច្ចោ ហោតីតិ ភូតោ ហោតិ, ស្វេវ តស្មិំ សមយេ សច្ចោ ហោតីតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ បនាយំ ចិត្តោ អត្តនោ អសព្ពញ្ញុតាយ តយោ អត្តបដិលាភេ កថេត្វា អត្តបដិលាភោ នាម បញ្ញត្តិមត្តំ ឯតន្តិ ឧទ្ធរិតុំ នាសក្ខិ, អត្តបដិលាភោ ត្វេវ និយ្យាតេសិ។ អថស្ស ភគវា រូបាទយោ ចេត្ថ ធម្មា, អត្តបដិលាភោតិ បន នាមមត្តមេតំ, តេសុ តេសុ រូបាទីសុ សតិ ឯវរូបា វោហារា ហោន្តីតិ ទស្សេតុកាមោ តស្សេវ កថំ គហេត្វា នាមបញ្ញត្តិវសេន និយ្យាតនត្ថំ ‘‘យស្មិំ ចិត្ត សមយេ’’តិអាទិមាហ។
432-437.Ayaṃ vā soti ettha vā saddo vibhāvanattho hoti. Ayaṃ soti evaṃ vibhāvetvā pakāsetvā byākareyyāma. Yathāpare ‘‘ekantasukhaṃ attānaṃ sañjānāthā’’ti puṭṭhā ‘‘no’’ti vadanti, na evaṃ vadāmāti attho. Sappāṭihīrakatanti sappāṭiharaṇaṃ, niyyānikanti attho. Mogho hotīti tuccho hoti, natthi so tasmiṃ samayeti adhippāyo. Sacco hotīti bhūto hoti, sveva tasmiṃ samaye sacco hotīti attho. Ettha panāyaṃ citto attano asabbaññutāya tayo attapaṭilābhe kathetvā attapaṭilābho nāma paññattimattaṃ etanti uddharituṃ nāsakkhi, attapaṭilābho tveva niyyātesi. Athassa bhagavā rūpādayo cettha dhammā, attapaṭilābhoti pana nāmamattametaṃ, tesu tesu rūpādīsu sati evarūpā vohārā hontīti dassetukāmo tasseva kathaṃ gahetvā nāmapaññattivasena niyyātanatthaṃ ‘‘yasmiṃ citta samaye’’tiādimāha.
៤៣៨. ឯវញ្ច បន វត្វា បដិបុច្ឆិត្វា វិនយនត្ថំ បុន ‘‘សចេ តំ, ចិត្ត, ឯវំ បុច្ឆេយ្យុ’’ន្តិអាទិមាហ ។ តត្ថ យោ មេ អហោសិ អតីតោ អត្តបដិលាភោ , ស្វេវ មេ អត្តបដិលាភោ, តស្មិំ សមយេ សច្ចោ អហោសិ, មោឃោ អនាគតោ មោឃោ បច្ចុប្បន្នោតិ ឯត្ថ តាវ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ – យស្មា យេ តេ អតីតា ធម្មា, តេ ឯតរហិ នត្ថិ, អហេសុន្តិ បន សង្ខ្យំ គតា, តស្មា សោបិ មេ អត្តបដិលាភោ តស្មិំយេវ សមយេ សច្ចោ អហោសិ។ អនាគតបច្ចុប្បន្នានំ បន ធម្មានំ តទា អភាវា តស្មិំ សមយេ ‘‘មោឃោ អនាគតោ, មោឃោ បច្ចុប្បន្នោ’’តិ, ឯវំ អត្ថតោ នាមមត្តមេវ អត្តបដិលាភំ បដិជានាតិ។ អនាគតបច្ចុប្បន្នេសុបិ ឯសេវ នយោ។
438. Evañca pana vatvā paṭipucchitvā vinayanatthaṃ puna ‘‘sace taṃ, citta, evaṃ puccheyyu’’ntiādimāha . Tattha yo me ahosi atīto attapaṭilābho , sveva me attapaṭilābho, tasmiṃ samaye sacco ahosi, mogho anāgato mogho paccuppannoti ettha tāva imamatthaṃ dasseti – yasmā ye te atītā dhammā, te etarahi natthi, ahesunti pana saṅkhyaṃ gatā, tasmā sopi me attapaṭilābho tasmiṃyeva samaye sacco ahosi. Anāgatapaccuppannānaṃ pana dhammānaṃ tadā abhāvā tasmiṃ samaye ‘‘mogho anāgato, mogho paccuppanno’’ti, evaṃ atthato nāmamattameva attapaṭilābhaṃ paṭijānāti. Anāgatapaccuppannesupi eseva nayo.
៤៣៩-៤៤៣. អថ ភគវា តស្ស ព្យាករណេន សទ្ធិំ អត្តនោ ព្យាករណំ សំសន្ទិតុំ ‘‘ឯវមេវ ខោ ចិត្តា’’តិអាទីនិ វត្វា បុន ឱបម្មតោ តមត្ថំ សាធេន្តោ ‘‘សេយ្យថាបិ ចិត្ត គវា ខីរ’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្រាយំ សង្ខេបត្ថោ, យថា គវា ខីរំ, ខីរាទីហិ ច ទធិអាទីនិ ភវន្តិ, តត្ថ យស្មិំ សមយេ ខីរំ ហោតិ, ន តស្មិំ សមយេ ទធីតិ វា នវនីតាទីសុ វា អញ្ញតរន្តិ សង្ខ្យំ និរុត្តិំ នាមំ វោហារំ គច្ឆតិ។ កស្មា? យេ ធម្មេ ឧបាទាយ ទធីតិអាទិ វោហារា ហោន្តិ, តេសំ អភាវា។ អថ ខោ ខីរំ ត្វេវ តស្មិំ សមយេ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ កស្មា? យេ ធម្មេ ឧបាទាយ ខីរន្តិ សង្ខ្យា និរុត្តិ នាមំ វោហារោ ហោតិ, តេសំ ភាវាតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។ ឥមា ខោ ចិត្តាតិ ឱឡារិកោ អត្តបដិលាភោ ឥតិ ច មនោមយោ អត្តបដិលាភោ ឥតិ ច អរូបោ អត្តបដិលាភោ ឥតិ ច ឥមា ខោ ចិត្ត លោកសមញ្ញា លោកេ សមញ្ញាមត្តកានិ សមនុជាននមត្តកានិ ឯតានិ។ តថា លោកនិរុត្តិមត្តកានិ វចនបថមត្តកានិ វោហារមត្តកានិ នាមបណ្ណត្តិមត្តកានិ ឯតានីតិ។ ឯវំ ភគវា ហេដ្ឋា តយោ អត្តបដិលាភេ កថេត្វា ឥទានិ សព្ពមេតំ វោហារមត្តកន្តិ វទតិ។ កស្មា? យស្មា បរមត្ថតោ សត្តោ នាម នត្ថិ, សុញ្ញោ តុច្ឆោ ឯស លោកោ។
439-443. Atha bhagavā tassa byākaraṇena saddhiṃ attano byākaraṇaṃ saṃsandituṃ ‘‘evameva kho cittā’’tiādīni vatvā puna opammato tamatthaṃ sādhento ‘‘seyyathāpi citta gavā khīra’’ntiādimāha. Tatrāyaṃ saṅkhepattho, yathā gavā khīraṃ, khīrādīhi ca dadhiādīni bhavanti, tattha yasmiṃ samaye khīraṃ hoti, na tasmiṃ samaye dadhīti vā navanītādīsu vā aññataranti saṅkhyaṃ niruttiṃ nāmaṃ vohāraṃ gacchati. Kasmā? Ye dhamme upādāya dadhītiādi vohārā honti, tesaṃ abhāvā. Atha kho khīraṃ tveva tasmiṃ samaye saṅkhyaṃ gacchati. Kasmā? Ye dhamme upādāya khīranti saṅkhyā nirutti nāmaṃ vohāro hoti, tesaṃ bhāvāti. Esa nayo sabbattha. Imā kho cittāti oḷāriko attapaṭilābho iti ca manomayo attapaṭilābho iti ca arūpo attapaṭilābho iti ca imā kho citta lokasamaññā loke samaññāmattakāni samanujānanamattakāni etāni. Tathā lokaniruttimattakāni vacanapathamattakāni vohāramattakāni nāmapaṇṇattimattakāni etānīti. Evaṃ bhagavā heṭṭhā tayo attapaṭilābhe kathetvā idāni sabbametaṃ vohāramattakanti vadati. Kasmā? Yasmā paramatthato satto nāma natthi, suñño tuccho esa loko.
ពុទ្ធានំ បន ទ្វេ កថា សម្មុតិកថា ច បរមត្ថកថា ច។ តត្ថ ‘‘សត្តោ បោសោ ទេវោ ព្រហ្មា’’តិអាទិកា ‘‘សម្មុតិកថា’’ នាម។ ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តា ខន្ធា ធាតុយោ អាយតនានិ សតិបដ្ឋានា សម្មប្បធានា’’តិអាទិកា បរមត្ថកថា នាម។ តត្ថ យោ សម្មុតិទេសនាយ ‘‘សត្តោ’’តិ វា ‘‘បោសោ’’តិ វា ‘‘ទេវោ’’តិ វា ‘‘ព្រហ្មា’’តិ វា វុត្តេ វិជានិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ និយ្យាតុំ អរហត្តជយគ្គាហំ គហេតុំ សក្កោតិ, តស្ស ភគវា អាទិតោវ ‘‘សត្តោ’’តិ វា ‘‘បោសោ’’តិ វា ‘‘ទេវោ’’តិ វា ‘‘ព្រហ្មា’’តិ វា កថេតិ, យោ បរមត្ថទេសនាយ ‘‘អនិច្ច’’ន្តិ វា ‘‘ទុក្ខ’’ន្តិ វាតិអាទីសុ អញ្ញតរំ សុត្វា វិជានិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ និយ្យាតុំ អរហត្តជយគ្គាហំ គហេតុំ សក្កោតិ, តស្ស ‘‘អនិច្ច’’ន្តិ វា ‘‘ទុក្ខ’’ន្តិ វាតិអាទីសុ អញ្ញតរមេវ កថេតិ។ តថា សម្មុតិកថាយ ពុជ្ឈនកសត្តស្សាបិ ន បឋមំ បរមត្ថកថំ កថេតិ។ សម្មុតិកថាយ បន ពោធេត្វា បច្ឆា បរមត្ថកថំ កថេតិ។ បរមត្ថកថាយ ពុជ្ឈនកសត្តស្សាបិ ន បឋមំ សម្មុតិកថំ កថេតិ។ បរមត្ថកថាយ បន ពោធេត្វា បច្ឆា សម្មុតិកថំ កថេតិ។ បកតិយា បន បឋមមេវ បរមត្ថកថំ កថេន្តស្ស ទេសនា លូខាការា ហោតិ, តស្មា ពុទ្ធា បឋមំ សម្មុតិកថំ កថេត្វា បច្ឆា បរមត្ថកថំ កថេន្តិ។ សម្មុតិកថំ កថេន្តាបិ សច្ចមេវ សភាវមេវ អមុសាវ កថេន្តិ។ បរមត្ថកថំ កថេន្តាបិ សច្ចមេវ សភាវមេវ អមុសាវ កថេន្តិ។
Buddhānaṃ pana dve kathā sammutikathā ca paramatthakathā ca. Tattha ‘‘satto poso devo brahmā’’tiādikā ‘‘sammutikathā’’ nāma. ‘‘Aniccaṃ dukkhamanattā khandhā dhātuyo āyatanāni satipaṭṭhānā sammappadhānā’’tiādikā paramatthakathā nāma. Tattha yo sammutidesanāya ‘‘satto’’ti vā ‘‘poso’’ti vā ‘‘devo’’ti vā ‘‘brahmā’’ti vā vutte vijānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti, tassa bhagavā āditova ‘‘satto’’ti vā ‘‘poso’’ti vā ‘‘devo’’ti vā ‘‘brahmā’’ti vā katheti, yo paramatthadesanāya ‘‘anicca’’nti vā ‘‘dukkha’’nti vātiādīsu aññataraṃ sutvā vijānituṃ paṭivijjhituṃ niyyātuṃ arahattajayaggāhaṃ gahetuṃ sakkoti, tassa ‘‘anicca’’nti vā ‘‘dukkha’’nti vātiādīsu aññatarameva katheti. Tathā sammutikathāya bujjhanakasattassāpi na paṭhamaṃ paramatthakathaṃ katheti. Sammutikathāya pana bodhetvā pacchā paramatthakathaṃ katheti. Paramatthakathāya bujjhanakasattassāpi na paṭhamaṃ sammutikathaṃ katheti. Paramatthakathāya pana bodhetvā pacchā sammutikathaṃ katheti. Pakatiyā pana paṭhamameva paramatthakathaṃ kathentassa desanā lūkhākārā hoti, tasmā buddhā paṭhamaṃ sammutikathaṃ kathetvā pacchā paramatthakathaṃ kathenti. Sammutikathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti. Paramatthakathaṃ kathentāpi saccameva sabhāvameva amusāva kathenti.
ទុវេ សច្ចានិ អក្ខាសិ, សម្ពុទ្ធោ វទតំ វរោ;
Duve saccāni akkhāsi, sambuddho vadataṃ varo;
សម្មុតិំ បរមត្ថញ្ច, តតិយំ នូបលព្ភតិ។
Sammutiṃ paramatthañca, tatiyaṃ nūpalabbhati.
សង្កេតវចនំ សច្ចំ, លោកសម្មុតិការណំ;
Saṅketavacanaṃ saccaṃ, lokasammutikāraṇaṃ;
បរមត្ថវចនំ សច្ចំ, ធម្មានំ ភូតលក្ខណន្តិ។
Paramatthavacanaṃ saccaṃ, dhammānaṃ bhūtalakkhaṇanti.
យាហិ តថាគតោ វោហរតិ អបរាមសន្តិ យាហិ លោកសមញ្ញាហិ លោកនិរុត្តីហិ តថាគតោ តណ្ហាមានទិដ្ឋិបរាមាសានំ អភាវា អបរាមសន្តោ វោហរតីតិ ទេសនំ វិនិវដ្ដេត្វា អរហត្តនិកូដេន និដ្ឋាបេសិ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
Yāhi tathāgato voharati aparāmasanti yāhi lokasamaññāhi lokaniruttīhi tathāgato taṇhāmānadiṭṭhiparāmāsānaṃ abhāvā aparāmasanto voharatīti desanaṃ vinivaṭṭetvā arahattanikūṭena niṭṭhāpesi. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
ឥតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
បោដ្ឋបាទសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Poṭṭhapādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៩. បោដ្ឋបាទសុត្តំ • 9. Poṭṭhapādasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៩. បោដ្ឋបាទសុត្តវណ្ណនា • 9. Poṭṭhapādasuttavaṇṇanā
